obul

These TS 10th Class Physics Chapter Wise Important Questions Chapter 1 Reflection of Light at Curved Surfaces will help the students to improve their time and approach.

TS 10th Class Physical Science Important Questions Chapter 1 Reflection of Light at Curved Surfaces

1 Mark Questions

Question 1.
Can you find out the rough focal length of a convex mirror?
Answer:
No, because it always forms a virtual image for any position of the object.

Question 2.
What type of mirror ¡s used to obtain real image?
Answer:
Concave mirror is used to obtain real image.

Question 3.
Which mirror has large field of view?
Answer:
Convex mirror.

Question 4.
For what position of an object, a real and diminished image is formed by a concave mirror.
Answer:
The position of an object is beyond centre of curvature.

Question 5.
What is reflection?
Answer:
The light rays falling on a surface are returned Into the original medium, this phenomenon is called reflection.

Question 6.
What Is meant by lateral Inversion?
Answer:
The right appears as left in the image is called lateral inversion.

Question 7.
Which spherical mirror will be bent outward?
Answer:
Convex mirror will be bent outward.

Question 8.
Which mirror is called converging mirror?
Answer:
Concave mirror is called converging mirror.

Question 9.
Which spherical mirror will be bent inward?
Answer:
Concave mirror will be bent inward.

Question 10.
Which mirror is called diverging mirror?
Answer:
Convex mirror is called diverging mirror.

Question 11.
What is the relation between focal length and radius of curvature?
Answer:
Radius of curvature = 2 x focal length
∴ R=2f(or)f = \(\frac{R}{2}\)

Question 12.
Which mirror always give virtual image?
Answer:
Convex mirror always give virtual image.

Question 13.
What is the mirror formula for spherical mirrors?
Answer:
The mirror formula is
f = focal length of mirror, u = object distance, v = image distance

Question 14.
What is vertex?
Answer:
The point at which the central axis touches the mirror is called vertex.

Question 15.
What is focus?
Answer:
The light rays coming from distint object appear to meet at point in case of concave mirror and tends to meet at point when drawn backwanl in case of convex mirror. That point is called focus.

Question 16.
What is centre of curvature?
Answer:
The centre of sphere to which the mirror belongs is called centre of curvature.

Question 17.
What is focal length?
Answer:
The distance between vertex and centre of curvature.

Question 18.
Define magnification.
Answer:
The ratio of size of image to size of object is called magnification.

Question 19.
How do you get a virtual Image with a concave mirror?
Answer:
When we place the object between vertex and focus then we will get a virtual Imagre.

Question 20.
Why concave and convex mirrors are called spheilcal mirrors?
Answer:
The reflecting surface of convex and concave mirror is considered to form a part of the surface of a sphere so they are called spherical mirrors.

Question 21.
Which mirrors are used in saloons?
Answer:
Plane mirrors are used In saloons.

Question 22.
Which mirrors will act as rare view mirror?
Answer:
Convex mirrors will act as rare view mirror.

Question 23.
Which Image does not form on a screen?
Answer:
Virtual image.

Question 24.
Which mirrors has magnification always same?
Answer:
Plane mirrors has magnification always same.

Question 25.
What Is the magnification of plane mirror?
Answer:
The size of object = size of Image
∴ magnificatIon = 1

Question 26.
Where do you place the vessel In solar cooker?
Answer:
We place the vessel In solar cooker at the focal point.

Question 27.
Write any two uses of concave mirror in our daily life.
Answer:
Uses of concave mirror:

1. Concave mirrors are used by dentists to see enlarged image of tooth.
2. Concave mirrors are used In car headlights.

Question 28.
Which objects at your home act as spherical mirrors?
Answer:
Objects at home act as spherical mirrors.

1. Spoons
2. Spectacles
3. Sink
4. Cooking vessel

Question 29.
Suggest a new use with a spherical mirror?
Answer:
Spherical mirrors are newly adapted in AThis.

Question 30.
What are needed to form a shadow?
Answer:
A source of light, an opaque object and a screen are needed to form a shadow.

Question 31.
Which rays are called paraxial rays?
Answer:
The rays which are very nearer to the principal axis are called paraxial rays.

Question 32.
Which property of concave mirror Is used by dentists?
Answer:
When a bulb is placed at the focus of a concave mirror light from the bulb gets reflected to produce a strong, parallel beam. By using this property, dentists are able to see the Inner parts of the tooth clearly.

Question 33.
What is meant by converging of light rays?
Answer:
If light rays after reflection meet at a point then we say the light rays are converging.

Question 34.
When do you say light rays are diverging?
Answer:
If lights rays appear as if they are coming from a point after reflection then we say light rays are diverging.

Question 35.
If focal length is 20 cm then what Is radius of curvature of mirror?
Answer:
f = 20 cm
r = 2f = 2 x 20 40 cm. So radius of curvature = 40 cm

Question 36.
When does a ray reflect along the same path from a concave mirror?
Answer:
When it passes through centre of curvature.

Question 37.
When a light ray travelling parallel to principal axis falls on concave mirror, then what is the path of reflected ray?
Answer:
The reflected ray passes through focal point.

Question 38.
Where do you place the vessel in solar cooker?
Answer:
We place the vessel in solar cooker at the focal point.

Question 39.
If the magnification Is atways less than 1 then what Is the mirror?
Answer:
The mirror is convex.

Question 40.
The radius of curvature of a spherical mirror Is 20 cm. What is the focal length?
Answer:
Radius of curvature (R) = 20 cm
Focal length (f) = \(\frac{R}{2}=\frac{20}{2} \) = 10cm.

Question 41.
Name a mirror that can give an erect and enlarged image of an object.
Answer:
Concave mirror can give an erect and enlarged image of an object.

Question 42.
The focal length of convex mirror is 16 cm. What is lts radius of curvature?
Answer:
f = 16 cm.
R = 2f = 2 x 16= 32 cm.

Question 43.
A concave mirror produces three times magnified real image of an object placed at 10 cm in front of it. Where Is the image located?
Answer:
30 cm.

Question 44.
Write any two uses of concave mirror in our daily life.
Answer:
Uses of concave mirror:

1. Concave mirrors are used by dentists to see enlarged image of tooth.
2. Concave mirrors are used in car headlights.

Question 45.
Write any two uses of convex mirror in our daily life.
Answer:
Uses of convex mirror:

1. Convex mirrors are used as rear view mirrors in vehicles because convex mirrors increase field of view.
2. Convex mirrors are used in street light reflectors as they spread light over greater area.

Question 46.
Which objects at your home act as spherical mirrors?
Answer:
Objects at home act as spherical mirrors are.

1. Spoons
2. Spectacles
3. Door-knobs
4. Cooking vessel

Question 47.
What is your opinion on elevating buildings with mirrors.
Answer:
The mirrors used in elevating buildings are reinforced, tough and laminated glasses. These mirrors provide safety and make the buildings attractive but the reflection caused by mirrors is dangerous to people travelling on roads and also to the birds.

Question 48.
Suggest a new use with a spherical mirror.
Answer:
Spherical mirrors are newly adopted in ATMs.

Question 49.
Can a convex mirror burn a paper? If not? Why?
Answer:
The rays’coming parallel to principal axis after reflection diverge from the mirror. So we cannot burn a paper by using a convex mirror as they do not converge light at a point.

Question 50.
Which mirror has wider field of view?
Answer:
A convex mirror has wider field of view, that’s why they are used as rear view mirrors in vehicles.

Question 51.
Why does our image appear thin or bulged In spherical mirrors?
Answer:
Due to covering or diverging of light rays from the mirror.

Question 52.
Can we focus a sunlight at a point using a mirror instead of magnifying glass?
Answer:
Yes, by using concave mirror we can focus sunlight at a point.

Question 53.
Why is angle of Incidence equal to angle of reflection when a light ray is reflected from a surface.
Answer:
Because light selects the path that takes least time to cover a distance.

Question 54.
Are angle of reflection and angle of incidence also equal for curved surface?
Answer:
Yes, it Is equal for curved surfaces like spherical mirrors..

Question 55.
What is a spherical mirror? Give different types of spherical mirrors.
Answer:
If the reflecting surface of mirror Is considered to form a part of the surface of sphere then it is called spherical mirror. Spherical mirrors are of two types:

1. Concave mirror
2. Convex mirror

Question 56.
Why does an image suffer lateral Inversion?
Answer:
The light rays which come from an object get reflected from the plane mirror and reach our eye, our brain feels that the ray (reflected ray) is coming from inside the mirror. That is why the right of object looks like left in the image.

Question 57.
We wish to obtain an erect image of an object using a ‘concave mirror of focal length of 15 cm. What should be range of distance of the object from the mirror ? What is the nature of the image? Is the image larger or smaller than the object?
Answer:

1. The range of distance of object is between 0 and 15 cm.
2. The image is virtual and erect.
3. The Image Is larger than the object.

Question 58.
To reduce glaze of surroundings the windows of sorne department stores, rather than being vertical, slant Inward at the bottom. How does this reduce glaze?
Answer:
Thts slant reflects the sunlight further down towards the ground, than it would have happened If they are vertical.

Question 59.
Predict and write the reason, why the value of the distance of the object (u) is always negative in the mirror equation.
Answer:
Because, the object Is always placed infront of the mirror and the object distance is measured opposite to the incident rays, the sign of object distance is taken as negative.

Question 60.
Which property of concave mirror Is used in making the solar cooker?
Answer:
When the light rays which travels parallel to the principal axis of concave mirror, they will meet at Focus after reflection.

Question 61.
Draw the ray diagram to show the formation of image for the object of height 1 cm. placed at 5cm. distance, in front of a convex mirror having the radius of curvature R = 5cm.
Answer:

2 Marks Questions

Question 1.
A fish looks up from the water making a perpendicular angle 45°C. Can the fish see the sky on the surface of water? Explain.
Answer:
If the incidence angle is less than the critical angle takes place.
Given incidence angle = θ₁ = 45°
n_waterXsinθ_c = n_airXsin90°
Refractive index of water = \(\frac{4}{3}\)
Refractive index of air = 1
\(\frac{4}{3} \times \sin \theta_c=1 \times 1 \)
\(\sin \theta_c=1 \times \frac{3}{4}=\frac{3}{4} \Rightarrow \theta_c=\sin ^{-1}\left(\frac{3}{4}\right)=47.85^{\circ}\)
∴ θ_c θ₁ So fish can see the sky.

Question 2.
The focal length of. huge concave mirror is 120 cm. A man Is standing in front of it at a distance of 40cm. What are the characteristics of his image in that mirror?
Answer:
Object distance = u = – 40 cm
Focal length f = -120 cm (∵ concave mirror)
Image distance v =?
Mirror formula \(\frac{1}{f}=\frac{1}{v}+\frac{1}{u} \Rightarrow \frac{1}{120}=\frac{1}{v}-\frac{1}{40} \)
\(\frac{1}{v}=\frac{1}{40}-\frac{1}{120}=\frac{3-1}{120}=\frac{2}{120}=\frac{1}{60}\)
∴ v = 60 cm
Image distance = 60 cm.
Magnification = m = \(\frac{\text { Image distance }}{\text { Object distance }}=\frac{-60}{-20} \) = 3 cm
Here ‘+‘ represents Image is virtual, erect and magnified.

Question 3.
There Is an object in front of convex mirror at a distance of 5 cm. If Its focal length Is 10 cm then
a) What Is the image distance?
b) What is Its magnification
Answer:
a) In the case of convex mirror.
Object distance = u = – 5 cm
Focal length = f = + 10 cm

b) Magmfication (m) = \(-\frac{v}{u}=\frac{-3.33}{-5}\) = 0.66

Question 4.
Write any two uses of each of concave and convex mirrors In our daily life.
Answer:
Uses of Convex mirrors:

1. Convex mirrors are used as rear-view mirrors In cars, scooters, motorcycles, buses and trucks etc.
2. Convex mirrors are used In telescopes.

Concave mirrors:

1. Concave mirrors are used as shaving mirrors and used by dentists, eye specialists etc.
2. Coeica”e mirrors at e use1 as reflectors in the headlights of vehicles such as motorcycles, cars etc.
3. Large concave mirrors can be used to concentrate sunlight to produce neat ifl a solar heating device.
4. Concave mirrors are also used in telescopes.

Question 5.
Which objects at your home act as spherical mirrors?
Answer:

1. TIe outer surfaces of stainless steel utensils,. spoons, plates, etc., act as convex mirrors.
2. The inner surfaces of the above said articles act as concave mirrors.,
3. Any bought surface with high polish acts as a convex mirror.

Question 6.
Suggest a new use with a spherical mirror.
Answer:

1. Concave mirrors are used in long focal-length camera lenses.
2. In ‘Super sniper to focus arid gritty sound from a great distance onto a microphone pick up.
3. At one end of some gas LASERS to focus the emerging beam of light.
4. In the telescopes to focus the very weak radio waves onto the suspended antenna.

Question 7.
Write about different points related to mirrors.
Answer:
The different points related to mirrors are

1. Vertex (P): The point where the central axis touches the mirror is called vertex.
2. Focus or focal point (F): The rays coming from a distant object meet at a point on principal axis after reflection. That point is known as focus or focal point.
3. Centre of curvature (C): It is the centre of the sphere to which The mirror belongs.

Question 8.
Write about various distances related to mirrors.
Answer:
The various distances related to mirrors are

1. Focal length (f): The distance between vertex and focus is called focal length.
2. RadIus of curvature (R): The distance between vertex and centre of curvature is called radius of curvature.
3. Object distance: It is the distance between the object and pole of mirror and is denoted by ‘u.
4. Image distance: It is the distance between the Image and pole of the mirror and is denoted by ‘y’.

Question 9.
What happens If an object is placed at centre of curvature of a mirror?
Answer:
From the ray diagram, we conclude that the image of the object will be formed at the same distance as the object and it will be inverted and of the same size. The image Is real because it forms on a screen.

Question 10.
Would you be able to burn a paper using concave mirror?
Answer:
1. Concave mirror focuses the parallel sun rays at focal point of the mirror.
2. So with a small concave mirror we can heat up and bum a paper.

Question 11.
Cana plane mirror ever form a real image?
Answer:

1. Real images can only be formed when the reflected rays converge.
2. For plane mirrors it is not possible.
3. However if the reflected rays are converged it can form a real image.
4. Consider a source of light at infinity (say sun) and plane mirror is very small in size, its reflected image will show a circular bright spot (Image of sun) on the screen.

Question 12.
Identify types of mirrors without actually touching it. (move the mirror to and from)
Answer:

1. Plane mirror: It forms the mage es of same size.
2. Concave mIrror: Image es curved, bringing the mirror closer, magnifying the image. Moving it away, the Image Is Inverted and reduced.
3. Convex mirror: Mirror image is always diminished but erect. The viewpoint is wider.

Question 13.
Why there is right-left inversion (lateral Inversion) when we look into mirror?
Answer:

1. The light rays which come from object get reflected from the plane mirror and reach our eye.
2. Our brain feels that the ray Is coming from the inside of mirror.
3. So there Is right-left inversion.

Question 14.
List out the four properties of the Image formed by a convex mirror.
Answer:
Properties of the image formed by a convex mirror:

1. The image is always virtual and erect.
2. The image is highly diminished or point sized.
3. It is always formed between F and R
4. The object and image are on opposite sides of mirror.

Question 15.
The magnification of the image by the concave mirror is -1. Mention the four characteristics of Image from the above Information.
Answer:
Magnification = -1.
This means the image size is equal to the object size. In this case the object will be at centre of curvature ‘C’ and the image also will be formed at ‘C’.

Characteristics of image :
→ Image is real
→ Image is inverted
→ Size of image Is equal to the size of the object
→ Image will be formed at ‘C’

Question 16.
Why periscopes are in ‘Z’ shape? Why not In other shapes? Make a guess. Try to check whether your guess Is correct or not.
Answer:
Generally, periscopes are used to see the objects which are at a greater height by hiding In ground. The beam of light which is incident on the first mirror must be Incident on second mirror after reflection from the first mirror. The mirrors are arranged at an angle of 45°. It is possible only when It Is in the shape of ‘Z’ and In other shapes it Is impossible to see the object by hiding. So periscopes are in ‘Z’ shape. Eg : Let us assume that periscope is in T shape. It is impossible to see the object by hiding.

Question 17.
State the laws of reflection of light.
Answer:
1. When light gets reflected from a plane surface, the angle of reflection is equal to the angle of Incidence.i.e.,
∠i = ∠r
2. The Incident ray, the normal at the point of Incidence and the reflected ray lie in the same plane. i.e. AO, ON, OB are in same plane.

Question 18.
How do you appreciate the role of spherical mirrors In our daily life?
(OR)
Write the usage of spherical mirror In daily life situations.
(OR)
How do you appreciate the importance of spherical mirrors In our daily usage?
Answer:

1. Spherical mirrors are useful in our daily life in many ways.
2. Convex mirrors are used as rear-view mirrors In cars, scooters, buses, etc. This helps us to see the traffic behind the vehicle, which avoids accidents while taking turns.
3. Concave mirrors are used by dentists, ophthalmologists, to see the smaller parts of teeth, eyes and ears.
4. Concave mirrors are also used in solar heating devices.
5. Concave mirrors are used as shaving mirrors to see a large image of the chin (or) face.

Question 19.
How do you appreciate the use of reflection of light by a concave mirror In making of TV antenna dishes?
Answer:

1. I appreciate the working process of TV antenna dishes.
2. They contain the concave surfaces to receive the signals from the distinct communication satellites.
3. The concave (parabolic) shape of a dish antenna helps to reflect signals to the focal point of the dish.
4. A device known as feed horn is mounted at the focal point which gathers the signais and sends them to a processing unit.

Question 20.
Have you ever observed the image of the sky In rainwater pools on earth? Explain the reflection of light In this context.
Answer:

1. The image of the sky Is formed in the rainwater pool on earth.
2. Ught rays coming from blue sky travel through nearly the same air layers and all are bent over to the same amount.
3. Therefore, rays coming from the top of object will arrive lower than those from the bottom.
4. The image usually is upside down, enhancing the illusion that the Image of the sky is seen in the water which is acting as a mirror.

Question 21.
Discuss the merits and demerits of using mirrors in building elevation.
Answer:
Merits:

• When sunlight falls on the building, the light rays reflect back and building does not heat up.
• Mirrors do not get rust and can be cut into different shapes and sizes.

Demerits:

1. Elevation of buildings with mirrors is not suggestable.
2. These mirrors reflect sun rays at day time and reflectS lighting from nearby electrical bulbs at night time, which causes confusion and disturbance for the vehicles and people who are running on the nearby roads lead to accidents.
3. Birds like sparrows, crows will get confusion while flying on roads.
4. They are also not safe enough to the buildings, as they cause easy access to thieves.

4 Marks Questions

Question 1.
Focal length of a concave mirror Is f. The distance from Its focal point to the object is P. Find the ratio of heights of image.
Answer:
Concave mirror Is a part of spherical mirror.
Magnification of a spherical mirror = m = \(\frac{f}{f-u}\)
Focal length of a mirror = f
The distance from focal point to the object is = p.
i) When the object is placed within the focus, then
u = – (f- P), f = f
Magnificatlon of the mirror = m = \(\frac{\text { Size of image }}{\text { Size of object }}=\frac{-f}{-f+(f-p)}=\frac{f}{p}\) ……………………….. (1)
ii) If the object placed beyond F at a distance P. So = u = – (f + P) = f = – f
Magnification of the mirror = \(\frac{f}{f-u}=\frac{-f}{p} \) ……………………. (2)
\(\frac{(1)}{(2)}=\frac{h_1}{h_2}=\frac{O J \times \frac{f}{p}}{-O J \times \frac{f}{p}}\) = -1

Question 2.
In the following cases calculate the magnification values for a concave mirror. Give reason.
a) When the object is at the focal point of the mirror
b) When the object Is between focal point and the pole.
Answer:
In the case of concave mirror
a) When the object Is at the focal point of the mirror then its magnification value is -1.
Reason: In this case size of the image is large, compare with the object. It is called virtual image.
Image is formed behind the mirror so magnification has negative sign.

Nature of the image: It ¡s real, inverted, enlarged and forms at infinity.
b) When the object Is between focal point (F) and the pole (P) of the mirror, then its magnification value is + 1.

Reason: In this case image is formed on the same side of the object and it is also virtual Image so, the sign of the magnification Is positive. Nature of the Image: It is virtual, erect, enlarged and on the same side of the object.

Question 3.
You are given three mirrors of equal size – concave, convex and plane. How will you identify them without touching their surfaces?
Answer:
We look our face In each mirror, in one after the other. First we keep our face quite close to the mirror and then move It slowly away from the mirror.

1. If the image formed Is of same size as our face but laterally Inverted for all positions, then it Is a plane mirror.
2. If the Image formed ¡s erect and enlarged Initially but gets inverted as the face is moved away, then it Is a concave mirror.
3. If the image formed is erect and smaller In size for aft positions then t is a convex mirror.

Question 4.
Explain the formation of virtual image by a concave mirror.
Answer:
1. Let the object is placed at a distance less than the focal lenqth of the mirror.
2. The first ray (R₁) will start from tip of the object and run parallel to axis to get reflected so as to pass through the focal point. ‘
3. The ray (R₂) which is passing through focal point is not possible to draw.
4. Let us consider a ray that starts from the tip of the object and goes In such a direction that it would go through the centre of curvature if extended backwards.

5. This ray Is normal to the surface and so will be reflected along the same line In opposite direction and will go through the centre of curvature.
6. If we extend these two rays (R₁ and R₃) backward till they meet, an enlarged, erect image is formed which cannot be caught on the screen but visible through mirror. This is the virtual image formed by a concave mirror.

Question 5.
Write the rules to trace an Image forward by a convex mirror.
Answer:
Rule 1. : A ray, running parallel to axis. on meeting the convex mirror,will get the reflected so as to appear as it is coming from the focal point.

Rule 2: A ray going in the direction of focal point, after reflection, will become parallel to main axis.

Rule 3: A ray going ¡n the direction of the centre of curvature on reflection, will get back In opposite
direction and looks that it is coming from the centre of curvature.

Question 6.
Sukumar saw his face in car rearview mirror. He observed that his Image is smaller than the original.
a) What type of mirror it is?
b) What is the nature of image?
c) Draw the ray diagram for it.
Answer:
a) The mirror is convex mirror which is also called as Rear view mirror.
b) The nature of image is erect, virtual, smaller than size of object.
c)

Question 7.
A student conducted an experiment to observe characteristics of images formed by spherical mirrors and recorded his observations as follows. Observe the table and answer the questions.

i) Above said Information belongs to which sphencal mirror?
ii) In which situation, magnification Is less than 1.
iii) An object of height 8 cm placed at centre of curvature on principal axis, then where do you get the image and what is its height?
iv) “All real images are inverted”. Justify the statement by using above table.
Answer:
i) It is a Concave mirror.
ii) When object Is kept beyond ‘C’ then magnification is less than 1.
iii) Image formed at ‘C’. The height of the image is 8 cm.
iv) According to the table if the image is erected, it is a real image. In all tne other cases very real image Is Virtual Image.

Question 8.
Make a Solar heater / Cooker and explain the process of making.(AS5)
Answer:
Making of solar heater/cooker:

1. Make a wooden/Iron frame in the shape of TV dish antenna.
2. Cut the acrylic mirror sheets Into 8 or 12 places in the shape of Isosceles triangle with a height equal to the radius of your dish antenna.
3. The bases of 8 or 12 triangles together make the circumference of the dish.
4. Stick the triangle mirrors to the dish.
5. Face the dish towards the sun. Find the focal point and place a vessel at that point.
6. It will become heated. Even you can cook rice in that vessel.
7. In this way we will make a solar heater/cooker.

Additional Problems

Question 1.
An object 4 cm In size is placed at 25 cm In front of a concave mirror of focal length 15 cm. At what distance from the mirror should a screen be placed in order to obtain a sharp image? Find the nature and size of image.
Solution:
Given that f = -15 cm; u = -25 cm; h₀ = 4 cm; v = ?
The mirror formula Is
\( \frac{1}{f}=\frac{1}{u}+\frac{1}{v} \Rightarrow \frac{1}{-15}=\frac{1}{-25}+\frac{1}{v} \Rightarrow \frac{1}{v}=\frac{1}{25}-\frac{1}{15}=\frac{3-5}{75}=\frac{-2}{75}=\)-37.5 cm.
v = -37.5 cm
The screen should be placed 37.5 cm from the pole of mirror and the image is real.
Magnification, m = \(=\frac{h_i}{h_o}=\frac{-v}{u} \Rightarrow \frac{h_i}{4}=-\frac{37.5}{25} \Rightarrow h_i=-\frac{37.5}{25} \times 4 \) = -6cm
So the image is enlarged and inverted.

Question 2.
An object of size 7 cm is placed at 27 cm in front of a concave mirror of focal length 18 cm. At what distance from the mirror should a screen be placed to obtaIn a sharp Image ? FInd size and nature of the Image.
Solution:
Given that h₀ = 7cm; u =- 27cm; f= -18cm; v = ?
The mirror formula is \(\frac{1}{f}=\frac{1}{v}+\frac{1}{u} \Rightarrow \frac{1}{-18}=\frac{1}{-27}+\frac{1}{v}\)
\(\frac{1}{v}=-\frac{1}{18}+\frac{1}{27} \Rightarrow \frac{1}{v}=\frac{-3+2}{54}=\frac{-1}{54} \)
So, v = – 54 cm,
So the screen should be placed 54 cm from the mirror and the image is real and inverted.
MagnifIcation, m=\(\frac{h_i}{h_o}=\frac{-v}{u} \Rightarrow \frac{h_i}{7}=-\frac{(-54)}{27} \Rightarrow h_i=-\frac{(-54)}{27} \times 7\) = -14 cm(Hence the image is inverted). As the size of the object Is 7cm the image is enlarged two times.

Question 3.
An object 3 cm high Is placed at a distance of 15 cm from a concave mirror, the radius curvature is 20 cm. Find the nature, position and size of the image. (V = -30 cm, m = -2, h₂ = -6 cm)
Answer:
h₀ = 3 cm
u = -15 cm
r = -20 cm
f= \(\frac{r}{2}\) =-10cm
Mirror formula is = \(\frac{1}{f}=\frac{1}{u}+\frac{1}{v} \Rightarrow \frac{1}{-10}=\frac{1}{-15}+\frac{1}{v}\)
⇒ \(\frac{1}{v}=\frac{1}{15}-\frac{1}{10}=\frac{2-3}{30}=\frac{-1}{30} \) = -30 cm
So the Image Is real and Inverted and beyond C.
Magnification = \(\frac{-v}{u}=\frac{-(-30)}{-15}\) = -2
Therefore the image is enlarged \(\frac{h_i}{h_o} \) = -2 ⇒ \(\frac{h_i}{3}\) = -2
⇒ h_i = -6 cm
∴ Size of the image = 6 cm.

Question 4.
An object is placed at a distance of lo cm. from a convex mirror of focal length 15 cm. Find the position and nature of image.
Answer:
According to the sign convention.
Focal length, f = 15 cm.
Object distance, u = – 10cm (negative sign)
Image distance, v = ?
Formula: \(\frac{1}{f}=\frac{1}{u}+\frac{1}{v}\)
\(\frac{1}{15}=-\frac{1}{10}+\frac{1}{v}\)
⇒ The image Is formed at a distance of 6 cm. at the back of the mirror.
Magnification, m = \(\frac{h_i}{h_0}=-\frac{v}{u}=\frac{-6}{-10}=\frac{3}{5} \) = 0.6
The image is virtual, erect and diminished 0.6 times of the size of object.

Do You Know ?

How does light travel?
Light Is a form of electromagnetic radiation. It travels as waves that do not require any medium for their propagation.
Light is the visible part of these waves having a wavelength of 0.4 to 0.7 tm. The colour of light emitted by a particular substance is characteristic of the atoms present in the substance. Although light travels In straight lines, It can be bent around curves and edges by making use of optical fibres. Optical fibers are bundles of very thin strands of exceptionally clear glass.

Lasers and their use:
Full form of LASER: Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation. LASER are used in shops, banks to scan bank notes to see whether they are Fake. This is done by passing the note under an ultraviolet light scanner, Gold Is one of the most valuable of elements has been prized since antiquity for Its beauty and resistance to corrosion.

Telangana SCERT 10th Class Telugu Guide Pdf Download Telangana ఉపవాచకం రామాయణం Questions and Answers.

TS 10th Class Telugu Guide ఉపవాచకం రామాయణం

ఉపోద్ఘాతం

శ్రీమద్రామాయణం ఒక మహాకావ్యం. ఇది ఆదికావ్యం. వాల్మీకి మహర్షి రామాయణాన్ని రసవత్తరంగా రచించారు. ఈ కావ్యాన్ని కొందరు ధర్మశాస్త్రమని, శరణాగతిశాస్త్రమని కూడా పిలుస్తారు. మానవజీవితాన్ని సంస్కరించగల మహాకావ్యం. మానవ హృదయాల నుండి ఎప్పటికీ చెరగని కథ. ఆత్మీయతానుబంధాలు, సోదరుల అభిమానం, సేవక భక్తి, భార్యాభర్తల అనుబంధం, గురుభక్తి, శిష్యానురక్తి, స్నేహఫలం, ధర్మబలం, వినయ, వివేకాలు, జీవకారుణ్య భావన ……..ఇలా జీవితపార్శ్వాలెన్నింటినో రామాయణం పట్టిచూపిస్తుంది. ఈ కావ్యంలో 24 వేల శ్లోకాలు, ఆరు కాండలు ఉన్నాయి. శ్రీరామచంద్రుని గుణగణాలను అద్భుతంగా వాల్మీకి జగతికి అందించారు. ఇందులోని పాత్రలన్నీ ఇప్పటికీ సజీవంగానే మానవ హృదయాల్లో నిలిచి ఉన్నాయి.

ప్రశ్నలు – సమాధానములు

క్రింది పాత్రల స్వభావాన్ని వ్రాయండి.

ప్రశ్న 1.
విశ్వామిత్రుడు
జవాబు:
రామాయణంలో విశ్వామిత్రుని పాత్ర గొప్పది. ఇతడు గొప్ప ఋషి. యాగరక్షణ కోసం దశరథుని సమీపించాడు. రామలక్ష్మణుల సహాయాన్ని అర్థించాడు. యాగరక్షణ పేరుతో విశ్వామిత్రుడు రామలక్ష్మణులకు ఎన్నో శస్త్రాస్త్రాలను బోధించాడు. బల, అతిబల అనే మంత్రాలను కూడా ఉప దేశించాడు. సీతారాముల వివాహవిషయంలో ప్రధాన భూమికను పోషించాడు. శ్రీరామునికి అస్త్రవిద్యలను ఉపదేశించడంలో నేర్పరితనాన్ని ప్రదర్శించాడు. గంగావతరణ మొదలైన వృత్తాంతాలను తెలియ జేశాడు.

ప్రశ్న 2.
శ్రీరాముడు
జవాబు:
మానవునిగా జన్మించి మహనీయునిగా ఎదిగి జగతికి ఆదర్శంగా నిలిచిన పురుషోత్తముడు శ్రీరామచంద్రుడు. శ్రీరాముని వంటి ఉత్తమ గుణ సంపన్నుడు మరొకడు కనిపించడు. ఆయన ఆ కాలానికే కాదు ఏ కాలానికీ లేడు. శ్రీరాముని ధర్మ చరిత్ర సృష్టి ఉన్నంతకాలం ఉంటుంది. మానవ జాతిని తీర్చిదిద్ది, ధార్మికజీవనం ఎంతగొప్పదో, ఎంత పవిత్రమైందో, ఎంత ఆదర్శవంతమైందో తన ప్రవర్తన ద్వారా శ్రీరాముడు నిరూపించాడు. శ్రీరాముడు ధర్మనిష్ఠకు, సత్యసంధతకు, ఏకపత్నీ వ్రతానికి దృష్టాంతంగా నిలిచాడు. దుష్టరావణాది రాక్షసులను సంహరించి లోకకళ్యాణం చేశాడు.

ప్రశ్న 3.
సీత
జవాబు:
ప్రపంచమునందలి మహాపతివ్రతలలో సీతామహాదేవి అగ్రగణ్యురాలు. శ్రీమద్రామాయణం లో సీత పాత్ర మహోన్నతమైంది. అసాధారణ పాతివ్రత్యం, త్యాగం, సౌశీల్యం, శాంతం, నిర్భయత్వం, సహనశీలం, ధర్మపరాయణత, వినయం, సంయమనం, సేవాభావం, సదాచారం మొదలైన ఉత్తమగుణాలతో కూడిన మహాసాధ్వి సీతాదేవి. సీతాదేవి పవిత్ర జీవనం, నిరుపమాన పతిభక్తి అపూర్వములు.

ఈమె అన్ని విషయాల్లోను పవిత్రురాలు. ఈమె జీవితంలోని ఘట్టాలన్నీ మన తల్లులకు, అక్కచెల్లెళ్ళకు, కోడళ్ళకు, కుమార్తెలకు చక్కని ప్రబోధాత్మకములు, స్ఫూర్తి దాయకములు. రావణుని తృణప్రాయంగా ఎదిరించి మాట్లాడిన ధీరవనిత. ఈమె సాక్షాత్తు దైవస్వరూపిణి. అయినప్పటికిని సీత తన మానవజీవితము నందు ఆదర్శచరిత్ర కలిగి సామాన్య గృహిణిగా ఆదర్శ జీవనాన్ని గడిపింది.

ప్రశ్న 4.
లక్ష్మణుడు
జవాబు:
వాల్మీకి రామాయణంలో లక్ష్మణుని పాత్ర ఆదర్శవంతమైంది. సోదరప్రేమకు సరియైన . ఉదాహరణ లక్ష్మణుడు. అన్నతోపాటు అరణ్యవాసం చేశాడు. తన జీవితాన్ని రాముని సేవకే అంకితం చేసిన మహనీయమూర్తి. లక్ష్మణుని బ్రహ్మచర్యము నిరుపమానము. అతడు గొప్పధైర్యశాలి. అసమాన పరాక్రమవంతుడు. అంతకు మించి జితేంద్రియుడు, సరళ స్వభావం కలవాడు, సహనం కలవాడు, నిష్కపటం లేనివాడు. తపస్సంపన్నుడు, త్యాగి, సేవాభావం కలవాడు. శ్రీరాముని యందు సాటిలేని ప్రేమగలవాడు. రాముని సేవలో తనను తానే మరచి పోతాడు. నీడవలె లక్ష్మణుడు శ్రీరాముని విడిచి ఉండలేడు. సీతను తల్లిగా భావించి గౌరవించాడు. యుద్ధరంగంలో రామునికి అండగా నిలిచిన మహనీయుడు.

ప్రశ్న 5.
కైక (లేదా) కైకేయి పాత్ర స్వభావాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
ఈమె దశరథుని ముగ్గురి భార్యలలో మూడవ భార్య. పుత్రకామేష్టి యాగం తరువాత ఈమెకు భరతుడు జన్మించాడు. మంథర మాయమాటలకు లోనైంది. రాముని అరణ్యవాసానికి కారణమైంది. భరతుని ఆగ్రహానికి లోనైంది. దశరథుని మరణానికి పరోక్షంగా కారణభూతురాలైంది.

ప్రశ్న 6.
భరతుడు
జవాబు:
రామాయణంలో భరతుడు సర్వశ్రేష్ఠుడు. అతని చరిత్ర ఉజ్జ్వలమైంది. ఆదర్శవంతమైనది. భరతుని మనస్సు నిష్కపటమైందిగా నిరూపితమైంది. ఇతడు సాధు శిరోమణి, స్వామిభక్తి పరాయణుడు, ఆదర్శపురుషుడు, స్వార్థం లేనివాడు, భక్తితత్పరుడు, కర్మయోగి, నిరుపమాన నీతిజ్ఞుడు, సంయమనం కలవాడు, సదాచారపరాయణుడు, ప్రేమమూర్తి, వినయశీలి. శ్రీరామునియందు భక్తి విశ్వాసాలు కలవాడు, రాజ్యకాంక్ష లేనివాడు. రామాజ్ఞను శిరసావహించేవాడు. అన్న కోసం తల్లిని కూడా దూషించాడు. భరతుని సేవ అపూర్వమైంది.

ప్రశ్న 7.
మంథర
జవాబు:
రామాయణంలో మంథర పాత్ర ఎంతో విశిష్టమైనది. శ్రీరామ వనవాసానికి ప్రధాన కారకురాలు. ఈమె కైకేయి సహాయకురాలు. పచ్చని కాపురంలో చిచ్చుపెట్టే స్వభావం కలది. కైకేయిలో దుర్భుద్ధిని పుట్టించింది. మంథర మాటలను విని కైక రాముడిని 14 సంవత్సరాలు వనవాసాన్ని, భరతునికి పట్టాభిషేకాన్ని కోరింది. భరతుని ఆగ్రహానికి లోనైంది. ఈమె ఒక దుష్టపాత్రగా రామాయణంలో నిలిచిపోయింది.

ప్రశ్న 8.
మారీచుడు
జవాబు:
ఇతడు ఒక రాక్షసుడు. తాటకి యొక్క కుమారుడు. అయినా ఇతడు గొప్ప ధర్మాత్ముడు, ప్రభుభక్తి పరాయణుడు. సీతాపహరణం తప్పని రావణునికి చెప్పాడు. రావణుని ఆగ్రహానికి కారకుడైనాడు. గత్యంతరంలేక రావణుని ఆదేశాన్ని అనుసరించి మాయారూపమైన జింకగా మారాడు. రాముని బాణానికి మరణించాడు.

ప్రశ్న 9.
రావణుడు
జవాబు:
శ్రీమద్రామాయణంలో అత్యంత ప్రధానమైన భూమికను పోషించినవాడు, లంకాధిపతియైన రావణుడు. ఒకవిధంగా చెప్పాలంటే రామావ తారమునకు కారణమైనవాడు రావణుడే. అతడు గొప్ప విద్యావంతుడు, తపశ్శాలి, గొప్ప శివభక్తుడు మరియు అస్త్ర శస్త్రవిద్యలన్నీ నేర్చిన మహావీరుడు. అయితే అతడు దురహంకారి. కామక్రోధాలకు లొంగినవాడు. ఇలాంటి దుర్గుణాలే అతని పతనానికి దారితీశాయి. పవిత్రమైన ఆలోచనలు లేనివాడు. పరకాంతా వ్యామోహం కలవాడు. మంచిమాటలను వినని స్వభావం కలవాడు. రాక్షసవంశ నాశనానికి తానే మార్గం చూపాడు.

ప్రశ్న 10.
సుగ్రీవుడు
జవాబు:
ఇతడు ఒక వానరరాజు. ఇతడు గొప్పవీరుడు, ధర్మపరుడు, నిరంకుశుడు, కొంత చాపల్యం కలవాడు. మిత్ర ధర్మానికి కట్టుబడినవాడుగా రామాయణంలో కనిపిస్తాడు. ఇతని ఆజ్ఞకు తిరు గుండదు. తన సోదరుడైన వాలిని సంహరించడానికి శ్రీరామునితో సఖ్యతను కుదుర్చుకున్నాడు. సీతాన్వేషణలో సుగ్రీవుడు తన కర్తవ్యాన్ని పాటించాడు. రావణవధ తరువాత రాముని కోరికపై అయోధ్యకు వెళ్ళాడు.

