TS Inter 2nd Year

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 2nd Lesson पहाड़ से ऊँचा आदमी Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 2nd Lesson पहाड़ से ऊँचा आदमी

दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
‘पहाड़ से ऊँचा आदमी’ पाठ का सारांश पाँच-छः वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
मजदूर दशरथ माँझी की अस्वस्थ जीवन संगिनी फागुनी देवी को 90 कि.मी. दूर स्थित नजदीक वजीरगंज अस्पताल ले जाने के दौरान वह दम तोड देती है। तभी वे पहाड़ काट कर रास्ता बनाकर 90 कि.मी. की दूरी को कम करने का निर्णय करते हैं । वे छैनी – हथौड़े से पहाड़ काटकर रास्ता बनाकर यह साबित किया कि कोई असंभव कार्य नहीं है और मनुष्य से ज्यादा ऊँचा कोई नहीं होता। लोग भी उस कार्य में हाथ बँटाते हैं। कर्मवीर के आगे कठोर पर्वत भी अपना सिर झुकाता है। वे अपर प्रोमोथियस और अपर भगीरथ हैं उनसे काटा हुआ । रास्ता ‘पूअर मैंस ताजमहल’ है । वे ‘पहाड़ से ऊँचा आदमी’ और ‘माउन्टिन मैन’ हैं ।

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
दशरथ माँझी ने पहाड़ तोड़ने की बात क्यों सोची ?
उत्तर:
‘मजदूर दशरथ माँझी की अस्वस्थ जीवन संगिनी फागुनी देवी को लौर से 90 कि.मी. दूर पर स्थित नजदीक वजीरगंज अस्पताल ले जाने के दौरान वह दस तोड़ देती है। गेलौर और वजीरगंज के बीच पहाड़ है । यदि पहाड़ नहीं तो दोनों गाँवों के बीच की दूरी 13 कि.मी. ही होती और उनकी पत्नी ठीक हो जाती । इसी कारण, दशरथ माँझी ने पहाड़ तोड़ कर रास्ता . बनाने की बात सोची ।

प्रश्न 2.
‘पहाड़ से ऊँचा आदमी’ पाठ से हम क्या सीखते हैं ?
उत्तर:
आत्मनिर्भर, दृढ़ निश्चय और कर्मशील व्यक्ति को असंभव कार्य कोई नहीं होता । ऐसा व्यक्ति जंगल में भी मंगल मचा देता है। ऐसे व्यक्ति के सामने पर्वत भी अपना सिर झुकाता है, सागर भी अपनी तरंगों को पसारकर उसका स्वागत करता है । उसका काम सफल होता है जिससे समाज कल्याण होता है । यही हम ‘पहाड़ से ऊँचा आदमी’ पाठ से सीखते हैं ।

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
दशरथ माँझी ने पहाड़ को किससे काटा ?
उत्तर:
छैनी और हथौड़े से

प्रश्न 2.
दशरथ मांझी की पत्नी का नाम क्या था ?
उत्तर:
फागुनी देवी

प्रश्न 3.
गेलौर से वजीरगंज तक जाने की कितने किलोमीटर की दूरी है ?
उत्तर:
पहाड़ तोड़ने के पहले 90 किलोमीटर

प्रश्न 4.
लेखक ने दशरथ मांझी की तुलना किन पौराणिक पुरषों से की है ?
उत्तर:
प्रोमोथियस और भगीरथ से

संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు)

1. गेलौर से वजीरगंज जाने की 90 किलोमीटर की दूरी को 13 किलोमीटर ला देने वाला यह रास्ता एक श्रमिक के प्यार की निशानी है। एक अंग्रेज पत्रकार ने लिखा :- ‘पूअरमैंस ताजमहल ।’

संदर्भ : प्रस्तुत पाठ्यांश सफल लेखक, संपादक, अनुवादक, सक्रिय सांस्कृतिक विचारक एवं सच्चे सामाजिक कार्यकर्ता सुभाष गाताडे के पाठ ‘पहाड़ से उँचा आदमी से उद्धृत है । दशरथ माँझी द्वारा पहाड़ काटने के भगीरथ – यत्न में लोग कैसे अपने हाथ बँटाते हैं, उसका विवरण देते लेखक, प्रस्तुत कथन कहते हैं ।

व्याख्या : लेखक कहते हैं कि दशरथ माँझी छैनी और हथौड़ से पहाड़ काटकर गेलौर से वजीरगंज की 90 कि.मी. की दूरी को 13 कि.मी. लाते हैं । यह नया रास्ता कठोर श्रमिक दशरथ माँझी की जीवन संगिनी फागुनी देवी का पवित्र प्रेम – चिह्न है । अस्वस्थ फागुनी देवी को 90 कि.मी. दूर स्थित नदजीक वजीरगंज अस्पताल ले जाने के दौरान वह दम तोड़ देती है । तब दशरथ इस भगीरथ – यत्न का निर्णयकर कार्य सफलता पाते हैं । जैसे शहशाह शाहजहाँ की प्रियतमा मृत मुमताज की यादगार में वे ताजमहल का निर्माण करते हैं, वैसे ही निर्धन श्रमिक दशरथ अपनी जीवन संगिनी फागुनी देवी की यादगार में वे इस नए रास्ते का निर्माण करते हैं। एक अंग्रेज पत्रकार ठीक कहते हैं कि यही रास्ता दरिद्र दशरथ का ताजमहल है ।

विशेषताएँ : ‘यहा रास्ता एक श्रमिक के प्यार की निशानी’ और ‘पूअर मैंस ताजमहल’ शब्दों में लेखक बिंदु में सिंधु भर देते हैं। दोनों उपमाएँ सटीक हैं । ‘आज की तारीख में …. कहकर लेखक पुराने मीलों की याद दिलाते हैं ।

2. पहाड़ मुझे उतना ऊँचा कभी नही लगा जितना लोग बताते हैं । मनुष्य से ज्यादा ऊँचा कोई नहीं होता ।

संदर्भ : प्रस्तुत पाठ्यांश सफल लेखक, संपादक, अनुवादक, सक्रिय सांस्कृतिक विचारक एवं सच्चे सामाजिक कार्यकर्ता सुभाष गाताडे के पाठ ‘पहाड़ से ऊँचा आदमी से उद्धतृ है । दशरथ माँझी की तुलना प्रोमेथियस और भगीरथ से करते संदर्भ में, पाठ के अंत में, लेखक ये वाक्य करते हैं ।

व्याख्या : लेखक करते हैं कि दशरथ माँझी ने एक पत्रकार से अपने जीवन के दर्शन का जिक्र किया। उन्होंने बताया कि पहाड़ की ऊँचाई जितनी लोग कहते हैं, मुझे उतनी ऊँचाई कभी नहीं लगी। मनुष्य से अधिक ऊँचाई कोई भी नहीं होती । कर्मशील मनुष्य ही सबसे ऊँचा है ।

विशेषताएँ : यह उद्धरण ‘जहाँ चाह वहाँ राह’ लोकोक्ति की याद दिलाता है और दशरथ का दृढ निश्चय और उनकी आत्मनिर्भरता का परिचायक है। हाँ, कर्मवीर जंगल में भी मंगल मचा देता है। उसे असंभव कार्य नहीं होता ।

पहाड़ से ऊँचा आदमी Summary in Hindi

लेखक परिचय

सुपरिचित लेखक और सक्रिय सांस्कृतिक विचारक के रूप में प्रसिद्ध सुभाष गाताडे का जन्म 24 अक्तूबर 1957 को पुणे, महाराष्ट्र में हुआ । सन् 1981 में काशी हिन्दू विश्वविद्यालय से स्नातकोत्तर की शिक्षा प्राप्त की । वे बहुत समय से सामाजिक कार्यों में संलग्न रहे हैं। 1990 से 1999 तक आप ने ” लाक दस्ता” नामक वैचारिक पत्रिका का संपादन किया । वर्ष 2001 से आप “कृति संस्कृति संधान” पत्रिका से संबन्ध रहे हैं। आप सफल सामाजिक कार्यकर्ता, लेखक, सम्पादक, अनुवादक के रूप में जाने जाते हैं। आप के लेख अंग्रेजी, हिन्दी, उर्दू तथा मराठी में देश- विदेश के बहुचर्चित होते रहते हैं और प्रकाशित भी रहते हैं ।