ప్రశ్న 11.
హనుమంతుడు
జవాబు:
శ్రీమద్రామాయణంలో హనుమంతుని పాత్ర అనుపమానమైనదిగా పేర్కొనవచ్చు. ప్రభుభక్తి పరాయణుడు. గొప్ప వక్త, సాటిలేని బలం కలవాడు, బుద్ధికుశలుడు, వ్యాకరణ పండితుడు, సేవా ధర్మపరాయణుడు, నిరంతరం సత్యమునే పలుకు వాడు, హనుమంతుని స్వామిభక్తి తిరుగులేనిది. దైవభక్తి ఇతనికి ఉగ్గుపాలతో పెట్టిన విద్య. యుద్ధవిద్యలయందు ఆరితేరినవాడు. కోరిన రూపమును ధరించగల సమర్థుడు. హనుమంతుని గుణములు అద్భుతములు, అపారములు. సీతాన్వేషణలోను, లంకాదహనంలోను, రావణునికి సందేశాన్ని ఇవ్వడంలోను ఇతనికి ఇతడే సాటి. లంకా నగరంలో హనుమంతుడు చూపిన సాహసం వీరులందరికి ఆదర్శప్రాయమైనది.

ప్రశ్న 12.
త్రిజట
జవాబు:
రామాయణంలోని ముఖ్యపాత్రలలో త్రిజట పాత్ర ప్రముఖమైనది. ఈమె విభీషణుని కుమార్తె. రాక్షస వంశంలో జన్మించినా మంచిచెడులను గురించి ఆలోచించి చెప్పగల సమర్థురాలు. రాక్షస స్త్రీలు లంకలోని సీతను ఎన్నో రకాలుగా ఇబ్బంది పెట్టారు. చివరకు రావణుడు బెదిరించాడు. ఆ సమయంలో సీత దుఃఖించింది. ఈ సందర్భంలో త్రిజట సీతను ఓదార్చింది. పగటిపూట వచ్చిన తన స్వప్న వృత్తాంతాన్ని చెప్పింది. సీతలో బ్రతుకుపై ఆశ కల్గించింది. ఈమె ప్రవర్తన అందరికి ఆదర్శం కావాలి.

ప్రశ్న 13.
ఇంద్రజిత్తు
జవాబు:
ఇతడు రావణుని కుమారుడు. ఇతనికి మేఘ నాథుడు అనే పేరు కూడా ఉంది. ఇంద్రుడిని జయించినందువల్ల ఇంద్రజిత్తు అయ్యాడు. బ్రహ్మ అనుగ్రహంతో బ్రహ్మాస్త్రాన్ని పొందాడు. యుద్ధ సంగ్రామంలో ఆకాశంలోకి వెళ్ళి మేఘాలలో యుద్ధం చేయగల సమర్థుడు. రామరావణ సంగ్రామం లో చురుకైన పాత్రను పోషించాడు. నాగాస్త్రంతో ఒకేసారి రామలక్ష్మణులను బంధించాడు. చివరకు లక్ష్మణుని చేతిలో మరణించాడు.

ప్రశ్న 14.
వాలి
జవాబు:
ఇతడు వానరరాజు, గొప్ప పరాక్రమవంతుడు. పెద్దపెద్ద బండరాళ్ళను కూడా అవలీలగా విసిరి వేయగల సమర్థుడు. దృఢమైన చెట్లను కూడా పీకిపారేయగల శక్తిసమర్థుడు. రావణుడిని సముద్రాల్లో ముంచి ముచ్చెమటలు పట్టించాడు. పరకాంతా వ్యామోహం కలవాడు. అదే ఇతని మరణానికి దారితీసింది. ధర్మాన్ని అభిమానించాడు. వాలి కోరికపై రాముడు అతని కుమారుడైన అంగదుడుని యువరాజుగా నియమించాడు.

ప్రశ్న 15.
విభీషణుడు (లేదా) విభీషణుడి పాత్ర స్వభావాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
రామాయణంలో విభీషణుని పాత్ర అపూర్వ మైనది. ఇతడు రావణుని సోదరుడు. సేవాప రాయణుడు, ధర్మతత్పరుడు. ఎవరు తప్పు చేసినా వారిని నిలదీసే స్వభావం గలవాడు. అధర్మ పరాయణుడైన రావణుని ఎదిరించిన మహావీరుడు. శ్రీరాముడిని శరణుజొచ్చాడు. ధర్మంవైపు నిలిచి శాశ్వతమైన కీర్తిని పొందాడు.

ప్రశ్న 16.
దశరథుడు (లేదా) దశరథుని పాత్ర స్వభావం వివరించండి.
జవాబు:
ఇతడు ఇక్ష్వాకు వంశపు మహారాజు. గొప్ప పరాక్రమవంతుడు, సత్యసంధుడు. పుత్రకామేష్టి ద్వారా కుమారులను పొందాడు. శ్రీరామునియందు అమితమైన అనురాగం కలవాడు. పుత్ర వ్యామోహంతో మరణించాడు. కుమారులకు శస్త్రాస్త్ర విద్యలను నేర్పించాడు. పెద్దలయందు వినయం కలవాడు.

ప్రశ్న 17.
జనక మహారాజు
జవాబు:
ఈయన మిథిలానగరానికి మహారాజు. సీతా దేవికీ తండ్రి. మిక్కిలి పరాక్రమవంతుడు. తన పూర్వీకుల నుండి సంక్రమించిన శివధనస్సును రక్షిస్తున్నాడు. సీతాదేవికి స్వయంవరాన్ని ప్రకటించి యోగ్యుడైన శ్రీరామచంద్రునికి తన కుమార్తె అయిన సీతను ఇచ్చి వివాహాన్ని జరిపించాడు. అంతేకాదు తన సొంత కుమార్తె అయిన ఊర్మిళను లక్ష్మణుడికి ఇచ్చి వివాహాన్ని జరిపించాడు. తన సోదరుని కుమార్తెలైన మాండవి, శ్రుతకీర్తనలను భరత, శత్రుఘ్నులకు ఇచ్చి వివాహాన్ని జరిపించాడు.

ప్రశ్న 18.
కుంభకర్ణుడు
జవాబు:
ఇతడు రావణుని సోదరుడు. బ్రహ్మవరప్రసాది. ఇతడు ఆరునెలలు మేల్కొని ఉంటాడు. ఆరునెలలు పడుకొని ఉంటాడు. భోజనప్రియుడు, యుద్ధ సమయంలో రావణుని ఆదేశంతో శ్రీరామునితో యుద్ధం చేశాడు. వీరమరణాన్ని పొందాడు.

ప్రశ్న 19.
జటాయువు
జవాబు:
ఇతడు ఒక వానరుడు. అనూరుని రెండవ కుమారుడు. ఇతని తల్లి శ్యేని, తాత కశ్యపుడు. రావణుడు సీతను అపహరించుకొని వెళ్ళే సమయంలో రావణుని ఎదిరించాడు. రావణుని చేతిలో మరణించాడు. రామునికి సీత జాడను తెలియజేశాడు. మిత్ర ధర్మాన్ని పాటించాడు.

ప్రశ్న 20.
భగీరథుడు
జవాబు:
ఇతడు ఒక సూర్యవంశపు రాజు. గొప్ప పరాక్రమవంతుడు. దిలీపుని కుమారుడు. తన ప్రపితామహులకు స్వర్గలోక ప్రాప్తిని కలిగించడం కోసం ఆకాశగంగను తన తపశ్శక్తితో భూలోకానికి దింపిన మహానీయుడు. గంగావతరణ విషయంలో కఠోర పరిశ్రమను చేశాడు.

ప్రశ్న 21.
శబరి
జవాబు:
ఈమె గొప్ప భక్తురాలు. మతంగ మహర్షి ఆశ్రమంలో నివసించే ఒక సన్యాసిని. కబంధుడు సూచించిన మార్గంలో ప్రయాణిస్తూ రామలక్ష్మణులు పంపా సరస్సు ప్రాంతంలో ఉన్న శబరి ఆశ్రమానికి వెళ్ళారు. శబరి తపస్సిద్ధురాలు. జ్ఞానవయో వృద్ధురాలు. శ్రీరామదర్శనంతో ఆమె తనువు పులకించింది. పంపా తీరంలో దొరికే పండ్లను స్వామికి సమర్పించింది. తన జన్మ ధన్యమైనట్లు భావించింది. శ్రీరాముడి అనుమతినిపొంది తన దేహాన్ని అగ్నికి ఆహుతి చేసి అగ్నికాంతితో ఊర్ధ్వలోకాలకు వెళ్ళింది.

ప్రశ్న 22.
కౌసల్య
జవాబు:
దశరథ మహారాజు భార్య. శ్రీరాముని తల్లి. ఏనాడూ భర్త మాటకు ఎదురుచెప్పని మహాపతివ్రత. శ్రీరాముడు అరణ్యవాసానికి బయల్దేరేటప్పుడు శ్రీరాముని వనవాస ప్రయత్నం విరమింపజేయాలను కుంది. ఫలించలేదు. పుత్ర వ్యామోహంతో వన వాసానికి తానూ వస్తానంది. రాముడు ఒప్పుకోలేదు. శ్రీరాముడికి ధర్మబోధ చేసింది. ధైర్యం చెప్పిన వీరనారి. ధర్మాన్ని విడిచిపెట్టవద్దని చెప్పిన మహారాణి కౌసల్య.

ప్రశ్న 23.
సుమిత్ర
జవాబు:
దశరథ మహారాజుకు రెండవ భార్య. లక్ష్మణుడు, శత్రుఘ్నుడు ఈమె సంతానం. కౌసల్యా దేవి అడుగు జాడలలో నడిచింది. భర్త మాటకు ఎదురుచెప్పని మహాపతివ్రత, శ్రీరామ, లక్ష్మణ, భరత శత్రుఘ్ను లందర్నీ సమానంగా చూసిన మాతృమూర్తి.

ప్రశ్న 24.
శత్రుఘ్నుడు
జవాబు:
సుమిత్రయందు దశరథునకు జన్మించాడు. లక్ష్మణుని స్వభావం శత్రుఘ్నుని స్వభావం ఒక్కటే. అన్నగార్లపై అమితమైన గౌరవం కలవాడు.

ప్రశ్న 25.
ఋష్యశృంగుడు
జవాబు:
విభాండక మహర్షి కొడుకు. దశరథుని కుమార్తె శాంతను వివాహం చేసుకున్నాడు. పుత్రకామేష్ఠి యాగం దశరథుని చేత చేయించాడు. ఋష్య శృంగుడు సాక్షాత్తు దైవస్వరూపుడు. ఆయన ఎక్కడ ఉంటే అక్కడ వర్షాలు బాగా కురుస్తాయి. భూమి సస్యశ్యామలంగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 26.
నారదుడు
జవాబు:
దేవఋషి. రామాయణగాథను వాల్మీకికి ఉపదేశించిన వాడు. బ్రహ్మయొక్క మానసపుత్రుడు. త్రిలోక సంచారి. నిరంతరం నారాయణ నామాన్ని జపిస్తూ ఉంటాడు. లోకకల్యాణం కోసం నిరంతరం ప్రయత్నిస్తాడు. ఋషులకు మార్గదర్శకుడు. రామాయణ కథారచనకు మూలపురుషుడు.

ప్రశ్న 27.
కబంధుడు
జవాబు:
ఒక రాక్షసుడు. ఇతని చేతిలో చిక్కితే ఎవ్వరూ తప్పించుకోలేరు. రావణుడు అపహరించిన సీతాదేవి దొరికే ఉపాయాన్ని శ్రీరామునకు చెప్పాడు.

క్రింది వాటిని వివరించండి.

ప్రశ్న 1.
చెవిటివాని చెవిలో శంఖం ఊదినట్లు :
జవాబు:
మూర్ఖునికి ఉపదేశం చేయడం వల్ల ఏమాత్రం ఉపయోగం లేదని తెలియజెప్పే అర్థంలో ఈ జాతీయం వాడు తారు.

ప్రశ్న 2.
చెవినిల్లుకట్టుకొనిపోరు:
జవాబు:
చెప్పింది విన్నా, వినక పోయినా అదేపనిగా ఎదుటివానికి చెప్పే సందర్భంలో ఈ జాతీయం వాడుతారు.

ప్రశ్న 3.
గతజలసేతుబంధనం :
జవాబు:
జరిగిపోయిన నష్టం తర్వాత వారధిని నిర్మించడం వల్ల ఉపయోగం లేదని తెలియజెప్పే సందర్భంలో దీన్ని వాడుతారు.

ప్రశ్న 4.
అగస్త్యభ్రాత:
జవాబు:
పేరు తెలియని వ్యక్తిని గూర్చి తెలియజేయు సందర్భంలో ఈ జాతీయాన్ని వాడుతారు.

ప్రశ్న 5.
సుగ్రీవాజ్ఞ :
జవాబు:
తిరుగులేని ఆదేశం అని తెలియజేయు సందర్భంలో ఈ జాతీయాన్ని వాడుతారు.

ప్రశ్న 6.
శ్రీరామరక్ష :
జవాబు:
రక్షింపగలిగినది, సర్వరక్షమైనది అనే సందర్భంలో ఈ జాతీయాన్ని వాడుతారు.

ప్రశ్న 7.
కబంధహస్తాలు :
జవాబు:
విడిపించుకోవడానికి వీలుకాని బంధాన్ని గూర్చి తెలియజేయు సందర్భంలో ఈ జాతీయాన్ని వాడుతారు.

ప్రశ్న 8.
భగీరథ ప్రయత్నం :
జవాబు:
అసాధ్యమైనదానిని సాధించాడు అని తెలియజేయు సందర్భంలో ఈ జాతీయాన్ని వాడుతారు.

మరికొన్ని జాతీయాలు :

ప్రశ్న 9.
కారాలు మిరియాలు నూరడం :
జవాబు:
ఈ జాతీయాన్ని ‘కోపము చేయు’ ‘పగ సాధించు’ అనే సందర్భంలో ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 10.
ఉచితజ్ఞత :
జవాబు:
‘తగిన విషయాన్ని తెలుసుకొనే తత్త్వము’ అనే సందర్భంలో దీనిని ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 11.
స్థితప్రజ్ఞత :
జవాబు:
దేనికీ చలింపని మనస్సు కలిగి ఉండడం. పొంగుక్రుంగులు లేని మనస్తత్వము అనే సందర్భంలో దీనిని వాడతారు.

ప్రశ్న 12.
పితృవాక్య పరిపాలన :
జవాబు:
తండ్రి మాటను ఎటువంటి స్థితిలోనయినా తప్పకుండా పాటించడం అనే సందర్భంలో దీనిని ఉపయోగిస్తారు. తండ్రి మాట వలె తప్పక పాటింపవలసినదని భావము.

ప్రశ్న 13.
గజ్జెకట్టడం :
జవాబు:
కాలికి గజ్జెలు కట్టుకొని నాట్యం చేయడం అని దీని అర్థము. ఆ పనిని చేయడానికి పూనుకున్నాడు అనే సందర్భంలో దీన్ని ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 14.
మంత్రాలకు చింతకాయలు రాలడం :
జవాబు:
మంత్రాలు చదవడానికి, చింతకాయలు రాలడానికి సంబంధం ఉండదు. ఇలా బొత్తిగా సంబంధం లేదని చెప్పే సందర్భంలో దీన్ని వాడతారు.

ప్రశ్న 15.
నీరు కారిపోవుట :
జవాబు:
‘దిగాలు పడిపోవు”, లేక “నిరుత్సాహుడగు” అనే సందర్భంలో దీన్ని ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 16.
కలుపు తీయడం :
జవాబు:
చేలలో పనికిరాని మొక్కలను తొలగించడం అనే సందర్భంలో దీనిని ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 17.
పురిట్లో సంధి కొట్టడం :
జవాబు:
“పురుడు వచ్చి బిడ్డ పుట్టగానే సంధిరోగం రావడం’ అనగా పని ప్రారంభించగానే విఘ్నం కలగడం అనే సందర్భంలో దీన్ని ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 18.
బ్రహ్మాస్త్రం :
జవాబు:
బ్రహ్మగారి అస్త్రము వలె, తిరుగులేని అస్త్రము అనే సందర్భంలో దీన్ని ప్రయోగిస్తారు. తప్పకుండా జరిగేది అనే భావములో దీన్ని వాడతారు.

ప్రశ్న 19.
చూసి రమ్మంటే కాల్చిరావడం :
జవాబు:
సీతను చూసి రమ్మంటే ఆంజనేయుడు లంకను కాల్చి వచ్చాడు. అలా ఏదో చిన్న పని చేయమని చెపితే, దాన్ని పాడుచేసి రావడం అనే సందర్భంలో వాడతారు.

ప్రశ్న 20.
చెప్పుడు మాటలు చేటు :
జవాబు:
మంథర చెప్పిన మాటలు విని కైక రాముడిని అడవులకు పంపింది. చెప్పుడు మాటలు వింటే చెడు వస్తుందనే సందర్భంలో వాడతారు.

సొంతవాక్యాలు

ప్రశ్న 1.
చెవిటివాని ముందు శంఖం ఊదినట్లు :
జవాబు:
విభీషణో పదేశం చెవిటివాని ముందు శంఖం ఊదినట్లు వ్యర్థం అయింది.

ప్రశ్న 2.
చెవినిల్లు కట్టుకొనిపోరు :
జవాబు:
విభీషణుడు సీతాపహరణం తప్పని, చెవినిల్లు కట్టుకొనిపోరుగా రావణునికి చెప్పాడు.

ప్రశ్న 3.
గతజలసేతుబంధనం :
జవాబు:
ప్రభుత్వం చేపట్టే కొన్ని సహాయకచర్యలు గతజల సేతుబంధనంతో సమానంగా ఉంటున్నాయి.

ప్రశ్న 4.
అగస్త్యభ్రాత :
జవాబు:
స్వాతంత్ర్య సమరంలో ఎందరో అగస్త్య భ్రాతలు కాలగర్భంలో కలిసిపోయారు.

ప్రశ్న 5.
సుగ్రీవాజ్ఞ :
జవాబు:
పూర్వకాలంలో రాజుల ఆదేశాలు సుగ్రీవాజ్ఞగా నిలిచేవి.

ప్రశ్న 6.
శ్రీరామరక్ష :
జవాబు:
పిల్లలకు తల్లిదండ్రుల దీవెనలే శ్రీరామరక్షగా ఉంటాయి.

ప్రశ్న 7.
కబంధహస్తాలు :
జవాబు:
పేద ప్రజలు వడ్డీ వ్యాపారుల కబంధహస్తాల్లో నలిగిపోతున్నారు.

ప్రశ్న 8.
భగీరథ ప్రయత్నం :
జవాబు:
నదుల అనుసంధాన కార్యక్రమాన్ని ప్రభుత్వం భగీరథ ప్రయత్నంగా సాధించింది.

ప్రశ్న 9.
కనువిప్పు :
జవాబు:
గురువులు చెప్పిన మాటలతో నా అజ్ఞానము పోయి కనువిప్పు కలిగింది.

ప్రశ్న 10.
చివాట్లు పెట్టడం :
జవాబు:
పరీక్షకు మాని సినిమాకు వెళ్ళాడని తమ్ముడిని అమ్మ చివాట్లు పెట్టింది.

ప్రశ్న 11.
వన్నెచిన్నెలు :
జవాబు:
మా ఆవుదూడ వన్నెచిన్నెలు చూస్తే అందరూ మురిసిపోతారు.

ప్రశ్న 12.
రూపుమాపడం :
జవాబు:
మద్యపానం అనే దురలవాటును రూపుమాపడం కోసం ప్రయత్నించాలి.

ప్రశ్న 13.
మిన్నందుకోవడం :
జవాబు:
మన ప్రధాని కీర్తి ప్రతిష్ఠలు, దేశ విదేశాలలో మిన్నందుకొన్నాయి.

ప్రశ్న 14.
శ్రద్ధాసక్తులు :
జవాబు:
విజయం సాధించాలంటే పనిపై శ్రద్ధాసక్తులు చూపించాలి.

ప్రశ్న 15.
ప్రేమ-ఆప్యాయతలు :
జవాబు:
గురువులు శిష్యుల యందు ప్రేమ ఆప్యాయతలను చూపించాలి.

ప్రశ్న 16.
కంపించిపోవడం :
జవాబు:
మా వీధిలో బాంబు పేలడంతో మా ఇంటి తలుపులు కంపించిపోయాయి.

ప్రశ్న 17.
గుండెలు బరువెక్కడం :
జవాబు:
నా ప్రియమిత్రుడు కాలధర్మం చెందాడని తెలిసి, నా గుండెలు బరు వెక్కాయి.

ప్రశ్న 18.
ప్రతిధ్వనించడం :
జవాబు:
బాణసంచా చప్పుళ్ళు నగరం అంతా ప్రతిధ్వనించాయి.

ప్రశ్న 19.
కుందాడుట :
జవాబు:
గురువులు శిష్యుల తప్పులను ఎత్తి చూసి కుందాడుట మంచిది కాదు.

ప్రశ్న 20.
పొద్దస్తమానం :
జవాబు:
రైతులు పొద్దస్తమానం పొలాల్లో పనిచేస్తారు.

ప్రశ్న 21.
అడుగున పడిపోవు :
జవాబు:
ప్రభుత్వం శ్రద్ధతీసుకోకపోవడం వల్ల మా గ్రామాభివృద్ధి అడుగున పడిపోయింది.

ప్రశ్న 22.
కష్టఫలం :
జవాబు:
నేడు రైతులకు తమ కష్టఫలం దక్కటల్లేదు.

ప్రశ్న 23.
కడుపులు మాడ్చుకొను :
జవాబు:
తల్లులు, తమ కడుపులు మాడ్చుకొని తమకు ఉన్నదాన్ని పిల్లలకు పెడతారు.

ప్రశ్న 24.
లాలన :
జవాబు:
తల్లిదండ్రులు తమ పిల్లలను లాలన చేసి పెంచాలి.

ప్రశ్న 25.
సమయ సందర్భాలు :
జవాబు:
విద్యార్థులు సమయ సందర్భాలు గమనించి నడుచుకోవాలి.

ప్రశ్న 26.
హాయిసౌఖ్యాలు :
జవాబు:
పాలకులు ప్రజల హాయి సౌఖ్యాలకు ప్రాధాన్యం ఇవ్వాలి.

ప్రశ్న 27.
చమత్కారం :
జవాబు:
మా బావగారు మంచి చమత్కారంగా మాట్లాడతారు.

ప్రశ్న 28.
సాన్నిధ్యం :
జవాబు:
దైవసాన్నిధ్యంలో మా అక్కాబావల పెళ్ళి జరిగింది.

వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
ఉపవాచకం ఆధారంగా ‘శ్రీరాముడు పితృవాక్య పరిపాలకుడు’ అని సమర్థిస్తూ ఆ సన్నివేశాలను వివరించండి.
జవాబు:
శ్రీరాముడు దశరథుడు, కౌసల్యల పుత్రుడు, శ్రీరాముడు ఎప్పుడూ తల్లిదండ్రుల సేవలో నిమగ్న మయ్యేవాడు. పితృవాక్య పరిపాలకుడు. తండ్రి అనుమతితోనే విశ్వామిత్రుని యజ్ఞాన్ని రక్షించడానికి ఆయన వెంట వెళ్ళాడు. పినతల్లి కైక తన తండ్రి నుండి కోరిన వరాలమేరకు తండ్రి మాట పాటించడానికి పదునాలుగేళ్ళు వనవాసం చేశాడు.

భరతుడు ప్రార్థించినా అయోధ్య ప్రజలు విలపించినా తల్లి వారించినా తన నిర్ణయాన్ని మార్చుకోలేదు. తండ్రి స్వయంగా చెప్పకపోయినా పినతల్లి వినిపించిన మాటలనే తండ్రి ఆజ్ఞగా స్వీకరించాడు. అడవులలో ఎన్ని కష్టాలు వచ్చినా ధైర్యంగా ఎదుర్కొన్నాడు. సీతావియోగ దుఃఖాన్ని భరించాడు. రావణాసురుని రాక్షస కులాన్ని సమూలంగా నిర్మూలించాడు. ధర్మాన్ని ప్రతిష్ఠించాడు. రాచరికపు సౌఖ్యాలన్నీ త్యజించి నారబట్టలు ధరించి అన్ని కష్టాలకు సిద్ధపడ్డాడు. తండ్రిమాట పాటించడమే తన ధర్మంగా భావించిన ఆదర్శపురుషుడు శ్రీరాముడు.

ప్రశ్న 2.
హనుమంతుని వాక్చాతుర్యం, పాండిత్యం ఎటువంటిది ?
జవాబు:
హనుమంతుడు సూర్యుని శిష్యుడు. గొప్ప జ్ఞాని. వేదాలను, వ్యాకరణాన్ని క్షుణ్ణంగా చదివాడు. తొందరపాటు లేకుండా, తప్పులు పలకకుండా, సరైన స్వరంతో స్పష్టంగా మాట్లాడుతాడు. ఈయన మాట్లాడే తీరు చూస్తే చంపాలని కత్తి ఎత్తిన శత్రువు కూడా. కరిగిపోతాడు. ఆ మాటతీరు శ్రీరాముని కెంతో నచ్చింది. సుగ్రీవునికి రామునికి మైత్రి కలిపాడు. ‘ఒకరికొకరు సహాయం చేసుకొనేటట్లు ఒప్పందం చేశాడు. వాలిని సంహరించిన తరువాత సుగ్రీవునికి పట్టాభిషేకం చేయాలని రామునికి సూచించాడు.

సీతను తాను తప్పక వెదకగలనన్న నమ్మకం గలవాడు. జాంబవంతుడు మొదలైన వానర వీరుల ప్రోత్సాహంతో నూరు యోజనాల సముద్రం దాటి లంకలో సీతను దర్శించాడు. రాముని విషయాలు తెలిపి సీతను ఓదార్చాడు. తిరిగి వచ్చి సీత విషయాలు వివరించి రామునికి ఊరట కలిగించాడు. రావణుడికి రాముని శక్తిని తెలిపి భయం కలిగించాడు. యుద్ధంలో అందరినీ ఉత్తేజపరుస్తూ శత్రు సంహారం చేశాడు. ఇవన్నీ హనుమంతుని పాండిత్యం వల్ల సాధ్యమైన విషయాలే.

ప్రశ్న 3.
రామాయణం ఆధారంగా అన్నదమ్ముల అనుబంధాన్ని విశ్లేషించండి.
జవాబు:
రామాయణంలో దశరథ మహారాజు కుమారులు రామలక్ష్మణ భరత శత్రుఘ్నులు. నలుగురూ కలిసి వశిష్ఠుని వద్ద విద్యాభ్యాసం చేశారు. సర్వలక్షణ సంపన్నులైనారు. రాముడు ఎల్లప్పుడూ తల్లిదండ్రుల సేవలో మునిగి ఉండేవాడు. లక్ష్మణుడికి అన్న సేవ కంటే మిన్న ఏదీ లేదు. భరతుడు, శత్రుఘ్నుడు అన్యోన్య ప్రేమాభిమానాలు కలవారు.

భరతుని మేనమామ ఇంటికి శత్రఘ్నుడు కూడా వెనుకనే వెళ్ళాడు. తండ్రి ఆజ్ఞ మేరకు రాముడు వనవాసానికి బయలుదేరితే లక్ష్మణుడు కూడా వెంటే వెళ్ళి పద్నాలుగేళ్ళూ నిద్రాహారాలు మాని సేవించు కున్నాడు. రావణుడి శక్తి ఆయుధానికి లక్ష్మణుడు స్పృహ తప్పిపోయినప్పుడు రాముడు ఎంతో దుః ఖించాడు. లక్ష్మణుడు మరణిస్తే తన విజయానికి అర్థమే లేదన్నాడు రాముడు.

రామునికి చెందవలసిన రాజ్యాన్ని తను పాలించనని భరతుడు తానూ వనవాసానికి బయలు దేరాడు.రాముడు నచ్చజెప్పి తనకు మారుగా రాజ్యంలో లుగు (ప్రథమ భాష) శాంతి భద్రతలు కాపాడుతూ ఉండమన్నాడు. అన్న ఆజ్ఞను తలదాల్చి అతని పాదుకలను అతని బదులుగా రాజ్యానికి తెచ్చి సింహాసనం పైనుంచి పరిపాలన సాగించాడు భరతుడు. రాముడు గడువులోపల తిరిగి రాకపోతే ప్రాణత్యాగం చేస్తానని శపథం చేశాడు. ఇలా ఈ కావ్యంలో అన్నదమ్ముల అనుబంధం చాలా గొప్పది.

ప్రశ్న 4.
రామాయణంలో మీకు నచ్చిన పాత్ర ఏది? ఎందుకో తెల్పండి.
(ఈ ప్రశ్నకు జవాబుగా విద్యార్థులు ఎవరికి వారు తమ సొంత జవాబులు రాయవచ్చు)
జవాబు:
రామాయణంలో నాకు నచ్చిన పాత్ర ఆంజనేయుడు. ఆంజనేయునికి హనుమంతుడు, అంజనీపుత్రుడు, వాయునందనుడు, మారుతి, పవనకుమారుడు అని పేర్లు. హనుమ పుట్టుకతోనే మహాబలశాలి. గొప్ప శూరుడు. పసితనంలోనే పండు అనుకొని సూర్యుణ్ణి మింగేయడానికి ఆకాశానికి ఎగిరినవాడు.

ఆంజనేయుడు స్వామి భక్తి పరాయణుడు. అంటే తన యజమానికి ఎంతో నమ్మకంగా సేవ చేసే వ్యక్తి అని అర్థం. అతను సుగ్రీవునికి నమ్మిన బంటు, తర్వాత శ్రీరామునికి పరమభక్తుడయ్యాడు. తన మాటల నేర్పుతో రామలక్ష్మణులకు సుగ్రీవునితో మైత్రి కుదిర్చాడు. అంతటి వాక్చతురుడు హను మంతుడు. వేదవేదాంగాలలో గొప్ప పండితుడైనా ఎప్పుడూ వినయంగానే ఉంటాడు. సీతను వెతకడానికి సమర్థుడిగా అందరిచేత ఏకగ్రీవంగా ఎన్నికయ్యాడు. అందుకే రాముడు అతనికి తన ముద్రికను ఇచ్చాడు.

వానరవీరుల ప్రేరణతో మహాసముద్రాన్ని దాటాడు. వెళ్ళిన పని సాధించుకొని వస్తానని ఆత్మవిశ్వాసం చాటాడు. సముద్రంలో మైనాకుడు ఆతిథ్యానికి ఆహ్వానించినా విశ్రాంతి తీసుకోని కార్యదక్షుడు. సింహిక అనే రాక్షసిని చంపిన వీరుడు. సీత జాడ దొరకక ఆత్మహత్యకు ప్రయత్నించి కూడా విచక్షణతో ప్రాణాలు నిలుపుకున్న తెలివిగలవాడు. లంకలో అణువణువూ వెదకి సీతమ్మను గుర్తించిన కార్యశూరుడు.సీతను చూసి రమ్మంటే ఆ పనితోపాటు లంకను కూడా కాల్చి వచ్చిన హనుమంతుడు సమయానుకూలంగా ఎట్లా ప్రవర్తించాలో తెలిసిన మహనీయుడు.

ప్రశ్న 5.
సీత ఆదర్శనారి – వివరించండి.
(లేదా)
సీత పాత్ర స్వభావాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
సీత జనక మహారాజు కుమార్తె. సకల సద్గుణవతి. శ్రీరాముని అర్థాంగి. భర్తను సేవిస్తూ నీడలా అనుసరించడమే ధర్మంగా భావించింది. అత్తవారింట ఎంతో అనుకూలవతిగా వ్యవహరించింది.

శ్రీరాముడు తండ్రి ఆజ్ఞమేరకు అడవులకు బయలుదేరినప్పుడు ‘వనవాస కష్టాలు భరించలేవు’ అని ఎంతమంది వారించినా వినకుండా రాముని వెంట అడవులకు వెళ్ళింది. 14 ఏళ్ళ వనవాస కష్టాలన్నీ అనుభవించింది. పతియే ప్రత్యక్షదైవం అని ప్రపంచానికి చాటిన ఆదర్శ మహిళ సీత.

రావణుని చెరలోవున్న పదినెలలూ అశోక వనంలో భర్తనే తలచుకుంటూ గడిపింది. రావణుడు ఎన్ని ఆశలు చూపినా, ఎంత భయ పెట్టినా, ఎన్ని మాయలు పన్నినా వేటికీ లొంగలేదు. ఎంతో ధైర్యంగా భర్త రాకకోసం ఎదురు చూసింది.

హనుమంతుడు సీతను రాముని చెంతకు చేరుస్తానన్నాడు. దానివల్ల తన భర్త పరాక్రమానికి మచ్చవస్తుందని, శ్రీరాముడు రావణుని జయించి తనను తీసుకు వెళ్ళడమే ఉచితమని చెప్పి తిరస్కరించింది. ఈ విధంగా సీత ఆదర్శనారి అని చెప్పవచ్చు.

ప్రశ్న 6.
రామాయణం ఎందుకు చదవాలి ?
(లేదా)
రామాయణం చదవడం వల్ల, వ్యక్తికి గాని, సమాజానికి గాని కలిగే ప్రయోజనాలు ఏమిటి ?
జవాబు:
శ్రీమద్రామాయణం మనకు ఆదికావ్యం. ఈ మహాకావ్యం మానవ జాతిని జాగృతం చేసింది. రామాయణ కథ మానవ హృదయాల నుండి చెరగదు. రామాయణంలో తల్లిదండ్రుల అనురాగం, పుత్రుల అభిమానం, భార్యాభర్తల అనుబంధం, గురుభక్తి, శిష్యానురక్తి, స్నేహభావం, ధర్మబలం, జీవకారుణ్యం వంటి ఎన్నో జీవిత పార్శ్వాలు కనబడతాయి.

రామాయణాన్ని చదవడం అంటే, జీవితాన్ని చదవడమే. అది అందరికీ పఠనీయ గ్రంథం. మానవీయ విలువలతో కూడిన ధర్మాలను ఆచరిస్తే, మనిషి మనీషిగా ఎలా ఎదగగలడో రామాయణం నేర్పుతుంది. చిన్న చిన్న పాత్రల ద్వారా రామాయణం గొప్ప సందేశాన్ని అందించింది. రామాయణంలో వాల్మీకి మారీచునివంటి రాక్షసుని నోటి నుండి “రామో విగ్రహవాన్ ధర్మః – సత్య ధర్మ పరాక్రమః అనే మాటలు పలికించాడు.

శ్రీరాముని వంటి ఆదర్శమూర్తి, రామాయణం వంటి మహాకావ్యం ‘నభూతో నభవిష్యతి’ అని నిరూపించబడింది. ఈ కావ్యం భావితరాలకు మార్గదర్శకంగా ఉంది. అందువల్ల రామాయణాన్ని తప్పక చదవాలి. కాబట్టి భారతదేశంలో ఏవిధంగా జీవించాలో రామాయణం మనకు బోధిస్తుందని చెప్పవచ్చు. రామాయణం ‘రామునివలె నడుచుకో రావణునివలె నడువవద్దు’ అనే ధర్మాన్ని భారతీయులకు అందిస్తుంది. అందువల్లనే రామాయణం మానవు లందరికీ ఆదర్శగ్రంథం. పఠనీయ గ్రంథం.

ప్రశ్న 7.
రామాయణంలోని అన్నదమ్ముల గురించి రాయండి.
జవాబు:
రామాయణంలో ముగ్గురు అన్నదమ్ముల బాంధవ్యాలు గురించి చెప్పబడింది. వారు :

1. రామలక్ష్మణ భరత శత్రుఘ్నులు
2. వాలి సుగ్రీవులు,
3. రావణ కుంభకర్ణ విభీషణులు.

ఇందులో రామలక్ష్మణ భరత శత్రుఘ్నుల సోదర బంధం, ప్రశంసనీయం. ఇందులో రామలక్ష్మణుల సోదర ప్రేమ, అమోఘము. లక్ష్మణుడు రామునికి బహిః ప్రాణము. అన్నను విడిచి ఉండలేక లక్ష్మణుడు అన్నతో అడవికి వెళ్ళి ఎన్నో కష్టాలు పడ్డాడు. భరత శత్రుఘ్నులు సహితం ఒకరిని విడిచి మరొకరు ఉండలేకపోయేవారు. భరతుడు తనకు వచ్చిన రాజ్యాన్ని కాదని, రాముని పాదుకలకు పట్టం గట్టి, అన్న పేర పాలించాడు. అన్న 14 ఏండ్ల తరువాత అయోధ్యకు రాకపోతే భరతుడు అగ్ని ప్రవేశం చేస్తానన్నాడు.

వాలి సుగ్రీవులు అన్నదమ్ములు. వీరి సోదర బంధం ఆదర్శప్రాయం కాదు. వాలి, సుగ్రీవుని భార్యను అపహరించి, సుగ్రీవుడిని దేశ బహిష్కారం చేయించాడు. ఇక సుగ్రీవుడు రామునితో స్నేహం చేసి వాలిని చంపించాడు.

రావణ కుంభకర్ణ విభీషణులు సోదరులు. విభీషణుడు ధర్మాత్ముడు. దూతను చంపవద్దనీ, రామునితో విరోధం వద్దనీ, అన్న రావణునికి ఇతడు హితవు చెప్పాడు. కుంభకర్ణుడు కూడా సీతను అపహరించేముందు తనతో చెప్పలేదని అన్నను తప్పుపట్టాడు. కాని అన్నకోసం యుద్ధంలో చచ్చాడు. విభీషణుడు రామునితో కలిసి, రావణునిపై యుద్ధం చేసి, అన్నను చంపించి తాను లంకకు రాజు అయ్యాడు. వీరి సోదర బంధం ఆదర్శప్రాయము కాదు.

ప్రశ్న 8.
రామాయణములోని స్నేహాల గురించి రాయండి.
జవాబు:
రామాయణంలో రామసుగ్రీవుల స్నేహం, రామ విభీషణుల స్నేహాలు, సుప్రసిద్ధమైనవి. సుగ్రీవుడు రామునితో స్నేహం చేశాడు. సుగ్రీవుడికీ అతని అన్న వాలికీ విరోధం ఉంది. వాలి, కిష్కింధకు రాజు. సుగ్రీవుడు రామునితో స్నేహం చేసి, రామునిచేత తన అన్న వాలిని చంపించి, తాను కిష్కింధకు రాజు అయ్యాడు. రాముడే సుగ్రీవుడిని కిష్కింధకు రాజును చేశాడు. రావణుని చంపి, సీతను తిరిగి తెచ్చు కోవడానికి సుగ్రీవుడు తన వానర సైన్యంతో రామునికి సాయపడ్డాడు. ఈ విధంగా రామసుగ్రీవుల స్నేహం వల్ల వారిద్దరికీ మేలు జరిగింది.

రామాయణంలో రామవిభీషణుల స్నేహం కూడా ప్రసిద్ధమైనది. విభీషణుడు లంకా నగరాధిపతి, రావణుడికి తమ్ముడు. రావణుడు సీతను అపహరించి తీసుకురావడం, విభీషణుడికి ఇష్టం లేదు. అందుకే విభీషణుడు తన అన్న రావణుని విడిచి, రాముని స్నేహాన్ని ఆశ్రయించాడు. రాముడు విభీషణుని ఆదరించాడు. రామ విభీషణుల స్నేహం గొప్పది.

విభీషణుడు మాట సాయంతో రాముడు రావణుని జయించాడు. విభీషణుని లంకా నగరానికి రాజును చేశాడు. విభీషణుడు సీతను రామునకు అప్పగించాడు. ఈ విధంగా రామవిభీషణులు స్నేహం వల్ల ఒకరికి ఒకరు మేలు చేసుకున్నారు. రామవిభీషణుల స్నేహం వల్ల వారిద్దరికీ మేలు జరిగింది.

ప్రశ్న 9.
రామాయణంలో సీత – కైకల పాత్రల భేదాలను విశ్లేషించండి.
జవాబు:
సీత, శ్రీరామచంద్రునికి ధర్మపత్ని. ఈమె మహా పతివ్రత. మహా సౌందర్యవతి. ఈమె జనక మహారాజు కుమార్తె. రామునితో పాటు సీత కూడా వనవాసానికి వెళ్ళి ఎన్నో బాధలు పడింది. రావణుడు ఈమెను అపహరించి లంకకు తీసుకువెళ్ళాడు. రాముడు సీతాదేవి జాడను తెలిసికోవడానికి హనుమంతుడిని దూతగా పంపాడు. హనుమ సీతను కలిసి, రాముని ఉంగరాన్ని ఆమెకు ఇచ్చాడు. సీత ఇచ్చిన చూడామణిని తెచ్చి రామునకు ఇచ్చాడు. రాముడు సీత కోసం సముద్రానికి వారధిని కట్టి యుద్ధంలో రావణుని సంహరించి సీతను తీసుకు వచ్చాడు. రామాయణంలోని పాత్రలలో రాముని తరువాత సీత పాత్ర ప్రధానమైనది.

కైక దశరథ మహారాజునకు ముద్దుల భార్య. ఈమెకు రాముడంటే మంచి ప్రేమ. మంథర చెప్పిన చెప్పుడు మాటలు విని, కైక తన మనస్సును మార్చుకొని దుష్టురాలయ్యింది. పుత్రప్రేమతో భరతుడిని రాజును చెయ్యమనీ, రాముడిని అడవులకు పంపమనీ ఈమె పట్టుపట్టింది. దశరథుడు బ్రతిమాలి చెప్పినా ఈమె వినలేదు. కైక మొండిది.

కైక పట్టుదల వల్లనే దశరథుడు రాముడిని వనవాసానికి పంపవలసి వచ్చింది. రామునిపై బెంగతో దశరథుడు మరణించాడు. రాముని వనవాసానికి, దశరథుని మరణానికి కైక యొక్క మూర్ఖపు పట్టుదలయే కారణము.

‘సీత’ భర్త రామునికి తోడుగా ఉండి అరణ్యానికి వెళ్ళింది. కైక, భర్త దశరథుని మరణానికి కారణం అయ్యింది. సీత మహాపతివ్రత కాగా, కైక గయ్యాళి భార్య. కైక భర్త మాటను లెక్కచేయలేదు. సీత రాముని కోసం, తన ప్రాణాలను కూడా ఇవ్వగల ఉత్తమ సతి. రామాయణ కావ్యంలో సీత – కైక పాత్రలు రెండూ ప్రధానమైనవే. రామాయణ కథ, ఈ రెండు పాత్రల వల్లనే సాగింది. సీత మహాసాధ్వి. కైక గయ్యాళి గంప.

ప్రశ్న 10.
లక్ష్మణుని వ్యక్తిత్వాన్ని సొంతమాటల్లో రాయండి.
జవాబు:
లక్ష్మణుని మహిమ సాటిలేనిది. వాల్మీకి రామాయణము నందు లక్ష్మణుడు పరమాత్ముడగు, విష్ణువు యొక్క అంశయై అవతరించెనని పేర్కొందురు. కొన్ని గ్రంథములలో అతడు శ్రీరాముని వెన్నంటి వచ్చిన మహాత్ముడగు ఆదిశేషుని అవతారమని పేర్కొన బడినది. ఆయన జన్మ శ్రీరాముని చరణము లకు అంకితమైనది.

ఆయనను సేవించుటకే లక్ష్మణు డవతరించెనని ఈయన చరిత్ర వలన స్పష్టమగును. సోదరులందరికిని రఘు రాముని ఎడల సమానమైన ప్రేమకలదు. అయినప్పటికిని దేవాలయముల యందు మాత్రము రామచంద్రుని ప్రక్కన లక్ష్మణస్వామి ప్రతిమయే ప్రతిష్ఠింపబడి ఉండును. శ్రీరాముని నామముతో కూడా లక్ష్మణస్వామి పేరు సైతము స్మరింపబడు చుండును.

భరతశత్రుఘ్నులు మాత్రము శ్రీరామునకు దూరముగా తాతగారి ఇంటిదగ్గర స్వేచ్ఛగా మసలు కొనుచుండిరి. కాని లక్ష్మణుడు తన జీవిత మందెప్పుడును ఎట్టిపరిస్థితులలోను రామునివిడిచి ఉండలేదు. రాఘవుడు తనను పరిత్యజించిన వెంటనే లక్ష్మణుడు పరంధామము నకు వెళ్లిపోయెను. ఆయన బ్రహ్మచర్య వ్రతము నిరుపమానము.

ఆ స్వామి మహాధైర్యశాలి, సాటిలేని వీరుడు, తేజో విరాజితుడు, గొప్ప పరాక్రమ శాలి, జితేంద్రి యుడు, మిగుల చక్కనివాడు, సరళ స్వభావము కలవాడు, సహనము గలవాడు, భయమునెరుగనివాడు, కపటములేనివాడు, తపస్సంపన్నుడు, త్యాగి, సేవాభావముగలవాడు, అతడు సత్యసంధుడు, బుద్ధిమంతుడు, నీతికుశలుడు, శ్రీరామునియందు ఆయనకు గల ప్రేమ సాటిలేనిది. రామచంద్రుని చరణములను ధ్యానించుచు ఆయనను సేవించుట యే తన పరమధర్మమని, కర్తవ్యమని అతడు తలంచెడివాడు.

ఈ ప్రపంచమంతయు రామచంద్రుని గుణము. లను గానము చేయును. శ్రీరాముడు భరతుని గుణములను వర్ణించును. రామభరతు లిరువురు లక్ష్మణుని ఉత్తమగుణములను ప్రశంసించు
చుందురు.

ప్రశ్న 11.
సుగ్రీవాజ్ఞ ఎటువంటిది ? సుగ్రీవుడు వానరులను ఏమని ఆదేశించాడు ?
జవాబు:
సీతాదేవి అన్వేషణకై సుగ్రీవుడు వివిధ ప్రాంతాలలో గల వానర వీరులను రావలసిందిగా చెప్పమని హనుమంతుణ్ణి ఆజ్ఞాపించాడు. పదిరోజుల్లోగా రాకపోతే వాళ్ళకు మరణదండన తప్పదని హెచ్చరించాడు. హనుమంతుడు ఈ వార్తను అన్ని దిక్కులకూ వేగంగా పంపాడు. ఫలితంగా కోట్లమంది వానరయోధులు కిష్కింధకు చేరుకున్నారు. సుగ్రీవుని ఆజ్ఞ అటువంటిది. దానికి తిరుగులేదు. అందుకే ‘సుగ్రీవాజ్ఞ’ అనేది జాతీయంగా స్థిరపడ్డది.

సుగ్రీవుడు శ్రీరామునికి వానరుల రాకను గురించి తెలిపాడు. సీతజాడను తెలుసుకోవడం, రావణుడి నివాసాన్ని పసిగట్టడమే ప్రధాన కర్తవ్యమన్నాడు శ్రీరాముడు. శ్రీరాముని సూచన మేరకు సీతాన్వేషణ కోసం వానర వీరులను నలుదిక్కులకు పంపాడు. తూర్పు దిక్కునకు ‘వినతుని’ నాయకత్వంలో సేనను పంపాడు. దక్షిణ దిక్కుకు అంగదుని నాయకత్వంలో హనుమంతుడు, జాంబవంతుడు మొదలైన ప్రముఖులతో కూడిన సేనను పంపాడు.

మేనమామ అయిన సుషేణుని నాయకత్వంలో పడమరకు, శతబలి నాయకత్వంలో ఉత్తర దిశకు సేనను పంపాడు. ఒక్కొక్క దిక్కుకు ఏయే ప్రదేశాలగుండా వెళ్ళాలో, అక్కడ ఏమేమి ఉంటాయో వివరంగా చెప్పాడు సుగ్రీవుడు. ఆ ప్రదేశాలకు సంబంధించిన అతని జ్ఞానం చూస్తే ముక్కున వేలేసుకుంటాం. నెలరోజుల్లో సమాచారం తెమ్మని సుగ్రీవాజ్ఞ. సీతాన్వేషణను సఫలం చేయగల సమర్థుడు హనుమంతుడేనని సుగ్రీవుడి నమ్మకం. హనుమంతుడూ అంతే విశ్వాసంతో ఉన్నాడు.

శ్రీరాముడి భావన కూడా అదే. అందుకే తన పేరు చెక్కబడిన ఉంగరాన్ని హనుమంతుడికి ఇచ్చాడు శ్రీరాముడు. సీత దీన్ని చూస్తే హనుమను రామ దూతగా నమ్ముతుందన్నాడు. హనుమంతుడు నమస్కరించి రామముద్రికను గ్రహించాడు. శ్రీరాముని పాదాలకు ప్రణమిల్లి ప్రయాణమయ్యాడు.

ప్రశ్న 12.
సీతాదేవి గుణశీలాదులను వివరించండి.
జవాబు:
ప్రపంచమునందలి పతివ్రతలలో సీతాదేవి మేలు బంతి. పతిసేవా పరాయణులైన స్త్రీలయందు సాధ్వికి మిగుల ఉన్నతస్థానము కలదు. రామాయణములో వర్ణించబడిన స్త్రీల చరిత్రలన్నింటి యందును ఆమె చరిత్రము సర్వోత్తమమైనది, అన్ని విధముల ఆదర్శప్రాయమైనది, అనుసరణయోగ్య మైనది. హిందూసమాజమునందలి స్త్రీలకందరికిని అన్ని విధములుగా సీతాదేవి జీవితము మార్గ దర్శకము.

సీతాదేవియందు అసాధారణ పాతి వ్రత్యము, త్యాగము, సౌశీల్యము, నిర్భయత్వము, శాంతము, క్షమాగుణము, సౌహార్థము, సహన శీలము, ధర్మపరాయణత, వినయము, సంయ మనము, సేవాభావము, సదాచారము, వ్యవహారము నందలి పటుత్వము, సాహసము, శౌర్యము మొదలగు గుణములన్నియు గూడుకట్టుకొనిఉన్నవి. ప్రపంచము నందలి ఏ ఇతర స్త్రీయందును ఇట్టి మహోన్నత గుణములు దుర్లభములు. సీతాదేవి యొక్క పవిత్ర జీవనము, నిరుపమాన పతిభక్తి అపూర్వములు.

ప్రపంచ చరిత్రలను ఎంతగా గాలించి చూచినను అట్టివి కానరావు. మొదటి నుండియు ఆ మహాసాధ్వి అన్ని విషయములందును పవిత్రురాలు, ఆదర్శ వంతురాలు. ఆమె జీవితము నందలి ఘట్టములు అన్నియును మనతల్లులకు, అక్కచెల్లెళ్ళకు, కోడళ్ళకు, కుమార్తెలకు చక్కని ప్రబోధాత్మకములు, స్ఫూర్తి దాయకములు. నేటి వరకు గల స్త్రీలందరిలో ‘సీతాదేవి మిన్నయైన పతివ్రతాశిరోమణి’ అని చెప్పుటలో అతిశయోక్తి ఎంతమాత్రమును లేదు.

సీతాదేవి తన జీవితమున కఠిన పరీక్షలను ఎదుర్కొనెను. ఆపదలందు కూడ తన ధర్మమును పాటించిన స్త్రీ. సీతాదేవి యొక్క పతిభక్తి, అత్తలయెడ సేవాభావము, ‘అందరిని గౌరవించు స్వభావము,
ప్రేమతో వ్యవహరించుట, ఋషులను, మునులను సేవించుట మొదలగు జీవనవిధానములు ఆమె కీర్తికిరీటమునకు వన్నెలు దిద్దినవి. వీరులు, పరాక్రమవంతులు అయిన కుశలవులకు జన్మనిచ్చిన ఆ జానకీదేవి ఎంతయు ధన్యాత్మురాలు.

సీతాదేవి సాక్షాత్తు దైవస్వరూపిణి. అయినప్పటికిని ఆమె తన మానవజీవితమునందు ఆదర్శచరిత్ర కలిగి సామాన్య గృహిణిగా మసలుకొనెను. ఏ స్త్రీయైనను పట్టుదలతో, దీక్షతో పూనుకొనినచో ఆమె యొక్క పవిత్ర జీవన విధానములను అనుసరించ గలుగును. ఇందు ఆమె చరిత్ర అలౌకికము కాదు, వ్యావహారికమైనది. అట్టివానిని ఆచరించినచో స్త్రీలందరును పరమ ప్రయోజనమును పొందగలరు.

ప్రశ్న 13.
శ్రీరాముని వ్యక్తిత్వం మనకందరికీ ఆదర్శం. దీనిని సమర్థిస్తూ రాయండి.
జవాబు:
శ్రీరాముడు మంచిగుణాలు కలవాడు. ఆపదల్లో తొణకనివాడు. ధర్మమూర్తి, ఆశ్రితులను ఆదుకొనే వాడు. ఆడిన మాట తప్పనివాడు. వీరుడు, సౌందర్యమూర్తి. తండ్రిమాట జవదాటనివాడు. పెద్దలయెడ గౌరవం, దేవతలు-ఋషులు, మునుల పట్ల భక్తి కలవాడు.

అధర్మాన్ని అనుసరించిన వాలిని, రావణుని, రాక్షసగుణాలను మట్టుపెట్టి ధర్మాన్ని స్థాపించాడు. రావణుని అవినీతిని వ్యతిరేకించి వచ్చిన విభీషణునికి ఆశ్రయమిచ్చి లంకకు రాజును చేశాడు.

శ్రీరాముడు మహర్షులను, పెద్దలను గౌరవించాడు. భరతునిపై కోపాన్ని చూపకుండా తన పాదుకలను ఇచ్చి పంపించాడు. తనను ఆశ్రయించిన సుగ్రీవుడిని, విభీషణుడిని ఆదరించాడు. శ్రీరామునికి తన జన్మభూమిపై గల అనురాగం అపూర్వమైందిగా కనిపిస్తుంది.

శ్రీరామునివలె మనము కూడా తమ్ముళ్ళను ప్రేమగా చూడాలి. ఆశ్రయించిన వారికి అభయం ఇవ్వాలని, శ్రీరాముని పాత్ర ద్వారా తెలుస్తుంది. రాముడు పక్షియైన జటాయువుకు అంత్యసంస్కారం చేశాడు. రాముని తండ్రికి మిత్రుడు. అందువల్ల రాముడు ఆ పక్షిపై దయచూపాడు. రాముడు ధర్మ రక్షణతో యుద్ధం చేశాడు. రాముని వలె మనం ధర్మాన్ని కాపాడాలి. మొత్తం మీద శ్రీరాముని వ్యక్తిత్వం సదా మనకందరికీ ఆదర్శం.

ప్రశ్న 14.
రామాయణం ఆధారంగా కుటుంబంలోని వ్యక్తుల మధ్య సంబంధ బాంధవ్యాలు ఎలా ఉండాలో సోదాహరణంగా వివరించండి.
జవాబు:
రామాయణంలో రామలక్ష్మణ భరత శత్రుఘ్నల అన్నదమ్ముల అనుబంధం ఆదర్శవంతం. రావణ, కుంభకర్ణ, విభీషణుల సోదర బంధాన్ని కూడా చక్కగా చెప్పడం జరిగింది. అలాగే సుగ్రీవునకు, వాలికి మధ్య గల అన్నదమ్ముల అనుబంధం కూడా రామాయణంలో ఉంది. వారిద్దరి మధ్య ఏర్పడిన వివాదాల కారణంగా వాలి తన ప్రాణాలను పోగొట్టు కున్నాడు.

ముఖ్యంగా రామలక్ష్మణుల అనుబంధం ఏనాటికీ విడదీయరానిదిగా ఉంటుంది. అరణ్యవాస సమయంలోను, యుద్ధంలోను లక్ష్మణుడు శ్రీరాముడిని అంటి పెట్టుకొని ఉన్నాడు. సదా సేవించాడు. లక్ష్మణుడు అన్న సేవలో తన సౌఖ్యాలను కూడా వదులుకున్నాడు. యుద్ధ సమయంలో లక్ష్మణుడు మూర్ఛపోతే శ్రీరాముడు తీవ్రంగా దుఃఖించాడు. అది రామలక్ష్మణుల అన్నదమ్ముల అనుబంధానికి ప్రతీకగా నిలిచింది.

రామలక్ష్మణుల అన్నదమ్ముల అనుబంధము వల్ల నేను ఎన్నో విషయాలను గ్రహించాను. ఎన్నో కష్టాలు, సుఖాలు వచ్చినా, నష్టాలు వచ్చినా అన్నదమ్ములు కలకాలం కలసి ఉండాలని గ్రహించాను. అన్నదమ్ముల అనుబంధం మాన వీయతకు ప్రతిబింబంగా గ్రహించాను. ఆధునిక కాలంలో డబ్బుకోసం, భూమికోసం తగాదాలు పడుతూ, ఒకరినొకరు చంపుకుంటున్న అన్న దమ్ములకు రామలక్ష్మణుల సోదర ప్రేమ ఆదర్శంగా ఉంటుందని గ్రహించాను. ముఖ్యంగా పాఠశాల స్థాయిలో రామాయణ కథను అందరికి విని పించాలని, దానిద్వారా విద్యార్థుల్లో నైతిక విలువలు పెరుగుతాయని గ్రహించాను.

ప్రశ్న 15.
రామాయణంలోని ఆదర్శపాత్రలు ఏవి ? అవి ఎందుకు ఆదర్శప్రాయంగా నిలిచాయో రాయండి.
జవాబు:
శ్రీమద్రామాయణం మానవజాతికి ఆదర్శ గ్రంథం. అది జాతిని జాగృతం చేసింది. రామాయణంలోని పాత్రలు సహజంగా కనిపిస్తాయి. సకల మానవాళికి ఆదర్శంగా నిలుస్తాయి. రామాయణంలోని ముఖ్య పాత్రలలో కొన్ని :

శ్రీరాముడు : ఇతడు సత్యధర్మ పరాక్రమవంతుడు, ఆదర్శ ప్రభువు. మూర్తీభవించిన ధర్మ స్వరూపుడు. మహావీరుడైన రావణుని చంపాడు. తనను ఆశ్రయించిన విభీషణుని, సుగ్రీవుని ఆదరించాడు. ఏకపత్నీవ్రతునిగా కొనసాగాడు.

సీత : ఈమె గొప్ప పతివ్రత. ఎన్నో కష్టాలు అను భవించింది. నిరంతరం భర్తనే అనుసరించింది. రావణుని తృణ ప్రాయంగా భావించింది. అగ్ని ప్రవేశం చేసి, తన పాతివ్రత్యాన్ని నిరూపించుకుంది.

లక్ష్మణుడు : ఇతడు గొప్ప సేవకుడు. అన్నను కష్టాల్లో అనుసరించాడు. ఆరణ్యాల్లో అండగా నిలిచాడు. అన్నా వదినలను సేవించాడు. తన సుఖసంతోషాలను కూడా ప్రక్కనపెట్టి శ్రీరాముని సేవలో తరించాడు.

హనుమంతుడు : రామాయణంలో ఇతడు గొప్ప భక్త శిఖామణి. మహామంత్రిగా రాణించాడు. సీతాన్వేషణలో హనుమంతుని కృషి అపూర్వమైనది. లంకలో తన పరాక్రమాన్ని చూపాడు. రావణునికి హితోపదేశాన్ని చేశాడు. సంజీవిని తెచ్చి లక్ష్మణుని ప్రాణాలను నిలిపాడు. ఆదర్శ సేవకునిగా, కార్య సాధకునిగా కీర్తి పొందాడు.

భరతుడు : ఇతని సోదర భక్తి నిరుపమానమైంది. రాజ్యాన్ని తిరస్కరించి రాముని సమీపించాడు. తన తల్లి తప్పును క్షమించమని కోరాడు. రాముని పాదుకలను తీసుకొని, వాటికి పట్టాభిషేకం చేసి రామునికి ప్రతినిధిగా రాజ్యాన్ని పాలించిన మహా మనిషి.

ఈ విధంగా రామాయణంలో ఎన్నో పాత్రలు మనకు ఆదర్శంగా నిలుస్తాయి. వారి మార్గంలో ప్రజలంతా పయనించాలి.

ప్రశ్న 16.
రామాయణ రచనను ప్రభావితం చేసిన పరిస్థితు లను వివరించండి.
జవాబు:
శ్రీమన్నారాయణుని నిరంతరం స్మరించే నారద మహర్షి ఒకనాడు మునిశ్రేష్ఠుడైన వాల్మీకి ఆశ్రమానికి వచ్చాడు. నారదుడు తపస్వి, వాక్చాతురుల్లో శ్రేష్ఠుడు. వాల్మీకి జిజ్ఞాసతో నారదుల వారినడిగాడు (జిజ్ఞాసే విజ్ఞానానికి మూలం).

‘ఓ మహర్షీ! అన్నీ మంచి గుణాలు కలవాడు, ఎలాంటి ఆపదలు చుట్టు ముట్టినా తొణకనివాడు, ధర్మం తెలిసినవాడు, ఆశ్రయించిన వారిని ఆదుకునేవాడు, మాటతప్పని వాడు, సకల ప్రాణులకు మేలుచేసేవాడు, వీరుడు, ధీరుడు, అసూయలేనివాడు, అందమున్నవాడు…. ఇలాంటి శుభలక్షణాలు కలవాడు ఎవరైనా ఈ లోకంలో ఉన్నాడా ?” అని ప్రశ్నించాడు. నారదుడు చిరునవ్వుతో సమాధానమిచ్చాడు.

‘మహామునీ ! ఇన్ని లక్షణాలు ఒకే వ్యక్తిలో కుదురుకోవడం సాధారణంగా జరగదు. కానీ, నీవు తెలిపిన విశిష్ట గుణాలన్నీ మూర్తీభవించినవాడు శ్రీరాముడ’ని తెలిపాడు. రామాయణగాథను సంక్షిప్తంగా వాల్మీకికి వినిపించాడు నారదుడు. అక్కడి నుంచి బ్రహ్మ లోకానికి వెళ్ళిపోయాడు.

వాల్మీకి రామకథను గురించి ఆలోచిస్తూ, శిష్యులతో కలిసి స్నానం చేయడానికి తమసానదీ తీరానికి వెళ్ళాడు. ఆ సమయంలో ఒకవేటగాడు బాణంతో ఒక మగక్రౌంచ పక్షిని కొట్టి చంపాడు. అప్పుడు వాల్మీకి హృదయంలో కరుణరసం పొంగింది. ‘మానిషాద’ అనే శ్లోకం ఆయన నోట వెలువడింది. వాల్మీకి తిరిగి ఆశ్రమానికి వచ్చాడు.

బ్రహ్మ వాల్మీకిని చూడడానికి ఆశ్రమానికి వచ్చాడు. వాల్మీకి బ్రహ్మకు ఉపచారాలుచేశాడు. వాల్మీకి హృదయంలో ‘మానిషాద’ అనే శ్లోకం మళ్ళీమళ్ళీ ప్రతిధ్వనించింది. పిమ్మట బ్రహ్మ చిరునవ్వు నవ్వి వాల్మీకితో ‘నీవు పలికింది శ్లోకమే. ఈ ఛందస్సులోనే రామాయణం వ్రాయి. ఈ లోకంలో పర్వతాలు, నదులు ఉన్నంతకాలం రామాయణ గాథను కీర్తిస్తూనే ఉంటారు’ అని చెప్పాడు. ఈ రకంగా బ్రహ్మ ఆదేశానుసారం వాల్మీకి రామాయణ రచనకు శ్రీకారం చుట్టాడు.

ప్రశ్న 17.
రామాయణం ఆధారంగా సమాజంలోని వ్యక్తుల మధ్య సంబంధ బాంధవ్యాలు ఎలా ఉండాలో సోదాహరణంగా వివరించండి.
జవాబు:
శ్రీమద్రామాయణం ఆదర్శవంతమైన గ్రంథం. ఇది జాతిని జాగృతం చేసింది. రామాయణంలోని పాత్రలు సజీవంగా నిలుస్తాయి. మనమంతా అనుసరించ దగిన పాత్ర శ్రీరాముడు. ఆయన నడిచిన మార్గము ధర్మ మార్గము.

శ్రీరాముని లాగా ప్రజలు తమ భార్యలయందు మిక్కిలి అనురాగాన్ని ప్రదర్శించాలి. అన్నదమ్ముల మధ్య పటిష్టమైన అనుబంధం ఉండాలి. సీతా రాములవలె ఆదర్శవంతమైన దాంపత్య జీవితాన్ని కొనసాగించాలి. శ్రీరాముడు తల్లి దండ్రులపై ప్రేమ గలవాడు. శ్రీరాముడు తండ్రిని సత్య ప్రతిజ్ఞునిగా నిలబెట్టడం కోసం 14 సంవత్సరాలు అరణ్యవాసం చేశాడు. రాజ్యాన్ని తృణప్రాయంగా తిరస్కరించాడు. అట్లే లక్ష్మణుడు తన అన్నను సేవించడం కోసం సుఖ సంతోషాలను విడనాడి అరణ్యానికి వెళ్ళాడు. అన్నావదినలను సేవించాడు.

రామాయణంలో శరణాగతి రక్షణ ప్రధాన మైందిగా పేర్కొనవచ్చు. రాముడు తనను ఆశ్రయించిన సుగ్రీవునికి, విభీషణునికి రాజ్యాన్ని అందించాడు. రాముడు దుష్ట రాక్షసులను సంహరించి లోకానికి ఆదర్శంగా నిలిచాడు.

అట్లే భరతుడు కూడా రామునిపై అచంచలమైన భక్తిని ప్రదర్శించాడు. రాముని పాదుకలను తీసుకొని, వాటికి పట్టాభిషేకం చేసి తన భక్తిని లోకానికి చాటాడు. ఈ రకంగా రామలక్ష్మణ, భరతశత్రుఘ్నుల సోదర సంబంధం అనుసరణీయం. కుటుంబంలోని ఆత్మీయతానురాగాలకు రామాయణ కథ ఆదర్శవంతం. రామాయణంలోని కుటుంబ జీవనం మధురమైంది.

ప్రశ్న 18.
శ్రీరాముని పితృవాక్య పరిపాలనను వివరించండి.
జవాబు:
శ్రీరాముడు దశరథుడు, కౌసల్యల పుత్రుడు. శ్రీరాముడు ఎప్పుడూ తల్లిదండ్రుల సేవలో నిమగ్న మయ్యేవాడు. పితృవాక్య పరిపాలకుడు. తండ్రి అనుమతితోనే విశ్వామిత్రుని యజ్ఞాన్ని రక్షించడానికి ఆయన వెంట వెళ్ళాడు. పినతల్లి కైక తన తండ్రి నుండి కోరిన వరాలమేరకు తండ్రిమాట పాటించడానికి పదునాలుగేళ్ళు వనవాసం చేశాడు. భరతుడు ప్రార్థించినా, అయోధ్య ప్రజలు విలపించినా, తల్లి వారించినా తన నిర్ణయాన్ని మార్చుకోలేదు. తండ్రి స్వయంగా చెప్పకపోయినా పినతల్లి వినిపించిన మాటలనే తండ్రి ఆజ్ఞగా స్వీకరించాడు. అడవులలో ఎన్ని కష్టాలు వచ్చినా ధైర్యంగా ఎదుర్కొన్నాడు. సీతావియోగ దుఃఖాన్ని భరించాడు. రావణాసురుని రాక్షస కులాన్ని సమూలంగా నిర్మూలించాడు. ధర్మాన్ని ప్రతిష్ఠించాడు. రాచరికపు సౌఖ్యాలన్నీ త్యజించి నార బట్టలు ధరించి అన్ని కష్టాలకు సిద్ధపడ్డాడు. తండ్రిమాట పాటించడమే తన ధర్మంగా భావించిన ఆదర్శ పురుషుడు శ్రీరాముడు.

ప్రశ్న 19.
సీతాదేవి అగ్నిప్రవేశ వృత్తాంతాన్ని రాయండి.
జవాబు:
రావణుని మరణం తర్వాత, విభీషణుడు పల్లకిలో సీతాదేవిని శ్రీరాముని దగ్గరకు చేర్చాడు. కానీ సీతను స్వీకరించడానికి రాముడు నిరాకరించాడు. చాలా కాలం పరపురుషుడైన రావణుని పంచన ఉన్నందు వల్ల సీత ప్రవర్తన గురించి అనుమానం ఉందన్నాడు. తన ఇష్టం వచ్చిన చోటుకు సీత వెళ్ళవచ్చన్నాడు. తన వంశ ప్రతిష్ఠ నిలుపుకోవడానికే రావణుని చెర నుండి సీతను విడిపించానన్నాడు.

శ్రీరాముని మాటలు సీతకు సూదుల్లా గుచ్చు కున్నాయి. స్థాయికి తగినట్లు రాముడు మాట్లాడ లేదన్నది. శ్రీరామునికి తన శీలం గురించి నమ్మకం కలిగించడానికి అగ్నిప్రవేశమొక్కటే మార్గమని భావించింది. లక్ష్మణుడు పేర్చిన చితిలో సీత అగ్నిప్రవేశం చేసింది. అగ్నిదేవుడే స్వయంగా వచ్చి, సీతాదేవిని బయటకు తీసుకొని వచ్చి, ఆమె గొప్పదనాన్ని లోకానికి వెల్లడించాడు. సీతను స్వీకరించాల్సిందిగా శ్రీరాముణ్ణి కోరాడు.

సీత శీలం గొప్పదనాన్ని మూడు లోకాలకు చాటడానికే సీత అగ్నిప్రవేశం చేస్తున్నా ఊరుకున్నానే గానీ, సీత గురించి తనకంతా తెలుసునని రాము డన్నాడు. సీతను దగ్గరకు తీసుకున్నాడు.

ఈ వృత్తాంతంవల్ల సీత వంటి పతివ్రతలను తాకడానికి అగ్నిదేవుడు కూడా భయపడతాడని తెలుస్తోంది. సీత గొప్పదనమూ, సీత మీద రాముని కున్న నమ్మకమూ తెలుస్తున్నాయి.

ప్రశ్న 20.
విశ్వామిత్రుడు అయోధ్యకు రావడం రామాయణంలో ప్రధాన ఘట్టంగా అభివర్ణిస్తూ వ్రాయండి.
జవాబు:
వాల్మీకి రచించిన రామాయణం మనకు ఆదికావ్యం. ఇందులో ఆరు కాండలు ఉంటాయి. రామాయణం మానవ జీవితానికి పరమార్థాన్ని తెలియజేసే కావ్యం. మానవుడు మహానీయుడిగా ఎలా మారాలో తెలియజేసే ఉత్తమ గ్రంథం.

రామాయణంలో బాలకాండలో విశ్వామిత్రుని పాత్ర ప్రముఖమైనది. విశ్వామిత్రుడు అయోధ్యకు రావడం రామాయణ కథలో ప్రధాన మలుపుగా పేర్కొనవచ్చు. రామలక్ష్మణ భరతశత్రుఘ్నుల విద్యాభ్యాసం చక్కగా జరిగింది. ఆ సమయంలో విశ్వామిత్రుడు అయోధ్యకు వచ్చాడు. విశ్వామిత్రుడు తన శక్తియుక్తులను, ఆయుధ సంపత్తిని, రామ లక్ష్మణులకు ధారాదత్తం చేయాలనుకున్నాడు.

యాగరక్షణ ఒక నెపం మాత్రమే. విశ్వా మిత్రునికి రామలక్ష్మణులపై దశరథునికి ఎంత ప్రేముందో తెలుసు. దశరథునికి పుత్రప్రేమ అధికం. రాముడిని పంపించనని చెప్పాడు. చివరకు వశిష్ఠుని మాట విని రామలక్ష్మణులను విశ్వామిత్రుని వెంట పంపించాడు.

యాగరక్షణకు ముందు విశ్వామిత్రుడు ఎన్నో మంత్రాలను ఉపదేశించాడు. శస్త్రాస్త్రసంపత్తిని అందించాడు. సీతారాముల వివాహానికి విశ్వా మిత్రుడు పునాది వేశాడు. విశ్వామిత్రుని రాకతో రామాయణంలో ప్రధానమైన మలుపు తిరిగిందని చెప్పవచ్చు.

ప్రశ్న 21.
రామాయణ ప్రాశస్త్యమును గురించి రాయండి.
జవాబు:
మానవ జీవితాన్ని సంస్కరించగల మహాకావ్యం “రామాయణం”. మానవ హృదయాల నుండి ఎప్పటికీ చెరగని కథ. “అమ్మానాన్నల అనురాగం, పుత్రుల అభిమానం, అన్నదమ్ముల అనుబంధం, భార్యాభర్తల సంబంధం, గురుభక్తి, శిష్యానురక్తి, స్నేహఫలం, ధర్మబలం, వినయంతో ఒదగడం, వివేకంతో ఎదగడం, జీవకారుణ్య భావన, ప్రకృతి లాలన” ఇలా జీవిత పార్శ్వాలనెన్నింటినో పట్టి చూపిస్తుంది రామాయణం.

రామాయణాన్ని చదవడమంటే జీవితాన్ని చదవడమే. రామాయణం పారాయణ గ్రంథం మాత్రమే కాదు, ఆచరణ ప్రధాన గ్రంథం. ఉత్తమ ధర్మాలను ఆచరిస్తే మనిషి మనిషిగా ఎలా ఎదగగలడో నేర్పుతుంది. చిన్నచిన్న పాత్రల ద్వారా సమున్నత సందేశాన్నందిస్తుంది. “రామో విగ్రహవాన్ ధర్మః సత్యధర్మ పరాక్రమః” అన్న మహితోక్తిని మారీచుని నోటినుండి మహర్షి పలికించాడు. రామునివంటి ఆదర్శమూర్తి, రామాయణం వంటి ఆదర్శకావ్యం ‘నభూతో నభవిష్యతి !’ మనిషి ఉన్నంతకాలం రామాయణం ఉంటుంది.

ప్రపంచ సాహిత్యంలోనే ఆదికావ్యం రామాయణం. వాల్మీకి మహర్షి దీనిని రచించి ‘ఆదికవి’ గా కీర్తి పొందాడు. ‘రామాయణం, పౌలస్త్యవధ, సీతా యాశ్చరితం మహత్’ అనే మూడు పేర్లు దీనికున్నాయి. ఆరు కాండల (విభాగం)తో, ఇరవై నాలుగు వేల శ్లోకాలతో, సంస్కృతభాషలో సాగిన రచన ఇది. తరువాతి కాలంలో ఎన్నో రామాయణాలు వచ్చాయి. మనదేశంలోనే కాదు ప్రపంచంలోని పలు దేశాల్లో ఈ రామాయణ కథ మనకు కనిపిస్తుంది. వారివారి ప్రతిభననుసరించి వాల్మీకి కథకు జోడింపులు చేసిన కవులూ ఉన్నారు.

రామాయణాన్ని అందరూ చదవాలి. దీనివల్ల సనాతన భారతీయ సంస్కృతి తెలుస్తుంది. మానవీయ విలువలు తెలుస్తాయి. మనిషి తన జీవితాన్ని సార్థకం చేసుకుంటాడు. మహోన్నత ఉత్తమ గుణాలను పొందగలుగుతాడు.

ప్రశ్న 22.
సీతారామకళ్యాణమును రాయండి.
(లేదా)
శివధనుర్భంగ వృత్తాంతమును విశ్లేషించండి.
జవాబు:
విశ్వామిత్రుడు రామలక్ష్మణులతో “జనక మహారాజు యజ్ఞం చేస్తున్నాడు. అక్కడ ఒక మహాధనస్సు ఉంది. అక్కడకు వెడదాం” అన్నాడు. రామలక్ష్మణులు విశ్వామిత్రుని వెంట మిధిలకు బయలుదేరారు. దారిలో మహర్షి రామలక్ష్మణులకు తన వంశాన్ని గూర్చి, గంగ వృత్తాంతాన్ని గూర్చి చెప్పాడు. భగీరథుని వృత్తాంతం చెప్పాడు.

మిధిలా నగరం సమీపంలో, వారు గౌతమ మహర్షి ఆశ్రమం చూశారు. ఆ ఆశ్రమంలో అహల్యాగౌతములు ఉండేవారు. అహల్య తప్పు చేసిందని గౌతముడు అహల్యను వేల సంవత్సరాల పాటు అన్నపానాలు లేకుండా బూడిదలో పడి ఉండమని శపించాడు. రాముని రాకతో ఆమెకు శాపవిముక్తి కలుగుతుందని చెప్పాడు. రాముడు మహర్షి ఆదేశంపై గౌతమాశ్రమంలో కాలుమోపి, అహల్యకు శాపవిముక్తి కల్పించాడు.

మిధిలలో జనక మహారాజు వీరిని ఆదరించాడు. అహల్యా గౌతముల కుమారుడు శతానందుడు, రామునికి కృతజ్ఞతలు చెప్పాడు. జనకుడు రామ లక్ష్మణులను ఆహ్వానించాడు. విశ్వామిత్రుడు జనకునితో “వీరు దశరథ పుత్రులు రామలక్ష్మణులు. నీ ధనస్సును చూద్దామని వచ్చారు. చూపించు శుభం కలుగుతుంది” అని చెప్పాడు. జనకుడు శివధనస్సు చరిత్రను వివరించి తన కూతురు సీత నాగటి చాలులో దొరికిందనీ, ఆ సీతను శివధనుస్సును ఎక్కుపెట్టగల వీరునికి ఇచ్చి పెండ్లి చేస్తానని చెప్పాడు. చాలామంది రాజులు శివధనస్సును ఎక్కుపెట్టలేకపోయారని కూడా చెప్పాడు.

విశ్వామిత్రుడు శివధనస్సును తెప్పించమన్నాడు. ఐదువేలమంది కలసి శివధనస్సు ఉన్న పెట్టెను సభలోకి తెచ్చారు. రాముడు పట్టుకోగానే శివధనస్సు వంగింది. నారి ఎక్కుపెట్టగా ఆ ధనస్సు ధ్వనిచేస్తూ విరిగింది.

జనకుడు సీతారాములకు పెండ్లి చేయడానికి సిద్ధం అయ్యాడు. దశరథునికి కబురుపెట్టారు. అయోధ్య నుండి అందరూ వచ్చారు. జనకుడు తన కుమార్తెలు సీతా, ఊర్మిళలను, రామలక్ష్మణులకు, తన తమ్ముడు కుశధ్వజుని కుమార్తెలు మాండవిని, శ్రుతకీర్తిని భరతశత్రుఘ్నులకు ఇచ్చి పెండ్లి చేశాడు.

దశరథుడు అయోధ్యకు తిరిగి వెడుతుండగా పరశురాముడు ఎదురువచ్చాడు. రాముడు పరశు రాముని చేతిలోని వైష్ణవి ధనస్సును ఎక్కుపెట్టాడు. పరశురాముడు ఓడిపోయి, మహేంద్ర పర్వతానికి వెళ్ళిపోయాడు.

ప్రశ్న 23.
శ్రీరాముడు వనవాసానికి వెళ్ళడానికి గల కారణమేమి ?
జవాబు:
దశరథుడు శ్రీరామునికి యువరాజుగా పట్టం కట్టాలని ఆలోచించాడు. అందరూ సంతోషించారు. అయోధ్య నగరంలో పండుగ వాతావరణం చోటు చేసుకున్నది. దశరథుని చిన్నభార్య కైకేయికి ఆమె దాసి మంథర దుర్బోధలు చేసింది. “నీ కొడుకు భరతుడు రాజైతే నీవు పట్టపురాణివి ఔతావు. లేకుంటే నీవు కౌసల్యకు నీ కొడుకు రామునికి సేవకుల్లా బతకాల్సిందే” అని చెప్పింది.