”शाहबाग मूवमेंट,” “तर्क और विचारों से कौन डरता है”, “जब पानी में आग लगी थी’, ‘जाति तोडो – मनुष्य बनो’ तथा ‘समाज संस्कृति और सियासत पर प्रश्नवाचक ‘ आदि आपकि प्रतिष्ठित पुस्तकें हैं ।

सारांश

आपने कई बार लोगों को यह कहते सुना होगा कि “अगर इंसान चाहे तो वह पहाड़ को भी हिला कर दिखा सकता है”। और आज हम आपको ऐसी ही व्यक्ति से रूबरू करा रहे हैं जिन्होंने अकेले दम पर सच मुच पहाड़ को हिला कर दिखा दिया है ।

मैं बात कर रहा हूँ गया (Gaya) जिले के एक अति पिछडे गाँव गहलौर में रहनेवाले दशरथ माँझी की। गहलौर एक ऐसी जगह है जहाँ पानी के लिए भी लोगों को तीन किलोमीटर पैदल चलना पड़ता था, वही अपने परिवार के साथ एक छोटे से झोपंडे में रहनेवाले पेशे से मजदूर श्री दशरथ माँझी ने गहलौर पहाड को अकेले दम पर चीर कर 360 फीट लंबा और 30 फीट चौड़ा रास्ता बन दिया ।

इसकी वजह से गया जिले के अत्री और वजीरगंज ब्लाक के बीच कि दूरी 80 किलोमीटर से घट कर मात्र 3 किलोमीटर रह गयी जाहिर है इससे उनके गाँववालों को काफी सहूलियत हो गयी और इस पहाड़ जैसे काम को करने के लिए उन्होंने किसी dynamite या मशीन का इस्तेमाल नही किया, उनहोंने तो सिर्फ अपनी छेनी हथौडी से ही ये कारनामा कर दिखाया, इस काम को करने के लिए उन्होंने ना जाने कितनी ही दिक्कतों का सामना किया, कभी लोग उन्हें पागल कहते तो कभी सनकी, यहाँ तक कि घरवालों ने भी शुरू में उनका काफि विरोध किया पर अपनी धुन के पक्के दशरथ माँझी ने किसी की न सुनी और एक बार जो छेनी हथौडी उठाई तो बाईस साल बाद ही उसे छोडा, जी हाँ सन् 1960 जब वो 25 साल के भी नही थे, तबसे हाथ में छेनी हथौडी लिये ने वे बाईस साल पहाड काटते रहे ।

रात – दिन, आँधी पानी की चिंता किये बिना दशरथ माँझी नामुनकिन को मुमकिन करने में जुटे रहे । अंततः पहाड़ को झुकना ही पडा। 22 साल [1960-1982] के अथक परिश्रम के बाद ही उनका यह कार्य पूर्ण हुआ, पर उन्हें हमेशा यह अफसोस रहा कि जिस पत्नी की परेशानियों को देखकर उनके मन में काम करने का जज्बा आया अब वही उनके बनाये इस रास्ते पर चलने के लिए जीवित नही थी ।

दशरथ जी के इस कारनामे के बाद दुनिया उन्हे Mountain cutter और Mountain Man के नाम से भी जानने लगी, वैसे पहले भी रेल पटरी के सहारे गया से पैदल दिल्ली यात्रा कर जगजीवन राम और तत्कालीन प्रधानमंत्री इंदिरा गाँधी से मिलने का अद्भुत कार्य भी दशरथ माँझी ने किया था, पर पहाड़ चीरने के आश्चर्यजनक काम के बाद इन कामों का क्या महत्व रह जाता है ?

सन् 1934 में जन्म श्री दशरथ माँझी का देहांत 18 अगस्त 2007 को कैंसर की बीमारी से लड़ते हुए दिल्ली के AIMS अस्पताल में हुआ, इनका अंतिम संस्कार बिहार सरकार द्वारा राजकीय सम्मान के साथ किया गया, भले ही वो आज हमारे बीच न हों पर उनका यह अद्भुत कार्य आनेवाली कई पीढियों को प्रेरणा वेता रहेगा ।

• सफलता पाने के लिए जरूरी है कि हम अपने प्रयास में निरंतर जुटे रहे बहुत से लोग कभी इस बात को नही जान पाते है कि जब उन्होंने अपने प्रयास छोडे तो वह सफलता के कितने करीब थे ।
• सफल होने के लिए संयम बहुत जरूरी है, जिंदगी के बाईस साल तक कठोर मेहनत करने के बाद फल मिला दशरथ माँझी को ।
• कौन कहता है कि “अकेला चना भाड़ नहीं फोड सकता” सकता है ।

पहाड़ से ऊँचा आदमी Summary in Telugu

సారాంశము

మనిషి తలుచుకుంటే ఒక కొండను సైతం కదపగల సామర్థ్యం ఉంటుంది. అని మనం విన్నాము. అటువంటి మహావ్యక్తి గురించి ఈ రోజు మనం తెలుసుకుందాం. ఆ వ్యక్తి ఎవరు అని మీరందరు అనుకుంటున్నారు కదా ? ఆ వ్యక్తి ఎవరో కాదు గయ జిల్లాలో ఒక వెనుకబడిన గ్రామమైన గహలౌరకి సంబంధించిన దశరథమాంజీ గహలౌరి గ్రామం ఎంత వెనుకబడిన గ్రామం అంటే నీరు త్రాగడానికి అక్కడి స్త్రీలు ‘3’ కిలోమీటర్లు నడిచి వెళ్ళి త్రాగునీరు తేవాలి.

అక్కడ తన పరివారంతో ఒక చిన్న గుడిసెలో దశరథమాంజీ నివసించేవాడు. అతను ఒక రోజు కూలి. అతను తన స్వశక్తితో 360 అడుగుల పొడవు మరియు 30 అడుగుల వెడల్పు గల దారిని ఏర్పాటు చేశాడు. దాని కారణంగా గయ జిల్లాలో అత్రి మరియు వజీర్ గంజ్ బ్లాకు మధ్య దూరమైన 80 కిలోమీటర్లు తగ్గి ‘3’ మీటర్లుగా మారిపోయింది. అతని కారణంగా ఊరివాళ్ళకి ప్రయాణం చేసే దూరం తగ్గిపోయింది. కొండను తొలిచేందుకు అతను ఎటువంటి డైనమైటను వాడలేదు.

అతను తన పార, పలుగు, తవ్వుకోల వంటి సామాన్య వస్తువులనే . ఉపయోగించాడు. ఈ పనిని చేయడానికి దశరథ్మాంజే ఎన్నో అవరోధాలను ఎదుర్కొన్నాడు. మొదట్లో అందరు అతనిని పిచ్చివాడిగా భావించేవారు. అతను కొండను త్రవ్వడానికి కారణం అతను ఎంతో ప్రేమగా భావించే తన భార్య మరణం. ఆమెను ఆసుపత్రికి సరియైన సమయంలో తీసుకువెళ్ళలేక ఆమెను ఫాగునీ దేవిని పొగొట్టుకున్నాడు. కొండ చుట్టూ తిరిగి వెళ్ళేటప్పటికి ఆమె ప్రాణం కోల్పోయింది.

అలా ఎవ్వరికి జరగకూడదని భావించి దశరథమాంజీ కొండలోనుండి దారి చేయాలనే ఉద్ధేశ్యంతో కొండను త్రవ్వడం ప్రారంభించాడు. ఇది చాల గొప్ప విషయం. షాజహాను ముంతాజ్ కోసం తాజ్మహల్ కట్టించాడు. దశరథమాంజీ తన ప్రేమ కోసం కొండని తొలచి మార్గం చేశాడు. ఒక ఆంగ్ల పత్రికవారు ఇది ‘Poor Mans Tajmahal’ అని దానిని గురించి గొప్పగా అభివర్ణించారు. 22 సంవత్సరములు (1960 – 1982) దశరథమాంజీ కష్టపడి తను అనుకున్న లక్ష్యం నేరవేర్చాడు. కాని ఎవరి కోసం ఇది చేశాడో (తన భార్య) ఆమె ఇది చూడటానికి ఈ ప్రపంచంలో లేదు అని బాధపడేవాడు.