కైక మందిరానికి వచ్చిన దశరథుని కైక రెండు వరాలుకోరింది. రాజు సంతోషంతో ఇస్తానని చెప్పాడు. వెంటనే కైక రాముని పదునాలుగేళ్ళు వనవాసం, భరతునికి పట్టాభిషేకం అనే రెండు వరాలు కోరింది. దశరథుడు దుఃఖంతో కుప్పకూలి పోయాడు. కైక రామునికి కబురు పంపింది. దశరథుడు తనకిచ్చిన వరాల గురించి చెప్పింది. తండ్రి ఆజ్ఞను శిరసావహించి రాముడు సీతా లక్ష్మణులతో కలిసి అడవులకు వెళ్ళాడు.

ప్రశ్న 24.
శ్రీరామ సుగ్రీవుల మైత్రి ఎలా ఏర్పడింది ?
(లేదా)
సుగ్రీవుని మిత్రత్వాన్ని సోదాహరణంగా వివరించండి.
జవాబు:
సుగ్రీవుడు సూర్యుని అంశతో జన్మించినవాడు. ఇతని అన్నయగు వాలి ఇంద్రాంశ సంభవుడు. వీరి తండ్రి ఋక్షవిరజుడు. మాయావి అనే రాక్షసునితో యుద్ధములో అన్న వాలి మరణించాడు అనుకొని, మరలివచ్చిన సుగ్రీవునికి మంత్రులు కూడి చేసిన పట్టాభిషేకం వలన కిష్కింధకు రాజు అయ్యాడు.

కొంతకాలము తరువాత తిరిగివచ్చిన వాలి, సుగ్రీవునిపై ఆగ్రహం చెంది కిష్కింధ నుండి వెడల గొట్టి అతని భార్యను, కుమారులను నిర్బంధించెను. భూమండలం అంతా తిరిగి తిరిగి సుగ్రీవుడు వాలి అడుగుపెట్టని ఋష్యమూక పర్వతంపై తన మంత్రులైన హనుమంతుడు మొదలగువారితో కాలం గడుపుచుండెను.

రావణాసురుడు సీతాదేవిని అపహరించుకొని పోయిన పిమ్మట ఆమెను వెదకుచూ రామలక్ష్మణులు ఋష్యమూక పర్వతం వద్దకు చేరిరి. హనుమంతుడు రామలక్ష్మణులను సాదరముగా సుగ్రీవుని కడకు తీసికొనివచ్చెను. రామసుగ్రీవులు అగ్నిసాక్షిగా మిత్రులైరి. శ్రీరాముడు ఒకేఒక్క బాణముతో వాలిని వధించి సుగ్రీవుని భయమును తొలగించెను.

ప్రశ్న 25.
సీతాన్వేషణ వృత్తాంతం రాయండి.
జవాబు:
మారీచుణ్ణి చంపి, శ్రీరాముడు వెనుక వస్తుండగా లక్ష్మణుడు కనబడ్డాడు. రామలక్ష్మణులు ఆశ్రమానికి వెళ్ళి, సీతను వెదికారు. వనమంతా వెదికారు. సీత జాడ కనబడలేదు.

సీతను వెతుకుతూ వెళుతుంటే దారిలో రామ లక్ష్మణులకు రక్తంలో తడిసిన జటాయువు కనిపించాడు. రావణుడు సీతను అపహరించాడనీ, రావణుడే తనను దెబ్బతీశాడనీ, జటాయువు వారికి
చెప్పి మరణించాడు. రాముడు జటాయువుకు అంత్యక్రియలు చేశాడు.

రామలక్ష్మణులు “క్రౌంచారణ్యం” చేరుకున్నారు. అక్కడ వారికి కబంధుడనే రాక్షసుడు కనబడ్డాడు. ‘కబంధుడు’ రామలక్ష్మణులను చేతులతో పట్టు కున్నాడు. వాడు రామలక్ష్మణుల్ని తినడానికి నోరు తెరచాడు. వారు కబంధుని భుజాలు నరికి పార వేశారు. కబంధుడు కుప్పకూలాడు. శాపంవల్ల తనకు వికృతరూపం వచ్చిందని కబంధుడు వారికి చెప్పాడు.

రామలక్ష్మణులు రావణుని గురించి కబంధుణ్ణి అడిగారు. కబంధుడు తన శరీరాన్ని దహిస్తే తనకు దివ్యజ్ఞానం వస్తుందనీ, అప్పుడు రావణుడి గురించి చెప్పగలననీ చెప్పాడు. రామలక్ష్మణులు కబంధుడి శరీరానికి అగ్నిసంస్కారం చేశారు. కబంధుడు దివ్యదేహంతో వచ్చి, సీతాదేవి దొరికే ఉపాయాన్ని చెప్పాడు. సుగ్రీవుడితో స్నేహం చేయమన్నాడు. కబంధుడు సూచించిన మార్గంలో రామలక్ష్మణులు ప్రయాణించారు.

ఆ దారిలో శబరి ఆశ్రమానికి వెళ్ళారు. శబరి రాముడికి పండ్లు పెట్టింది. శ్రీరాముని అనుమతి పొంది శబరి తన శరీరాన్ని అగ్నికి ఆహుతిచేసి ఊర్ధ్వలోకాలకు వెళ్ళింది. రామలక్ష్మణులు ఈ విధంగా పంపా సరస్సుకు చేరారు.

ప్రశ్న 26.
సేతువు నిర్మాణం గురించి రాయండి.
జవాబు:
సముద్రాన్ని దాటే ఉపాయమేమిటని సుగ్రీవుణ్ణి ప్రశ్నించాడు శ్రీరాముడు. సముద్రుణ్ణి ప్రార్థించడం వల్ల ఇది సాధ్యపడుతుందన్నాడు విభీషణుడు. శ్రీరాముడు సముద్రతీరంలో దర్భాసనంమీద కూర్చుని సముద్రుణ్ణి ఉపాసించాడు. మూడు రాత్రులు గడిచాయి. సముద్రుడు ఎదుట నిలువ లేదు. శ్రీరాముడి కన్నులు ఎర్రబారాయి. సముద్రుడి అహంకారాన్ని అణగదొక్కాల నుకున్నాడు. నీటి నంతా ఇంకిపోయేటట్టు చేయాలను కున్నాడు.

బ్రహ్మాస్త్రాన్ని స్మరించాడు. ప్రకృతంతా అల్లకల్లోల మౌతున్నది. సముద్రుడు భయపడి పారిపోతున్నాడు. పరుగెత్తే వానిపై బాణం ప్రయోగించరాదని ఆగాడు శ్రీరాముడు. సముద్రుడు దారికి వచ్చాడు. లంకకు వెళ్ళడానికి దారినిస్తానన్నాడు. ఎక్కుపెట్టిన బాణం వృథాకారాదు. ఎక్కడ ప్రయోగించాలో చెప్పమన్నాడు. శ్రీరాముడు. పాపాత్ములు దోపిడి దారులు ఉండే ‘ద్రుమకుల్యం’పైన ప్రయోగించ మన్నాడు సముద్రుడు. అది జరిగిపోయింది.

విశ్వకర్మ కుమారుడైన ‘నలుడు’ శిల్పకళా నిపుణుడు. ఉత్సాహం, శక్తి ఉన్నవాడు. సేతువు (వంతెన) ను నిర్మించడానికి అతడే యోగ్యుడని సముద్రుడు తెలిపాడు. ఆ సేతువును తాను భరిస్తానని మాట ఇచ్చాడు. సేతువు నిర్మాణానికి వానర నాయకులకు ఆజ్ఞ ఇచ్చాడు శ్రీరాముడు. అందరూ మహారణ్యం దారిపట్టారు. పెద్దపెద్ద చెట్లను, బండరాళ్ళను మోసుకువచ్చి సముద్రంలో పడేశారు. వాటి దెబ్బకు సముద్రంలోని నీరు ఆకాశానికి ఎగిసి పడింది. నలుని సూచనల ననుసరించి కొలతల ప్రకారం సేతువు నిర్మాణం జరిగింది. వంద యోజనాల పొడవు, పది యోజనాల వెడల్పు గల సేతువును కట్టడం ఐదు రోజుల్లో పూర్తయింది.

ప్రశ్న 27.
భారతీయ జీవన విధానానికి రామాయణం మార్గదర్శకమని ఎలా చెప్పగలరు ? (March 2015)
జవాబు:
ప్రపంచ సాహిత్యంలోనే ఆదికావ్యం రామాయణం. వాల్మీకి మహర్షి దీనిని రచించి ‘ఆదికవి’గా కీర్తి పొందాడు. ‘రామాయణం’ ‘పౌలస్త్యవధ, సీతాయాశ్చరితం మహత్’ అనే మూడు పేర్లు దీని కున్నాయి. ఆరు కాండల (విభాగం)తో, ఇరవై నాలుగు వేల శ్లోకాలతో, సంస్కృత భాషలో సాగిన రచన ఇది. తరువాతి కాలంలో ఎన్నో రామాయణాలు వచ్చాయి. మన దేశంలోనే కాదు ప్రపంచంలోని పలుదేశాల్లో ఈ రామాయణ కథ మనకు కనిపిస్తుంది.

మానవ జీవితాన్ని సంస్కరించగల మహాకావ్యం రామాయణం. మానవ హృదయాల నుండి ఎప్పటికీ చెరగని కథ. ‘అమ్మానాన్నల అనురాగం, పుత్రుల అభిమానం అన్నదమ్ముల అనుబంధం, భార్యాభర్తల సంబంధం – గురుభక్తి, శిష్యానురక్తి – స్నేహఫలం, ధర్మబలం – వినయంతో ఒదగడం, వివేకంతో ఎదగడం – జీవకారుణ్యభావన, ప్రకృతిలాలన’ – ఇలా జీవిత పార్శ్వాలనెన్నింటినో పట్టి చూపిస్తుంది రామాయణం.

రామాయణాన్ని చదవడమంటే జీవితాన్ని చదవడమే. రామాయణం పారాయణ గ్రంథం కాదు, ఆచరణ ప్రధాన గ్రంథం. ఉత్తమ ధర్మాలను ఆచరిస్తే మనిషి మనీషిగా ఎలా ఎదగగలడో నేర్పుతుంది. చిన్న చిన్న పాత్రల ద్వారా సమున్నత సందేశాన్నందిస్తుంది. “రామో విగ్రహవాన్ ధర్మః సత్యధర్మ పరాక్రమ” అన్న మహితోక్తిని మారీచుని నోటి నుండి మహర్షి పలికించాడు. రామునివంటి ఆదర్శమూర్తి, రామాయణం వంటి ఆదర్శకావ్యం ‘నభూతో నభవిష్యతి !’ మనిషి ఉన్నంతకాలం రామాయణం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 28.
రామలక్ష్మణులు విశ్వామిత్రుని యజ్ఞ సంరక్షణ చేసిన తీరును తెల్పండి. (March 2015)
జవాబు:
రామలక్ష్మణులు విశ్వామిత్రుని యాగ సంరక్షణకై విశ్వామిత్రుని వెంట బయలుదేరారు. తాటక వధనాంతరం సంతుష్టుడైన విశ్వామిత్ర మహర్షి రామునకు ఎన్నో దివ్యాస్త్రాలను అనుగ్రహించాడు.

రామలక్ష్మణ సహితుడయి విశ్వామిత్రుడు ‘సిద్ధాశ్రమం’ చేరుకున్నాడు. అదే అతని యజ్ఞభూమి. రామలక్ష్మణులు వినయంగా చేతులు జోడించి గురువుగారిని యజ్ఞదీక్షను స్వీకరించమని ప్రార్థించారు, మన్నించాడు మహర్షి యజ్ఞదీక్షితు డయ్యాడు. మరునాడే యజ్ఞం ప్రారంభమైంది.

ఆరు రోజులపాటు సాగే ఈ యజ్ఞ విషయంలో అత్యంత జాగరూకులై ఉండమని రామలక్ష్మణులకు సూచించారు మునులు. ఐదురోజులైంది. కంటిమీద కునుకులేకుండా యజ్ఞాన్ని కాపాడుతున్నారు రామలక్ష్మణులు. రాక్షసుల రాకకు సూచనగా చివరి రోజు ఉన్నట్టుండి ఒక్కసారిగా యజ్ఞకుండం నుండి జ్వాలలు ఎగసిపడ్డాయి.

మారీచ, సుబాహులు అనుచరులతో వచ్చారు. యజ్ఞవేదిక పరిసరాలు రక్తవర్షంతో తడిసి ముద్దయ్యాయి. రాముడు ‘శీతేషువు’ అన్న మానవాస్త్రాన్ని మారీచుడి పైకి ప్రయోగించాడు. దాని దెబ్బకు మారీచుడు నూరు యోజనాల దూరం ఎగిరి సముద్రంలో పడి పోయాడు. స్పృహకోల్పోయి గిరగిరా తిరుగుతూ కొట్టుకుపోతున్నాడు. మరు నిముషంలో ‘ఆగ్నేయాస్త్రం’ తో సుబాహుని వక్షస్థలాన్ని ప్రక్కలు చేశాడు. ‘వాయువ్యాస్త్రం’తో మిగతా రాక్షసుల భరతంపట్టాడు. రాక్షసబాధ తొలగింది. యజ్ఞం నిర్విఘ్నంగా జరిగింది. విశ్వామిత్రుడు సంతోషించాడు.

ప్రశ్న 29.
రామాయణం కథ ఆధారంగా రావణుని వ్యక్తిత్వాన్ని గురించి తెలపండి. (June 2015)
జవాబు:
రావణుడు మహా తేజశ్శాలి. హనుమంతుడు మొట్టమొదటిసారి రావణుని చూసి రావణుని తేజస్సుకు ఆశ్చర్యపడ్డాడు. అకంపనుడు, సీతను అపహరించి తెమ్మని, అలా చేస్తే రాముడు సీతావియోగంతో మరణిస్తాడని చెప్పాడు. శూర్పణఖ సీత అందాన్ని వర్ణించి చెప్పి రావణునిలోని స్త్రీ వ్యామోహాన్ని రెచ్చగొట్టింది. మారీచుడు, అకంపనుడు ఎంత చెప్పినా వినకుండా రావణుడు మూర్ఖత్వంతో సీతను అపహరించి తెచ్చాడు.

విభీషణుడు ఎంత హితవు చెప్పినా రావణుడు వినలేదు. రావణుడు పరాక్రమవంతుడు. జటాయువును సంహరించాడు. లక్ష్మణుడిని శక్తి ఆయుధంతో మూర్ఛపోయేలా చేశాడు. రాముడి పరాక్రమం ముందు మాత్రం రావణుడు నిలబడలేక పోయాడు. రావణుడు రామునితో సమంగా యుద్ధం చేశాడు. చివరకు రాముని బ్రహ్మాస్త్రానికి హతుడయ్యాడు.

రావణుడు కపటి. శ్రీరాముని మాయా శిరస్సును, ధనుర్బాణాలను సీతకు చూపించి రాముడు తన చేతిలో మరణించాడని అబద్ధం ఆడాడు. రావణుడు అవివేకి. హనుమంతుడు ఒక్కడే సముద్రాన్ని దాటివచ్చి ఎంతో మంది రాక్షసుల్ని చంపి లంకాదహనం చేసిన రాముని బలాన్ని గూర్చి అంచనా వేయలేకపోయాడు. తన కుమారుడు మహాశక్తివంతుడైన ఇంద్రజిత్తు, తమ్ముడు కుంభకర్ణుడు మరణించినా రావణుడు తెలివి తెచ్చుకోలేదు. మహాపతివ్రత అయిన సీతను బంధించి తెచ్చి తన చావును తానే కోరి తెచ్చు కున్నాడు.

లంకారాజ్యాధిపతి అయిన రావణుడు, స్త్రీ వ్యామోహంతో, అవివేకంతో, తనవారి యొక్క తమ్ముల యొక్క హితవచనాలు వినక రాముని చేతిలో మరణించాడు.

ప్రశ్న 30.
రామాయణంలోని స్నేహధర్మాన్ని గురించి సొంతమాటల్లో రాయండి. (March 2016)
జవాబు:
రామాయణంలో స్నేహధర్మాన్ని గురించి తెలిపే వృత్తాంతము, ‘రామ సుగ్రీవుల’ వృత్తాంతము. సుగ్రీవుడి అన్న వాలి. వాలి సుగ్రీవుడి భార్యను అపహరించి సుగ్రీవుణ్ణి రాజ్యం నుండి దూరంగా తరిమివేశాడు. సుగ్రీవుడు ప్రాణభయంతో ఋష్యమూక పర్వతం మీద ఉన్నాడు.

శ్రీరాముడి భార్యను రావణుడు అపహరించాడు. రామలక్ష్మణులు సీతను వెదకుతున్నారు. కబంధుడు, రాముణ్ణి సుగ్రీవుడితో స్నేహం చెయ్యమని చెప్పాడు. రామలక్ష్మణులు ఋష్యమూక పర్వతం దగ్గరకు వచ్చారు. రామలక్ష్మణులను చూసి మొదట సుగ్రీవుడు భయపడి హనుమంతుడిని సన్యాసి రూపంలో రామలక్ష్మణుల దగ్గరకు పంపాడు.

హనుమంతుడు సుగ్రీవుడి దగ్గరకు రామ లక్ష్మణులను తీసుకువెళ్ళాడు. శ్రీరామ సుగ్రీవులు, అగ్నిసాక్షిగా స్నేహితులయ్యారు. సుగ్రీవుడు తనకు అన్న వాలి నుండి భయం లేకుండా అభయం ఇమ్మని రాముడిని అడిగాడు. వాలిని తాను చంపుతానని రాముడు మాట ఇచ్చాడు. సీతను తాను వెదికిస్తానని, రావణుడితో యుద్ధంలో తాను సాయం చేస్తానని, సుగ్రీవుడు రామునికి మాట ఇచ్చాడు.

రామ సుగ్రీవుల స్నేహం ఫలించింది. రాముడు వాలిని చంపి సుగ్రీవుణ్ణి కిష్కింధ రాజ్యానికి రాజును చేశాడు. సుగ్రీవుడు రామునికి మాట ఇచ్చినట్లు, సీతాదేవిని వెదికించడానికి వానరులను పంపాడు. హనుమంతుడు, సుగ్రీవుడికి మంత్రి, అతడు సీత జాడను తెలుసుకు వచ్చాడు. సుగ్రీవుడు తన వానర సైన్యంతో లంకకు వెళ్లి రావణుడిని చంపడంలో రాముడికి మంచి సాయం చేశాడు.

ఈ విధంగా స్నేహితులు ఒకరి కొకరు, మంచి సాయం చేసుకున్నారు.

ప్రశ్న 31.
శ్రీరాముడి జీవితం ద్వారా మీరేమి గ్రహించారు ? (March 2016)
జవాబు:
రామాయణములో నాయకుడు శ్రీరాముడు. రాముడు నడచిన మార్గమే ‘రామాయణము’ రాముడిలా నడచుకోడమే, మనం రామాయణం నుండి నేర్చుకోవలసిన విషయము. శ్రీరాముడి జీవిత ద్వారా నేను గ్రహించినది.

శ్రీరాముడు మంచి గుణాలరాశి. శ్రీరాముడు మూర్తీభవించిన ధర్మ స్వరూపుడు, రాముడు పితృవాక్య పరిపాలకుడు. రాముడు గొప్ప సోదర ప్రేమ కలవాడు. శ్రీరాముడు మహావీరుడు. మూడు ఘడియల్లో రాముడు దండకారణ్యంలో ఖరదూషణాది రాక్షసులను చంపాడు. తేలికగా రావణ కుంభ కర్ణులను యుద్ధంలో సంహరించాడు.

తండ్రి చెప్పినట్లు పితృవాక్య పరిపాలకుడై, 14 సంవత్సరాలు భార్యతో అరణ్యములకు వెళ్ళాడు. భరతుడు తిరిగి రమ్మని అడిగినా, తండ్రికి ఇచ్చిన మాటకే రాముడు కట్టుబడ్డాడు. రాముడు విభీషణుడికి శరణు ఇచ్చి అతడిని లంకాధిపతిని చేశాడు. సుగ్రీవుడితో స్నేహం చేసి, వాలిని చంపి, సుగ్రీవుడిని కిష్కింధకు రాజును చేశాడు.

రాముడు తన తమ్ముడు లక్ష్మణుడిపై మంచి ప్రేమ చూపించాడు. రాముడు ఏకపత్నీవ్రతుడు. సీతపై గొప్ప అనురాగం కలవాడు. సీత కోసం లంకకు వచ్చి, రావణుడిని చంపి రాముడు సీతను చేపట్టాడు. రాముడు ధర్మప్రభువు. అందుకే రామరాజ్యం కావాలని ప్రజలు నేటికీ కోరుతున్నారు. తనకు సాయం చేసిన హనుమంతుడిని మెచ్చుకొని రాముడు అతడిని ఆలింగనం చేసుకున్నాడు.

పై విషయాలను రాముడి జీవితం ద్వారా నేను గ్రహించాను. శ్రీరాముడివలె సత్య ధర్మములను సర్వదా పాటించాలని గ్రహించాను.

ప్రశ్న 32.
రామాయణం ఆధారంగా కైకేయి పాత్ర స్వభావాన్ని వివరించండి. (June 2016)
జవాబు:
‘కైక’ దశరథ మహారాజు గారి మూడవ పట్టపురాణి. ఈమె భరతునికి తల్లి. రాముడంటే ఈమెకు చాలా ప్రేమ.

రాముడికి పట్టాభిషేకం చేస్తారని కైక అరణపుదాసి అయిన మంథరకు తెలిసింది. ఆమె, ఆ విషయం కైకతో చెప్పింది. కైకకు రాముడంటే చాల ఇష్టం. అందుకే ఆ వార్త తెచ్చిన మంథరకు, ఆనందంతో కైక మంచి బహుమతిని ఇచ్చింది. కైక ప్రవర్తనకు మంథర ఆశ్చర్యపోయింది. ఏడ్వవలసిన సమయంలో ఎందుకు సంతోషిస్తున్నావని మంథర కైకను అడిగింది. తనకు రామభరతులు ఇద్దరూ సమానమే అని కైక చెప్పింది.

అప్పుడు మంథర కైకకు దుష్టబోధ చేసింది. “రాముడు రాజు అయితే కౌసల్య రాజమాత అవుతుంది. కైక దాసి అవుతుంది. రాముడికి భరతుడు దాస్యం చేయవలసి వస్తుంది. తరువాత రాముడి సంతానానికే రాజ్యాధికారం వస్తుంది.

భరతుడి సంతానానికి రాజ్యం రాదు. కాబట్టి భరతుడికి రాజ్యాధికారం దక్కేటట్లు, రాముడు అడవులపాలు అయ్యేటట్లు చూడు” అని మంథర కైకకు చెప్పుడు మాటలు చెప్పింది. ఆ చెప్పుడు మాటలు విని, కైక మనస్సు మార్చుకుంది.

దశరథుని ముందు లేనిపోని కోపాన్ని ప్రదర్శించింది. దశరథుడు బ్రతిమాలగా రాముని అడవికి పంపి, భరతునికి పట్టాభిషేకం చేయమని దశరథుని కోరింది, వెంటనే రాముడు జటలు ధరించి 14 ఏళ్ళు అడవికి వెళ్ళాలని కైక మొండి పట్టుపటింది.

దశరథుడు ఈమెను మందలించినా, చివరకు భర్త ఈమె కాళ్ళు పట్టుకున్నా, కైక బండరాతి హృదయం కరుగలేదు. కైకేయి మనస్సు మారలేదు. కైక మూర్ఖురాలు. రాముడిని అడవులకు పంపింది. తద్వారా దశరధుని మరణానికి కారణమైంది. చెప్పుడు మాటలు వినడం ద్వారా కైక ఎందరి జీవితాల్లోనో చీకట్లను నింపింది. అపకీర్తిని పొందింది.

ప్రశ్న 33.
‘అన్నదమ్ముల అనుబంధానికి రామలక్ష్మణులు చిహ్నం’, సమర్థించండి. (June 2016)
జవాబు:
శ్రీమద్రామాయణం మనకు ఆదికావ్యం. వాల్మీకి ఆదికవి. మానవ జీవన మూలాలకు రామాయణం మణిదర్పణం. మానవుడిని పూర్తిగా సంస్కరించగలిగే ఉత్తమ కావ్యం రామాయణం. మానవ హృదయాల నుండి ఎన్నటికి చెరగని కథ రామాయణం అన్నదమ్ముల అనుబంధం, భార్యాభర్తల అనురాగం, స్నేహలకు, మానవీయగుణాలు ఈ రామాయణం ద్వారా మనకు తెలుస్తాయి. ముఖ్యంగా రామాయణం లోని సోదర ప్రేమ అందరికి ఆదర్శంగా నిలుస్తుంది.

రామాయణంలో రామలక్ష్మణుల మధ్యగల సోదర అనుబంధం జగతికే ఆదర్శంగా నిలుస్తుంది. వారి మధ్య ఉండే సోదర ప్రేమ అనిర్వచనీయ మైందిగా పేర్కొనవచ్చు. రాముడిని విడిచి లక్ష్మణుడు ఎన్నడూ ఉండలేదు. వీరిద్దరి మధ్యగల అన్యోన్యమైన సోదరప్రేమ నేటి తరానికి ఆదర్శంగా నిలుస్తుంది. రామునితో కలిసి లక్ష్మణుడు 14 సంవత్సరాలు అరణ్యవాసం చేశాడు. సీతారాములకు రక్షణగా నిలిచాడు.

సీతాపహరణ సమయంలో కోపగించిన రాముడిని లక్ష్మణుడు శాంతపరిచాడు. కర్తవ్యో న్ముఖుడిని చేశాడు. అట్లే యుద్ధరంగంలో లక్ష్మణుడు మూర్ఛ పొందినప్పుడు రాముడు ఎంతగానో విలపించాడు. లక్ష్మణుడు లేకుండా తాను జీవింపలేనని చెప్పాడు. ఇది వీరిద్దరి మధ్య నున్న అనురాగం. అన్నదమ్ముల మధ్య ఉండాల్సిన ప్రేమానురాగాలు, మానవీయ సంబంధాలు అందరికి మార్గదర్శకంగా నిలుస్తాయి.

ప్రశ్న 34.
వాలి – శ్రీరాముని మధ్య జరిగిన సంవాదం సారాంశం రాయండి. (March 2017)
జవాబు:
రక్తపుమడుగులో పడివున్న వాలి కొంతసేపటికి తేరుకుని రామునితో “ఉత్తముడని పేరు పొందిన నీవు ఇంత అధర్మంగా ఎందుకు ప్రవర్తించావు ? నీకు నీ దేశానికి నేనెప్పుడూ అపకారం చేయతల పెట్టలేదు. అలాంటప్పుడు నన్నెందుకు చంపవలసి వచ్చింది. నిన్ను ఎదిరించి యుద్ధమే చేయలేదు. వేరొకరితో పోరుతున్నప్పుడు ఎందుకు దొంగదెబ్బ తీశావు ? సీతాదేవి కొరకు సుగ్రీవుణ్ణి ఆశ్రయించడం కన్నా తనను కోరివుంటే బాగుండే దన్నాడు. ఒక్కరోజులో సీతాదేవిని తెచ్చి అప్పజెప్పేవాడనని రావణుణ్ణి యుద్ధంలో బంధించి తెచ్చి నీ ముందుంచే వాడినని తెలిపాడు.

శ్రీరాముడి వాలి అభిప్రాయాలను తోసేసి తమ్ముడు భార్యను చెరబట్టడం వంటి అధర్మాలవల్ల మరణ దండన విధించానని, వానరుడివి కనుక చాటుగా ఉండి చంపడంలో తప్పు లేదన్నాడు.

ప్రశ్న 35.
అన్న పట్ల భరతునికి గల భక్తి భావాన్ని గురించి వివరించండి. (March 2017)
జవాబు:
దశరథుడు శ్రీరాముని ఎడబాటును సహింపలేక ప్రాణాలు విడిచాడు. రామలక్ష్మణులు అడవికి వెళ్ళారు. భరత శత్రుఘ్నులు మేనమామ ఇంటిలో ఉన్నారు. వశిష్ఠుడి ఆజ్ఞమేరకు దశరథుని శరీరాన్ని తైలద్రోణిలో జాగ్రత్త చేశారు. దూతలు వెళ్ళి ఎనిమిదవరోజున భరత శత్రుఘ్నులను అయోధ్యకు తీసుకువచ్చారు. భరతుడు తండ్రికి అంత్యక్రియలు పూర్తి చేశాడు.

భరతుడు కైకను తప్పు పట్టాడు. శత్రుఘ్నుడు మంథరను చంపడానికి సిద్ధమయ్యాడు. మంత్రులు భరతుణ్ణి రాజ్యాధికారం స్వీకరించమన్నారు. పెద్దవాడైన రాముడే రాజు కావాలని భరతుడు పట్టుపట్టాడు. తాను వెళ్ళి రాముణ్ణి అయోధ్యకు తీసుకువస్తానని భరతుడు అయోధ్యాపురవాసులతో కలసి అడవికి బయలుదేరాడు.

భరతుడు శృంగిబేరపురం చేరాడు. గుహుడు భరతుడి మనస్సు తెలియక, తికమక పడ్డాడు. విషయం తెలిసి గుహుడు భరతుణ్ణి ఆహ్వానించాడు. భరతుడు గుహుడితో కలిసి, భరద్వాజాశ్రమం చేరి విందు స్వీకరించాడు. తరువాత చిత్రకూటం బయలు దేరాడు. భరతుడు సేనలతో వస్తూ ఉండడం చూసి, లక్ష్మణుడు పొరపాటుపడ్డాడు. భరతుడు రాముని మీదికి యుద్ధానికి వస్తున్నాడని, లక్ష్మణుడు రామునికి చెప్పాడు. భరతుడు అటువంటి వాడుకాడని రాముడు లక్ష్మణునకు చెప్పాడు.

భరత శత్రుఘ్నులు రాముని పాదాలపై పడ్డారు. రాముడు కన్నీళ్ళు పెట్టాడు. రాముడు భరతునికి రాజనీతులు చెప్పాడు. రాముణ్ణి అయోధ్యకు తిరిగి రమ్మని భరతుడు కోరాడు. రాముడు తండ్రి మాటే తనకు శిరోధార్యం అన్నాడు.

చివరకు భరతుని కోరికపై శ్రీరాముడు తన పాదుకలను భరతునికి ఇచ్చాడు. ఆ పాదుకల మీదనే రాజ్యభారం ఉంచి, తాను నారచీరలు ధరించి, నగరం వెలుపల ఉంటాననీ, పదునాల్గవ సంవత్సరం కాగానే, రామదర్శనం కాకపోతే అగ్ని ప్రవేశం చేస్తానని భరతుడు చెప్పాడు. ఈరకంగా భరతుడు శ్రీరామునిపై తనకు గల భక్తి భావాన్ని ప్రకటించాడు.

ప్రశ్న 36.
హనుమంతుని శీలాన్ని విశ్లేషించండి.
(లేదా)
హనుమంతుని వ్యక్తిత్వాన్ని గురించి రాయండి. (June 2017)
జవాబు:
హనుమంతుడు పరమాత్ముడగు శ్రీరాముని యొక్క భక్తులలో అగ్రగణ్యుడు. ఆ ప్రభువునకు ఇతడు దాసానుదాసుడు. ఇతడు వాయుదేవుని వరము వలన అంజనీదేవికి జన్మించిన మహానుభావుడు. ఈయన ఉత్తమ నైష్ఠిక బ్రహ్మచారి, మహావీరుడు, సాటిలేని బలముగలవాడు. బుద్ధికుశలుడు. వాక్చతురులలో శిరోమణి. నవవ్యాకరణ పండితుడు.

సేవాధర్మపరాయణుడు. భయము ఎరుగనివాడు. సత్యమునే పలుకువాడు. ఈయన స్వామిభక్తి సాటిలేనిది. పరమాత్మతత్త్వ రహస్యములను, గుణములను, ప్రభావమును క్షుణ్ణముగా నెఱిగిన వాడు, మహావిరక్తుడు, అష్టసిద్ధులు ఈయనకు కరతలామలకములు. మిగులప్రేమ స్వరూపుడు, దైవభక్తి ఈయన ఉగ్గుపాలతో నేర్చిన విద్య. సదాచార సంపన్నుడు. మహాత్ముడు, యుద్ధ విద్యలయందు ఆరితేరినవాడు, కోరిన రూపమును ధరింపగల సమర్థుడు. పరమాత్ముని నామరూప గుణములతో కూడిన లీలలను దర్శించి ఆనందించుటలో నిరతుడు.

ఇప్పటికిని శ్రీరాముని గాథలు, కీర్తనలు కొనసాగే స్థలమునందు హనుమంతుడు తనకు ఇష్టమైన రూపములో మసలుచుండునని పెద్దలు చెప్పుదురు. కాని అజ్ఞానమువలనను శ్రద్ధాదరములు లేనందునను ఆయనను మనము గుర్తించలేక పోతున్నామని కొందరు అంటారు. ఆంజనేయుని గుణములు అద్భుతములు. అపారములు. పరమాత్ముని యొక్క ఆయన పరమభక్తుల యొక్క గుణగణములను ఎంతటివారును వర్ణింపజాలరు.

హనుమంతుడు రామలక్ష్మణులను మొట్ట మొదటిసారిగా పంపా సరోవర తీరమున దర్శించెను. ఆంజనేయుని యొక్క వినయ సౌశీల్యములు, పాండిత్యము, చాతుర్యము, దైవమునెడ దీనభావము, ప్రేమ, శ్రద్ధ మొదలగు గుణములు మిక్కిలి వైశిష్ట్యమును సంతరించు కొన్నాయి. హనుమంతుడు సీతాన్వేషణలో చేసిన ప్రయత్నం నిరుపమానమైంది. లంకలో ప్రదర్శించిన పరాక్రమం అసమానమైంది. రావణుడికి చేసిన ఉపదేశం వల్ల హనుమంతుని శాస్త్రజ్ఞానం వ్యక్తమౌతుంది.

ప్రశ్న 37.
‘ఉత్తమ ధర్మాలను అనుసరిస్తే మనిషి మనీషిగా ఎదుగగలడని’ రామాయణం ఆధారంగా వివరించండి. (June 2017)
జవాబు:
శ్రీమద్రామాయణం మనకు ఆదికావ్యం. ఈ మహాకావ్యం మానవ జాతిని జాగృతం చేసింది. రామాయణ కథ మానవ హృదయాల నుండి చెరగదు. రామాయణంలో తల్లిదండ్రుల అనురాగం, పుత్రుల అభిమానం, భార్యాభర్తల అనుబంధం, గురుభక్తి, శిష్యానురక్తి, స్నేహభావం, ధర్మబలం, జీవకారుణ్యం వంటి ఎన్నో జీవిత పార్శ్వాలు కనబడతాయి.

రామాయణాన్ని చదవడం అంటే, జీవితాన్ని చదవడమే. అది అందరికీ పఠనీయ గ్రంథం. మానవీయ విలువలతో కూడిన ధర్మాలను ఆచరిస్తే, మనిషి మనీషిగా ఎలా ఎదగగలడో రామాయణం నేర్పుతుంది. చిన్న చిన్న పాత్రల ద్వారా రామాయణం గొప్ప సందేశాన్ని అందించింది. రామాయణంలో వాల్మీకి మారీచునివంటి రాక్షసుని నోటి నుండి “రామో విగ్రహవాన్ ధర్మః – సత్య ధర్మ పరాక్రమః” అనే మాటలు పలికించాడు.

శ్రీరాముని వంటి ఆదర్శమూర్తి, రామాయణం వంటి మహాకావ్యం ‘నభూతో నభవిష్యతి’ అని నిరూపించబడింది. ఈ కావ్యం భావితరాలకు మార్గ దర్శకంగా ఉంది. అందువల్ల రామాయణాన్ని తప్పక చదవాలి. కాబట్టి భారతదేశంలో ఏవిధంగా జీవించాలో రామాయణం మనకు బోధిస్తుందని చెప్పవచ్చు. రామాయణం ‘రామునివలె నడుచుకో రావణునివలె నడువవద్దు’ అనే ధర్మాన్ని భారతీయు లకు అందిస్తుంది. అందువల్లనే రామాయణం మానవు లందరికీ ఆదర్శగ్రంథం. పఠనీయ గ్రంథం.

ప్రశ్న 38.
రామాయణం ఆధారంగా గురుశిష్యుల సంబంధాన్ని వివరించండి. (March 2018)
జవాబు:
పూర్వకాలంలో ‘గురుముఖతః’ విద్య నేర్చుకొనేవారు. గురుసేవలు చేసి, వాళ్ళ అనుగ్రహాన్ని పొంది విద్యలను అభ్యసించేవారు.

రామాయణాన్ని పరిశీలించినట్లయితే రామ లక్ష్మణులు కూడా విశ్వామిత్రునికి సేవలు చేసి ఆయన వద్ద అనేక విద్యలను అభ్యసించినట్లు తెలుస్తోంది. విశ్వామిత్రుడు యాగరక్షణ కోసం బాలకులైన రామలక్ష్మణులను తనతో అడవికి తీసుకొనిపోయి ‘బల’, ‘అతిబల’ వంటి విద్యలను బోధించాడు. వీటి ప్రభావం వల్ల అలసట, ఆకలి దప్పుల వంటివి ఉండవు. దీన్ని బట్టి శిష్యుల బాగోగులను చూడటం తమ బాధ్యతగా గురువులు గ్రహించేవారని తెలుస్తోంది.

రామాయణం ఆధారంగా పరిశీలిస్తే గురు శిష్యుల సంబంధం ఎంతో విశిష్టమైనదిగా తోస్తుంది. శిష్యులు గురువు ఆజ్ఞను పాటించడం తమ కర్తవ్యంగా భావించేవారు. తాటక వధ గావించిన రాముని చూసి సంతోషించి విశ్వామిత్ర మహర్షి రామునికి ఎన్నో దివ్యాస్త్రాలను అనుగ్రహించాడు. గురువు అనుగ్రహిస్తే ఇవ్వలేనిది లేదనీ, శిష్యుడు పొందలేనిది లేదనీ రామాయణాన్ని బట్టి గ్రహించ వచ్చు.

శిష్యులు తమ కర్తవ్యాన్ని నెరవేర్చడంలో ఎంతో నిష్ఠతో ఉండాలి. సమర్థులైన శిష్యులను చూసి గురువు ఎంతో సంతోషిస్తాడు. పట్టిన పని ఫలవంతమయ్యే వరకు పట్టుదల ఎలా ఉండాలో గంగావతరణం కథ ద్వారా విశ్వామిత్రుడు రామలక్ష్మణులకు బోధించాడు. గురువు శిష్యుల పట్ల వాత్సల్యంతోను, శిష్యులు గురువు పట్ల వినయ విధేయతలతోను, మెలగుతుండేవారు.

ప్రశ్న 39.
రామాయణంలో విభీషణుడి పాత్ర గురించి రాయండి. (March 2016)
జవాబు:
విభీషణుడు రావణాసురుని తమ్ముడు. శత్రువుల శక్తి సామర్థ్యాలను తెలుసుకోకుండా వారిని చులకనగా భావించకూడదనే ఆలోచన కలవాడు. రావణుడు సీతను అపహరించడం మహాపాపమని, రావణుని కీర్తి ప్రతిష్ఠలు మంటగలుస్తాయని, సంపదలు నశిస్తాయని భావించినట్టివాడు. అనేక ధర్మసూక్ష్మాలు తెలిసినవాడు విభీషణుడు.