దశరథమాంజీని ఈ పని తరువాత అందరు “Mountain Cutter” లేక “Mountain Man” అని పిలిచేవారు. 1934వ సంవత్సరంలో పుట్టిన దశరథమాంజీ 18 ఆగష్టు 2007లో కేన్సర్ జబ్బుతో పోరాడి ఢీల్లిలో AIMS ఆసుపత్రిలో చనిపోయాడు. బీహారు ప్రభుత్వం దశరధమాంజీ శవానికి ప్రభుత్వలాంచనాల ప్రకారం అంతిమ సంస్కారాలు జరిపారు. మాంజీ యొక్క ఈ అద్భుత కార్యం రాబోయే తరాల వారికి ఒక గొప్ప మార్గదర్శకం మరియు ప్రేరణ సఫలత పొందడానికి సహనం అవసరం దశరథమాంజీ నిరూపించారు.

कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

टेक्नोलॉजी – technology, టెక్నాలజీ
निर्भर – dependent on, ఆధారపడు
पहाडी चीरने के लिए – for hill cutting, కొండను చీల్చుట కొరకు
इस्तेमाल – use, ఉపయోగం.
शख्स – the man, మనిషి
अन्जाम – the execution, అమలు
बाजुओं – arms, చేతులు
छैनी – chisel, ఉలి
हथौडा – Hammer, గొడ్డలి
ठान लेना – Intend to, ఉద్దేశ్యము
राहगीरों – passer by, ప్రయాణం చేయువారు.
संगिनी – wife, girl-friend, భార్య, స్నేహితురాలు
धुन के पक्के – tuneful, standard, స్థిరంగా ఉండుట, రాగ మంతట
दौरान – during, సమయంలో
हसरत – wish, కోరిక, అనుకొనుట, ఆశించు.
असामयिक मौत – untimely death, అకాల మరణం.
निशानी – sign, Remembrance, గుర్తుగా
यायावरी – nomad, sannyase, సంచారకులు, దేశదిమ్మరి.
जिजीविषा – strong wish, గట్టి నమ్మకం
धमकाया – to threaten, బెదిరించే
कचोटता – to tease, బాధించటం
फाकाकशी – hungry to die, ఆకలితో మరణించు
मृत्युभोज – death fever, death ritual, మరణ ఆచారాలు
मिथकीय पात्रों – mythical character, పౌరాణిక పాత్ర
कोशिशों – tries, ప్రయత్నాలు
इनसानियत – humanitarian మానవతా దృక్పథం
दुश्मन – enemy, foe, శత్రువు
पलभर – moment, క్షణం
संकल्पशक्ति – resolution power, సంకల్ప శక్తి
तब्दील – changed, మార్పు

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 1st Lesson उपभोक्तावाद की संस्कृति Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 1st Lesson उपभोक्तावाद की संस्कृति

दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
‘उपभोक्तावाद की संस्कृति’ पाठ का सारांश पाँच-छः वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
हम लोग विविध विज्ञापनों की चमक दमक से सम्मोहित होकर वस्तुओं के पीछे भाग रहे हैं, चाहे वे घटिया भी क्यों न हों। हमारी दृष्टि वस्तु की गुणवत्ता पर नहीं है । संपन्न – वर्ग प्रदर्शनपूर्ण जीवनशैली को अपना रहा है, जिस पर साधारण निर्धन वर्ग भी मोहितदृष्टि लगाता है । यह, सभ्यता एवं संस्कृति के विकास का चिंताजनक विषय है, जिसे उपभोक्तावाद ने सजाया । यह उपभोक्ता संस्कृति; यह दिखावे की संस्कृति हमारी सामाजिक – जड़ को उखाड़ती है और सामाजिक अशांति को फैलाती है । हमारी सांस्कृतिक अभिमान का भी हास होता है । यह संस्कृति भविष्य के लिए एक बड़ी चुनौती हैं ।

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
उपभोक्तावादी संस्कृति का आपके जीवन पर क्या प्रभाव पड़ रहा है ?
उत्तर:
उपभोक्तावादी संस्कृति का दुष्प्रभाव मेरे जीवन पर अधिक है । इससे समाज में हमारी दूरी बढ़ रही है; सामाजिक परस्पर संबंधों में कमी आ रहा है । जीवन स्तर बढ़ता अंतर हम में आक्रोश एवं अशांति को जन्म दे रहा है । मर्याएँ टूट रही हैं, नैतिकता घट रही है । स्वार्थ परमार्थ को दबा रहा है ।

प्रश्न 2.
उपभोक्तावाद की संस्कृति पाठ के अनुसार उपभोक्ताओं को कैसे जागरूक रहना चाहिए ?
उत्तर:
उपभोक्तावाद की संस्कृति ‘पाठ के अनुसार उपभोक्ताओं को विज्ञापनों की चमक-दमक के चंगुल में नहीं फँसना चाहिए । उनकी दृष्टि आवश्यक गुणवत्त वस्तुओं पर ही होनी चाहिए। विदेशी घटिया ख्याद्यव पेय पदार्थों को तक्षण त्याग करना चाहिए ।

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
उपभोक्तावाद की संस्कृति पाठ के लेखक कौन हैं।
उत्तर:
श्यामचरण दुबे.

प्रश्न 2.
किन खाद्यों को लेखक फूहड़ खाद्य मानते हैं ?
उत्तर:
पीज़ा और बर्गर को

प्रश्न 3.
श्यामाचरण दुबे को किस पुरस्कार से सम्मानित किया गया ।
उत्तर:
मूर्तिदेवी पुरस्कार से

प्रश्न 4.
हमारी सामाजिक नींव को कौन हिला रहा है ?
उत्तर:
उपभोक्ता संस्कृति

संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు)

1. हमारे सीमित संसाधनों का घोर अपव्यय हो रहा है। जीवन की गुणवत्ता आलू के चिप्स से नहीं सुधरती । न बहुविज्ञापित शीतल पेयों से । भले ही वे अंतर्राष्ट्रीय हों ।

संदर्भ : प्रस्तुत उद्धरण साहित्यकार एवं समाजशास्त्री श्यामचरण दुबे के ‘उपभोक्तावाद संस्कृति’ नामक निबंध से उद्धृत है । सामंती – संस्कृति के फैलाव के दुष्परिणाम गंभीर चिंता का विषय कहते हुए निबंधकार ये वाक्य करते है ।

व्याख्या : सामंति संस्कृति के फलस्वरूप अपरमित घटिए विदेशी संसाधनों को स्वीकारकर, हम अपने देश के बढिए परिमित संसाधनों का घोर अनुचित व्यय कर रहे हैं। जिंदगी की गुणता विदेशी घटिए खाद्य – आलू चिप्स आदि से या कई प्रकार से विज्ञापित शीतल पेयों से नहीं सुधरती । विदेशी खाद्य पीज़ा और बर्गर कितने ही नवीनतम हों, वे तो हेथ हैं, घटिए ही हैं । स्वास्थ्य के लिए हानिकारक हैं । इनका त्यागना अच्छा ही है ।

विशेषता : भारतीय संस्कृति के हास की चेतावनी का परिचायक है, प्रस्तुत उद्धरण ।

2. उपभोक्ता संस्कृति हमारी सामाजिक नींव को ही हिला रही है । यह एक बड़ा ख़तरा है । भविष्य के लिए यह एक बड़ी चुनौती है।

संदर्भ : प्रस्तुत उद्धरण साहित्यकार एवं समाजशास्त्री श्यामचरण दुबे के ‘उपभोक्तावाद संस्कृति’ नामक निबंध के समापित वाक्य हैं । गाँधीजि के कथन को उद्धत करते हुए निबंधकार ये वाक्य कहते हैं ।

व्याख्या : निबंधकार कहते हैं कि विज्ञापनों की चमक-दमक के कारण हम भारतीय, विशेषतः निर्धन वस्तुओं के पीछे भाग रहे हैं । यह उपभोक्त संस्कृति का दुष्परिणाम है। इससे भारतीय सामाजिक जड़ कमज़ोर होती है। यह तो भारतीय संस्कृति को अधिक हानि पहुँचाता है। हमारे देश के भविष्य के लिए भी यह उपभोक्ता संस्कृति अत्यंत हानिकारक है ।

विशेषता: निबंधकार इस उद्धरण द्वारा उपभोक्ताओं को चेतावनी दे रहे हैं । भाषा सरल और सुबोध है ।

उपभोक्तावाद की संस्कृति Summary in Hindi

लेखक परिचय

श्यामाचरण दुबे भारतीय समाजशास्त्री एवं साहित्यकार है । एक प्रख्यात अंतरराष्ट्रीय समाज वैज्ञानिक थे । उन्हें एक कुशल प्रशासक और विभिन्न अंतर्राष्ट्रीय संस्थाओं के सलाहकार के रूप में भी याद किया जाता है । उनका जन्म सन् 1922 में हुआ । उन्होंने भारतीय समाज की बदलती परिस्थितियों पर जमकर लिखा है ।

उन्होंने विभिन्न विश्वविद्यालयों में अध्यापन कार्य किया तथा अनेक महत्वपूर्ण पदों पर भी सफलता पूर्वक कार्य किया इसके साथ ही आजीवन लेखन कार्य किया । उन्होंने हिन्दी में “मानव और संस्कृति”, “परंपरा और इतिहास बोध”, “संक्रमण की पीडा’ आदि रचनाएँ की । ‘परंपरा और इतिहास बोध ‘ के लिए उन्हें भारतीय ज्ञानपीठ ने मूर्तिदेवी पुरस्कार से सम्मानित किया । इसका निधन सन् 1996 में हुआ ।

सारांश

हमारी जीवन शैली धीरे – धीरे बदल रही है । इसमें उपभोक्तावाद बढ़ता जा रहा है। अधिकाधिक मात्रा में उत्पादन बढ़ रहा है। जन समुदाय उत्पादोंत्र को भोजन समझकर भोग रहा है। परंतु मनुष्य स्वयं ही उत्पादों की भेंट चढ़ता जा रहा है ।

बाजार में विलासिता की सामग्री की बहुलता है । मनुष्य को लुभाने के लिए विज्ञापन जी – जान एक कर रहे हैं। चाहे खाद्य सामग्री हो, चाहे दैनिक उपयोग की वस्तुएँ हों था प्रसाधन सामग्री, विज्ञापन उनकी विशेषताएँ बताकर मानव समुदाय को तरह- तरह से आकर्षित कर रहे हैं । विज्ञापन फिल्मी सितारों एवं ऋषि-मुनियों का भी हवाला देने से नही चूकते। सौंदर्य प्रसाधनों तो होड़ लग गई है । संभ्रांत परिवारों की महिलाएँ अपनी ड्रेसिंग टेबल पर तीस – तीस हजार रुपये की सौंदर्य सामाग्री रखे ही रहती हैं । अब पुरुष – भी पीछे नही हैं, वे भी कीमती साबुन, तेल, ऑफ्टर शेव और कोलोन लगाने लगे है। जगह- जगह फेशनेबल एवं नए – नए डिशाइन के वस्त्रों के लिए बड़े – बड़े वस्त्रालय एवं बुटीक खुल गए हैं ।

आजकल लोग आवश्यकता के लिए नहीं बल्कि दिखावे के लिए वस्तुएँ अधिक खरीदते हैं । म्यूशिक सिस्टम, कंप्यूटर, मोटर साइकिल तथा कार आदि शौक तथा दिखावे की चीजों हो गई हैं। इसके साथ ही अधिक धनी लोग तो बच्चों की पढ़ाई के लिए पंचसितारा विद्यालय, खुद के इलाज के लिए पंचसितारा हाँस्पिटल, खाना खाने के लिए पंचसितारा होटल में ही जाते है क्यों कि यह उनके स्तर के अनुरूप होता है । अमरीका में तो लोग मरने के बाद बनने वाली समाधि को सजाने के लिए भी पैसा खर्च करने लगे हैं ।

उपभोक्तावादी समाज अपना स्तर दिखाता है किंतु सामान्य समाज ललचाई निगाहों से देखता रहता है । उपभोक्तावाद का प्रसार सामंती सांस्कृति की देन है । जो आज भी भारत में मौजूद है। सामंत बदल गए किंतु सामंती पहले जैसी ही फल – फूल रही है। हमारी सांस्कृतिक पहचान नष्ट हो रही है, परंपराएँ खत्म हो रही हैं और आस्था का नाम ही खत्म हो गया है । हम पश्चिमी सभ्यता का अंधानुकरण कर झूठी आधुनिकता में मदहोश हैं । दिग्भ्रमित होकर अपना उद्देश्य भूल गए हैं ।

इस तरह की संस्कृति को अपनाने के कारण संसाधनों एवं धन, दोनों अपव्यय हो रहा है। सामाजिक संबंध बिगड़ रहे हैं। आपस में दूरियाँ बढ रही हैं । आक्रोश एवं अशांति बढ़ रही है। हमारी सांस्कृतिक पहचान नष्ट हो रही है। झूठे विकास के लालच में हम सच्चे विकास को भूल गए। अपना उद्देश्य भूल गए । मनुष्य महत्वाकांक्षी एवं उसका जीवन व्यक्ति केंद्रत हो गया

गाँधी जी ने कहा था, “हम स्वस्थ सांस्कृतिक प्रभावों के लिए अपने दरवाजो, खिडकियाँ अवश्य खुले रखें किंतु अपनी बुनियाद पर कायम रहें । उपभोक्तावादी संस्कृति हमारी सामाजिक नींव को हिला रही है। यह एक बड़ा खतरा है । भविष्य के लिए यह एक बड़ी चुनौती है ।

उपभोक्तावाद की संस्कृति Summary in Telugu

సారాంశము

మనుషుల యొక్క జీవనశైలి మెల్లమెల్లగా మారుతూ వచ్చింది. వినిమయతత్వం రోజురోజుకి పెరుగుతూ వచ్చింది. ఎక్కువ సంఖ్యలో వస్తువులు ఉత్పత్తి అవ్వడం మొదలైనవి. భోజనానికి ఏవిధంగా మనం అలవాటుపడ్డామో అలాగే ఉత్పత్తులకు అలవాటు పడిపోయాము వస్తువులను మనుషులు స్వయంగా వినియోగించి ధరలను పెంచుతూ పోతున్నారు.

బజారులో ఈనాడు విలాసపూరితమైన వస్తువుల ప్రచారం జోరున సాగుతూ ఉంది. ప్రకటనలు వస్తువుల ప్రచారంలో ఒక దాని కన్నా మరియొకటి గొప్పది అని TVలో Yards రూపంలో చూపిస్తూ ప్రజలను ఆకర్షిస్తున్నారు. మోసపోతున్నాము అని మనుషులు గ్రహించడం లేదు. వారిని ఆకర్షితులు చేయడం కోసం సినిమా తారలను, దొంగస్వాములను ప్రకటనలలోచూపిస్తున్నారు.

వెర్రివారు అయిన ప్రజలు అమాయకులు అయిన ప్రజలు మోసపోతున్నారు. సౌందర్య వస్తువులకు ఈనాడు పెద్ద పోటీ జరుగుతుంది. మధ్య తరగతి స్త్రీలు అయిన ఈరోజున తమ డ్రెస్సింగ్ టేబులుపైన 30,000/- వరకు సౌందర్య సాధనాలను ఉంచుకుంటున్నారు. కొంతమంది గొప్పని చూపించడం కోసం అని వస్తువులను కొంటున్నారు.