లంకలో ప్రవేశించిన హనుమంతుని చంపమని రావణాసురుడు ఆజ్ఞాపించినపుడు, దూతను చంపడం భావ్యం కాదని, ఇతర పద్ధతుల్లో దూతను దండించవచ్చని రాజనీతిని ప్రదర్శించిన విజ్ఞుడు విభీషణుడు.

విభీషణుడు తన అన్నయగు రావణునితో అనవసరంగా కోపం మంచిది కాదని, అది ధర్మానికి ఆటంకమౌతుందని, సుఖాలను దూరం చేస్తుందని హితవు పలికినవాడు. రావణుని అధర్మ మార్గాన్ని వ్యతిరేకించినవాడు.

విభీషణుడు ధర్మరక్షణ కోసం శ్రీరాముని పక్షంలో చేరినవాడు. రావణ సంహారం తరువాత లంకా నగరానికి రాజుగా పట్టాభిషిక్తుడైనాడు.

ప్రశ్న 40.
అహల్యా కబంధుల శాప విముక్తులను గూర్చి సొంతమాటల్లో రాయండి. (June 2018)
జవాబు:
అ) అహల్య : అహల్య గౌతమ మహర్షి భార్య. ఆమె గౌతముని శాపానికి గురియై గౌతముని ఆశ్రమంలోనే వేల సంవత్సరాలపాటు అన్నపానాదులు లేక వాయువునే ఆహారంగా తీసుకుంటూ బూడిదలో కప్పబడి ఉంది. ఎవ్వరికీ కనబడకుండా ఉంది. విశ్వామిత్రుని కోరికమేరకు శ్రీరాముడు గౌతమా శ్రమంలో కాలుమోపి అహల్యకు శాపవిముక్తి కలిగించాడు.

ఆ) కబంధుని శాపం : కబంధుడు క్రౌంచారణ్యంలో ఉన్న ఒక రాక్షసుడు. ఇతడికి తల, మెడ లేవు. ఇతడి కడుపు భాగంలో ముఖం ఉండేది. రొమ్ము భాగంలో ఒకే కన్ను ఉండేది. ఇతనికి యోజనం పొడవు వ్యాపించిన చేతులు ఉండేవి. ఆ చేతులతో పక్షులను, మృగాలను పట్టి తినేవాడు.

కబంధుడు రామలక్ష్మణులను తన చేతులతో పట్టుకొని తినబోయాడు. కబంధుడి చేతులకు చిక్కితే, ఎవరూ తప్పించుకోలేరు. కాని రామలక్ష్మణులు తమ ఖడ్గాలతో కబంధుడి చేతులు నరికారు. అప్పుడు కబంధుడు తనకు శాపం వల్ల రాక్షసరూపం వచ్చిందనీ, తన శరీరాన్ని దహిస్తే తనకు దివ్యజ్ఞానం వస్తుందనీ రామలక్ష్మణులకు చెప్పాడు. రామ లక్ష్మణులు కబంధుడి శరీరాన్ని దహనం చేశారు.

ఈ విధంగా రాముడు కబంధునికి శాపం నుండి విముక్తి కలిగించాడు.

ప్రశ్న 41.
సీత, హనుమంతుడుల మధ్య శింశుపావృక్షం క్రింద జరిగిన సంభాషణా సారాంశాన్ని రాయండి. (June 2018)
జవాబు:
లంకా నగరం చేరిన హనుమంతుడు అశోకవనంలో శింశుపావృక్షం క్రింద కృశించి దీనావస్థలో ఉన్న స్త్రీని చూశాడు. ఆమె ధరించిన ఆభరణాలను చూచి ఆమె సీతే అని ధృవపరచుకున్నాడు.

రాక్షస స్త్రీల బెదిరింపులతో భయపడిపోయి ఉన్న సీతాదేవిని పలకరించడానికి రామకథాగానమే సరైన మార్గమని నిశ్చయించుకొని, సీతాదేవికి వినపడేట్టు రామకథను వర్ణించాడు.

దగ్గరగా వస్తున్న మారుతిని రావణునిగా భావించిన సీత మారుతి రామదూతే అయితే రాముని గురించి చెప్పమంది.

తన వీపు మీద కూర్చుంటే తక్షణమే రాముని సన్నిధికి చేరుస్తానని మారుతి అన్నా, సీత హనుమంతునితో వెళ్ళడానికి నిరాకరించింది. పరపురుషుని తాకనన్నది. శ్రీరాముడు రావణుని సంహరించి తనను తీసుకొని వెళ్ళడమే రాముని స్థాయికి తగిన పని అన్నది.

తన వెంట రావడం సీతకు అంగీకారం కాకపోతే, శ్రీరాముడు గుర్తించగల ఏదైనా ఆనవాలును తనకు ఇమ్మని అడిగాడు హనుమంతుడు.

సీత, హనుమంతుల సంభాషణను బట్టి సీత గొప్పదనం, హనుమంతుని పరాక్రమం, ఒక పనిని సమర్థంగా చేసేటప్పుడు తీసుకోవలసిన జాగ్రత్తలు తెలుస్తున్నాయి.

Telangana SCERT 10th Class Telugu Guide Telangana 1st Lesson దానశీలము Textbook Questions and Answers.

TS 10th Class Telugu 1st Lesson Questions and Answers Telangana దానశీలము

ఆలోచించండి – చెప్పండి (T.B. P.No. 2)

కర్ణుని పూజామందిరంలో ‘సూర్యుడు’ ప్రత్యక్షమై కర్ణునితో ఇట్లా అంటాడు.
సూర్యుడు : పుత్రా ! కర్ణా ! బ్రాహ్మణ వేషంలో వచ్చి ఇంద్రుడు నీ కవచకుండలాలను దానంగా అడుగుతాడు. వాటిని దానం చేస్తే నీ ప్రాణానికే ముప్పు వస్తుంది. నాయనా జాగ్రత్త!
కర్ణుడు : తండ్రీ! ఇంద్రుడంతటివాడు రూపం మార్చుకొని “దేహి” అని నాదగ్గరకు వస్తే ఎట్లా కాదంటాను. ఈ శరీరం శాశ్వతం కాదు. ఎటువంటి ఆపద వచ్చినా సరే. నేను కాదనను. నాపై మీకున్న వాత్సల్యానికి సంతోషిస్తా. కాని నన్ను వారించకండి.

ప్రశ్నలు – జవాబులు

ప్రశ్న 1.
సూర్యుడు కర్ణుని దానం చేయకుండా ఆపడానికి గల కారణమేమిటి ?
జవాబు:
కవచకుండలాలుంటే కర్ణుని ప్రాణానికి ముప్పు ఉండదు. అవి దానం చేస్తే ప్రాణాలకు ముప్పు వస్తుంది. అందుకే దానం చేయకుండా ఆపాలనుకొన్నాడు సూర్యుడు. కర్ణుడు ఆయన కొడుకు గదా !

ప్రశ్న 2.
కర్ణుని మాటలను బట్టి మీకేమర్థమైంది ?
జవాబు:
ఎటువంటి ఆపద వచ్చినా, దానం చేస్తానని చెపుతాడు. కర్ణుని దానగుణం యొక్క గొప్పతనం తెలుస్తుంది.

ప్రశ్న 3.
ప్రాణానికి ముప్పని తెలిసినా కర్ణుడు ఎందుకు దానం చేశాడు ?
జవాబు:
శరీరం శాశ్వతం కాదని, ఇంద్రుడంతటివాడు రూపం మార్చుకొని దేహి అంటే కాదనని కర్ణుడు అంటాడు.

ప్రశ్న 4.
ఇటువంటి దానవీరులు ఇంకెవరైనా ఉన్నారా ? ఎవరు ?
జవాబు:
ఇటువంటి దానవీరులు చాలామంది ఉన్నారు.

1. బలి : వామనుడికి మూడడుగుల నేల దానం చేశాడు. తన గురువు శుక్రాచార్యుడు వద్దన్నా వినలేదు. దానివలన తన ప్రాణాలు కోల్పోయినాడు.
2. శిబి : పావురాన్ని కాపాడడానికి శిబిచక్రవర్తి తన శరీరంలోని మాంసం కోసి డేగకు ఇచ్చినాడు.
3. దధీచి ఇంద్రుడికి పర్వతాల రెక్కలు తెగకొట్టడానికి వజ్రాయుధం కావలసి వచ్చింది. వజ్రాయుధం తయారీకి దధీచి తన వెన్నెముకను ఇచ్చినాడు.
4. రంతిదేవుడు : తన రాజ్యం మొత్తం దానధర్మాలకు వినియోగించినాడు. తను తినడానికి మిగిలిన అన్నం కూడా దానం చేసినాడు. తను త్రాగడానికి ఉంచు కొన్న నీటిని కూడా దానం చేసినాడు.
5. సక్తుప్రస్థుడు : తన సామ్రాజ్యంలోని సంపదను దానధర్మాలకే వినియోగించినాడు. తను, తన కుటుంబీకులు తినబోయిన ఆహారం కూడా దానం చేసినాడు.

ఆలోచించండి – చెప్పండి (T.B. P.No. 4)

ప్రశ్న 1.
శుక్రుడు బలిచక్రవర్తితో “వలదీ దానము గీనమున్” అని ఎందుకు హెచ్చరించాడో ఊహించండి.
జవాబు:
శుక్రుడు రాక్షసులకు వంశ గురువు. శుక్రుడు ఎప్పుడూ రాక్షసుల క్షేమాన్నే కోరుకుంటాడు. శుక్రుడు తపస్సంపన్నుడు. వచ్చిన పొట్టివాడు విష్ణుమూర్తి అని శుక్రునికి తెలుసు. విష్ణుమూర్తి ఆ మూడడుగులతో తేలికగా పోడని, శుక్రుడికి తెలుసు. అతడు మూడడుగులతో మూడు లోకాలనూ కొలిచే త్రివిక్రముడు అవుతాడనీ, బ్రహ్మాండం అంతా నిండిపోతాడనీ ఆయనకు తెలుసు. ఎవ్వరూ విష్ణుమూర్తిని ఆపలేరని కూడా శుక్రాచార్యుడికి తెలుసు.

అందుకే, శుక్రుడు బలిని దానము చేయవద్దని హెచ్చరించాడు.

ప్రశ్న 2.
“మానధనులు” ఎట్లా ఉంటారని మీరు భావిస్తున్నారు.
జవాబు:
మానధనులు అంటే అభిమానమే ధనముగా గలవారు. వారికి పదవితో గాని, ధనముతో గాని సంబంధం లేదు. వారు ప్రాణం కంటే తమ గౌరవానికే ప్రాధాన్యం ఇస్తారు. ఎవరిచేతా ‘ఇది తప్పు’ అని చెప్పించుకోరు. ఎట్టి పరిస్థితిలోనూ ఇచ్చిన మాట తప్పరు. ఎన్ని కష్టాలు ఎదురైనా ఇచ్చిన మాట నిలబెట్టు కొంటారు. ప్రాణం కంటే తాము ఇచ్చిన మాటకే విలువ ఇస్తారు.

ప్రశ్న 3.
“కీర్తిని సంపాదించడమే గొప్పదని” చెప్పిన బలిచక్రవర్తి మాటలను మీరు ఏ విధంగా సమర్థిస్తారు ?
జవాబు:
కీర్తిని సంపాదించమే గొప్పదని బలిచక్రవర్తి చెప్పిన మాట ఉత్తమమైనది. అది అందరికీ శిరోధార్య మైనది.

1. సిరిసంపదలూ, రాజ్యమూ శాశ్వతమైనవి కావు.
2. సత్యవంతుడని పేరు పొందిన హరిశ్చంద్ర మహారాజు వంటి వారికి లభించిన కీర్తి, శాశ్వత మైనది.
3. దేశం కోసం తమ సర్వస్వాన్నీ అర్పించి, త్యాగం చేసిన గాంధీజీ, నెహ్రూజీ, పటేలు, సుభాష్ చంద్రబోస్ వంటి వారి త్యాగాన్నీ, దేశసేవనూ నేటికీ లోకులు కీర్తిస్తున్నారు.
4. అక్రమ సంపాదనలతో లోకకంటకులైన వారిని లోకం నేటికీ నిందిస్తోంది. కాబట్టి కీర్తి సంపాదన ముఖ్యమన్న బలిచక్రవర్తి మాటను నేను సమర్థిస్తాను.

ఆలోచించండి – చెప్పండి (T.B. P.No. 5)

ప్రశ్న 1.
“తిరుగన్ నేరదు నాదు జిహ్వ” అన్నాడు కవి. దీనినిబట్టి మీకేం తెలిసింది ?
జవాబు:
ఆడినమాట తప్పకూడదని, వచ్చినవాడు శివుడు, విష్ణువు, బ్రహ్మ ఎవరైనా సరే. నా నాలుక వెనుతిరుగదు” అని బలిచక్రవర్తి అంటాడు. దీనిని బట్టి ఆడినమాట తప్పకూడదని అర్థమైంది.

ప్రశ్న 2.
“శిబి గొప్ప దాత”. ఎందుకు ?
జవాబు:
శిబి చక్రవర్తి చాలా గొప్పదాత. ఒకసారి ఒక పావురాన్ని కాపాడడానికి తన శరీరంలోని మాంసం కోసి ఇచ్చాడు. ఆ మాయా పావురం ఎంతకూ తూగకపోతే తన శరీరంలోని రెండు తొడలలోని మాంసాన్ని తనే కోసి డేగకు ఇచ్చిన దాన శీలి.

ప్రశ్న 3.
ఎదుటివారు అడిగిన దానిని ఇవ్వడంలో ఎటువంటి తృప్తి ఉంటుంది ? మీ అనుభవాలు చెప్పండి.
జవాబు:
చాలా తృప్తి ఉంటుంది. దానినే త్యాగం అంటారు. నాకు జన్మదినానికి ఒక “పార్కర్ పెన్ను” బహుమతి వచ్చింది. దానిని నా “ప్రాణస్నేహితుడు” అడుగగా ఇచ్చివేసాను. నాకు చాలా తృప్తి కలిగింది.

ప్రశ్న 4.
“పొడవు పొడవున గుఱుచై” అని కవి ఎవరిని ఉద్దేశించి, ఎందుకట్లా అని ఉంటాడు ?
జవాబు:
వామనుని (విష్ణుమూర్తి) ఉద్దేశించి అన్నాడు. గొప్పవాడైన విష్ణువు చిన్నవానిగా మారి (వామనుడిగా) అడుగుతున్నాడు. అతడు కోరినదానిని ఇవ్వడం కంటె నావంటివానికి ఇంకేం కావాలని” బలిచక్రవర్తి అంటాడు.

ఇవి చేయండి

I. అవగాహన – ప్రతిస్పందన

ప్రశ్న 1.
దానాలన్నీ వేటికవే గొప్పవి. అయితే నేటి కాలంలో రక్తదానం, మరణానంతరం అవయవదానం వంటివి చేస్తున్నారు కదా ! వాటి యొక్క ప్రాధా న్యాన్ని చర్చించండి.
జవాబు:
దానం అంటే మనకున్నది ఇవ్వడం. అది కూడా కావలసిన వారికే ఇవ్వాలి. అడిగిన వారికే ఇవ్వాలి. ధనం దానం చేస్తాం. దానివలన అడిగిన వారికి కొన్ని అవసరాలు తీరతాయి. అన్నదానం చేస్తే గ్రహీతకు ఆకలి తీరుతుంది. విద్యాదానం చేస్తే గ్రహీతకు జ్ఞానం వస్తుంది. అంటే మనం ఏ దానం చేసినా స్వీకరించడానికి గ్రహీత ఉండాలి కదా ! దాత కూడా ఎంత గొప్పవాడైనా ప్రాణం లేకపోతే ఏమీ చేయలేడు.

అందుచేత ప్రాణదానం అన్ని దానాలకంటే ఉత్తమమైనది. ప్రాణం నిలబడాలంటే రోగాలు తగ్గాలి. కొన్ని రకాల రోగాలకు కారణం రక్తం లేకపోవడం. ఆపరేషన్లు జరిగినపుడు రోగికి రక్తం కావాలి. రోడ్డు ప్రమాదాలు జరిగినప్పుడు గాయాల పాలవుతారు. అప్పుడు కూడా రోగి ప్రాణాలు కాపాడ్డానికి రక్తం కావాలి. ఒక్కొక్కసారి కావలసిన గ్రూపు రక్తం దొరకక రోగి ప్రాణాలు కూడా పోతాయి. అందుచేత అన్ని దానాల కంటే రక్తదానం గొప్పది. దానివలన దాతకు కూడా నష్టమేమీ లేదు. మళ్ళీ వెంటనే కొత్త రక్తం పడుతుంది. కనీసం ఆరునెలల కొకసారి రక్తదానం చేయాలి. దానివల్ల రక్తం శుద్ధి అవుతుంది. అత్యవసర పరిస్థితులలో వైద్యుల సలహాలననుసరించి రక్తదానం చేయవచ్చు.

మనకు తెలియకుండానే ఎంతో మందికి ప్రాణదానం చేసిన పుణ్యం వస్తుంది. ఆరోగ్యానికీ మంచిదే. కొంతమంది కొన్ని అవయవాలు పనిచేయక మరణిస్తారు. అటువంటివారిలో ఎక్కువమంది మూత్రపిండాల వ్యాధితో మరణిస్తుంటారు. వారిని ఆదుకోవాలంటే మూత్రపిండం దానం చేయవచ్చు. ప్రతి మనిషికీ రెండు మూత్రపిండాలు ఉంటాయి. వైద్యుల సలహాతో ఒకటి దానం చెయ్యవచ్చు.

బ్రెయిన్డెడ్ అయిన వారి కళ్ళు, కాలేయం, గుండె మొదలైనవి ఆయా అవసరాలున్నవారికి మార్పిడి చేయవచ్చు. దానివలన మరొకరి అవయవాల రూపంలో జీవించవచ్చు. వారికి అవయవదానం చేసిన పుణ్యం కూడా వస్తుంది. అందుకే తన మరణానంతరం తన అవయవాలను దానం చేయవలసినదిగా వీలునామా రాయాలి. దానిని బంధువులు కూడా ఆటంకపరచకూడదు. పోయిన ప్రాణం తిరిగిరాదు. శరీరం కూడా నశించి పోతుంది. అవయవాలు దానం చేస్తే మరొకరి జీవితంలో వెలుగు వస్తుంది.

ప్రశ్న 2.
పువ్వు గుర్తుగల పద్యాలను భావస్ఫోరకంగా చదవండి.
జవాబు:
దాతల్లో గొప్పవాడా ! ఓ బలిచక్రవర్తీ ! నీ కులాన్నీ, రాజ్యాన్నీ, పరాక్రమాన్నీ నిలుపుకో. ఈ పొట్టివాడు విష్ణువు. కొంచెం మాత్రమే తీసుకొని పోయేవాడు కాదు. మూడడుగులతో మూడు లోకాలను కొలిచే త్రివిక్రమ రూపాన్ని పొందుతాడు. బ్రహ్మాండమంతా నిండి పోతాడు. ఎవరైనా అతడిని ఆపగలరా? నా మాట విను. దానం వద్దు గీనం వద్దు. ఈ బ్రహ్మచారిని (వామనుడిని) పంపించు.

ఆచార్యా ! పూర్వం రాజులు ఉన్నారు. వారికి రాజ్యాలు ఉన్నాయి. వారు ఎంతో అహంకారంతో విర్రవీగారు. కాని వారెవరూ ఈ సంపదలను మూటగట్టుకొని పోలేదు. ప్రపంచంలో వారి పేర్లు కూడా మిగులలేదు. శిబిచక్రవర్తి వంటివారు కీర్తి కోసం సంతోషంగా అడిగినవారి కోరికలు తీర్చలేదా ? వారిని ఈనాటికీ లోకం మరువలేదు కదా !

ఓ పండితోత్తమా ! నాకు నరకం దాపురించినా సరే, బంధనం ప్రాప్తమైనా మంచిదే. ఈ భూమండలం అదృశ్యమైనా, నాకు దుర్మరణం వచ్చినా సరే. నా వంశం అంతా నశించినా సరే. ఏమైనా కానీ, ఏదైనా రానీ ! ఆడిన మాట మాత్రం తప్పను. వచ్చినవాడు శివుడు, విష్ణువు, బ్రహ్మ ఎవరైనా సరే. నా నాలుక వెనుదిరుగదు. (ఆడినమాట తప్పను) ఎందుకీ వేలకొద్ది మాటలు ?

ప్రశ్న 3.
ఒకటో పద్యానికి ఇక్కడ ప్రతిపదార్థం ఉంది. ఇదే విధంగా నాలుగు, ఆరు సంఖ్యగల పద్యాలకు ప్రతి పదార్థాలు రాయండి.
1వ పద్యం ప్రతిపదార్థము :
వదాన్య + ఉత్తమా ! = దాతల్లో శ్రేష్ఠుడా ! (ఓ బలిచక్రవర్తీ !)
కులమున్ = (రాక్షస) కులమును
రాజ్యమున్ = (రాక్షస) రాజ్యమును
తేజమున్ = తేజస్సును
నిలుపుము నిలబెట్టుము
ఈ = ఈ
కుబ్జుండు = పొట్టివాడు (వామనుడు)
విశ్వంభరుండు = విష్ణుమూర్తి (జగత్తును భరించువాడు హరి)
అలఁతిన్ + పోడు = అంత తేలికగా వదలిపెట్టడు
త్రివిక్రమ = ముల్లోకములను ఆక్రమించెడి
స్ఫురణన్ = స్ఫూర్తి కలవాడు
వాడు = వాడు
ఐ = అయ్యి
నిండున్ = నిండిపోవను
బ్రహ్మాండమున్ = బ్రహ్మాండమును
కలడే = సమర్థుడు ఉన్నాడా
మానన్ = ఆపుటకు
ఒకండు = ఒకడైన
నా = నా యొక్క
పలుకులున్ = మాటలను
ఆకర్ణింపుము = వినుము
కర్ణంబులన్ = చెవులారా
వలదు = వద్దు
ఈ = ఈ
దానమున్ = దానము
గీనమున్ = గీనము
వర్ణిన్ = బ్రహ్మచారిని
పనుపుమా = పంపివేయుము (పంపించవయ్యా !)
జవాబు:
4వ పద్యం ప్రతిపదార్థము :
భార్గవా = ఓ శుక్రాచార్యా ! (భార్గవుడు = భృగువు పుత్రుడు, శుక్రుడు)
రాజులు = ఎంతో మంది రాజులు
కారే = కాలేదా ?
రాజ్యముల్ = రాజ్యములు
కలుగవే = పొందలేదా ఏమి
గర్వ = అహంకారముతో
ఉన్నతిన్ = గొప్పదనాన్ని
పొందరే = పొందలేదా ఏమి
వారు = వాళ్ళందరు
ఏరి = ఎక్కడ ఉన్నారు ?
సిరిని = సంపదలను
మూటగట్టుకొని = కూడగట్టుకొని
పోవన్ + చాలిరే = తీసుకెళ్ళగలిగారా, లేదు
భూమిపైన్ = నేలపైన (ఈ భూలోకంలో)
పేరు + ఐనన్ = కనీసము పేరైనా
కలరే = ఉన్నదా, లేదు
శిబి = శిబిచక్రవర్తి
ప్రముఖులున్ = మొదలగువారు
యశః = కీర్తి
కాములు + ఐ = కోరువారై
కోర్కులు = దానములను
ప్రీతిన్ = సంతోషంతో
ఈరే = ఇవ్వలేదా
ఈ = ఇప్పటి
కాలమున = కాలమునందును
వారలన్ = వారిని
మఱచిరే = మరిచిపోయారా, లేదు (మరిచిపోలేదని అర్థం)

6వ పద్యం ప్రతిపదార్థము

ధీవర్య = ఓ విజ్ఞాని ! (ఓ పండితోత్తమా !)
నిర్ణయంబు + ఐన = నరకము దాపురించినా
నిబంధము + ఐన = అనారోగ్యం కలిగినా
ధరణీ = రాజ్యము
నిర్మ = నాశనము
ఐనన్ = అయినా సరే
దుర్మరణంబు + ఐనన్ = అకాల మరణం సంభవించినా
కుల + అంతము + ఐన = వంశం నాశమైనా
నిజమున్ = నిజంగానే పైవన్నీ
రానిమ్ము = వస్తేరానీ
కానిము = జరిగెడిది జరగనిమ్ము
వేయేటికిన్ = వేయిమాటలు దేనికి
వినుమా = వినుము
అభ్యాగతుండు = అతిథిగా వచ్చినవాడు
హరుడు = శివుడు
ఐనన్ = అయినా
హరి = విష్ణువు
నీరజభవుండు + ఐన = బ్రహ్మదేవుడయినా
నాదు = నా యొక్క
జిహ్వ = నాలుక
ఔన్ = ఇస్తానని
తిరుగన్ = వెనుతిరుగుట (మాట తప్పడం)
నేరదు = చేయలేదు

II. వ్యక్తీకరణ – సృజనాత్మకత

ప్రశ్న 1.
క్రింది ప్రశ్నలకు ఐదేసి వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

అ) “ఈ కుబ్జుండు అలఁతింబోడు” అని శుక్రాచార్యుడు చెప్పడంలో అతని ‘ఉద్దేశమేమై’ ఉంటుంది ? దానితో మీరు ఏకీభవిస్తారా ?
జవాబు:
“వామనుడు (పొట్టివాడు) సామాన్యుడు కాదు. విష్ణువు, విశ్వంభరుడు కొంచెం మాత్రం తీసుకొనిపోయేవాడు కాదు. మూడడుగులతో కొలిచే త్రివిక్రమ రూపాన్ని పొందుతాడు. బ్రహ్మాండమంతా నిండిపోతాడు. ఎవ్వరూ అతడిని ఆపలేరు”. నా మాట వినమని శుక్రాచార్యుడు బలిచక్రవర్తికి చెప్పాడు. శిష్యుడ్ని రక్షించడం కొరకు అలా చెప్పాడు. ఇదే ఉద్దేశం. ఇంతకంటె వేరులేదు. నేను కూడా దీనిని ఏకీభవిస్తాను.

ఆ) హాలికునికి కావలసిన వసతి సౌకర్యాలు ఏవిధంగా ఉంటే అతడు తృప్తి జెందుతాడు ?
జవాబు:
హాలికుడు అంటే వ్యవసాయదారుడు. రైతును దేశానికి వెన్నెముక అంటారు. అంతేగాని సౌకర్యాలేమి కల్పించరు. రైతును ప్రభుత్వాలు పట్టించుకోవాలి.
రైతులకు కావలసిన సౌకర్యాలు :

1. తగినంత నీటి సదుపాయం కల్పించాలి.
2. మంచి విత్తనాలను ఉచితంగా సరఫరా చేయాలి.
3. వడ్డీలేని అప్పులను ఇవ్వాలి.
4. ఎరువులు, పురుగుమందులు మొదలైనవి సబ్సిడీ ధరలపై ఇవ్వాలి.
5. భూసార పరీక్షలు చేసి, సూచనలు సలహాలు ఇవ్వాలి.
6. నిరంతరం విద్యుత్తు సరఫరా చేయాలి.
7. ఆధునిక వ్యవసాయ పద్ధతులపై పూర్తి అవగాహన కలిగించాలి.
8. తను పండించిన దానికి ధరను నిర్ణయించుకొనే స్వేచ్ఛ రైతుకు కల్పించాలి.
9. దళారీ వ్యవస్థను నిర్మాలించాలి.
10. పండించిన పంట నిల్వ చేసుకొనేందుకు తగిన ఏర్పాట్లు చేయాలి.

ఇ) ‘సిరి మూట గట్టుకొని పోవం జాలిరే ?’ అనడంలో బలిచక్రవర్తి ఆంతర్యమేమై ఉంటుంది ?
(లేదా)
“సంపదలు శాశ్వతం కాదు. వారు సంపాదించిన కీర్తి ప్రతిష్టలే శాశ్వతం”. వివరించండి.
(లేదా)
సంపదలు గొప్పవా ? కీర్తిప్రతిష్టలు గొప్పవా ? చర్చించండి.
జవాబు:
పూర్వం రాజులు ఉన్నారు. వారికి రాజ్యాలు ఉన్నాయి. వారు ఎంతో అహంకారంతో విర్రవీగారు. కాని వారెవరూ ఈ సంపదలను మూటగట్టుకొని పోలేదు. ప్రపంచంలో వారి పేర్లు కూడా మిగులలేదు. బలి ఆంతర్యంలో ఈ క్రింది కారణాలు ఉన్నాయి.

1. సంపదను అనుభవించాలి లేదా దానం చేయాలి.
2. అనుభవించడం వలన కీర్తి ప్రతిష్టలు రావు.
3. దానం చేస్తే పేరు ప్రఖ్యాతులు వస్తాయి. పుణ్యం వస్తుంది.
4. అనుభవించినా, దానం చేసినా తను బ్రతికి ఉండగానే చేయాలి.
5. ఎప్పటికైనా మరణం తప్పదు. మరణించాక సంపద ఎవరెవరో పట్టుకొని పోతారు.
6. తన చేతులతో తను దానం చేసుకోవాలని బలి ఉద్దేశం.
7. వచ్చినవాడు సాక్షాత్తూ శ్రీమహావిష్ణువు.
8. శ్రీమహావిష్ణువుకు దానం చేసే అదృష్టం అందరికీ రాదు. వచ్చిన అవకాశాన్ని ఉపయోగించుకోవాలి. ఎన్ని జన్మలెత్తినా అటువంటి అవకాశం రాదు.
9. తన సంపద కంటే ప్రాణం కంటే శ్రీమహావిష్ణువుకు దానం చేయడమే విలువైనదని బలి ఉద్దేశం.
10. శ్రీమహావిష్ణువు (గ్రహీత) ఉన్నంతకాలం మహాదాత అయిన బలి కీర్తి ఉంటుంది. అదే బలిచక్రవర్తి కోరిక.

ఈ) “ఆడినమాట తప్పగూడదు” ఎందుకు ?
(లేదా)
“మాట దిరుగలేరు మానధనులు” అనే మాటను సమర్థిస్తూ వ్రాయండి.
(లేదా)
“మాటకు కట్టుబడి సత్యంతో బ్రతకడమే మాన ధనులకు మేలు” అని బలి ఎందుకన్నాడు ?
(లేదా)
“తిరుగన్ నేరదు నాదు జిహ్వ” అని బలిచక్రవర్తి శుక్రా చార్యునితో ఎందుకన్నాడు ? ఆ మాటలో గల సామం జన్యమెట్టిదో వివరించండి.
(లేదా)
“తిరుగన్ నేరదు నాదు జిహ్వ” అన్నాడు కవి. దీనిని బట్టి మీకేం తెలిసింది ?
(లేదా)
“మాట దిరుగలేరు మానధనులు” అన్న మాటను మీరు సమర్థిస్తారా ? ఎందుకు ?
జవాబు:
పూర్వం భూదేవి ఎటువంటి చెడ్డపని చేసినవాడినైనా భరిస్తాను కాని, ఆడినమాట తప్పినవాడిని మాత్రం మోయలేను అని చెప్పిందట. అంతేకాదు, తాను అన్నమాటకు కట్టుబడి సత్యంతో బ్రతకడం, అభిమానధనులైన వారికి ఉత్తమమార్గం.

ఎన్ని కష్టాలు వచ్చినా, పేదరికం సంభవించినా, ధన ప్రాణాలకు చేటు వచ్చినా, చివరికి మరణమే సంభవించినా అభిమానధనులు మాట తప్పలేరు. ఇచ్చినమాట తప్పటం కన్నా మహాపాపం లేదు.
సత్యవాక్యం వల్ల పుణ్యం వస్తుంది. సత్యం మాట్లాడేవారికి స్వర్గాది పుణ్యలోకాలు సంభవిస్తాయి. కాబట్టి ఆడినమాట తప్పగూడదు.

ప్రశ్న 2.
క్రింది ప్రశ్నలకు పది వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.
అ) నేటి సమాజానికి దాతృత్వంగల వ్యక్తుల అవసరమేమిటో వివరించండి.
(లేదా)
దానశీలము కలిగిన వ్యక్తుల వలన సమాజానికి కలిగే ప్రయోజనం ఏమిటి ?
(లేదా)
దాతృత్వమే నేటి సమాజానికి అవసరం. వివరించండి.
జవాబు:

1. నేటి సమాజంలో ఒకరినొకరు పట్టించుకోవడం తగ్గుతోంది.
2. ఈ పరిస్థితిలో మార్పు రావాలంటే దానగుణం రావాలి.
3. దానగుణం వలన ఆపదలో ఉన్నవారికి సహాయం దొరుకుతుంది.
4. మోసం తగ్గుతుంది. దొంగతనాలు తగ్గుతాయి.
5. మనిషిలో స్వార్థం తగ్గుతుంది.
6. సమాజంలో క్రూరత్వం తగ్గుతుంది.
7. స్నేహం పెరుగుతుంది.
8. కలిసిమెలసి ఉంటారు. ఒకరి కష్టసుఖాలలో ఒకరు పాలుపంచుకొంటారు.
9. ప్రపంచమంతా ఒకే కుటుంబం. అందరూ నావాళ్ళే అనే భావాలు పెంపొందుతాయి.
10. అవిద్య, పేదరికం, రోగాలు, యుద్ధాలు మొదలైనవి అంతమౌతాయి. సంపద, ఆరోగ్యం, శాంతి మొదలగునవి పెరుగుతాయి.
11. పగ, ప్రతీకారం, ద్వేషం మొదలైనవి పోతాయి.
12. గౌరవం, ప్రేమ, వాత్సల్యం, అభిమానం, బంధుత్వాలు, స్నేహాలు మొదలైనవి పెరుగుతాయి.

(లేదా)

ఆ) పాఠ్యభాగ సారాంశాన్ని సొంతమాటలలో రాయండి.
జవాబు:
శుక్రాచార్యుడు బలిచక్రవర్తితో నీ కులాన్ని, రాజ్యాన్ని నిలబెట్టుకో ఈ పొట్టివాడు విష్ణువు. ఇతడు తేలికగా పోడు. మూడులోకాలనూ మూడడుగులుగా కొలిచే త్రివిక్రమ రూపాన్ని పొందుతాడు. బ్రహ్మాండమంతా నిండుతాడు. నా మాట విను ఈ దానం గీనం వద్దు అని శుక్రాచార్యుడు మేలుకోరి చెప్పగా క్షణకాలం కళ్ళుమూసుకొని బలిచక్రవర్తి ఇలా అన్నాడు.

‘ఓ మహాత్మా ! నీవు చెప్పింది నిజమే నేను ఈ లోకంలో అర్థమూ, కామమూ, జీవనోపాయము ఏది అడిగినా ఇస్తానని చెప్పాను. ఇప్పుడు ధనంపై దురాశతో తిరిగి పంపించలేను. ఇచ్చినమాట తప్పడం కన్నా పాపం లేదు. పూర్వం భూదేవి “ఎటువంటి చెడ్డపని చేసిన వానినైనా మోస్తాను. కాని ఆడిన మాట తప్పిన వానిని మాత్రం మోయలేను” అని బ్రహ్మతో చెప్పింది కదా ! యుద్ధంలో వెనుదిరగకుండా వీరమరణం పొందటమూ, మాటకు కట్టుబడి సత్యంతో బ్రతకడమూ మానధనులైన వారికి మేలైన మార్గాలు.

రైతుకు మంచి పొలమూ, మంచి విత్తనాలు ఒక చోట దొరకడం అరుదు. అదే విధంగా దాతకు తగిన ధనమూ, దానిని తీసుకునే ఉత్తముడు దొరికే అదృష్టం అపురూపం కదా ! ఆచార్యా! పూర్వం రాజులున్నారు, రాజ్యాలున్నాయి. ఎంతో గర్వంతో విర్రవీగారు. కాని వారెవరూ ఈ సంపదను మూటకట్టుకొనిపోలేదు. ప్రపంచంలో వారి పేరు కూడా మిగులలేదు. శిబి చక్రవర్తి వంటివారు కీర్తికోసం సంతోషంగా అడిగినవారి కోర్కెలు తీర్చలేదా ? వారిని ఈనాటికి లోకం మరువలేదుకదా !

ఎడతెగని యజ్ఞాలు చేసివా పుణ్యకార్యాలు కావించినా విష్ణువును చూడటానికి వీలుపడదు. అటువంటి గొప్పవాడు పొట్టివాడై అడుగుతున్నాడు. ఇంతకంటే ఏం కావాలి. నాకు నరకం వచ్చినా, భూమండలం అదృశ్యమైనా, దుర్మరణం వచ్చినా, నా కులానికి చెడు జరిగినా సరే ! నేను ఆడినమాట తప్పను జరగవలసింది జరగనీ ! భయం లేదు. వచ్చిన వాడు శివుడైనా, విష్ణువైనా, బ్రహ్మదేవుడైనా, ఎవరైనా సరే ! ఎందుకు పలుమాటలు ? నా నాలుకకు మారుమాట రాదు.

బాగా బ్రతికినా, పెక్కుకష్టాలకు గురియైనా, పేదరికం వచ్చినా, ప్రాణానికి ధనానికీ చేటువచ్చినా కడకు చావు సంభవించినా సరే మానధనులు మాటతప్పలేరు. బలిచక్రవర్తి ఇల్లాలు వింధ్యావళి. ఆమె ఆ సందర్భంలో భర్తసైగ గమనించి బ్రహ్మచారి కాళ్ళు కడగటానికి బంగారు కలశంతో నీళ్ళు తెచ్చింది. అప్పుడు బలి చక్రవర్తి ఓ బ్రహ్మచారీ ! లేవయ్యా ! ఇటు రావయ్యా ! నీవు అడిగింది ఇస్తాను.

నీ పాదాలు కడుగనివ్వు ఇంకా ఆలస్యం దేనికి ? అనగానే బలి చక్రవర్తి దేవతలను కష్టాల నుండి కాపాడేది, కలకాలం మేలు కల్గించేది, అన్ని ఉపనిషత్తులకూ అలంకారమైనది, భవబంధాలను పోకార్చి మోక్షాన్ని సమకూర్చేది, అయిన కుడిపాదాన్ని కడిగాడు. ఆలాగే ఎడమ పాదాన్ని కడిగాడు. ఆ నీరు తలపై జల్లుకున్నాడు.

బలిచక్రవర్తి చేతులు చాచి వామనుని పూజించాడు. ‘బ్రహ్మణుడవు, విష్ణుస్వరూపుడవూ, వేదాల నియమాలు తెలిసినవాడవు అయిన నీకు మూడడుగుల నేల దానం చేస్తున్నాను” అని పలికి “పరమాత్మునకు ప్రీతి కలుగుగాక” అంటూ వెనువెంటనే ధారపోసినాడు. అది చూచి లోకం ఆశ్చర్యపడింది. ఓ పరీక్షన్మహారాజా ! అన్ని భూతాలకూ విష్ణువు అధిపతి. ఆయనకు బలి చక్రవర్తి దానం చేయగానే అన్ని దిక్కులూ కళకళలాడినాయి. పంచభూతాలు “బళిబళి” అని పొగిడినాయి.