మ్యూజిక్ సిస్టమ్, కంప్యూటర్లు, కార్లు, మోటరు బైకులు మొదలైన వస్తువులను గొప్ప చూపించడం కోసం కొంటున్నారు. ధనవంతులు వారి పిల్లల చదువులు కూడా 5 star విద్యాలయాలు, 5 star హాస్పటళ్ళు, తినే తిండి 5 star Hotels అయి ఉండాలి అని భావిస్తున్నారు. ప్రతి చోట A. C ఉండాలి. ప్రతీది తమ డబ్బు హోదాకి తగినట్లుగా ఉండాలి అని ధనవంతుల అభిప్రాయం. అమెరికా వంటి దేశాలలో సమాధులను కూడా చాలా గొప్పగా అలంకరిస్తారు.

ఉపభోక్తవాది సమాజం తన యొక్క స్థాయిని చూపుతుంది. సామాన్యులు ఆశపూరిత కళ్ళతో చూస్తూ ఉంటున్నారు. మనం వేరే దేశపు సంస్కృతిని వేరే దేశ వ్యక్తులను పెట్టుబడిదారులను వృద్ధి అయ్యేటట్లు మనం చేస్తున్నాము. విదేశీ వస్తువుల మోజులో పడి మన దేశ వస్తువులను మనం కొనడం లేదు.

స్వాతంత్ర్యం వచ్చినా మనం విదేశీయుల బాటలో ప్రయాణం చేసి స్వదేశీ వస్తువులను బహిష్కరిస్తున్నాము. మన ఆచారాలు పూర్తిగా నశించిపోతున్నాయి. పశ్చిమ దేశాల మోజులో పడి మన దేశ ఆచారాలు, మన సంస్కృతిని పూర్తిగా మర్చిపోతున్నాము. తిలోదకాలు సమర్చించాము. మనిషి స్వార్థపరుడుగా మారిపోయాడు. ఒక వ్యక్తి, ఒక కుటుంబం, డబ్బు సంపాదన ఇదే వారి పరమ కర్తవ్యంగా భావిస్తున్నారు.

మన సంస్కృతి, మన ఆచారాలు, మన కట్టుబాట్లు మన వద్దకు రావాలంటే మన చుట్టూ ఉండే తలుపులను తీసి ఉంచాలని గాంధీ మహాత్ముడు చెప్పారు. వినిమయ తత్వం మన సంస్కృతిని, సమాజాన్ని కుదిపివేస్తుంది. ఇది చాలా అపాయకరం భవిష్యత్తు తరాల వారికి ఇది ఒక (చాలెంజ్) సవాలు.

कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

शैली – style of, పద్ధతిలో
वर्चस्व – domination, ముఖ్యమైన
विज्ञापित – advertisement, ప్రకటన
अनंत – going, infinite, అనంతమైన, అంతంలేని
सौंदर्य प्रसाधन – cosmetics, సౌందర్యాన్ని పెంచు సామాగ్రి
परिधान – out fit, wear, వస్త్రాలు, బట్టలు, సరంజామా
अस्मिता identity, గుర్తింపు
अवमूल्यन – Devaluation, విలువ తగ్గించుట
क्षरण – erosion, హరింపజేయుట
उपनिवेश – colony, కొత్తగా అన్యదేశాన ఏర్పరచుకొనిన గ్రామం
प्रतिमान – icon, idol, ప్రతిమ, బొమ్మ
प्रतिस्पर्धा – competition, పోటీ

छद्मा – pseudo mouth grinning face, కల్పితమైన, కృత్రిమంగా సమకూర్చిన
दिग्भ्रमित – Delusional, భ్రాంతి, భ్రమకలిగించు
वशीकरण – mesmerism, వశంలో చేసుకొనుట, వశీకరణము
अपव्यय – dissipation, extravagance, వ్యర్థం, దుర్వ్యయం
तात्कालिक – Immediate, తాత్కాలికంగా
परमार्थ – Highest truth, పరమార్థము
उपभोक्ता – The consumer, వ్యయం చేయువాడు, అనుభవించు
संस्कृति – culture, సంస్కృతి
इलाज – treats, వైద్యము
नीवं – foundation, పునాది
शीतल पेय – soft drink, ద్రవ పానీయాలు
महज दिखावा – just show off, ఆడంబరం
चुनौती – challenge, ఆక్షేపించు, సవాలుచేయు

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material Grammar वाक्यशुद्धीकरणम् Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit Grammar वाक्यशुद्धीकरणम्

सुबन्तशब्देभ्यः वचनानुगुणं लट् लकारस्य तिङ्प्रत्ययानां विधिः अधः मञ्जूषायां प्रदर्शितः । छात्राः तं विधिं सम्यक् अधीत्य वाक्यानि शुद्धीकर्तुं शक्रुवन्ति ।

• वाक्यं पदैः निर्मीयते । वाक्ये कर्तृपदस्य वचनम् अनुसृत्य क्रियापदं प्रयुज्यते ।
• कर्तृपदम् अनुसृत्य ‘पठ्’ धातोः क्रियापदरूपाणि कथं प्रयुज्यन्ते इति अधः मञ्जूषायां प्रदर्शितानि ।
• एतेषाम् आदर्शवाक्यानाम् अध्ययनेन छात्राः वाक्यशुद्धीकरणे कुशलाः भवन्ति ।

उदाहरणवाक्यानि

1. ‘बालकः’ इति कर्तृपदं एकवचनम् अस्ति । अतः ‘पठ्’ धातोः ‘ति’ इति प्रथमपुरुषैकवचनप्रत्ययः विहितः ।
2. ‘बालकौ’ इति कर्तृपदं द्विवचनम् अस्ति । अतः ‘पठ्’ धातोः ‘तः’ इति प्रथमपुरुषद्विवचनप्रत्ययः विहितः ।
3. ‘बालकाः’ इति कर्तृपदं बहुवचनम् अस्ति । अतः ‘ पठ्’ धातोः ’न्ति’ इति प्रथमपुरुषबहुवचनप्रत्ययः विहितः ।
4. ‘त्वम्’ इति कर्तृपदं एकवचनम् अस्ति । अतः ‘ पठ्’ धातोः ‘सि’ इति मध्यमपुरुषैकवचनप्रत्ययः विहितः ।
5. ‘युवाम्’ इति कर्तृपदं द्विवचनम् अस्ति । अतः ‘ पठ्’ धातोः ‘थः’ इति मध्यमपुरुषद्विवचनप्रत्ययः विहितः ।
6. ‘यूयम्’ इति कर्तृपदं बहुवचनम् अस्ति । अतः ‘ पठ्’ धातोः ’थ’ इति मध्यमपुरुषबहुवचनप्रत्ययः विहितः ।
7. ‘अहम्’ इति कर्तृपदं एकवचनम् अस्ति । अतः ‘पठ्’ धातोः ‘मि’ इति उत्तमपुरुषैकवचनप्रत्ययः विहितः ।
8. ‘आवाम्’ इति कर्तृपदं द्विवचनम् अस्ति । अतः ‘पट्’ धातोः ‘वः’ इति उत्तमपुरुषद्विवचनप्रत्ययः विहितः ।
9. ‘वयम्’ इति कर्तृपदं बहुवचनम् अस्ति । अतः ‘पठ्’ धातोः ’मः’ इति उत्तमपुरुषबहुवचनप्रत्ययः विहितः ।

क्रियापदस्य पुरुषानुगुणं वचानुिगुणञ्च अधो रेखाङ्कितानि कर्तुपदानि शुद्धीकृत्य वाक्यानि लिखत ।

క్రియాపదానికి పురుషను అనుసరించి వచనానుగుణంగా క్రింద గీతగీసిన కర్తృ పదాలను సరిచేసి వ్యాక్యాలు రాయండి.

प्रश्न 1.
बालकाः फलानि खादति ।
उत्तर:
बालकः फलानि खादति ।

प्रश्न 2.
कविः काव्ये लिखतः ।
उत्तर:
कवी काव्ये लिखतः ।

प्रश्न 3.
भानवः आकाशे विचरति ।
उत्तर:
भानुः आकाशे विचरति ।

प्रश्न 4.
गौः वत्सान् पश्यन्ति ।
उत्तर:
गावः वत्सान् पश्यन्ति ।

प्रश्न 5.
भक्ती मुक्तिं यच्छति ।
उत्तर:
भक्तिः मुक्तिं यच्छति ।

प्रश्न 6.
नदीं परोपकाराय वहन्ति ।
उत्तर:
नद्यः परोपकाराय वहन्ति ।

प्रश्न 7.
वध्वः विवाहमण्डपम् गच्छति ।
उत्तर:
वधू विवाहमण्डपम् गच्छति ।

प्रश्न 8.
वनं वायुप्रदूषणं परिहरन्ति ।
उत्तर:
वनानि वायुप्रदूषणं परिहरन्ति ।

प्रश्न 9.
वारीणि मलिनं प्रक्षालयति ।
उत्तर:
वारि मलिनं प्रक्षालयति ।

प्रश्न 10.
मधूनि रोगनाशकं भवति ।
उत्तर:
मधु रोगनाशकं भवति ।

प्रश्न 11.
विद्वान् वादे जयन्ति ।
उत्तर:
विद्वांसः वादे जयन्ति ।

प्रश्न 12.
त्वचः देहं रक्षति ।
उत्तर:
त्वक् देहं रक्षति ।

प्रश्न 13.
मरुत् गन्धं वहन्ति ।
उत्तर:
मरुतः गन्धं वहन्ति ।

प्रश्न 14.
मनांसि चञ्चलं भवति ।
उत्तर:
मनः चञ्चलं भवति ।

प्रश्न 15.
गुणिनः लोकम् उपकरोति ।
उत्तर:
गुणी लोकम् उपकरोति ।

प्रश्न 16.
सरितः समुद्रं प्रविशति ।
उत्तर:
सरित् समुद्रं प्रविशति ।

प्रश्न 17.
प्राचीदिशः मार्गं दर्शयति ।
उत्तर:
प्राक्दिक् मार्गं दर्शयति ।

प्रश्न 18.
ते दुग्धं पिबति ।
उत्तर:
सः दुग्धं पिबति ।

प्रश्न 19.
अहं विद्यालयं गच्छामः ।
उत्तर:
वयं विद्यालयं गच्छाभः ।

प्रश्न 20.
युयं विदूषकं परिहससि ।
उत्तर:
त्वं विदूषकं परिहससि ।

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Accountancy Study Material 7th Lesson కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Accountancy Study Materia 7th Lesson కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు:

ప్రశ్న 1.
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ అంటే ఏమిటి ?
జవాబు.

1. సంస్థలు తమ ఆర్థిక సమాచారాన్ని నమోదుచేయడానికి రూపొందించిన సాఫ్ట్వేర్ ద్వారా కంప్యూటర్లో ఖాతాల నిర్వహణ చేయడాన్ని కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ అంటారు.
2. కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ అనేది కంప్యూటర్ మరియు అకౌంటింగ్ నియమాలు మరియు విధానాలచే ఏర్పడిన అకౌంటెంట్ వ్యవస్థ.

ప్రశ్న 2.
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ఉపయోగించాల్సిన అవసరం ఏమిటి ?
జవాబు.

1. కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం వ్యాపారులు వారి ఆర్ధిక సమాచారాన్ని నమోదు చేయడానికి ఉపయోగించే వ్యవస్థ.
2. కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ వ్యవస్థ చాలా సమయాన్ని మరియు శ్రమను ఆదాచేస్తుంది. గణిత లోపాలను గణనీయంగా తగ్గిస్తుంది. మరియు మానవ ఆధారిత విధానం కంటే ఎక్కువ సమయానుకూల సమాచారాన్ని అందిస్తుంది.
3. సమగ్ర నిర్వహణ వ్యవస్థ (MIS) ద్వారా కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ఆర్ధిక నివేదికలను తయారుచేస్తుంది. మరియు త్వరితగతిన నిర్ణయాలు తీసుకోడానికి సహాయపడుతుంది.

ప్రశ్న 3.
మానవ ఆధారిత అకౌంటింగ్ కంటే కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ఉపయోగపడుతుందని ఎలా చెప్పగలరు ?
జవాబు.
మానవ ఆధారిత అకౌంటింగ్ కంటే కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ఉపయోగకరమైనది. ఎందుకంటే కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ మానవ సంబంధ అకౌంటింగ్ కంటే అనేక ప్రయోజనాలను అందిస్తుంది. అవి ఈ కింది విధంగా ఉన్నాయి.

1. కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ వేగవంతమైనది, మరియు ఖచ్చితత్వం కలిగినది.
2. తక్షణమే నివేదికలు రూపొందించగలదు.
3. అకౌంటింగ్ నివేదికలు తయారుచేసేటప్పుడు ఖాతాలకు సంబంధించిన తాజా సమాచారం ప్రతిబింబిస్తుంది.

ప్రశ్న 4.
వ్యాప్తిని లక్షణం ఏమిటి ?
జవాబు.

1. కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ద్వారా సమాచారాన్ని కాగితం కంటే సులభంగా ఒక చోటు నుంచి మరొక చోటుకు మార్చవచ్చు. మరియు కంపెనీ కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంట్స్ను అనేక సంవత్సరాల వరకు నిరంతంరం కొనసాగించవచ్చు.
2. కంపెనీ పరిమాణం మరియు శైలితో సంబంధం లేకుండా ప్రస్తుత మరియు భవిష్యత్తు అవసరాలను తీర్చడానికి కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ రూపొందించబడింది.

ప్రశ్న 5.
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ యొక్క కింది లక్షణాల గురించి రాయండి.
జవాబు.
i) మొత్తం దృశ్యమానత :

1. కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం ఖాతాదారుల సమాచారాన్ని భద్రపరచడానికి మరియు మెరుగైన ఖాతాదారుల సంతృప్తిని పెంచడానికి అవసరమైన ప్రణాళిక తయారుచేయడానికి తగినంత సమయాన్ని అందిస్తుంది.
2. కంపెనీ రోజువారీ వ్యాపార కార్యకలాపాలకు ఎక్కువ దృశ్యమానతను కలిగి ఉంటుంది మరియు చాలా ముఖ్యమైన సమాచారానికి ప్రాప్యత కలిగి ఉంటుంది. దీని ద్వారా రోజువారి వ్యాపార కార్యకలాపాలను, ఎప్పటికప్పుడు చూడడానికి వీలవుతుంది.

ii) ఆధిపత్యం :

1. పెద్ద మొత్తంలో సమాచారాన్ని భద్రపరిచి, కోరినవెంటనే అత్యంత వేగంతా, సమర్ధవంతంగా, అధిక పరిమాణ శక్తితో అందింగలిగే విధంగా కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ రూపొందించబడింది.
2.  కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ఎక్కువ మొత్తంలో లావాదేవీలను ఎక్కువ తిరిగి పొందగల సామర్థ్యంలో నిల్వ చేయగలదు.

iii) ఖచ్చితత్వం మరియు వేగవంతం :

1. కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ వినియోగదారుల కోసం అనుకూలీకరించిన టెంప్లేట్లను కలిగి ఉంటుంది. ఇవి వేగంగా మరియు ఖచ్చితమైన డేటా ఎంట్రీని అనుమతిస్తాయి.
2. వ్యాపార వ్యవహారాలను నమోదుచేసిన తర్వాత అది సమాచారాన్ని స్వయంచాలకంగా తయారుచేస్తుంది. అందువల్ల ఎక్కువ వేగంతో పనిచేయడం చాలా సులభం అవుతుంది.

ప్రశ్న 6.
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ యొక్క పరిమితుల్లో ఏవైనా రెండింటి గురించి వ్రాయండి.
జవాబు.
1. శిక్షణ వ్యయం:
అధునాతన కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ప్యాకేజీలకు సాధారణంగా ప్రత్యేక సిబ్బంది అవసరం. పర్యవసానంగా, హార్డ్వేర్ మరియు సాఫ్ట్వేర్ వాడకాన్ని నిరంతర ప్రాతిపదికన అర్థం చేసుకోవడానికి భారీ శిక్షణ వ్యయాన్ని చేయాల్సివస్తుంది. ఎందుకంటే కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం యొక్క సమర్థవంతమైన వినియోగాన్ని నిర్ధారించడానికి కొత్త రకాల హార్డ్వేర్ మరియు సాఫ్ట్వేర్లు రూపొందించబడతాయి.