ప్రశ్న 3.
క్రింది అంశాన్ని గురించి సృజనాత్మకంగా ప్రశంసిస్తూ రాయండి.
అ) ఆడినమాట తప్పకపోవడం, దానగుణం కలిగి ఉండడం అనే విషయాలపై నినాదాలు, సూక్తులు రాయండి.
జవాబు:
నేటికీ మన సమాజం ఈ విధంగా, మంచిగా ఉందంటే కారణం, ఆడిన మాట తప్పక పోవడం, దానగుణం కల్గిన వంటివారు నేటి సమాజంలో ఉండటం. కాబట్టి ఆడిన మాట తప్పటం కన్నా మరణించటం మేలు. దానగుణం అన్ని గుణాల్లో గొప్పది.
ఆడినమాట తప్పకపోవడం
నినాదాలు :

1. ఆడి తప్పకండి – పలికి బొంకకండి.
2. ఇచ్చినమాట నిలబెట్టుకొండి – నీతిగా బ్రతకండి.
3. మితంగా మాట్లాడండి – అమితంగా విలువివ్వండి.
4. మాటమీద నిలబడండి – పౌరుషంగా బ్రతకండి.

సూక్తులు :

1. ఆడి తప్పరాదు. పలికి బొంకరాదు.
2. మాటకు ప్రాణం సత్యం.
3. మానధనులు మాట తప్పరు.
4. ప్రాణం కంటే మాట విలువైనది.

నినాదాలు :
దానగుణం

1. రక్తదానం చేయండి – ప్రాణాలు కాపాడండి.
2. అవయవదానం ప్రోత్సహించండి – మరణం తర్వాతా జీవించండి.
3. విద్యాదానం చేయండి – వివేకం పెంచండి.
4. అన్నదానం చేయండి – జన్మను ధన్యం చేసు కోండి.

III. భాషాంశాలు

పదజాలం

ప్రశ్న 1.
క్రింది పదాలను ఉపయోగించి సొంతవాక్యాలు రాయండి.
అ) పలికి లేదనుట = మాట ఇచ్చి తప్పుట
జవాబు:
పలికి లేదనుట కంటె మించిన పాపము లేదు.

ఆ) కుఱుచగుట = పొట్టియగుట
జవాబు:
కుఱుచైనంత మాత్రమున మన విలువేమి తగ్గదు.

ఇ) చేతులొగ్గు = చేతులు వంచి
జవాబు:
కర్ణుడు ఇంద్రునకు చేతులొగ్గి దానం చేసాడు.

ప్రశ్న 2.
క్రింది పదాలకు వ్యుత్పత్త్యర్థాలు రాయండి.

అ) నీరజభవుడు = విష్ణువు నాభి కమలము నుండి పుట్టినవాడు (బ్రహ్మ).
ఆ) త్రివిక్రముడు = మూడడుగులచే ముల్లోకములను కొలిచినవాడు (విష్ణువు).

ప్రశ్న 3.
క్రింది వాక్యాలలో గీతలు గీసిన పదానికి సరిపోయే అర్థాన్నిచ్చే మరిన్ని పదాలు రాయండి.

అ) జలములతో నిండిన చెరువులు మిక్కిలి హాయినీ, ఆనందాన్నీ కలిగిస్తాయి.
జవాబు:
జలము – నీరు, వారి, అంబువు, ఉదకం, క్షీరము, జీవనం, సలిలము, తోయం

ఆ) జీవచ్ఛవం కావటంకన్నా యశఃకాయుడు కావడం మిన్న.
జవాబు:
యశః – కీర్తి, యశస్సు, సమజ్ఞ, భగము, శ్లోకము, ప్రతిష్ఠ, ఖ్యాతి, పేరు

ప్రశ్న 4.
క్రిందివాటిలో ప్రకృతి పదాలకు వికృతి పదాలు, వికృతి పదాలకు ప్రకృతి పదాలు రాయండి.

అ) సిరి = శ్రీ
ఆ) విష్ణువు = వెన్నుడు
ఇ) ధర్మము = దమ్మము
ఈ) బ్రహ్మ = బమ్మ

ప్రశ్న 5.
క్రింది పదాలకు నానార్థాలు రాయండి.

అ) కులము = వంశం, జాతి, శరీరం, ఇల్లు, సమూహం
ఆ) క్షేత్రము = చోటు, పుణ్యస్థానం, భూమి, శరీరం, మనస్సు ఉపవాసము
ఇ) హరి = విష్ణువు, ఇంద్రుడు, గుఱ్ఱం, దొంగ, సింహం, కోతి, సూర్యుడు, చంద్రుడు, అగ్ని
ఈ) చిత్రము = అద్భుత రసం, ఆశ్చర్యం, చిత్తరువు, పదచమత్కారం.

వ్యాకరణాంశాలు

ప్రశ్న 1.
క్రింది వాక్యాలలో సంధి పదాలను గుర్తించి, వాటిని విడదీసి సంధిపేరు రాయండి.
ఉదా : రమణి నాట్యాన్ని అత్యద్భుతంగా ప్రదర్శించింది.
అత్యద్భుతం = అతి + అద్భుతం (యణాదేశసంధి)

అ) గర్వోన్నతి వల్ల ఆత్మీయులు దూరం అవుతారు.
జవాబు:
గర్వోన్నతి = గర్వ + ఉన్నతి (గుణసంధి)

ఆ) అభ్యాగతులకు దానం చేయడం మంచిది.
జవాబు:
అభ్యాగతులకు = అభి + ఆగతులకు (యణాదేశ సంధి)

ఇ) రంతిదేవుడు వదాన్యోత్తముడు.
జవాబు:
వదాన్యోత్తముడు = వదాన్య + ఉత్తముడు (గుణసంధి)

ఈ) అణ్వాయుధాలు మానవులకు హాని కలిగిస్తాయి.
జవాబు:
అణ్వాయుధాలు = అణు + ఆయుధాలు (యణాదేశ సంధి) అణ్వాయుధాలు = అణ్వాయుధము + లు (లులనల సంధి)

ప్రశ్న 2.
క్రింది సమాస పదాలకు విగ్రహవాక్యాలు రాసి, సమాసాలు గుర్తించండి.

అ) జీవధనములు – జీవమును, ధనమును (ద్వంద్వ సమాసము)
ఆ) యువతీయువకులు – యువతియును, యువకులును (ద్వంద్వ సమాసము)
ఇ) దశదిక్కులు – దశ సంఖ్యగల దిక్కులు (ద్విగు సమాసము)
ఈ) భూతప్రేతములు – భూతమును, ప్రేతమును (ద్వంద్వ సమాసము)

ప్రశ్న 3.
క్రింది పద్య పాదాలను గణవిభజన చేసి, ఏ పద్యాలకు సంబంధించినవో నిర్ణయించండి. లక్షణాలను రాయండి.

అ) తెలగాణమ్మున గడ్డిపోచయును సంధించెన్ కృపాణమ్ము ! రా
జవాబు:

ఇది మత్తేభ పద్యపాదము.
లక్షణములు :

1. పై పద్యపాదమున స, భ, ర, న, మ, య, వ అను గణములు వరుసగా వచ్చినాయి.
2. యతి 1 – 14 (తె – ధి)
3. ప్రాస నియమం కలదు.
4. 4 పాదములు పద్యమునకు ఉంటాయి.

ఆ) అనయము దోషమే పరులయందు కనుంగొని పల్కునట్టియా
జవాబు:

ఇది చంపకమాల పద్యపాదము.
లక్షణములు :

1. పై పద్యపాదమున న, జ, భ, జ, జ, జ, ర అను గణములు వరుసగా వచ్చినాయి.
2. యతి : 1-11 (అ – య)
3. ప్రాస నియమం కలదు.
4. 4 పాదములు పద్యమునకు ఉంటాయి.

త్రిక సంధి:
క్రింది పదాలను గమనించండి.
అ) అచ్చోటు → ఆ + చోటు
ఆ) ఇవ్విధము → ఈ + విధము
ఇ) ఎక్కాలము → ఏ + కాలము
పై పదాలలో పూర్వపదాల్లో ఆ, ఈ, ఏ లు ఉన్నాయి. ఇవి సర్వనామాలు.
ఈ త్రికముమీద ఉన్న అసంయుక్త హల్లు ద్విత్వంగా మారుతుంది.
ఆ, ఈ, ఏ లను ‘త్రికం’ అంటారు.
ఆ + చోటు → ఆ + చ్చోటు;
ఆ ఈ + విధము → ఈ + వ్విధము;
ఇ) ఏ + కాలము ఏ + క్కాలము
త్రికం మీది అసంయుక్త హల్లునకు ద్విత్వం బహుళమౌతుంది.

ఇలా ద్విత్వం (ద్విరుక్తం) పైన ఉన్న దీర్ఘాచ్చు హ్రస్వంగా మారుతుంది.

బహుళం : ఒక వ్యాకరణ కార్యం నిత్యంగారావడం, రాకపోవడం, వికల్పంగారావడం, అన్యకార్యం రావడం · ఇట్లా నాలుగు విధాలుగా జరిగితే ‘బహుళం’ అంటారు.
అ) ఆ + చ్చోటు → అచ్చోటు
ఆ) ఈ + వ్విధము → ఇవ్విధము
ఇ) ఏ + క్కాలము → ఎక్కాలము
ద్విరుక్తమైన హల్లు పరమైనప్పుడు ఆచ్ఛికమైన దీర్ఘం హ్రస్వమౌతుంది.
ఆచ్ఛికం : అచ్చ తెలుగు పదం.

ప్రాజెక్టు పని

వివిధ పండుగల సందర్భంగా వివిధ మతాలవారు చేసే దానధర్మాలను తెలుసుకోండి. సమాచారం సేకరించండి. పట్టికను రాయండి. నివేదిక ప్రదర్శించండి.

జవాబు:

విశేషాంశాలు
1. అష్టాదశ పురాణాలు
1) మత్స్య పురాణం
2) మార్కండేయ పురాణం
3) భాగవత పురాణం
4) భవిష్య పురాణం
5) బ్రహ్మ పురాణం
6) బ్రహ్మవైవర్త పురాణం
7) బ్రహ్మాండ పురాణం
8) విష్ణు పురాణం
9) వరాహ పురాణం
10) వామన పురాణం
11) వాయు పురాణం
12) అగ్ని పురాణం
13) నారద పురాణం
15) లింగ పురాణం
17) కూర్మ పురాణం
14) పద్మ పురాణం
16) గరుడ పురాణం
18) స్కాంద పురాణం

2. శిబిచక్రవర్తి :

గొప్పదాత దయాగుణంకలవాడు. ఈయన దానగుణాన్ని పరీక్షించుటకు ఇంద్రుడు, అగ్ని డేగ, పావురాల రూపాలతో వస్తారు. పావురాన్ని డేగ నుంచి రక్షించడానికి శిబి తన శరీరభాగాన్ని కోసి ఆహారంగా ఇస్తాడు. తన శరీరాన్ని ఎంత కోసి సమర్పించినా అది పావురం బరువుతో సరితూగదు. అప్పుడు శిబి ఆర్తరక్షణ ధర్మాన్ని పాటించి తననే ఆహారంగా ఆర్పించుకుంటాడు. అంతటి మహాదాత ఆయన శిబిని కీర్తించి ఇంద్రాగ్నులు అతనికి తేజో శరీరాన్ని ప్రసాదించి ఆశీర్వదిస్తారు.

సూక్తి : తన ఆకలిని సహించుకునే తపోధనుడి శక్తికన్నా, ఇతరుల ఆకలి తీర్చే దానశీలి శక్తి మిన్న !

ప్రతిపదార్థ తాత్పర్యాలు

1. మ.
కులమున్ రాజ్యముఁ దేజమున్ నిలుపు మీ కుబ్జుండు విశ్వంభరుం
డలఁతిం బోఁడు త్రివిక్రమస్ఫురణవాఁడై నిండు బ్రహ్మాండముం
గలఁడే మాన్ప నొకండు ? నా పలుకు లాకర్ణింపు కర్ణంబులన్
వలదీ దానము గీనముం ; బనుపుమా వర్ణిన్ నోత్తమా!

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్థము
వదాన్య + ఉత్తమా ! = దాతల్లో శ్రేష్ఠుడా ! (ఓ బలిచక్రవర్తీ !)
కులమున్ = (రాక్షస) కులమును
రాజ్యమున్ (రాక్షస) రాజ్యమును
తేజమున్ = తేజస్సును
నిలుపుము = నిలబెట్టుము
ఈ = ఈ
కుబ్జుండు = పొట్టివాడు (వామనుడు)
విశ్వంభరుండు = విష్ణుమూర్తి (జగత్తును భరించువాడు హరి)
అలతిన్ + పోడు = అంత తేలికగా వదలిపెట్టడు
త్రివిక్రమ = ముల్లోకములను ఆక్రమించెడి
స్ఫురణన్ = స్ఫూర్తి కలవాడు
వాడు = వాడు
ఐ = అయ్యి
నిండున్ = నిండిపోవున
బ్రహ్మాండమున్ = బ్రహ్మాండమును
కలడే = సమర్థుడు ఉన్నాడా
మాన్పన్ = ఆపుటకు
ఒకండు = ఒకడైన
నా = నా యొక్క
పలుకులున్ = మాటలను
ఆకర్ణింపుము = వినుము
కర్ణంబులన్ = చెవులారా
వలదు = వద్దు
ఈ = ఈ
దానమున్ = దానము
గీనమున్ = గీనము
వర్ణిన్ = బ్రహ్మచారిని
పనుపుమా = పంపివేయుము (పంపించవయ్యా !)

తాత్పర్యము :
దాతల్లో గొప్పవాడా ! ఓ బలిచక్రవర్తీ ! నీ కులాన్నీ, రాజ్యాన్నీ, పరాక్రమాన్నీ నిలుపుకో. ఈ పొట్టివాడు విష్ణువు. కొంచెం మాత్రమే తీసుకొని పోయేవాడు కాడు. మూడడుగులతో మూడు లోకాలను కొలిచే త్రివిక్రమ రూపాన్ని పొందుతాడు. బ్రహ్మాండమంతా నిండిపోతాడు. ఎవరైనా అతడిని ఆపగలరా ? నా మాట విను. దానం వద్దు గీనం వద్దు. ఈ బ్రహ్మచారిని (వామనుడిని) పంపించు.

వ. అని యిట్లు హితంబు పలుకుచున్న కులాచార్యునకు
క్షణమాత్ర నిమీలిత లోచనుండయి యిట్లనియె.

ప్రతిపదార్థము
అని = అని
ఇట్లు = ఇలా
హితంబు = మేలుకోరి
పలుకుచున్న = చెప్పుతున్న
కుల = వంశ
ఆచార్యునకున్ = గురువునకున్
యశస్వి = కీర్తిగలవాడు (కీర్తిమంతుడైన) (బలి)
క్షణమాత్ర = కొంచెము సేపు
నిమీలిత = అరమూసిన
లోచనుడు = కన్నులు కలవాడు
అయి = అయ్యి
ఈ విధముగ
ఇట్లు = పలికెను

తాత్పర్యము :
అని ఈ విధంగా తన వంశగురువైన శుక్రాచార్యుడు తన మేలుకోరి చెప్పుతుండగా క్షణకాలం కన్నులు మూసుకొని కీర్తిమంతుడైన బలి ఇట్లన్నాడు.

2. సీ. నిజమానతిచ్చితి నీవు మహాత్మక !
మహిని గృహస్థధర్మంబు నిదియ
యర్థంబుఁ గామంబు యశమును వృత్తియు
నెయ్యది ప్రార్థింప నిత్తు ననియు
నర్థలోభంబున నర్థిఁ బొమ్మనుటెట్లు?
పలికి లేదనుకంటెఁ బాప మెద్ది
‘యెట్టి దుష్కర్ముని నే భరించెదఁ గాని
సత్యహీనుని మోవఁజాల’ ననుచుఁ

తే. బలుకదే తొల్లి భూదేవి బ్రహ్మతోడ
సమరమున నుండి తిరుగకఁ జచ్చుకంటెఁ
బలికి బొంకక నిజమునఁ బరఁగు కంటెఁ
మానధనులకు భద్రంబు మఱియుఁ గలదె

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్దము.
నిజమున్ = సత్యమును
ఆనతిచ్చితివి = చెప్పితివి
నీవు = నీవు
మహాత్మక = గొప్ప ఆత్మ కలవాడా !
మహిని = భూమిపైన
గృహస్థ = గృహస్థుల యొక్క
ధర్మంబున్ = ధర్మము
ఇదియ = ఇదే
కామంబు = కామము (వాంఛ)
యశము = కీర్తి
వృత్తియున్ = జీవనాధారం
ఎయ్యదిన్ = ఏదైనా
ప్రార్థింపన్ = కోరితే
ఇత్తును = ఇచ్చెదను
అనియున్ = అని కూడా
అర్థ = సంపదలపై
లోభంబునన్ = లోభముతో
అర్థిన్ = అడిగినవానిని
పొమ్ము = వెళ్ళిపొమ్ము
అనుట = అనుట
ఎట్లు = ఎలా కుదురుతుంది
పలికి = మాట యిచ్చి
లేదు = లేదు
అనుట = అనుట
కంటెన్ = కంటె
పాపము = పాపము
ఎద్ది = ఏముంది ?
తొల్ల = పూర్వము
భూదేవి = భూదేవి
ఎట్టి = ఎలాంటి
దుష్కర్ముని = చెడ్డపని చేసినవానినైన
నేన్ = నేను (భూమాత)
భరించెదన్ = మోయగలను
కాని = కాని
సత్యహీనుడు = ఆడిన మాటతప్పువానిని
మోవజాలన్ = మోయలేను
అనుచున్ = అని
బ్రహ్మ = బ్రహ్మదేవుని
తోడన్ = తోటి
పలుక = అన్నది కదా
సమరమున = యుద్ధము
నుండి = నుండి
తిరుగక = వెనుతిరుగక
చచ్చు = మరణించుట
కంటెన్ = కంటె
పలికి = మాట యిచ్చి
బొంకక = పలికిలేదనకుండ
నిజమునన్ = సత్యమునందు
పరగు = వర్థిల్లెడి
కంటెన్ = కంటె
మానధనులకు = అభిమానమే ధనముగా కలవారికి
భద్రంబు = శుభమైనది
మఱియున్ = మరింకొకటి
కలదె = ఉన్నదా (లేదు అని అర్థం)

తాత్పర్యము :
ఓ మహాత్మా ! నీవు చెప్పింది నిజమే. లోకంలో గృహస్థుల ధర్మం కూడా ఇదే. అర్థం, కామం, కీర్తి, జీవనాధారం వీటిలో ఏది అడిగినా ఇస్తానని చెప్పాను. ఇప్పుడు ధనంపై దురాశతో లేదని చెప్పి తిప్పి పంపించలేను. ఇచ్చిన మాట తప్పుటకున్నా పాపం లేదు. పూర్వం భూదేవి “ఎటువంటి చెడ్డపని చేసినవానినైన భరిస్తాను. కాని ఆడిన మాట తప్పినవానిని మాత్రం మోయలేను” అని బ్రహ్మతో చెప్పింది కదా ! యుద్ధంలో వెనుదిరుగకుండా వీరమరణం పొందడమూ మాటకు కట్టుబడి సత్యంతో బ్రతకడమూ మానధనులైనవాళ్ళకు మేలైన మార్గాలు.

3. క॥ ధాత్రిని హలికునకును సు
క్షేత్రము బీజములు నొకటఁ జేకుఱు భంగిం
జిత్రముగ దాత కీవియుఁ
బాత్రము సమకూరునట్టి భాగ్యము గలదే !

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్థము
హలికునకును = రైతుకు
ధాత్రిన్ = భూమిపైన
సుక్షేత్రము = మంచి పొలము
బీజములున్ = మంచి విత్తనములును
ఒకటన్ = ఒకేచోట
చేకుఱు = సమకూరిన
భంగిన్ = విధంగా
దాతకు = దానము చేయువానికి
చిత్రముగ = అపురూపముగ
ఈవియున్ = దానమునకు తగినది
పాత్రము = తగిన గ్రహీత
సమకూరున్ = కలిసివచ్చు
అట్టి = అటువంటి
భాగ్యము = అదృష్టము
కలదే = ఉందా, లేదు

తాత్పర్యము :
రైతులకు మంచి నేల, మంచి విత్తనాలు దొరకటం అరుదు. అట్లే దాతకు తగినంత ధనము, దానిని గ్రహించటానికి ఉత్తముడైన వ్యక్తీ దొరికే అదృష్టం అరుదే కదా !

II

* 4. శా.
కారే రాజులు ? రాజ్యముల్ గలుగవే ? గర్వోన్నతిం
వారేరీ సిరి మూట గట్టుకొని పోవంజాలిరే ? భూమిపైఁ
బేరైనం గలదే ? శిబిప్రముఖులుం బ్రీతిన్ యశః కాములై
యీరే కోర్కులు ? వారలన్ మఱచిరే యిక్కాలమున్ భార్గవా !

ప్రతిపదారము

భార్గవా = ఓ శుక్రాచార్యా ! (భార్గవుడు = భృగువు పుత్రుడు, శుక్రుడు)
రాజులు = ఎంతో మంది రాజులు
కారే = కాలేదా ?
రాజ్యముల్ = రాజ్యములు
కలుగవే = పొందలేదా ఏమి
గర్వ = అహంకారముతో
ఉన్నతిన్ = గొప్పదనాన్ని
పొందరే = పొందలేదా ఏమి
వారు = వాళ్ళందరు
ఏరి = ఎక్కడ ఉన్నారు ?
సిరిని = సంపదలను
మూటగట్టుకొని = కూడగట్టుకొని
పోవన్ + చాలిరే = తీసుకెళ్ళగలిగారా, లేదు
భూమిపైన్ = నేలపైన (ఈ భూలోకంలో)
పేరు + ఐనన్ = కనీసము పేరైనా
కలరే = ఉన్నదా, లేదు
శిబి = శిబిచక్రవర్తి
ప్రముఖులున్ = మొదలగువారు
యశః = కీర్తి
కాములు + ఐ = కోరువారై
కోర్కులు = దానములను
ప్రీతిన్ = సంతోషంతో
ఈరే = ఇవ్వలేదా
ఈ = ఇప్పటి
కాలమున = కాలమునందును
వారలన్ = వారిని
మఱచిరే = మరిచిపోయారా, లేదు (మరిచిపోలేదని అర్థం)

తాత్పర్యము :
ఆచార్యా ! పూర్వం రాజులు ఉన్నారు. వారికి రాజ్యాలు ఉన్నాయి. వారు ఎంతో అహంకారంతో విర్రవీగారు. కాని వారెవరూ ఈ సంపదలను మూటగట్టుకొని పోలేదు. ప్రపంచంలో వారి పేర్లు కూడా మిగులలేదు. శిబిచక్రవర్తి వంటివారు కీర్తి కోసం సంతోషంగా అడిగినవారి కోరికలు తీర్చలేదా ? వారిని ఈనాటికీ లోకం మరువలేదు కదా !

5. క. ఉడుగని క్రతువుల వ్రతములఁ
బొడగనఁ జననట్టి పొడవు పొడవునంఁ గుఱుచై
యడిగెడి నఁట ననుబోఁటికి,
నిడరాదె మహానుభావ ! యిష్టార్థంబుల్

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్దము
మహా + అనుభావ ! = ఓ మహానుభావా !
ఉడుగని = ఎడతెగని
క్రతువుల = యాగములతో
వ్రతములన్ = వ్రతములతో
పొడగనన్ = దర్శించుటకు
చననట్టి = వీలు కానట్టి
పొడవు = గొప్పవాడు
పొడవున = ఔన్నత్యముతో, కొలతలో
కుఱచ = తక్కువ, పొట్టి
ఐ = అయ్యి
ఇష్ట = కోరిన
అర్థంబుల్ = సంపదలను
అడిగెన్ + అంట = అడుగుతున్నాడట
నను = నా
పోటికిన్ = వంటివానికి
ఇడన్ = దానమిచ్చుట
రాదె = చేయకూడదా ఏమి

తాత్పర్యము :
మహానుభావా ! ఎడతెగని యజ్ఞాలు, పుణ్యకార్యాలు ఎన్ని చేసినా విష్ణువును చూడడం సాధ్యంకాదు. అటువంటి గొప్పవాడు చిన్నవానిగా మారి అడుగుతున్నాడు. అతడు కోరిన దానిని ఇవ్వడంకంటే నా వంటి వానికి ఇంకేం కావాలి ?

* 6. మ.
నిరయంబైన, నిబంధమైన, ధరణీ నిర్మూలనంబైన, దు
ర్మరణం బైనఁ గులాంతమైన నిజమున్ రానిమ్ము. కానిమ్ము పో :
హరుఁడైనన్, హరియైన, నీరజభవుం డభ్యాగతుండైన
దిరుగన్ నేరదు నాదు జిహ్వ; వినుమా ! ధీవర్య! యేటికిన్ ?

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్దము
ధీవర్య = ఓ విజ్ఞాని ! (ఓ పండితోత్తమా !)
నిర్ణయంబు + ఐన = నరకము దాపురించినా
నిబంధము + ఐన = అనారోగ్యం కలిగినా
ధరణీ = రాజ్యము
నిర్మ = నాశనము
ఐనన్ = అయినా సరే
దుర్మరణంబు + ఐనన్ = అకాల మరణం సంభవించినా
కుల + అంతము + ఐన = వంశం నాశమైనా
నిజమున్ = నిజంగానే పైవన్నీ
రానిమ్ము = వస్తేరానీ
కానిము = జరిగెడిది జరగనిమ్ము
వేయేటికిన్ = వేయిమాటలు దేనికి
వినుమా = వినుము
అభ్యాగతుండు = అతిథిగా వచ్చినవాడు
హరుడు = శివుడు
ఐనన్ = అయినా
హరి = విష్ణువు
నీరజభవుండు + ఐన = బ్రహ్మదేవుడయినా
నాదు = నా యొక్క
జిహ్వ = నాలుక
ఔన్ = ఇస్తానని
తిరుగన్ = వెనుతిరుగుట (మాట తప్పడం)
నేరదు = చేయలేదు

తాత్పర్యము :
ఓ పండితోత్తమా ! నాకు నరకం దాపురించినా సరే, బంధనం ప్రాప్తమైనా మంచిదే. ఈ భూమండలం అదృశ్యమైనా, నాకు దుర్మరణం వచ్చినా “సరే. నా వంశం అంతా నశించినా సరే. ఏమైనా కానీ, ఏదైనా రానీ ! ఆడిన మాట మాత్రం తప్పను. వచ్చినవాడు శివుడు, విష్ణువు, బ్రహ్మ ఎవరైనా సరే. నా నాలుక వెనుదిరుగదు. (ఆడినమాట తప్పను) ఎందుకీ వేలకొద్ది మాటలు ?

III

7.
ఆ. బ్రదుకవచ్చుఁ గాక బహుబంధనములైన
వచ్చుఁగాక లేమి వచ్చుఁగాక
జీవధనములైనఁ జెడుఁగాక పడుఁగాక
మాట దిరుగలేరు మానధనులు

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్థము
బ్రదుకవచ్చున్ + కాక = (బాగా) బ్రతికే అవకాశం ఉండవచ్చు
బహు = చాలా
బంధనములు + ఐన = చిక్కులైనా
వచ్చున్ + కాక = వచ్చినా కానీ
లేమి = దరిద్రం
వచ్చున్ + కాక = వచ్చినా కానీ
జీవ = ప్రాణాలూ
ధనములు + ఐనన్ = సంపదలు కూడా
చెడున్ + కాక = చెడిపోయినా కానీ
పడున్ + కాక = మరణం వచ్చినా కానీ
మానధనులు = అభిమానమే ధనంగా గలవారైన పౌరుషవంతులు
మాటన్ = ఇచ్చిన మాటను
తిరుగలేరు = తప్పలేరు

తాత్పర్యము :
మానధనులైన వారు బాగా బ్రతికితే బ్రతకవచ్చు. చాలా చిక్కులైనా ఎదుర్కోవలసి రావచ్చును. దరిద్రం వస్తే రావచ్చు. ప్రాణాలు, సంపద కూడా నాశనం కావచ్చు. మరణం కూడా సంభవించవచ్చు. అయినా ఎట్టి పరిస్థితులలోనూ మాట తప్పరు.

వ. అయ్యవసరమున
ప్రతిపదార్థము
ఆ + అవసరమయిన = ఆ సమయంలో

8.
ఆ. దనుజలోకనాథు దయిత వింధ్యావళి
రాజవదన మదమరాళ గమన
వటుని కాళ్లు గడుగ వర హేమఘటమున
జలముఁ దెచ్చె భర్త సన్న యెఱిగి.

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్థము
రాజవదన = చంద్రముఖి
మదమరాళ = రాయంచలవంటి
గమన = నడకలు కలామె
దనుజలోక నాథు= రాక్షసులందరికి రాజైన బలిచక్రవర్తి
దయిత = భార్య
వింధ్యావళి = వింధ్యావళి
భర్త = మొగుని
సన్న = సంజ్ఞను
ఎఱిగి = అర్థము చేసికొని
వటుని = బ్రహ్మచారి
కాళ్ళు = పాదములు
కడుగ = కడుగుటకు
వర = శ్రేష్ఠమైన
హేమ = బంగారు
ఘటమునన్ = కలశముతో
జలమున్ = నీటిని
తెచ్చెన్ = తీసుకువచ్చెను

తాత్పర్యము :
అని ఈ విధంగా బలిచక్రవర్తి మాట్లాడుతుండగా చంద్రబింబం వంటి ముఖమూ మత్తిల్లిన రాజహంస వంటి నడక కలిగిన అతని ఇల్లాలు వింధ్యావళి భర్త యొక్క సైగను గమనించింది. ఆ బ్రహ్మచారి కాళ్ళు కడిగి దానం చేయటానికై శ్రేష్ఠమైన బంగారు కలశంతో నీళ్ళు తెచ్చింది.

వ. అయ్యవసరంబునఁ గపటవటునకు నద్దానవేంద్రుం డిట్లనియె.

ఆ + అవసరంబున = ఆ సమయంలో (అప్పుడు)
కపట వటునకు = మోసగాడైన వామనునితో
ఆ + దానవేంద్రుడు = ఆ బలిచక్రవర్తి
ఇట్లు + అ = ఇట్లా అన్నాడు

తాత్పర్యము :
అప్పుడు వామనునితో బలిచక్రవర్తి ఇట్లా అన్నాడు.

9.
క. రమ్మా ! మాణవకోత్తమ!
లెమ్మా ! నీ వాంఛితంబు లే దన కిత్తుం
దెమ్మా ! యడుగుల నిటు రా
నిమ్మా! కడుగంగవలయు నేఁటికిఁ దడయన్ ?

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్ధము
మాణవక + ఉత్తమా != ఉత్తమమైన బాలకుడా !
లెమ్ము + ఆ = లేచి
రమ్ము + ఆ = ఇటు రా!
అడుగులన్ = పాదములను
ఇటు = ఇటుపక్కకి
రానిమ్ము = రానిమ్ము
కడుగంగవలయున్ = కడగాలి
తెమ్ము + ఆ = తేవయ్య !
తడయున్ = ఆలస్యము చేయుట
ఏటికిన్ = దేనికి ?
నీ = నీ యొక్క
వాంఛితంబున్ = కోరికను
లేదు = లేదు
అనకన్ = అనకుండగా
ఇత్తున్ = ఇచ్చెదను

తాత్పర్యము :
ఓ ఉత్తమ బ్రహ్మచారీ! లేవయ్యా! ఇటు రావయ్యా ! నీవు అడిగింది లేదనుకుండా ఇస్తా, నీ పాదాలు కడుగనివ్వు. ఇంకా ఆలస్యం దేనికి ?

10.
క. సురలోక సముద్ధరణము
నిరత శ్రీకరుణ మఖిల నిగమాంతాలం
కరణము భవసంహరణము
హరిచరణము నీటఁ గడిగె నసురోత్తముఁడున్.

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్ధము
సురలోక = దేవతలు అందరును
సముద్దరణమున్ = చక్కగా కాపాడెడిది
నిరత = కలకాలము
శ్రీకరుణ = మేలు కలిగించెడిది
అఖిల = సర్వ
నిగమాంత = వేదాంతములకు
అలంకరణమున్ = అలంకారమైనది
భవ = పునర్జన్మప్రాప్తి
సంహరణమున్ = పోగొట్టునది
హరి = విష్ణుని యొక్క
చరణమున్ = పాదమును
అసుర = రాక్షసులలో
ఉత్తముడున్ = శ్రేష్ఠుడైన బలిచక్రవర్తి
నీట = నీటితో
కడిగెన్ = శుభ్రపరచెను

తాత్పర్యము :
వామనుడైన విష్ణువు కుడి పాదాన్ని బలిచక్రవర్తి కడిగాడు. ఆ పాదం దేవతలను కష్టాల నుండి కాపాడేది. కలకాలమూ మేలు కలిగించేది. అన్ని ఉపనిషత్తులకూ అలంకారమైంది. భవబంధాలను పోగొట్టి మోక్షాన్ని సమకూర్చేది. అదేవిధంగా ఆ చక్రవర్తి వామనుని పాదాన్ని కూడా కడిగాడు.

వ. ఇట్లు ధరణీసుర దక్షిణ చరణ ప్రక్షాళనంబు సేసి
వామపాదంబు గడిగి తత్పావన జలంబు
శిరంబునం జల్లుకొని వార్చి దేశ కాలాది పరిగణ నంబుసేసి.

ప్రతిపదార్దము
ఇట్లు = ఈ విధముగ
ధరణీసుర = బ్రాహ్మణుని (ధరణీసురుడు – భూమిపై దేవత-విప్రుడు)
దక్షిణ = కుడి
చరణ = పాదమును
ప్రక్షాళనము = కడుగుట
చేసి = చేసి
వామ = ఎడమ
పాదంబున్ = పాదమును
కడిగి = కడిగి
తత్ = ఆ రెండు పాదాలూ కడిగిన
పావన = పవిత్రమైన
జలంబున్ = నీటిని
శిరంబునన్ = తలపైన
చల్లుకొని = చిలకరించుకొని
దేశ = ప్రదేశము
కాల = కాలము
ఆది = మున్నగువాని
పరిగణనంబు = సంకల్పము
చేసి = చేసి (చెప్పాడు)
వార్చి = పూజించి

తాత్పర్యము :
పవిత్రమైన ఆ జలాలను నెత్తిపై చల్లుకున్నాడు. ఆచమనం చేశాడు. దేశ, కాల పూర్వకమైన ‘సంకల్పాన్ని’ చెప్పాడు

11. శా.
‘విప్రాయ ప్రకటవ్రతాయ భవతే విష్ణుస్వరూపాయ వే
ద ప్రామాణ్యవిదే త్రిపాదధరణీం దాస్యామి’ యంచుం గ్రియా
క్షిప్రుండై దనుజేశ్వరుండు వడుగుం జేసాఁచి పూజించి ‘బ్ర
హ్మ ప్రీత మ్మని ధారవోసె భువనం బాశ్చర్యముం బొందఁ గన్.

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్ధము
దనుజేశ్వరుండు = రాక్షసరాజు బలిచక్రవర్తి
విప్రాయ = బ్రాహ్మణుని కొరకు
ప్రకట = ప్రసిద్ధమైన
వ్రతాయ = నిష్ఠకల వానికొరకు
విష్ణు = విష్ణుమూర్తి యొక్క
స్వరూపాయ = స్వరూపము ఐనవాడి కొరకు
వేద = వేదములందలి
ప్రామాణ్య = ప్రమాణములను
విదే = తెలిసినవాడవు
భవతే = నాకు
త్రి = మూడు (3)
పాద = అడుగుల
ధరణీం = భూమిని
దాస్యామి = దానము చేయుచుంటిని
అంచున్ = అనుచు
క్రియాక్షిప్రుండై = పనియందు వేగము కలవాడై
చేన్ = చేయి
చాచి = చాచి
వడుగున్ = బ్రహ్మచారిని
పూజించి = పూజచేసి
భువనంబు = జగత్తంతా
ఆశ్చర్యమున్ = ఆశ్చర్యము
పొందగన్ = పడునట్లుగా (పడింది)
బ్రహ్మ = పరబ్రహ్మకి
ప్రీతమ్ము = ప్రీతి కలుగుగాక
అని = అని
ధారవోసి (ధార + పోసి) = ధారపోసెను (దారపోయు దానం చేసెడి క్రియలో నీటిధారను దాతచేతి నుండి గ్రహీత చేతిలో పడునట్లు పోసెడి విధి)

తాత్పర్యము :
బలిచక్రవర్తి చేతులు చాచి వామనుని పూజించాడు. “బ్రాహ్మణుడవూ ప్రసిద్ధమైన వ్రతము కలవాడవూ విష్ణు స్వరూపుడవూ వేదాల ప్రమాణతను తెలిసినవాడవు అయిన నీకు మూడడుగుల నేల దానం చేస్తున్నా’ అని పలికి “పరమాత్మునకు ప్రీతి కలుగుగాక” అంటూ వెనువెంటనే చేతిలో నీటిని ధారవోశాడు. అది చూసి లోకం ఆశ్చర్యపడింది.

12.
క. బలి చేసిన దానమునకు
నలినాక్షుఁడు నిఖిలభూత నాయకుఁ డగుటం
గలకల మని దశ దిక్కులు
బళి బళియని పొగడె భూత పంచకమనఘా!

కవి పరిచయం :
ఈ పద్యము మహాకవి బమ్మెర పోతనచే రచించబడిన ‘దానశీలము’ అనే పాఠ్యభాగము నుండి గ్రహించబడినది.

ప్రతిపదార్థము
అనఘా = ఓ పుణ్యుడా ! (పరీక్షిన్మహారాజా !)
బలి = బలి చక్రవర్తి
చేసిన = చేసినట్టి
దానమునకు = దానమునకు
నలినాక్షుఁడు = విష్ణువు
నిఖిల = సమస్తమైన
భూత = జీవులకు
నాయకుడు = ప్రభువు
అగుటన్ = అగుట వలన
దశ = పది
దిక్కులు = దిశలందు (దశ దిక్కులు = 4 దిక్కులు, 4 మూలలు, పైన క్రింద మొత్తం 10 వైపులు)
భూతపంచకము = పంచభూతములును (పంచభూతములు (1) పృథివి (2) అప్ (3) తేజస్సు (4) వాయువు (5) ఆకాశము)
గలకలమని = కలకలలాడి
బళిబళి = ఒహో ఒహో
అని = అని
పొగడె = (విష్ణువును) పొగిడిను

తాత్పర్యము :
ఓ పరీక్షిన్మహారాజా ! అన్ని భూతాలకూ విష్ణువు అధిపతి. ఆయనకు బలిచక్రవర్తి దానమియ్యగానే పది దిక్కులూ, పంచభూతాలూ “బళి బళి” అని పొగిడాయి.

పాఠం నేపథ్యం / ఉద్దేశం

విరోచనుని కుమారుడైన బలి అసుర చక్రవర్తి. ప్రహ్లాదుని మనుమడు. ఇతడు తన శక్తిసామర్థ్యాలతో స్వర్గలోకాన్ని ఆక్రమిస్తాడు. ఇతని పరిపాలనలో కొందరు దేవతలు స్వర్గాన్ని వదిలిపోగా మిగిలినవారు వివక్షకు గురౌతారు. ఈ విషయాన్ని వారు మహావిష్ణువుతో చెప్పుకోగా తాను వామనునిగా జన్మించి దేవతల కష్టాలు తీరుస్తానని అభయమిస్తాడు.

ఆ తర్వాత కొంతకాలానికి మహావిష్ణువు వామనా వతారం ఎత్తుతాడు. బలి నర్మదానదీ తీరంలో యాగం చేస్తుండగా వామనుడు వెళ్ళి తనకు మూడడుగుల నేల కావాలని కోరగా తాను ఇస్తానని బలి మాట యిస్తాడు. వామనుని మాటల్లో ఏదో మోసం ఉందని గ్రహిస్తాడు రాక్షస గురువైన శుక్రాచార్యుడు. బలిచక్రవర్తిని దానం ఇవ్వవద్దని అంటాడు.