2. భద్రతా సమస్యలు :
సమాచారంలో ఏవైనా మార్పులు గుర్తించబడనందున కంప్యూటర్ సంబంధిత నేరాలను గుర్తించడం కష్టం. మానవ ఆధారిత అకౌంటింగ్ విధానములో రికార్డుల మార్పును సులభంగా కనుగొనవచ్చు. సమాచారం లేదా ప్రోగ్రామ్ల మార్పు ద్వారా కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానములో మోసం మరియు అపహరణ సాధారణంగా జరుగుతుంది. పాస్వర్డ్ లేదా వినియోగదారు హక్కుల హ్యాకింగ్ అకౌంటింగ్ రికార్డులను మార్చవచ్చు.

ప్రశ్న 7.
మానవ ఆధారిత మరియు కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ మధ్య ఏవైనా రెండు తేడాలను రాయండి.
జవాబు.

ప్రశ్న 8.
క్రింది సాఫ్ట్వేర్ గురించి మీకు ఏమి తెలుసు.
జవాబు.
i) ప్రాఫిట్ బుక్స్ :

1. ఈ సాఫ్ట్వేర్ పూర్తి జాబితా నిర్వహణ మరియు వ్యాపారాన్ని స్థిరంగా నియంత్రించడంలో సహాయపడే వివవణాత్మక పన్ను నివేదికలను అందిస్తుంది.
2. సంస్థ ఉత్పాదక యూనిట్ అయినా, టోకు వ్యాపారి అయినా, లేదా చిల్లర వ్యాపారి అయినా, ప్రాఫిట్బుక్స్ సమాచారాన్ని ఖచ్చితత్వంతో అందిస్తుంది.
3. నిర్వహణ ప్రక్రియను ట్రాక్ చేయడానికి మరియు పన్ను రిటర్నిలను దాఖలు చేయడానికి ఇది ఒక వేదిక. ఆదాయ మరియు వ్యయ ప్రకటనలను నిర్వహించడం నుంచి మొత్తం నగదు ప్రవాహాన్ని ట్రాక్ చేయడం వరకు, లాభాల పుస్తకాల ఉత్తమ అకౌంటింగ్ మరియు జాబితా నిర్వహణ పరిష్కారంగా పనిచేస్తాయి.

ii) గిర్ద్ :

1. భారతదేశంలో అన్నీ అంశాలతో నిండిన అధునాతన అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్. ఇది స్థానిక డేటాబేస్ ను ఉపయోగిస్తుంది. మరియు వ్యాపారం విజయవంతంగా వృద్ధి చెందడానికి అనుకూల నివేదికలను అందిస్తుంది.
2. సాఫ్ట్వేర్ ఆర్థిక నిర్వహణకు మాత్రమే కాదు. జాబితా తయారీ, స్టాక్ నిర్వహణ మరియు బ్యాంక్ ఖాతాలను ఉన్నత స్థాయి భద్రతతో నిర్వహించడానికి ఉపయోగపడుతుంది. గిర్గ్ జిఎస్టి సమ్మతి మరియు అకౌంటింగ్ స్థిరత్వం మంచి విశ్లేషణ కోసం అంతర్దృష్టి నివేదికలను అందిస్తుది.
3. అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్ వ్యాపారాన్ని జట్టు సభ్యులతో పంచుకునేందుకు వీలు కల్పిస్తుంది. తద్వారా వారు అత్యధిక ప్రాధాన్యతలు అవసరమయ్యే అంశాలను ట్రాక్ చేస్తారు.

iii) వ్యాపార్ :

1. ఈ అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్ ఒక ఉచిత ప్లాట్ఫామ్. ఇది ఇన్వాయిస్ ను నిర్వహించడానికి, జాబితా రికార్డులను పొందటానికి, ఖాతా పుస్తకాలను నిర్వహించడానికి మరియు వ్యాపార వృద్ధి రేటుపై దృష్టి సారించేటప్పుడు రోజువారీ వ్యాపార కార్యకలాపాలను ట్రాక్ చేయడానికి అనుమతిస్తుంది.
2. చిన్న రంగాలలో ఉన్న వ్యాపారులకు చాలా వరకు డిజిటల్ అప్గ్రేడ్ అవసరం కాబట్టి, వ్యాపార్ సమర్థవంతమైన పరిష్కారంగా పనిచేస్తుంది.
3. వ్యాపార్ జీఎస్టీ మాన్యవల్ లెక్కలతో లోపాలను తొలగించేటప్పుడు కంప్లైంట్ మరియు లోపం లేని పన్ను రాబడిని అనుమతిస్తుంది. అనుకూలీకరించదగిన ఇన్వాయిస్ ను సృష్టిస్తుంది. మరియు చెల్లింపు రిమైండ్లను ఆటోమేట్ చేస్తుంది.

iv) లాజిక్ :

1. ఇది భారతదేశంలో ఆన్లైన్ అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్. ఇది అకౌంటింగ్ మరియ ఫైనాన్షియల్ మాడ్యూల్లో వ్యూహాత్మక ERP వ్యవస్థను కలిగి ఉండాలనే డిమాండ్ను సంతృప్తిపరుస్తుంది.
2. లాజిక్ అనేది అధునాతన కంప్యూటరీకరించిన సాఫ్ట్వేర్. ఇది లోపంలేని ఆర్థిక నిర్వహణ, బడ్జెట్ మరియు ప్రణాళికలను సులభతరం చేస్తుంది. అంచనా వేయడానికి సహాయపడుతుంది. సమర్థవంతమైన పనితీరు విశ్లేషణను అందిస్తుంది. మరియు సాధారణ ఆవర్జా మరియు అకౌంటింగ్ సమాచారాన్ని అనుసంధానిస్తుంది.
3. వ్యాపార నిర్వహణ వివిధ విభాగాలతో క్రాస్-కమ్యూనికేషన్ కలిగిఉంటుంది మరియు లాజిక్ అందించే సమగ్ర డేటాను ఉపయోగించి వ్యాపార ప్రతినిధుల సహకారాన్ని సులభతరం చేస్తుంది.

v) మైబుక్స్:

1. ఈ సాఫ్ట్వేర్ వ్యవస్థాపకులు, అకౌంటెట్లు, చిన్న ఐటి, ఆర్థిక సంస్థలు మరియు ఫ్రీలాన్సర్లకు అద్భుతమైన అకౌంటింగ్ పరిష్కారం. మైబుక్స్ GST అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్ అన్ని చిన్న వ్యాపార సంస్థల యజమానుల కోసం
   రూపొందించబడింది.
2. చిన్న వ్యాపార యజమానుల దృక్పథం నుండి రూపొందించిన మైబుక్స్, సమాచారాన్ని రూపొందించడంలో వినియోగదారుని అనుభవాన్ని కేంద్ర లక్ష్యంగా ఉంచాయి. కాబట్టి, అధికారిక శిక్షణ అవసరం ఉండదు.
3. ఇది సమాచారం చుట్టూ ఉపయోగపడే చిట్కాలు, తద్వారా లక్షణాలు మరియు కార్యాచరణలను చాలా సులభంగా కనుక్కోవచ్చు.

vi) జోహోబుక్స్ :

1. ఇది భారతదేశంలో ప్రసిద్ధ ఆన్లైన్ అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్. ఇది ఎండ్-టు-ఎండ్ ఆర్థిక పరిష్కారం కోసం సమగ్ర వేదికగా పనిచేస్తుంది. జోహో బుక్స్ జిఎస్టి కంప్లైంట్, వ్యాపార పనులను ఆటోమేట్ చేస్తుంది. మరియు ఫైనాన్షియల్ అకౌంటింగ్ను నిర్వహిస్తుంది. ఇది ఒకే మూలం నుండి విభాగాలను సమిష్టిగా నిర్వహించడంలో సహాయపడుతుంది.
2. అమ్మకపు ఆర్డర్లు మరియు ఇన్వాయిసులను నిర్వహించడం నుండి, జోహో బుక్స్ ప్రాపంచిక జిఎస్టి ఇన్వాయిస్లు, బుక్కీపింగ్, భారీ ఆవర్జాలు మరియు వివిధ అకౌంటింగ్ పనులకు పనికొస్తుంది.
3. నగదు రాబడులు, చెల్లించవలసినవి, బ్యాంకింగ్, జాబితా, టైమ్ షీట్లు మరియు వ్యాపార పరిచయాలను నిర్వహించడానికి మరియు నివేదికలను రూపొందించడానికి జోహో బుక్స్ ఫీచర్-ప్యాక్ ఉపయోగపడుతుంది.