ఇచ్చిన మాటకు కట్టుబడే తత్త్వాన్ని, దానం గొప్పదనాన్ని తెలియజేయడమే ఈ పాఠం ఉద్దేశం.

పాఠ్యభాగ వివరాలు

పోతన తెలుగులో భాగవతాన్ని రాశాడు. ప్రస్తుత పాఠ్యభాగం శ్రీమత్ భాగవతం, అష్టమ స్కంధంలోని “వామన చరిత్ర” లోనిది.

కవి పరిచయం

కవి పేరు : బమ్మెర పోతనామాత్యుడు.

గ్రహింపబడిన గ్రంథం: బమ్మెర పోతన రచించిన శ్రీమద్భాగవతంలోని అష్టమ స్కంధంలోని ‘వామన చరిత్ర’ లోనిది.

పోతన తల్లిదండ్రులు : లక్కమాంబ, కేసన

కాలము : 15వ శతాబ్దము.

జన్మస్థలము : బమ్మెర గ్రామము, పూర్వపు వరంగల్ జిల్లా.

ఇతర రచనలు : వీరభద్ర విజయం, భోగినీ దండకం, నారాయణ శతకం, ప్రహ్లాదచరిత్ర, గజేంద్రమోక్షం, రుక్మిణీకల్యాణం.

అంకితం : మానవమాత్రులైన రాజులకు తన గ్రంథాన్ని అంకితం ఇవ్వనన్నాడు. భగవంతుడిచ్చిన కవితాశక్తితో రచించిన భాగవతాన్ని శ్రీరామునికే అంకితం ఇస్తానన్నాడు. శ్రీరామ చంద్రునికే అంకితం ఇచ్చాడు.

అనువాదం : పోతన కొన్ని భాగాలను పెంచి వర్ణించాడు. కొన్నిటిని ఉన్నవి ఉన్నట్లుగా అనువదించాడు.

బిరుదు : పోతనకు ‘సహజ పండితుడు’ అని బిరుదు కలదు. అంటే పుట్టుకతోనే ఆయనకు పాండిత్యం, కవిత్వము అల్లగల శక్తి ఉన్నాయి. పోతన ‘భక్తకవి’.

ప్రత్యేకత : పండిత పామర జనరంజకంగా బమ్మెర పోతన రచన ఉంటుంది. ప్రహ్లాదచరిత్ర, గజేంద్రమోక్షం, రుక్మిణీకల్యాణం, వామన చరిత్ర మొదలైన వాటిలో పద్యాలు నోటికి రాని తెలుగువారు లేరు.

అలంకారాలు : శబ్దాలంకారాలు ఎక్కువగా ప్రయో గించాడు. అర్థాలంకారాలు కూడా సందర్భానుసారంగా ప్రయో గించాడు.

నివాసం : తెలంగాణ రాష్ట్రంలోని వరంగల్లు జిల్లా నేటి జనగామ జిల్లాలోని బమ్మెర గ్రామ నివాసి.

వృత్తి : వ్యవసాయం చేసి కుటుంబాన్ని పోషించాడు. అంతేకాని, రాజా స్థానాలకు వెళ్ళలేదు. సన్మానాలను తిరస్కరించాడు.

ప్రవేశిక

ఇచ్చిన మాట తప్పకపోవటం, తాను సంపాదించిన దానిలో శక్తిమేరకు దానం చేయడం, తన యింటికి వచ్చిన అతిథి, అభ్యాగతులను ఆదరించటం అనేవి మానవులకు ఉండవలసిన మహిత గుణాలు.

మన పురాణాలలో, చరిత్రలో ఇటువంటి మహనీయుల కథలు ఎన్నెన్నో ఉన్నాయి. వాటిని చదివి మనం స్ఫూర్తి పొందవలసిన అవసరం ఉన్నది.

ప్రస్తుత పాఠంలో బలిచక్రవర్తి తాను ఇచ్చినమాటకు కట్టుబడి తన గురువు వారించినా, హెచ్చరిస్తున్నా కాదంటూ ‘వామనుని’ కోరికమేరకు దానం చేస్తాడు.

ఆ అద్భుత సన్నివేశాన్ని పోతన రమణీయ శైలిలో ఆస్వాదిద్దాం.

విద్యార్థులకు సూచనలు

• పాఠం ప్రారంభంలోని ప్రవేశిక చదువండి. పాఠంలోని విషయాన్ని ఊహించండి.
• పాఠం చదువండి. అర్థంకాని పదాల కింద గీత గీయండి.
• వాటి అర్థాలను పుస్తకం చివర ఉన్న ‘పద విజ్ఞానం’ పట్టికలో చూసి లేదా నిఘంటువులో చూసి తెలుసు కొండి.

ప్రక్రియ -ప్రాచీన పద్యం (పురాణం)

ఈ పాఠ్యభాగం పురాణ ప్రక్రియకు చెందినది. పురాణం అంటే పాతదైననూ కొత్తగా భాసించేది. ‘సర్గం, ప్రతిసర్గం, వంశం, మన్వంతరం, వంశానుచరితం’ అనేవి పురాణ లక్షణాలు. పురాణాలు 18. వీటిలో భాగవత పురాణం ఒకటి. పోతన తెలుగులో భాగవతాన్ని రాశాడు.

పాఠ్యభాగ సారాంశము

శుక్రాచార్యుడు బలిచక్రవర్తితో నీ కులాన్ని, రాజ్యాన్ని నిలబెట్టుకో ఈ పొట్టివాడు విష్ణువు. ఇతడు తేలికగా పోడు. మూడులోకాలనూ మూడడుగులుగా కొలిచే త్రివిక్రమ రూపాన్ని పొందుతాడు. బ్రహ్మాండమంతా నిండుతాడు. నా మాట విను ఈ దానం గీనం వద్దు అని శుక్రాచార్యుడు మేలుకోరి చెప్పగా క్షణకాలం కళ్ళుమూసుకొని బలిచక్రవర్తి ఇలా అన్నాడు. ‘ఓ మహాత్మా ! నీవు చెప్పింది నిజమే నేను ఈ లోకంలో అర్థమూ, కామమూ జీవనోపాయము – ఏది అడిగినా ఇస్తానని చెప్పాను.

ఇప్పుడు ధనంపై దురాశతో తిరిగి పంపించలేను. ఇచ్చినమాట తప్పడం కన్నా పాపం లేదు. పూర్వం భూదేవి “ఎటువంటి చెడ్డపని చేసిన వానినైనా మోస్తాను. కాని ఆడిన మాట తప్పిన వానిని మాత్రం మోయలేను” అని బ్రహ్మతో చెప్పింది కదా ! యుద్ధంలో వెనుదిరగకుండా వీరమరణం పొందటమూ, మాటకు కట్టుబడి సత్యంతో బ్రతకడమూ మానధనులైన వారికి మేలైన మార్గాలు.

రైతుకు మంచి పొలమూ, మంచి విత్తనాలు ఒక చోట దొరకడం అరుదు. అదే విధంగా దాతకు తగిన ధనమూ, దానిని తీసుకునే ఉత్తముడు దొరికే అదృష్టం అపురూపం కదా ! ఆచార్యా ! పూర్వం రాజులున్నారు, రాజ్యాలున్నాయి. ఎంతో గర్వంతో విర్రవీగారు. కాని వారెవరూ ఈ సంపదను మూటకట్టు కొనిపోలేదు. ప్రపంచంలో వారి పేరు కూడా మిగులలేదు. శిబి చక్రవర్తి వంటివారు కీర్తికోసం సంతోషంగా అడిగినవారి కోర్కెలు తీర్చలేదా ? వారిని ఈనాటికి లోకం మరువలేదు కదా !

ఎడతెగని యజ్ఞాలు చేసినా పుణ్యకార్యాలు కావించినా విష్ణువును చూడటానికి వీలుపడదు. అటువంటి గొప్పవాడు పొట్టివాడై అడుగుతున్నాడు. ఇంతకంటే ఏం కావాలి. నాకు నరకం వచ్చినా, భూమండలం అదృశ్యమైనా, దుర్మరణం వచ్చినా, నా కులానికి చెడు జరిగినా సరే ! నేను ఆడినమాట తప్పను జరగవలసింది జరగనీ ! భయం లేదు. వచ్చిన వాడు శివుడైనా, విష్ణువైనా, బ్రహ్మదేవుడైనా, ఎవరైనా సరే ! ఎందుకు పలుమాటలు ? నా నాలుకకు మారుమాట రాదు.

బాగా బ్రతికినా, పెక్కు కష్టాలకు గురియైనా, పేదరికం వచ్చినా, ప్రాణానికి ధనానికి చేటువచ్చినా కడకు చావు సంభవించినా సరే మానధనులు మాటతప్పలేరు. బలిచక్రవర్తి ఇల్లాలు వింధ్యావళి. ఆమె ఆ సందర్భంలో భర్తసైగ గమనించి బ్రహ్మచారి కాళ్ళు కడగటానికి బంగారు కలశంతో నీళ్ళు తెచ్చింది. అప్పుడు బలి చక్రవర్తి ఓ బ్రహ్మచారీ ! లేవయ్యా ! ఇటు రావయ్యా ! నీవు అడిగింది. ఇస్తాను. నీ పాదాలు కడుగనివ్వు ఇంకా ఆలస్యం దేనికి ?

అనగానే బలి చక్రవర్తి దేవతలను కష్టాల నుండి కాపాడేది, కలకాలం మేలు కల్గించేది, అన్ని ఉపనిషత్తులకూ అలంకార మైనది, భవబంధాలను పోకార్చి మోక్షాన్ని సమకూర్చేది, అయిన కుడిపాదాన్ని కడిగాడు. ఆలాగే ఎడమ పాదాన్ని కడిగాడు. ఆ నీరు తలపై జల్లుకున్నాడు.

బలిచక్రవర్తి చేతులు చాచి వామనుని పూజించాడు. ‘బ్రహ్మణుడవు విష్ణుస్వరూపుడవూ, వేదాల నియమాలు – తెలిసినవాడవు అయిన నీకు మూడడుగుల నేల దానం చేస్తున్నాను’ అని పలికి “పరమాత్మునకు ప్రీతి కలుగుగాక” అంటూ వెనువెంటనే ధారపోసినాడు. అది చూచి లోకం ఆశ్చర్యపడింది. ఓ పరీక్షన్మహారాజా ! అన్ని భూతాలకూ విష్ణువు అధిపతి. ఆయనకు బలి చక్రవర్తి దానం చేయగానే అన్ని దిక్కులూ కళకళలాడినాయి. పంచభూతాలు “బళిబళి” అని పొగిడినాయి.

We are offering TS 10th Class Maths Notes Chapter 1 Real Numbers to learn maths more effectively.

TS 10th Class Maths Notes Chapter 1 Real Numbers

→ Set of Natural numbers N = {1, 2, 3, 4, ………………..}

→ Set of whole numbers W = {0, 1, 2, 3, …………..}

→ Set of Integers I or Z = {…………….., -3, -2, -1, 0,1, 2, 3,…………….}

→ Numbers that are of the form \(\frac{p}{q}\) where p and q are integer and q ≠ 0 are called Rational numbers they are denoted by Q.

→ Set of Rational numbers Q = {x/x = \(\frac{p}{q}\) where p, q ∈ Z, q ≠ 0}.

→ The set of Rational numbers is bigger set than integers.

→ All Rational numbers can be written either in the form of terminating decimals (or) non-terminating repeating decimals.

→ Numbers which cannot be expressed in the form of \(\frac{p}{q}\) when p, q are integers and q ≠ 0 are irrational numbers. Set of irrational numbers Q’ (or) ‘S’ = {√2, √3, √5, \(\frac{\sqrt{7}}{3}, \frac{1}{\sqrt{2}}, \frac{\sqrt{11}}{\sqrt{5}}\)}

→ π is an irrational number.

→ Irrational numbers are written as decimals. They are non-terminating, non-recurring.
Ex : √2 = 1.41421356 ; √1 = 3.14159

→ Set of rational and irrational numbers together called Real numbers.

→ Set of real numbers ‘R’ = Q ∪ Q’

→ All natural numbers except ‘1’ can be written as a product of their prime factors.
Ex: 3 = 3; 6 = 2 × 3; 253 = 11 × 23.

→ 1 is neither a composite nor a prime.

→ Every composite number can be written as the product of power of primes.

→ Fundamental theorem of Arithmetic : Every composite number can be expressed as the product of primes and this factorisation is unique, apart from the order in which prime factors occur.

→ Expressing a given number as the product of prime factors is called ‘prime factorisation.’

→ Let x be a rational number whose decimal expansion terminates, then x can be expressed in the form of \(\frac{p}{q}\) where p and q are co-primes and the prime factorisation of q is of the form 2n5m where m, n are non-negative integers.
Ex: \(\frac{7}{80}=\frac{7}{2^4 \times 5}=\frac{7 \times 5^3}{2^4 \times 5 \times 5^3}=\frac{7 \times 5^3}{2^4 \times 5^4}\) = 0.0875

→ Let x = \(\frac{p}{q}\) be a rational number such that the prime factorisation of q is not of the form 2ⁿ5^m where n, m are non-negative integers, Then x has a decimal expansion which is non-terminating repeating (recurring).
Ex : \(\frac{1}{7}\) is a non-terminating and recurring decimal because the denominator is 7 is not of the form 2n5m.
\(\frac{1}{7}\) = 0.1428571428571 = 0.142857

→ Let ‘P’ be a prime number. If p divide a² where ‘a’ is a positive integer then p divides ‘a’.

→ 2m general it can be shown that ^d is irrational when ever d is a positive integer which is not square of an integer.

→ The sum or difference of rational and an irrational number is irrational.

→ The product and quotient of a non-zero rational and irrational number is irrational.

→ Sum of the two irrational numbers need not to be irrational. The product of two irrational numbers need not be a irrational. Logarithms are used for all parts of calculation in engineering science, business and economics.

Laws of exponents :

• a^m × aⁿ = a^m+n
• a^m ÷ aⁿ = a^m-n
• a⁰ = 1

In general we write log_ax = n. If aⁿ = x where a and x are positive numbers and a ≠ 1.
x = aⁿ ⇒ log_ax = n (logarithm form)
log_ax = n ⇒ aⁿ = x (exponential form)

Laws of logarithms:

• log_axy = log_ax + log_ay
• log_a\(\frac{x}{y}\) = log_ax – log_ay
• log_ax^m = m log_ax

Note :

• log_a^a = 1
• log_a¹ = 0
• a_a^logm = m

→ Two natural numbers which do not have a common prime factor are called co-prime. Ex : (3, 4), (16, 25)

→ Prime numbers that differ by 2 are called Twin primes.
Ex : 17, 19; 29, 31

Important Formula:

• log_a xy = log_ax + log_ay
• log_ax/y = log_ax – log_ay
• a^log_aN = N
• log_a x^m = m log_ax
• a^x = N Then x = log_a^N

Flow Chat:

William Rowan Hamilton:

• William Rowan Hamilton was an Irish mathematician, physicist and astronomer who made important contributions to the development of optics, dynamics and algebra. His discovery of quaternions is perhaps his best known investigation.
• Dr. Brinkely remarked of Hamilton at the age of eighteen : “This young man, I do not say will be, but is, the first mathematician of his age.”

Solving these TS 10th Class Maths Bits with Answers Chapter 1 Real Numbers Bits for 10th Class will help students to build their problem-solving skills.

Real Numbers Bits for 10th Class

Question 1.
\(\sqrt{4}\) is
A) a rational number
B) an irrational number
C) an odd number
D) none of these
Answer:
A) a rational number

Question 2.
The logarithmic form of 64 = 2⁶ is
A) log₂64 = 6
B) log₆64 = 2
C) log₄64 = 2
D) log₃64 = 6
Answer:
A) log₂64 = 6

Question 3.
The exponential form of \(\log _4 1024\) = 5 is = 5 is
A) 5⁴ =1024
B) 6⁴ = 1024
C) 4⁵ = 1024
D) 2⁸ = 1024
Answer:
C) 4⁵ = 1024

Question 4.
If log₂8 = y, then y =
A) 3
B) 4
C) 6
D) 10
Answer:
A) 3

Question 5.
log₃729 = x, then x =
A) 243
B) 81
C) 9
D) 6
Answer:
D) 6

Question 6.
log 15 =
A) log 1 + log 5
B) log 10 + log 5
C) log 3 + log 5
D) log 3 × log 5
Answer:
C) log 3 + log 5

Question 7.
The HCF of the least prime number and the least composite number is
A) 1
B) 3
C) 4
D) 2
Answer:
A) 1

Question 8.
The L.C.M of 36 and 54 is
A) 18
B) 108
C) 36
D) 54
Answer:
B) 108

Question 9.
The sum of the exponents of the prime factor in the prime factorisation of 108 is
A) 5
B) 6
C) 4
D) 1
Answer:
A) 5

Question 10.
\(1 . \overline{23}\) is
A) a rational number
B) an irrational number
C) an integer
D) a natural number
Answer:
A) a rational number

Question 11.
The HCF of 6, 72 and 120 is
A) 12
B) 15
C) 6
D) 3
Answer:
C) 6

Question 12.
The LCM of 8, 9 and 25 is
A) 200
B) 1800
C) 225
D) 72
Answer:
B) 1800

Question 13.
The rational number in between and \(\sqrt{1}\) and is
(A) \(\frac{9}{4}\)
(B) \(\frac{3}{4}\)
(C) \(\frac{5}{4}\)
(D) \(\frac{5}{4}\)
Answer:
(B) \(\frac{3}{4}\)

Question 14.
Set of Rational and irrational numbers are called
A) Real numbers
B) Natural numbers
C) Whole numbers
D) Integers
Answer:
A) Real numbers

Question 15.
log form of 3⁵ = 243 is …..
A) \(\log _3^{243}\) = 5
B) \(\log _5^{243}\) = 3
C) \(\log _3^{243}\) = 5
D) \(\log _5^{243}\) = 5
Answer:
A) \(\log _3^{243}\) = 5

Question 16.
the symbol of “implies” is ……….
A) ⇔
B) ⇒
C) ∀
D) ∃
Answer:
B) ⇒

Question 17.
The prime factorisation of 729 is ………..
A) 36
B) 35
C) 34
D) 38
Answer:
A) 36

Question 18.
If ‘x’ and ‘y’ are two prime numbers then their HCF
A) 3⁶
B) 3⁵
C) xy
D) x + y
Answer:
B) 3⁵

Question 19.
\(\log _{10}^{0.01}\) = ……..
A) -1
B) 1
C) -2
D) 2
Answer:
C) -2

Question 20.
The number of odd numbers in between O’ and 100 is …. ( )
A) 100
B) 51
C) 49
D) 50
Answer:
D) 50

Question 21.
The exponential form of \(\log _4^8\) = x is …………..
A) x⁸ = 4
B) x⁴ = 8
C) 4^x = 8
D) 8^x = 4
Answer:
C) 4^x = 8

Question 22.
The value of \(\frac{36}{2^3 \times 5^3}\) in decimal form is ………
A) 0.036
B) 0.36
C) 0.0036
D) 3.6
Answer:
A) 0.036

Question 23.
LCM of two numbers is 108 and their HCF is 9 and one of them is 54. So the second one is ( )
A) 9
B) 18
C) 6
D) 12
Answer:
B) 18

Question 24.
The number of prime factors of 36 is
A) 4
B) 3
C) 2
D) 1
Answer:
C) 2

Question 25.
The exponential form of \(\log _{10}^{0.001}\) = – 3 is ……
A) (0.001)¹⁰ = -3
B) (-3)¹⁰ = 0.001
C) 10³ = -0.001
D) 10^-3 = 0.001
Answer:
D) 10^-3 = 0.001

Question 26.
Which of the following in not a rational number …… ( )
A) \(\log _{10}^3\)
B) \(5 . \overline{23}\)
C) 12.123
A) \(\frac{10}{19}\)
Answer:
A) \(\log _{10}^3\)

Question 27.
LCM of 24 and 36 is ……. ( )
A) 24
B) 36
C) 72
D) 864
Answer:
C) 72

Question 28.
H.C.F. of 324 and 360 is …… ( )
A) 9
B) 1
C) 63
D) 36
Answer:
B) 1

Question 29.
\(\log _x \sqrt[3]{x}\) = …… ( )
A) 3
B) \(\frac{1}{3}\)
C) \(0 . \overline{3}\)
D) B and C
Answer:
D) B and C

Question 30.
\(\log _4 8^2\) …………………..
A) 4
B) 8
C) 2
D) 3
Answer:
A) 4

Question 31.
Last digit of 5¹⁰⁰ is ………..
A) 5
B) 6
C) 0
D) Cannot say
Answer:
C) 0

Question 32.
log₁₀0 …….
A) does not exist
B) 1
C) 0
D) exist
Answer:
B) 1

Question 33.
If log 2 = 0.30103, then log 32 = ( )
A) 4.81648
B) 1.50515
C) 9.63296
D) 9.0309
Answer:
A) 4.81648

Question 34.
If log₁₀ 0.00001 = x, then x =
A) 4
B) -4
C) 5
D) -5
Answer:
D) -5

Question 35.
If log_aax² – 5x + 8 = 2, then x = ….
A) 2 or 3
B) 5 or 7
C) -2 or -3
D) 8 or -2
Answer:
D) 8 or -2

Question 36.
log₃x² = 2 then x =
A) 2
B) -2
C) 3
D) -3
Answer:
C) 3

Question 37.
\(\log _9 \sqrt{3 \sqrt{3 \sqrt{3}}}\) = ……….
A) \(\frac{7}{8}\)
B) \(\frac{7}{16}\)
C) \(\frac{7}{16}\)
D) \(\frac{1}{8}\)
Answer:
A) \(\frac{7}{8}\)

Question 38.
log₈128 =
(A) 7/3
(B) 16
(C) 2048
(D) 136
Answer:
(D) 136

Question 39.
Which of the following is an irrational number ? ( )

Answer:
(D) \(\sqrt{25+16}\)

Question 40.
The prime factorization of 144 is ( )
A) 4² × 3²
B) 2⁷ × 3⁴
C) 12 × 12
D) 2⁴ × 3²
Answer:
D) 2⁴ × 3²

Question 41.
L.C.M of the numbers 2⁷ × 3⁴ × 7 and 2³ × 3⁴ × 11 is ( )
A) 2³ × 3⁴
B) 2⁷ × 3⁴
C) 2⁷ × 3⁴ × 7 × 11
D) 2³ × 3⁴ × 7 × 11
Answer:
D) 2³ × 3⁴ × 7 × 11

Question 42.
The H.C.F. of the numbers 3⁷ × 5³ × 2⁴ and 3² × 7⁴ × 2⁸ is
A) 2⁴ × 3²
B) 2⁸ × 3⁷ × 5³ × 7⁴
C) 2⁸ × 3⁷
D) 2 × 3 × 5 × 7
Answer:
C) 2⁸ × 3⁷

Question 43.
The decimal expansion of 0.225 in its rational form is
A) 225
B) \(\frac{225}{10^4}\)
C) \(\frac{225}{10^2}\)
D) \(\frac{9}{40}\)
Answer:
C) \(\frac{225}{10^2}\)

Question 44.
Which of the following is a rational number ?
A) \(\sqrt{3}\)
B) \(\sqrt{5}\)
C) \(\sqrt{7}\)
D) \(\sqrt{9}\)
Answer:
A) \(\sqrt{3}\)

Question 45.
What is the L.C.M of greatest 2 digit num-ber and the greatest 3 digit number ?
A) 99 × 999
B) 999
C) 99 × 9 × 111
D) 9 × 11 × 111
Answer:
B) 999

Question 46.
What is the H.C.F of n and n + 1, where n is a natural number ? ( )
A) n
B) n + 1
C) n/2
D) 1
Answer:
D) 1

Question 47.
What is the L.C.M of least prime and the least composite number ?
A) least prime × least composite
B) 2
C) least composite
D) 6
Answer:
D) 6

Question 48.
The product of L.C.M. and H.C.F. of the least prime and least composite number is ( )
A) 4
B) 6
C) 8
D) 16
Answer:
D) 16

Question 49.
n² – 1 is divisible by 8, if n is ( )
A) an odd number
B) an even number
C) prime number
D) integer
Answer:
B) an even number

Question 50.
If x and y are any two co-primes, then their L.C.M. is ( )
A) x + y
B) x . y
C) x/y
D) x – y
Answer:
C) x/y

Question 51.
If x and y are any two relatively prime numbers, then their H.C.F is ( )
A) x . y
B) x
C) y
D) 1
Answer:
D) 1

Question 52.
If m and n are co-primes, the H.C.F. of m² and n² is ( )
A) m
B) n²
C) m²
D) 1
Answer:
A) m

Question 53.
If n is a natural number, then which of the following expression ends in zero ?
A) (3 × 2)ⁿ
B) (5 × 7)ⁿ
C) (9 × 3)ⁿ
D) (2 × 5)ⁿ
Answer:
A) (3 × 2)ⁿ

Question 54.
The number of prime factors of 72 is
A) 12
B) 2
C) 3
D) 6
Answer:
C) 3

Question 55.
How many prime factors are there in the prime factorization of 240 ? ( )
A) 20
B) 5
C) 3
D) 6
Answer:
B) 5

Question 56.
After how many digits will the decimal expansion of 11/32 terminates ? ( )
A) 5
B) 4
C) 3
D) Never
Answer:
D) Never

Question 57.
p, q are co-primes and q = 2ⁿ.5^m where m > n, then the decimal expansion of p/q terminates after places.
A) m
B) n
C) m . n
D) m + n
Answer:
A) m

Question 58.
The decimal expansion of \(\frac{9}{17}\) is
A) terminating
B) non-terminating & non-repeating
C) non-terminating & repeating
D) none
Answer:
D) none

Question 59.
The decimal expansion of \(\frac{27}{14}\) is ( )
A) \(1 . \overline{9285714}\)
B) \(1.9 \overline{285714}\)
C) 1.9285714
D) \(0.19 \overline{285714}\)
Answer:
A) \(1 . \overline{9285714}\)

Question 60.
\(5.6789 \overline{1}\) is a ……. number ( )
A) prime
B) composite
C) irrational
D) rational
Answer:
C) irrational

Question 61.
0.12112 1112 11112 ….. is …… number
A) irrational
B) rational
C) composite
D) prime
Answer:
C) composite

Question 62.
\(\sqrt{2}\) – 2 is …….. number ( )
A) natural
B) rational
C) whole
D) an irrational
Answer:
D) an irrational

Question 63.
3 × 5 × 7 × 11 + 35 is …… number.
A) composite
B) natural
C) negative
D) none
Answer:
B) natural

Question 64.
The decimal expansion of \(\frac{209}{80}\) terminates after ….. places. ( )
A) 5
B) 6
C) 4
D) 9
Answer:
A) 5

Question 65.
7 × 11 × 17 + 34 is divisible by ………
A) 7 or 10
B) 7 or 19
C) 17 or 79
D) 8 or 231
Answer:
C) 17 or 79

Question 66.
\(\frac{73}{625}\) has a …… decimal expansion.
A) Non-terminal
B) Terminal
C) Non-terminating, repeating
D) None
Answer:
D) None

Question 67.
The number of prime factors of 1024 is ………..
A) 12
B) 9
C) 7
D) 1
Answer:
B) 9

Question 68.
The decimal expansion of \(\frac{199}{99}\) is ……….
A) \(1 . \overline{02}\)
B) \(1 . \overline{07}\)
C) \(1 . \overline{39}\)
D) \(1 . \overline{14}\)
Answer:
D) \(1 . \overline{14}\)

Question 69.
The period of the decimal expansion of \(\frac{19}{21}\) is ……
A) 917461
B) 904761
C) 940761
D) None
Answer:
A) 917461

Question 70.
If a rational number p/q has a terminating decimal, then the prime factorisation q is of the form
A) 3^m5ⁿ
B) 3^m
C) 3^m5ⁿ3^p
D) 2^m5ⁿ
Answer:
C) 3^m5ⁿ3^p

Question 71.
The prime factorisation of 20677 is
A) 13 × 29 × 71
B) 23 × 29 × 31
C) 19 × 23 × 17
D) None
Answer:
C) 19 × 23 × 17

Question 72.
The LCM of 208 and 209 is …..
A) 208 × 109
B) 19 × 218
C) 104 × 20
D) 208 × 209
Answer:
A) 208 × 109

Question 73.
The HCF of 1001 and 1002 is ….
A) 1
B) 7
C) 9
D) 11
Answer:
B) 7

Question 74.
If p₁, p₂, p₃,…… p_n are co-primes then their LCM is …….
A) p₃p₅p₇
B) p₆p₇…. p_n
C) p₁p₂…….. p_n
D) p₂p₄…..p_n
Answer:
C) p₁p₂…….. p_n

Question 75.
In the above problem HCF is ….
A) p₁
B) 9
C) 1
D) 7
Answer:
D) 7

Question 76.
The decimal expansion of \(\frac{7}{16}\) without actual division is …….
A) 0.4375
B) 4.375
C) 43.75
D) 0.0004375
Answer:
C) 43.75

Question 77.
The expansion of \(\frac{87}{625}\) terminates after …. places.
A) 6
B) 4
C) 14
D) 9
Answer:
A) 6

Question 78.
The expansion of \(\frac{123}{125}\) terminates after ……. places.
A) 9
B) 7
C) 3
D) None
Answer:
C) 3

Question 79.
The decimal form of \(\frac{80}{81}\) repeats after …….. places.
A) 16
B) 12
C) 7
D) None
Answer:
D) None

Question 80.
\(\frac{70}{71}\) is a …… decimal.
A) terminating
B) non-terminating
C) non-terminating, repeating
D) none
Answer:
B) non-terminating

Question 81.
\(\frac{123}{125}\) is a … decimal.
A) terminating
B) non-terminating
C) non-terminating, repeating
D) none
Answer:
C) non-terminating, repeating

Question 82.
14.381 may certain the denominator when expressed in p/q form is ….
A) 8³ × 6³
B) 12³ × 4³
C) 2³ × 5³
D) 7³ × 8³
Answer:
C) 2³ × 5³

Question 83.
5\(\sqrt{5}\) + 6\(\sqrt{5}\) – 2 \(\sqrt{5}\) = ……
A) 6 \(\sqrt{5}\)
B) 7 \(\sqrt{5}\)
C) 2 \(\sqrt{5}\)
D) 9 \(\sqrt{5}\)
Answer:
D) 9 \(\sqrt{5}\)

Question 84.
9 \(\sqrt{2}\) × \(\sqrt{2}\) = ……
A) 16
B) 18
C) 19
D) 20
Answer:
D) 20

Question 85.
log₁₀10 = ……………
A) 0
B) -1
C) 1
D) 7
Answer:
D) 7

Question 86.
log_a\(\frac{1}{a}\) = ……
A) 4
B) 3
C) -1
D) 12
Answer:
A) 4

Question 87.
log_ba . log_ab = ……
A) 7
B) 3
C) 4
D) 1
Answer:
A) 7

Question 88.
log₁1 = …………
A) 1
B) -1
C) 0
D) not defined
Answer:
D) not defined

Question 89.
log_0.10.01 = ……..
A) 8
B) 6
C) 9
D) None
Answer:
B) 6

Question 90.
log 2 + log 5 = …….
A) 1
B) 2
C) 9
D) 12
Answer:
A) 1

Question 91.
16 × 64 = 4^k then k = ……..
A) 9
B) 12
C) 5
D) 19
Answer:
C) 5

Question 92.
a + b = b + a is called …….. property.
A) Associative
B) Identity
C) Inverse
D) Commutative
Answer:
B) Identity

Question 93.
log₅125 = ……..
A) 5
B) 3
C) 15
D) 12
Answer:
C) 15

Question 94.
Exponential form of log₄64 = 3 is ……..
A) 4³ = 64
B) 3⁴ = 64
C) 4² = 81
D) None
Answer:
A) 4³ = 64

Question 95.
log 15 = ……..
A) log 5 + log 10
B) log 3 + log 12
C) log 5 + log 3
D) all the above
Answer:
D) all the above

Question 96.
\(\frac{1}{\sqrt{2}}\) is a ………. number.
A) rational
B) an irrational
C) natural
D) whole
Answer:
B) an irrational

Question 97.
Q ∪ Q’ = ………..
A) P
B) C
C) R
D) None
Answer:
A) P

Question 98.
……….. is called the additive identity.
A) 0
B) 1
C) 2
D) None
Answer:
B) 1

Question 99.
\(\sqrt{2}\) = 1.414 then 3 \(\sqrt{2}\) = ………..
A) 2.42
B) 13.42
C) 42.42
D) 4.242
Answer:
D) 4.242

Question 100.
\(\frac{23}{2^3 \cdot 5^2}\) = ……….
A) 11.5
B) 0.115
C) 1.15
D) 115.1
Answer:
A) 11.5

Question 101.
0.9375 = ……….
A) \(\frac{15}{16}\)
B) \(\frac{5}{16}\)
C) \(\frac{16}{15}\)
D) \(\frac{18}{1199}\)
Answer:
A) \(\frac{15}{16}\)

Question 102.
4\(\frac{1}{5}\) = ……….
A) 4.12
B) 4.2
C) 0.42
D) 4.02
Answer:
B) 4.2

Question 103.
\(\frac{5}{11}\) = ……….
A) \(0 . \overline{43}\)
B) \(0 . \overline{44}\)
C) \(0 . \overline{31}\)
D) \(0 . \overline{45}\)
Answer:
D) \(0 . \overline{45}\)

Question 104.
LCM of 12, 15 and 21 is ………
A) 420
B) 440
C) 820
D) 110
Answer:
A) 420

Question 105.
0.4 = ……..
A) \(\frac{2}{5}\)
B) \(\frac{5}{2}\)
C) \(\frac{1}{9}\)
D) None
Answer:
A) \(\frac{2}{5}\)

Question 106.
\(\sqrt{\frac{4}{9}}\) = …………
A) \(\frac{3}{2}\)
B) \(\frac{2}{3}\)
C) \(\frac{\sqrt{2}}{3}\)
D) \(\frac{2}{\sqrt{3}}\)
Answer:
B) \(\frac{2}{3}\)

Question 107.
HCF of 12, 18 is …………
A) 12
B) 9
C) 2
D) 6
Answer:
D) 6

Question 108.
2² × 5 × 7 = ………..
A) 240
B) 144
C) 140
D) 909
Answer:
C) 140

Question 109.
loga_a 1 ……. a > 0
A) a²
B) 2
C) 1
D) 0
Answer:
D) 0

Question 110.
log₂₀₁₅2015 = ………
A) 15
B) 1
C) 5
D) 0
Answer:
B) 1

Question 111.
Multiplicative inverse of 3\(\frac{1}{3}\) is ……..
A) 3\(\frac{1}{3}\)
B) \(\frac{3}{13}\)
c) \(\frac{3}{10}\)
d) \(\frac{3}{14}\)
Answer:
c) \(\frac{3}{10}\)

Question 112.
(ab)c = a(bc) is called …….. property.
A) Associative
B) Inverse
C) Identity
D) None
Answer:
A) Associative

Question 113.
\(\frac{41}{75}\) = ………..

Answer:

Question 114.
log 64 – log 4 = ………..
A) 4
B) 7
C) 1
D) None
Answer:
D) None

Question 115.
LCM of 306 and 657 is …….
A) 22338
B) 23238
C) 11128
D) None
Answer:
A) 22338

Question 116.
\(\frac{1167}{50}\) = ……….
A) 1.675
B) 23.34
C) 81.45
D) None
Answer:
B) 23.34

Question 117.
6ⁿ can not end with ………
A) 6
B) 0
C) 2
D) None
Answer:
B) 0

Question 118.
\(\sqrt{\mathbf{2 0 2 5}}\) = ………..
A) 405
B) 54
C) 45
D) 55
Answer:
C) 45

Question 119.
5⁵ = ……….
A) 1325
B) 1125
C) 3125
D) 1859
Answer:
C) 3125

Question 120.
\(\frac{3}{8}\) = ………
A) 0.375
B) 3.75
C) 8.175
D) None
Answer:
A) 0.375

Question 121.
\(\sqrt{5}\) = ……..
A) 1.414
B) 2.236
C) 1.73
D) 2.998
Answer:
B) 2.236

Question 122.
log₂16 = ………….
A) 2
B) 8
C) 4
D) 12
Answer:
C) 4

Question 123.
2 log 3 + 3 log 5 – 5 log 2 = ………
A) log \(\frac{1125}{32}\)
B) log \(\frac{125}{23}\)
C) log \(\frac{1025}{16}\)
D) None
Answer:
A) log \(\frac{1125}{32}\)

Question 124.
log₂ 1024 = ……….
A) 16
B) 20
C) 19
D) 10
Answer:
D) 10

Question 125.
log₁₈ 324 = ………
A) 2
B) 16
C) 19
D) 12
Answer:
A) 2

Question 126.
log₃ \(\frac{1}{27}\) = ………
A) 3
B) 6
C) -3
D) -7
Answer:
C) -3

Question 127.
log₆ 1 = ………….
A) 12
B) 19
C) 7
D) 0
Answer:
D) 0

Question 128.
128 + 32 = ……
A) 9
B) 6
C) 4
D) None
Answer:
C) 4

Question 129.
log₁₀ 10000 = ……
A) 4
B) 3
C) 2
D) None
Answer:
A) 4

Question 130.
log₂₇ 9 ……….
A) \(\frac{3}{2}\)
B) \(\frac{2}{3}\)
C) 1
D) A) \(\frac{1}{2}\)
Answer:
B) \(\frac{2}{3}\)

Question 131.
log₇ \(\sqrt{49}\) = ……..
A) 1
B) 10
C) 11
D) 12
Answer:
A) 1

Question 132.
Expanded form of log 1000 is
A) 3 log 2 + 3 log 5
B) 2 log 2 + log 5
C) log 2 – log 5
D) None
Answer:
A) 3 log 2 + 3 log 5

Question 133.
\(\frac{3}{2}\) (log x) – (log y) = ………….
A) log \(\frac{\sqrt{x^3}}{y^2}\)
B) log \(\sqrt{\frac{x^3}{y^2}}\)
C) log \(\frac{x^3}{y^2}\)
D) None
Answer:
B) log \(\sqrt{\frac{x^3}{y^2}}\)

Question 134.
\(\frac{13}{4}\) = ………….
A) 3.1251
B) 1.15
C) 3.25
D) None
Answer:
C) 3.25

Question 135.
(\(\sqrt{7}\) + \(\sqrt{5}\)) (\(\sqrt{7}\) – \(\sqrt{5}\)) = ……
A) 12
B) 10
C) 9
D) 2
Answer:
D) 2

Question 136.
2 \(\sqrt{3}\) + 7 \(\sqrt{3}\) + \(\sqrt{3}\)
A) 110 \(\sqrt{3}\)
B) 7 \(\sqrt{3}\)
C) 9 \(\sqrt{3}\)
D) 10 \(\sqrt{3}\)
Answer:
D) 10 \(\sqrt{3}\)

Question 137.
log₂ 512 = ……
A) 9
B) 10
C) 3
D) 12
Answer:
A) 9

Question 138.
Logarithmic form of a^x = b is ………..
A) log_b x = a
B) log_x b = a
C) log_b a = x
D) log_a b = x
Answer:
D) log_a b = x

Question 139.
10⁴ = ………
A) 10009
B) 10090
C) 10000
D) None
Answer:
C) 10000

Question 140.
……….. has no multiplication inverse.
A) \(\frac{9}{7}\)
B) \(\frac{2}{3}\)
C) \(\frac{9}{14}\)
D) 0
Answer:
D) 0

Question 141.
|-203| = ………….
A) 101
B) -203
C) 302
D) 203
Answer:
D) 203

Question 142.
log₃\(\frac{1}{9}\) = …….
A) 6
B) 4
C) 2
D) None
Answer:
D) None

Question 143.
HCF of 1 and 143 = …….
A) 1
B) 43
C) 34
D) 10
Answer:
A) 1

Question 144.
a(b + c) = ………
A) ab + c
B) bc + d
C) ab + ac
D) a + bc
Answer:
C) ab + ac

Question 145.
a + (-a) = 0 = (-a) + a is called ……. property.
A) Inverse
B) Identity
C) Commutative
D) None
Answer:
A) Inverse

Question 146.
log₃\(\frac{1}{9}\) = ……….
A) \(\frac{1}{4}\)
B) \(\frac{1}{2}\)
C) \(\frac{-5}{2}\)
D) \(\frac{-2}{5}\)
Answer:
D) \(\frac{-2}{5}\)

Question 147.
log₁₀100 = ………..
A) 2
B) 6
C) 0.1
D) None
Answer:
A) 2

Question 148.
\(\sqrt{12544}\) = ………
A) 161
B) 122
C) 112
D) 113
Answer:
C) 112

Question 149.
\(\sqrt{a}\) – \(\sqrt{b}\) = …………
A) ab
B) b\(\sqrt{a}\)
C) a\(\sqrt{b}\)
D) \(\sqrt{ab}\)
Answer:
D) \(\sqrt{ab}\)

Question 150.
Which of the following is a correct one
A) N ⊂ Z ⊂ W
B) N ⊂ W ⊂ Z
C) R ⊂ N ⊂ W
D) All the above
Answer:
B) N ⊂ W ⊂ Z

Question 151.
log_x \(\frac{\mathbf{a}}{\mathbf{b}}\) = …………..
A) log_x a – log_x b
B) log_x a + log_x b
C) logx ab
D) None
Answer:
A) log_x a – log_x b

TS 6th Class Study Material Pdf Telangana | TS 6th Class Textbook Solutions Guide

• TS 6th Class Maths Solutions
• Telangana SCERT Class 6 Science Solutions
• TS 6th Class Social Study Material
• TS 6th Class Telugu Study Material
• TS 6th Class English Study Material
• TS 6th Class Hindi Study Material
• TS 6th Class Science Important Questions
• TS 6th Class Science Bits with Answers
• TS 6th Class Maths Bits with Answers

TS Board Solutions

TS 7th Class Study Material Pdf Telangana | TS 7th Class Textbook Solutions Guide

• TS 7th Class Maths Solutions
• Telangana SCERT Class 7 Science Solutions
• TS 7th Class Social Study Material
• TS 7th Class Telugu Study Material
• TS 7th Class English Study Material
• TS 7th Class Hindi Study Material
• TS 7th Class Science Important Questions
• TS 7th Class English Important Questions
• TS 7th Class Hindi Bits with Answers

TS Board Solutions

Telangana SCERT Class 8 English Solutions – TS 8th Class English Guide Study Material Telangana

Telangana SCERT 8th Class English Solutions Unit 1 Family

• A. The Tattered Blanket
• B. My Mother (Poem)
• C. A Letter to a Friend

8th Class English Guide Pdf Telangana Unit 2 Social Issues

• A. Oliver Asks for More
• B. The Cry of Children (Poem)
• C. Reaching the Unreached

Telangana 8th Class English Workbook Answers Unit 3 Humanity

• A. The Selfish Giant Part 1 (One-act Play)
• B. The Selfish Giant Part 2 (One-act Play)
• C. The Garden Within (Poem)

Telangana SCERT Class 8 English Solutions Unit 4 Science and Technology

• A. The Fun They Had
• B. Preteen Pretext (Poem)
• C. The Computer Game (One act play)

TS 8th Class English Study Material Unit 5 Education and Career

• A. The Treasure Within (Part I)
• B. The Treasure Within (Part II)
• C. They Literally Build the Nation

8th Class English Guide Pdf TS Unit 6 Art and Culture

• A. The Story of Ikat
• B. The Earthen Goblet (Poem)
• C. Maestro with a Mission

8th Class English Guide Telangana State Unit 7 Women Empowerment

• A. Bonsai Life Part 1
• B. Bonsai Life Part 2
• C. I Can Take Care of Myself

8th Class English Textbook Pdf with Answers Telangana Unit 8 Gratitude

• A. Dr. Dwarakanath Kotnis
• B. Be Thankful (Poem)
• C. The Dead Rat

TS 8th Class Study Material

These TS 10th Class Maths Chapter Wise Important Questions Chapter 1 Real Numbers given here will help you to solve different types of questions.

TS 10th Class Maths Important Questions Chapter 1 Real Numbers

Previous Exams Questions

Question 1.
Insert 4 rational numbers between \(\frac{3}{4}\) and 1 without using \(\frac{a+b}{2}\) formula. (T.S. Mar. ’15)
Solution:
\(\frac{3}{4}\) and 1 = \(\frac{3}{4}\) and \(\frac{4}{4}\)
\(\frac{3}{4}\) = \(\frac{30}{40}\) and \(\frac{4}{4}\) = \(\frac{40}{40}\)
So, in between \(\frac{30}{40}\) and \(\frac{40}{40}\) any 4 rational numbers to be noted.
\(\frac{30}{40}\), \(\frac{31}{40}\), \(\frac{32}{40}\), \(\frac{33}{40}\), \(\frac{34}{40}\) …………… , \(\frac{39}{40}\), \(\frac{40}{40}\)
So from \(\frac{31}{40}\) to \(\frac{39}{40}\) any four we can take.

Question 2.
Write any three numbers of two digits. Find the LCM and HCF for the above numbers by the Prime Factorization method. (T.S. Mar.’15)
Solution:
Take any three two digit numbers. Say 8, 10 and 12.
Prime factorization of these numbers are
8 = 2 × 2 × 2 = 2³
10 = 2 × 5 = 2 × 5
12 = 2 × 2 × 3 = 2² × 3
L.C.M of 8, 10 and 12 is 2 × 2² × 5 × 3 = 120
H.C.F of 8, 10 and 12 = 2

Question 3.
Give an example for each of the following :
i) The product of two irrational numbers is a rational number.
ii) The product of two irrational numbers is an irrational number. (T.S. Mar.’15)
Solution:
i) Let us consider two irrational numbers
\(\sqrt{2}\), \(\sqrt{50}\)
Their product is
= (\(\sqrt{2}\)) (\(\sqrt{50}\)) = \(\sqrt{100}\) = 10
which is a rational number.

ii) Again let us consider two irrational numbers = \(\sqrt{3}\), \(\sqrt{7}\)
Their product = (\(\sqrt{3}\)) (\(\sqrt{7}\)) = \(\sqrt{21}\)
which is an irrational number.

Question 4.
Find the value of \(\log _5^{125}\) (T.S. Mar.’16)
Solution:
We have the rule
if \(\log _a^N\) = x then a^x = N.
Let us consider \(\log _5^{125}\) = x
then 5^x = 125 = 5³
⇒ x = 3. So \(\log _5^{125}\) = 3.

Question 5.
If x² + y² = 7xy then show that 2 log (x + y) = log x + log y + 2 log 3. (T.S. Mar. ’15 )
Solution:
x² + y² = 7xy (given)
Add 2xy in both sides of above equation.
⇒ x² + y² + 2xy = 7xy + 2xy = 9xy
So (x + y)² = 9xy (Consider logarithm on both sides)
We get log (x + y)² = log 9xy
⇒ 21og (x + y) = log 9 + log x + log y
= log x + log y + log 3²
= log x + log y + 2 log 3
∴ 2 log (x + y) = log x + log y + 2 log 3
∴ Hence proved.

Question 6.
Use Eculid’s division lemma to show that the cube of any positive integer is of the form 7 m or 7m + 1 or 7m + 6.
Solution:
From the Euclid’s lemma we can consider a positive integer ‘a’
a = bq + r (r is the remainder)
Let us now consider a positive integer ‘a’ and
b = 7 then ‘a’ is in the form of
a = 7q + r
(r = either 0, 1,2, 3, 4, 5 or 6)
If r = 0 then a = 7q
r = 1 then a = 7q + 1
r = 2 then a = 7q + 2
r = 6 then q = 7q + 6
So ‘a’ will be in the form of anyone of the above
Then abc of the positive integer a is a³
So a = 7q + r
⇒ a² = (7q + r)²
(∵ (a + b)³ = a³ + b³ + 3a²b + 3ab²)
⇒ a³ = 343q³ + 49q²r + 7qr² + r³
= 7 [49q³ + 7q²r + qr²] + r³
= 7m + r³
[where 49q³ + 7q²r + qr² = m ]
a³ = 7m + r³
If r = 0 then a³ = 7m + 0³ = 7m
r = 1 then a³ = 7m + 1³ = 7m + 1
r = 2 then a³ = 7m + 2³
= 7m + 8
= 7 (m + 1) + 1
So it is m the form of 7m + 1
If r = 3 then a³ = 7m + 3³
= 7m + 27
= 7m + 21 + 6
= 7(m + 3) + 6
It is in the form of 7m + 6
If r = 4 then a³ = 7m + 4³
= 7m + 64
= 7m + 63 + 1
= 7(m + 9) + 1
= 7m + 1 form
if r = 5 then a³ = 7m + 5³
= 7m + 125
= 7m + 119 + 6
= 7(m + 17) + 6
= 7m + 6 form
If r = 6 then a³ = 7m + 6³
= 7m + 216
= 7m + 210 + 6
= 7(m + 30) + 6
= 7m + 6 form
So, cube of a positive integer will be either in the form of 7m, 7m, +1 or 7m + 6.

Question 7.
Show that \(\sqrt{2}\) – 3\(\sqrt{5}\) is a irrational number. (T.S. Mar. ’15)
Solution:
Consider \(\sqrt{2}\) – 3\(\sqrt{5}\) is not an irrational one. Then it will be a rational number. That means it will be in the form of \(\frac{\mathrm{p}}{\mathrm{q}}\) (q ≠ 0) (p, q are mutual prime)
∴ \(\sqrt{2}\) – 3\(\sqrt{5}\) = \(\frac{\mathrm{p}}{\mathrm{q}}\)
⇒ \(\sqrt{2}\) = \(\frac{\mathrm{p}}{\mathrm{q}}\) + 3\(\sqrt{5}\)
(squaring on both sides)

Since p and q are integers the RHS part of above equation (1) becomes a rational and RHS part \(\sqrt{5}\) is an irrational one which is unfair.
So our assumption is wrong.
Then \(\sqrt{2}\) – 3\(\sqrt{5}\) is an irrational number.

Additional Questions

Question 1.
Use Euclid’s division algorithm to find the HCF of
(i) 500 and 150
(ii) 194 and 35890
(iii) 1550 and 3150
Solution:
Theorem : Euclid’s Division Lemma a = bq + r, q > 0 and 0 < r < b
(i) 500 and 150
When 500 is divided by 150, then the remainder is 50 to get
500 = 150 × 3 + 50
Now consider division of 150 with the remainder 50 in the above and division algorithm to get
150 = 50 × 3 + 0
Then the remainder is zero. When we can not proceed further, we conclude that the
HCF of (500, 150) = 50

(ii) 194 and 35890
When 35890 is divided by 194, the remainder is zero to get
35890 = 194 × 185 + 0
The remainder is zero. When we can not proceed further, we conclude that the
HCF of (35890, 194) = 194

(iii) 1550 and 3150
When 1550 is divided by 3150 then the remainder is 50 to get
3150 = 1550 × 2 + 50
Now consider the division of 150 with the remainder 50 in the above and division algorithm to get
1550 = 50 × 31 + 0
The remainder is zero. When we can not proceed further we conclude that the
HCF of 3150, 1550 = 50

Question 2.
Use Euclid division Lemma to show that any positive even integer is of the form 4q or 4q + 2 or 4q + 4 when q is some integer.
Solution:
Let ‘a’ be any positive even integer. We apply the division algorithm with a and b = 4 since 0 ≤ r < 4, the possible remainder are 0, 1, 2, 3 and 4 (∵ a = bq + r)
i.e., a can be 4q or 4q + 1 or 4q + 2 or 4q + 3 or 4q + 4 where q is the quotient.
However since a is even, a cannot be 4q + 1 and 4q + 3 (∵ They are not divisible by 2)
∴ Any positive even integer in the form of 4q or 4q + 2 or 4q + 4.

Question 3.
Use Euclid division Lemma to show that any positive odd integer is of the form 2q + 1, 2q + 3 or 2q +5 when q is some integer.
Solution:
Let ‘a’ be any positive odd integer. We apply the division algorithm with a and b = 2
Since 0 ≤ r < 5, the possible remainders are
0, 1, 2, 3, 4 and 5 i.e., a can be 2q or 2q + 1 or 2q + 2 or 2q + 3 or 2q + 4 or 2q + 5 when q is the quotient.
However since ‘a’ is odd ‘a’ cannot be 2q or 2q + 2 or 2q + 4 (∵ They are divisible by 2)
Any odd integer is of the form 2q + 1 or 2q + 3 or 2q + 5

Question 4.
Use Euclid division Lemma to show that any positive even integer is of the form. 2q or 2q + 2 or 2q + 4 where q is some integer.
Solution:
Let a be and positive even integer. We apply the division algorithm with a and b = 2. Since 0 ≤ r < 4, the possible remainders are 0, 1,2, 3 and 4 (∵ a = bq + r)
1. e., a can be 2q or 2q + 1 or 2q + 2 or 2q + 3 or 2q + 4 where q is the quotient.
However, since a is even, a cannot be 2q + 1 and 2q + 3 (They are not divisible by 2)
∵ Any positive even integer is of the form 2q or 2q + 2 or 2q + 4

Question 5.
Express each number as a product of its prime factors.
(i) 540
(ii) 882
(iii) 1764
(iv) 1080
(v) 6292
Solution:
(i) 540 = 2 × 270
= 2 × 2 × 135
= 2² × 5 × 27
= 2² × 5 × 3 × 9
= 2² × 5 × 3 × 3²
= 2² × 5 × 3³

(ii) 882 = 2 × 441
= 2 × 3 × 147
= 2× 3 × 3 × 49
= 2 × 3² × 7 × 7
= 2 × 3² × 7²

iii) 1764 = 2 × 882
= 2 × 2 × 441
= 2² × 3 × 147
= 2² × 3 × 3 × 49
= 2² × 3² × 7²

iv) 1080 = 2 × 540
= 2 × 2 × 270
= 2² × 2 × 135
= 2³ × 5 × 27

v) 6292 = 2 × 3146
= 2 × 2 × 1573
= 2² × 11 × 143
= 2³ × 11 × 11 × 13
= 2² × 11² × 13

Question 6.
Find the LCM and HCF of the following integers by the prime factorisation method.
(i) 10, 15 and 35
(ii) 13, 17 and 23
(iii) 7, 9 and 25
(iv) 84 and 108
(v) 234 and 747
Solution:
HCF : Product of the smallest power of each common prime factors in the numbers.
LCM : Product of the greatest power of each prime factor in the numbers.

(i) 10, 15 and 35
10 = 5 × 2
15 = 5 × 3
35 = 5 × 7
HCF = 5,
LCM = 2 × 3 × 5 × 7
= 210

(ii) 13, 17 and 23
13 = 1 × 13
17 = 1 × 17
23 = 1 × 23
HCF = 1, LCM = 13 × 17 × 23 = 5083

(iii) 7, 9 and 25
7 = 1×7
9 = 1 × 3 × 3 = 1 × 3²
25 = 1 × 5 × 5 = 1 × 5²
HCF = 1, LCM = 7 × 3² × 5²
= 7 × 9 × 25 = 1575

(iv) 84 and 108
84 = 2 × 42 = 2 × 2 × 21 = 2² × 3 × 7
108 = 2 × 54 = 2 × 2 × 27 = 2² × 3³
HCF = 2² × 3 = 4 × 3 = 12
LCM = 2² × 3³ × 7 = 756

(v) 234 and 747
234 = 2 × 117 = 2 × 3 × 39 = 2 × 3 × 3 × 13
= 2 × 3² × 13
747 = 3 × 249
= 3 × 3 × 83
= 3² × 83
HCF = 3² = 9
LCM = 2 × 3² × 13 × 83 = 19422

Question 7.
Explain why 5 × 11 × 12 + 12 is a composite number.
Solution:
Note : Every composite number can be expressed as a product of primes.
Given numbers is 5 × 11 × 12 + 12
= 12(5 × 11 + 1)
= 12(55 + 1)
= 12 (56)
= 12 × 2 × 28
= 4 × 3 × 2 × 4 × 7
= 2² × 3 × 2 × 2² × 7
= 2⁵ × 3 × 7
= Product of prime factors Hence the given number is a composite number.

Question 8.
How will you show that 41 × 17 × 61 × 3 + 41 × 17 × 31 × 5 is a composite number ? Explain.
Solution:
Given number is 41 × 17 × 61 × 3 + 41 × 17 × 31 × 5
= 41 × 17 (61 × 3 + 31 × 5)
= 41 × 17(183 + 155)
= 41 × 17 (338)
= 41 × 17 × 2 × 169
= Product of prime factors
Since given number is a product of primes
∴ Given number is a composite number.

Question 9.
Expenses each member as a product of its prime factors.
(i) 504
(ii) 756
(iii) 1800
(iv) 8228
(v) 6084
Solution:
(i) 504
= 2 × 252
= 2 × 2 × 126
= 2² × 2 × 63
= 2³ × 9 × 7
= 2³ × 3² × 7

(ii) 756
= 2 × 378
= 2 × 2 × 189
= 2² × 3 × 63 ⇒ 2² × 3 × 3 × 21
= 2² × 3² × 3 × 7
= 2² × 3³ × 7

(iii) 1800
= 2 × 900
= 2 × 2 × 450
= 2² × 2 × 225
= 2³ × 3 × 75 ⇒ 2³ × 3 × 3 × 25
= 2³ × 3² × 5²

(iv) 8228
= 2 × 4114
= 2 × 2 × 2057
= 2² × 11 × 187
= 2² × 11 × 11 × 17
= 2² × 11² × 17

(v) 6084
= 2 × 3042
= 2 × 2 × 1521
= 2² × 3 × 507
= 2² × 3 × 3 × 169
= 2² × 3² × 13 × 13
= 2² × 3² × 132

Question 10.
Explain why 31 × 17 × 13 × 12 + 31 × 17 × 5 a composite number.
(Note : Every composite number can be expressed as a product of primes.
Solution:
Given number is 31 × 17 × 13 × 12 + 31 × 17 × 5
= 31 × 17(13 × 12 + 5)
= 31 × 17 (156 + 5)
= 31 × 17(161)
= 31 × 17 × 7 × 23
= Product of prime factors
Since given number is a product of primes.
∴ Given number is a composite number.

Question 11.
Write the following rational numbers in their decimal form and also state which are terminating and which have non-terminating, a repeating decimal.
(i) \(\frac{5}{8}\)
(ii) \(\frac{17}{200}\)
(iii) \(\frac{21}{125}\)
(iv) \(\frac{7}{11}\)
Solution:
(i) \(\frac{5}{8}\) = \(\frac{5}{2.2 .2}\) = \(\frac{5}{2^3}\) is a terminating decimal.
∵ Denominator consists of only 2’s
= \(\frac{5 \times 5^3}{2^3 \times 5^3}\) = \(\frac{5 \times 125}{10^3}\) = \(\frac{625}{1000}\)
= 0.625

(ii) \(\frac{17}{200}\) = \(\frac{17}{2.2 .2 .5 .5}\) = \(\frac{17}{2^3 \times 5^2}\) is a terminating decimal
∵ Denominator consists of only 2’s and 5’s

(iii) \(\frac{21}{125}\) = \(\frac{21}{5^3}\) is a terminating decimal
∵ Denominator consists of only 5’s

(iv) \(\frac{7}{11}\) is a non-terminating, repeating 2’s or 5’s or both
∵ Denominator doesn’t contain 2’s and 5’s or both ‘
\(\frac{7}{11}\) = 0.636363

Question 12.
Without actually performing division. State whether the following rational numbers will have a terminating decimal form or a non – terminating, repeating decimal form.
(i) \(\frac{14}{625}\)
(ii) \(\frac{13}{12}\)
(iii) \(\frac{74}{455}\)
(iv) \(\frac{76}{200}\)
Solution:
(i) \(\frac{14}{625}\) : It is the form of \(\frac{\mathrm{P}}{\mathrm{q}}\) .
\(\frac{14}{625}\) = \(\frac{14}{5.5 .5 .5}\) = \(\frac{14}{5^4}\)
∵ q = 5⁴ which is of the form 2ⁿ.5^m (n = 0, m = 4)
∴ Given rational number has a terminating decimal expansion.

(ii) \(\frac{13}{12}\) : It is of the form \(\frac{\mathrm{P}}{\mathrm{q}}\).
\(\frac{13}{12}\) = \(\frac{13}{2 \times 2 \times 3}\) = \(\frac{13}{2^2 \times 3}\) = 1 083333
∴ q = 2² × 3 which is not of the form 2ⁿ × 5^m
∴ Given rational number has a non-terminating repeating decimal expansion.

(iii) \(\frac{74}{455}\) : It is the form of \(\frac{\mathrm{P}}{\mathrm{q}}\).
\(\frac{74}{455}\) = \(\frac{74}{5 \times 7 \times 13}\)
∴ q = 5 × 7 × 13 which is not in the form 2ⁿ . 5^m
∴ Given rational number has a non terminating repeating decimal expansion.

(iv) \(\frac{76}{200}\) : It is of the form \(\frac{\mathrm{P}}{\mathrm{q}}\).
\(\frac{76}{200}\) = \(\frac{76}{2^3 \times 5^2}\)
∴ q = 2³ × 5² which is of the form 2ⁿ . 5^m (n = 3, m = 2)
∴ Given number has a terminating decimal expansion.

Question 13.
Write the decimal expansion of the following :
(i) \(\frac{27}{25}\)
(ii) \(\frac{35}{32}\)
(iii) \(\frac{43}{2^3 \cdot 5^2}\)
(iv) \(\frac{729}{3^2 \cdot 5^2}\)
Solution:
Hint: Convert the denominator into the form 10ⁿ or 2ⁿ.5^m.

Question 14.
Write the decimal expansion of the following.
(i) \(\frac{17}{25}\)
(ii) \(\frac{35}{16}\)
(iii) \(\frac{33}{2^3 \cdot 5^2}\)
(iv) \(\frac{243}{3^2 \cdot 5^2}\)
Solution:
Hint : Convert the denominator into the form 10ⁿ or 2ⁿ.5^m.

Question 15.
Prove the following are irrational.
(i) \(\sqrt{2}\) + \(\sqrt{5}\)
(ii) \(\sqrt{7}\)
(iii) 7 + \(\sqrt{3}\)
(iv) 6 – \(\sqrt{2}\)
Solution:
(i) \(\sqrt{2}\) + \(\sqrt{5}\)
Let us assume to the contrary that \(\sqrt{2}\) + \(\sqrt{5}\) is a rational number.
Then, there exist co-prime positive integers ‘a’ and ‘b’ such that

\(\frac{a^2-3 b^2}{2 a b}\) = \(\sqrt{2}\)
But \(\sqrt{2}\) is a rational number.
i.e., \(\frac{a^2-3 b^2}{2 a b}\) is rational.
This contracts the fact that \(\sqrt{2}\) is irrational.
So our assumption is wrong.
∴ Hence \(\sqrt{2}\) + \(\sqrt{5}\) is irrational.

(ii) \(\sqrt{7}\)
Let us assume, to the contrary, that \(\sqrt{5}\) is rational. Then there exist co-prime positive integer a and b such that
\(\sqrt{7}\) = \(\frac{a}{b}\)
\(\sqrt{7}\) b = a
SB.S., we get
7b² = a² …………….. (1)
7 divides a²
Hence 7 divides a
We can write a = 7c for same integer ‘c’. Substitute a = 7c in (1), we get
7b² = (7c)²
b² = \(\frac{49 c^2}{7}\) 7c²
7 divides b² and 7 divide b
‘a’ and ‘b’ have atleast as a common factor. This contradicts the fact that ‘a’ and ‘b’ have no common factor other than 1.
So our assumption is wrong.
∴ \(\sqrt{7}\) is irrational.

(iii) 7 + \(\sqrt{3}\)
Let us assume on the contrary that 7 + \(\sqrt{3}\) = is a rational. Then there exist co-prime positive integers ‘a’ and ‘b’ such that 7 + \(\sqrt{3}\) = \(\frac{a}{b}\)
\(\sqrt{3}\) = \(\frac{a}{b}\) – 7
⇒ \(\sqrt{3}\) = \(\frac{a-7 b}{b}\)
∴ \(\sqrt{3}\) is rational ⇒ \(\frac{a-7 b}{b}\) is rational.
This contradicts the fact that \(\sqrt{3}\) is irrational, so our assumption is wrong
∴ 7 + \(\sqrt{3}\) is irrational.

(iv) 6 – \(\sqrt{2}\)
Let us assume on the contrary that 6 – \(\sqrt{2}\) is rational. Then there exist co-prime positive in-tegers ‘a’ and ‘b’ such that
6 – \(\sqrt{2}\) = \(\frac{a}{b}\)
⇒ 6 – \(\frac{a}{b}\) = \(\sqrt{2}\)
⇒ \(\frac{6 b-a}{b}\) = \(\sqrt{2}\)
\(\sqrt{2}\) is rational \(\frac{6 b-a}{b}\) is rational. This contradicts the fact that \(\sqrt{2}\) is irrational. So our assumption is wrong.
∴ 6 – \(\sqrt{2}\) is irrational.

Question 16.
Prove that \(\sqrt{\mathrm{p}}\) – \(\sqrt{\mathrm{q}}\) is irrational when p, q are primes.
Solution:
Let us assume to the contrary that \(\sqrt{\mathrm{p}}\) – \(\sqrt{\mathrm{q}}\) is rational. Then exist co-prime positive integers ‘a’ and ‘b’

We know that square root of any prime number in irrational. We get \(\sqrt{\mathrm{q}}\) is a rational.
This contradicts the fact that \(\sqrt{\mathrm{q}}\) is irrational. So, our assumption is wrong.
∴ \(\sqrt{\mathrm{q}}\) is irrational
∴ Hence \(\sqrt{\mathrm{p}}\) – \(\sqrt{\mathrm{q}}\) is irrational.

Question 17.
Prove that the following are irrational
(i) \(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{3}\)
(ii) \(\sqrt{3}\)
(iii) 7 + \(\sqrt{2}\)
Solution:
(i) \(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{3}\)
Let us assume to the contrary that \(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{3}\) is a rational number.
Then exist co-prime positive integers ‘a’ and ‘b’ such that
\(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{3}\) = \(\frac{a}{b}\)

This contradicts the fact that \(\sqrt{3}\) is irrational. So our assumption is wrong.
∴ Hence \(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{3}\) is irrational.

(ii) \(\sqrt{3}\)
Let us assume to the contrary, that \(\sqrt{3}\) is rational. Then there exist co-prime positive integers a and b such that
\(\sqrt{3}\) = \(\frac{a}{b}\)
\(\sqrt{3}\)b = a
S.B.S. We get
3b² = a² ………………. (1)
3 divides a²
We can write a = 3c for same integer c substitute a = 3c in (1), we get
3b² = (3c)²
b² = \(\frac{9 c^2}{3}\) = 3c²
3 divides b² and 3 divide b.
‘a’ and ‘b’ have atleast as a common factor. This contradicts the fact that ‘a’ and ‘b’ have no common factor other than 1.
So, our assumption is wrong.
∴ \(\sqrt{3}\) is irrational.

(iii) 7 + \(\sqrt{2}\)
Let us assume on the contrary that 7 + \(\sqrt{2}\) is a rational. Then there exist co-prime positive integers ‘a’ and ‘b’ such that
7 + \(\sqrt{2}\) = \(\frac{a}{b}\)
\(\sqrt{2}\) = \(\frac{a}{b}\) – 7
\(\sqrt{2}\) = \(\frac{a-7 b}{b}\)
\(\sqrt{2}\) is rational ⇒ \(\frac{a-7 b}{b}\) is rational.
This contradicts the fact that \(\sqrt{2}\) is irrational. So our assumption is wrong.
∴ 7 + \(\sqrt{2}\) is irrational

Question 18.
Determine the value of the following.

Solution:

Question 19.
Write each of the following expressions! as log N. Determine the value of N. (Take the base as 10).
(i) log 2 + log 50
(ii) log 50 – log 2
(iii) 4 log 3
(iv) 3 log 2 – 2 log 3
(v) log 343 + log 1
(vi) 3 log 2 + 2 log 5 – 4 log 2
Solution:
(i) log 2 + log 50
∵ log x + log y = log xy
log 2 + log 50 = log (2 × 50)
= log 100
= \(\log _{10}^{10^2}\) = 2 . \(\log _{10}^{10}\)
= 2 × 1 = 2
∵ log a^m = m log a and \(\log _a^a\) = 1

(ii) log 50 – log 2
∵ log x – log y = log \(\left(\frac{x}{y}\right)\)
log 50 – log 2 = log\(\left(\frac{50}{2}\right)\) = log 25

(iii) 4 log 3
(∵ m log a = log a^m)
4 log 3 = log 3⁴ = log 81

(iv) 3 log 2 – 2 log 3
3 log 2 – 2 log 3 (∵ m log a = log a^m)
⇒ log 2³ – log 3²
∵ log x – log y = log \(\left(\frac{x}{y}\right)\)
= log 8 – log 9 = log \(\left(\frac{8}{9}\right)\)

(v) log 343 + log 1
log 343 + log 1
∵ log x + log y = log (xy)
= log (343 × 1) = log 343

(vi) 3 log 2 + 2 log 5 – 4 log 2
3 log 2 + 2 log 5 – 4 log 2
∵ m log a = log a^m
= log 2³ + log 5² – log 2⁴
= log 8 + log 25 – log 16
= log \(\left(\frac{8 \times 25}{16}\right)\) = log \(\left(\frac{25}{2}\right)\)

Question 20.
Evaluate each of the following in terms of x and y, if it is given x = \(\log _2^3\) and \(\log _2^5\).
(i) \(\log _2^75\)
(ii) \(\log _2^4.5\)
(iii) \(\log _2^90\)
Solution:

Question 21.
Expand the following.
(i) Log 10000
(ii) log \(\left(\frac{243}{625}\right)\)
(iii) log (x³y²z⁵)
(iv) log \(\left(\frac{p^3 \mathrm{q}^4}{r}\right)\)
(v) log \(\sqrt{\frac{x^5}{y^3}}\)
Solution:
(i) Log 10000
log (10000) = log (2⁴ × 5⁴)
∵ log(xy) = log x + log y
∵ log a^m = m log a
= log2⁴ + log5⁴
= 4 log 2 + 4 log 5
= 4(log 2 + log 5)

(ii) \(\left(\frac{243}{625}\right)\)
log 243 – log 625
= log3⁵ – log5⁴
= 5 log3 – 4 log5

(iii) log (x³y²z⁵)
= log (x³y²z⁵)
= log x³ + log y² + log z⁵
= 3 log x + 2 log y + 5 log z

(iv) log \(\left(\frac{p^3 \mathrm{q}^4}{r}\right)\)
log \(\left(\frac{p^3 \mathrm{q}^4}{r}\right)\) = log p³ + log q⁴ – log r
log p³ + log q⁴ – log r
= 3 log p + 4 log q – log r

(v) log \(\sqrt{\frac{x^5}{y^3}}\)
log \(\sqrt{\frac{x^5}{y^3}}\) = log \(\left(\frac{x^5}{y^3}\right)^{\frac{1}{2}}\)
= \(\frac{1}{2}\) log \(\left(\frac{x^5}{y^3}\right)\)
= \(\frac{1}{2}\) [log(x⁵) – log(y³)]
= \(\frac{1}{2}\) [5 log x – 3 log y]

Question 22.
Determine the value of the following

Solution:
(i) \(\log _{64}^4\)
Let \(\log _{64}^4\) = x
∵ \(\log _a^N\) = x
⇒ N = a^x
4 = (64)^x
4 = (4³)^x ⇒ 4 = 4^3x
⇒ 4^3x = 4¹ ⇒ 3x = 1 ⇒ x = \(\frac{1}{3}\)

(ii) \(\log _{216}^6\)
Let \(\log _{216}^6\) = x
∵ \(\log _a^N\) = x
⇒ N = a^x
6 = (216)^x
⇒ (216)^x = 6 ⇒ (6³)^x = 6¹
⇒ 6^3x = 6¹ ⇒ 3x = 1 ⇒ x = \(\frac{1}{3}\)

(vii) \(\log _{10}^{0.0001}\)
Let \(\log _{10}^{0.0001}\) = x
0.0001 = 10^x ⇒ 10^x = 0.0001
= \(\frac{1}{10000}\) = \(\frac{1}{10^4}\)
10^x = 10^-4 ⇒ x = -4

(viii) \(3^{2+\log _3^7}\)
= \(3^{2+\log _3^7}\)
∵ a^{m + n} = a^m × aⁿ
= 3ⁿ × 3 \(\log _3^7\) (∵\(a^{\log _a^m}\) = m)
= 9 × 7 = 63

Question 23.
Write each of the following expressions as below. Determine the value of N. (Take the base as 10)
(i) log 4 + log 25
(ii) log 100 – log 2
(iii) 3 log 5
(iv) 2 log 4 – 3 log 2
(v) log 625 + log 1
(vi) 2 log 3 + 3 log 4 – 2 log 5
Solution:
(i) log 4 + log 25
log 4 + log 25 (∵ log x + log y = log xy)
= log (4 × 25)
= log 100 = \(\log _{10}^{10^2}\) = 2.\(\log _{10}^{10}\) = 2 × 1 = 2
(∵ log a^m = m log a and \(\log _{a}^{a}\) = 1)

(ii) log 100 – log 2
log 100 – log 2 (∵ log x – log y = log \(\left(\frac{x}{y}\right)\))
= log \(\left(\frac{100}{2}\right)\) = log 50

(iii) 3 log 5
(∵ m log x = log a^m)
3 log 5 = log 5³ = log 125

(iv) 2 log 4 – 3 log 2
(∵ m log a = log a^m)
2 log 4 – 3 log 2 = log 4² – log 2³
= log 16 – log 8
(∵ log x – log y = log \(\left(\frac{x}{y}\right)\))
= log latex]\left(\frac{16}{8}\right)[/latex] = log 2

(v) log 625 + log 1
(∵ log x + log y = log xy)
= log (625 × 1)
= log 625

(vi) 2 log 3 + 3 log 4 – 2 log 5
(∵ m log a = log a^m)
= log 3² + log 4³ – log 5²
= log 9 + log 64 – log 25
= log \(\left(\frac{9 \times 64}{25}\right)\) = log \(\left(\frac{576}{25}\right)\)

Question 24.
Find the value of Log₁₀ 0.001
Solution:
Let Log₁₀ 0.001 = x
10^x = o.001 = \(\frac{1}{1000}\)
10^x = \(\frac{1}{10^3}\) = 10^-3
10^x = 10^-3 ⇒ x = -3

Question 25.
Find the LCM and HCF of the following integers by the prime factorization method. 72 and 108
Solution:
72 and 108
72 = 2 × 36 = 2 × 2 × 18 = 2² × 2 × 9
= 2³ × 3²
108 = 2 × 54 = 2 × 2 × 27 = 2² × 2³
L.C.M = 2³ × 2³ = 8 × 27 = 216
H.C.F. = 2² × 3² = 4 × 9 = 36

Question 26.
Write 2log3 + 3log5 – 5log 2 as single logarithm.
Solution:
2log 3 + 3log 5 – 5log 2 (∵ mloga = loga^m)
= log 3² + log 5³ log 2⁵
= log 9 + log 125 – log 32 [∵ log x + log y = log(xy)]
= log \(\left(\frac{9 \quad 125}{32}\right)\) = log \(\left(\frac{1125}{32}\right)\)
(∵ log x – log y = log \(\left(\frac{x}{y}\right)\))

Question 27.
Prove that the \(\frac{1}{\sqrt{3}}\) is irrational.
Solution:
Let us consider \(\frac{1}{\sqrt{3}}\) is a rational number.
Then take \(\frac{1}{\sqrt{3}}\) = \(\frac{\mathrm{p}}{\mathrm{q}}\) form (where p, q are integers)
⇒ \(\frac{\mathrm{p}}{\mathrm{q}}\) = \(\sqrt{3}\)
i.e. \(\sqrt{3}\) is a rational number and it is a \(\frac{1}{\sqrt{3}}\) contradiction Hence is an irrational number.

Question 28.
Prove that the 3 + 2\(\sqrt{5}\) is irrational
Solution:
Let us assume that 3 + 2\(\sqrt{5}\) is a rational number
3 + 2\(\sqrt{5}\) = \(\frac{\mathrm{p}}{\mathrm{q}}\) (q ≠ 0)
2\(\sqrt{5}\) = \(\frac{\mathrm{p}}{\mathrm{q}}\) – 3 = \(\frac{\mathrm{p – 3q}}{\mathrm{q}}\)
\(\sqrt{5}\) = \(\frac{p-3 q}{2 q}\)
Here p, q being intergers we can say that \(\frac{p-3 q}{2 q}\) is a rational number.
This contradicts that fact that \(\sqrt{5}\) is an irrational number.
Hence our assumption is wrong.
∴ 3 + 2\(\sqrt{5}\) is an irrational number.

Question 29.
Determine the value of

Solution:

∵ \(\log _a^N\) = x
⇒ N = a^x
⇒ \(\left(\frac{3}{5}\right)^x\) = \(\frac{243}{3125}\) = \(\left(\frac{3}{5}\right)^x\)
∵ Bases are equal
∵Powers are equal
x = 5

Question 30.
Solve 7^x = 9^x-2
Solution:
Given 7^x = 9^x-2
Taking log an both sides
log 7^x = log 9^x-2
⇒ x log 7 = (x – 2) log 9
x log 7 = x log 9 – 2 log 9
⇒ 2 log 9 = x log 9 – x log 7
2 log 9 = x (log 9 – log 7)
∴ x = \(\frac{2 \log 9}{\log 9-\log 7}\)

Question 31.
Establish the relation among the sets of Real Numbers, Rational, Irrational, Integers, whole numbers and Natural Numbers using Venn diagrams.
Solution:

N = the set of natural number
W = the set of whole number
Z = the set of integers
Q = the set of rational number
S = the set of irrational number
R = the set of real number

Question 32.
Prove that 2\(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{7}\) is an Irrational Number. Also check whether (2\(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{7}\)) (2\(\sqrt{5}\) – \(\sqrt{7}\)) is rational or Irrational.
Solution:
Let us consider 2\(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{7}\) be a rational number.
Then 2\(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{7}\) = \(\frac{p}{q}\)
Squaring on both sides, we get

LHS is an irrational number.
RHS = p, q being integers, \(\frac{p^2-69 q^2}{4 q^2}\) is a rational number.
This is a contradiction to the fact that \(\sqrt{35}\) is an irrational. Hence our assumption is wrong, and 2 \(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{7}\) is an irrational number.
Also
(2\(\sqrt{5}\) + \(\sqrt{7}\)) (2\(\sqrt{5}\) – \(\sqrt{7}\)) = (2\(\sqrt{5}\))² – (\(\sqrt{5}\))²
= 20 – 7
= 13, a rational number