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు:

ప్రశ్న 1.
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ప్రాముఖ్యతను వివరించండి.
జవాబు.
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ప్రాముఖ్యత కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం అనేది వ్యాపారులు వారి ఆర్థిక సమాచారాన్ని నమోదుచేయడానికి ఉపయోగించే వ్యవస్థ. కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ప్రాముఖ్యతను ఈ క్రింది విధంగా గుర్తించవచ్చు.
1. సమయం మరియు వ్యయ పొదుపు :
కంప్యూటర్ వాడడం ద్వారా అకౌంటింగ్ సమాచారాన్ని చాలా సులభంగా పొందుపరచవచ్చు. వ్యాపార లావాదేవీలు కంప్యూటర్లోకి ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా కంప్యూటర్ లావాదేవీలను తదనుగుణంగా నమోదుచేస్తుంది. ఈ విధంగా కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం సమయాన్ని మరియు డబ్బును ఆదా చేస్తుంది.

2. వ్యవస్థీకృత సమాచారం :
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం ద్వారా వ్యవస్థలోకి సమాచారం ప్రవేశించి నప్పుడు వ్యాపారాన్ని క్రమబద్ధంగా ఉంచడానికి సహాయపడుతుంది. ఇది సమాచారాన్ని తెలుసుకోవడాన్ని సులభం చేస్తుంది. ఉద్యోగులు ఏదైనా ఆర్థిక సమాచారం అవసరమైనప్పుడు సులభంగా చూడవచ్చు.

3. సమాచార నిల్వ :
సమాచారాన్ని నిల్వ చేయడం వ్యాపారానికి చాలా అవసరం. కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానములో నిల్వ చేయబడుతుంది.

4. సమాచార పంపిణీ :
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం సంస్థలకు ఆర్థిక సమాచారాన్ని సులభంగా పంపిణీ చేయడానికి అనుమతిస్తుంది. ఆర్థిక నివేదికలు కంప్యూటర్ నుండి నేరుగా ముద్రించబడతాయి మరియు సమాచారం అవసరమయ్యే వారికి అంతర్గతంగా మరియు బాహ్యంగా పంపిణీ చేయబడతాయి.

5. నిర్వహణ నివేదికలు :
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానంలో డేటా ఖచ్చితమైనదిగా మరియు తాజాగా ఉంటుంది. నిర్వహణ సమయంలో ఆన్లైన్ నివేదికను అభ్యర్థించవచ్చు. ఇది నిర్వహణ నిర్ణయాలను మరింత నమ్మదగినదిగా మరియు సమయానుకూలంగా తయారుచేస్తుంది.

6. నియంత్రణ నిబంధనలు :
వివిధ ప్రభుత్వ సంస్థల నుండి రోజూ నివేదికలు అవసరం. ఈ చట్టబద్ధమైన అవసరాలకు అనుగుణంగా కంప్యూటర్ విధానం వారి డేటా మరియు నివేదికలను నిర్వహించగలదు.

ప్రశ్న 2.
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ లక్షణాలు ఏమిటి ?
జవాబు.
1. ఖచ్చితత్వం మరియు వేగవంతం :
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ వినియోగదారుల కోసం అనుకూలీకరించిన టెంప్లేట్లను కలిగి ఉంటుంది. ఇవి వేగంగా మరియు ఖచ్చితమైన డేటా ఎంట్రీని అనుమతిస్తాయి. వ్యాపార వ్యవహారాలను నమోదుచేసిన తర్వాత అది సమాచారాన్ని స్వయంచాలకంగా తయారుచేస్తుంది. అందువల్ల ఎక్కువ వేగంతో పనిచేయడం చాలా సులభం అవుతుంది.

2. తక్షణమే నివేదించండం :
అధిక వేగం మరియు ఖచ్చితత్వం కారణంగా ఇది తక్కువ సమయంలో నాణ్యమైన నివేదికలను రూపొందించగలదు.

3. త్వరితగతిన నిర్ణయం తీసుకోవడం :
ఈ విధానం సముచితమైన కాలములో, సమగ్ర నిర్వహణ సమాచార వ్యవస్థ (MIS) ద్వారా నివేదికలను తయారు చేస్తుంది. మరియు తక్షణమే పూర్తి మరియు క్లిష్టమైన సమాచారానికి ప్రాప్యతను నిర్ధారిస్తుంది.

4. భద్రత :
సంప్రదాయ అకౌంటింగ్ విధానంతో పోలిస్తే కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం సురక్షితమైన డేటా మరియు సమాచారాన్ని గోప్యంగా ఉంచుతుంది.

5. మొత్తం దృశ్యమాన్యత:
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం ఖాతాదారుల సమాచారాన్ని భద్రపరచడానికి మరియు మెరుగైన ఖాతాదారుల సంతృప్తిని పెంచడానికి అవసరమైన ప్రణాళిక తయారుచేయడానికి తగినంత సమయాన్ని అందిస్తుంది. కంపెనీ రోజువారీ వ్యాపార కార్యకలాపాలకు ఎక్కువ దృశ్యమానతను కలిగి ఉంటుంది. మరియు చాలా ముఖ్యమైన సమాచారానికి ప్రాప్యత కలిగి ఉంటుంది. దీని ద్వారా రోజువారి వ్యాపార కార్యకలాపాలను, ఎప్పటికప్పుడు చూడడానికి వీలవుతుంది.

6. విశ్వసనీయత :
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం నివేదికలను స్థిరత్వం మరియు ఖచ్చితత్వంతో రూపొందిస్తుంది. ఇది ఖచ్చితమైన, క్లిష్టమైన ఆర్థిక సమాచారాన్ని కూడా అందిస్తుంది. ఈ విధానంలో కొన్ని చర్యలను తీసుకోవడం ద్వారా డేటా అవినీతి నుండి నియంత్రించబడుతుంది. మరియు రక్షించబడుతుంది.

ప్రశ్న 3.
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ యొక్క ఐదు ప్రయోజనాలను వివరించండి ?
జవాబు.
1. ఖచ్చితత్వం :
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానములో లోపం సంభవించే అవకాశం తొలగించబడుతుంది. ఎందుకంటే అకౌంటింగ్ నివేదికలను తయారుచేయడంలో తదుపరి అన్ని ప్రక్రియల కోసం ప్రాథమిక అకౌంటింగ్ సమాచారం ఒకేసారి `నమోదు చేయబడుతుంది.

2. స్వయంచాలకం :
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానంలో స్వయంచాలకంగా తయారుచేయబడిన అకౌంటింగ్ నివేదికలు ప్రామాణిక, వినియోగదారులు నిర్వచించిన ఆకృతిని కలిగి ఉంటాయి. కాబట్టి కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానంలో మౌస్ క్లిక్ చేయడం ద్వారా నగదు పుస్తకం, అంకణా ఖాతాల సమాచారం వంటి అకౌంటింగ్ నివేదికలు పొందవచ్చు.

3. సామర్థ్యం :
కంప్యూటర్ ఆధారిత అకౌంటింగ్ విధానం వనరులను మరియు సమయాన్ని చాలా సమర్థవంతంగా ఉపయోగించుకునేలా చేస్తుంది. కంప్యూటర్ ఆధారిత అకౌంటింగ్ విధానం నిర్ణయాలను, ఉపయోగకరమైన సమాచారాన్ని మరియు నివేదికలను రూపొందించడంలో తన సామర్థ్యాన్ని తెలియపరుస్తుంది.

4. స్పష్టత :
కంప్యూటర్ మానిటర్లో ప్రదర్శించబడే సమాచారం స్పష్టంగా ఉంటుంది. అక్షరాలు, వర్ణమాలలు, సంఖ్యలు ఆల్ఫాన్యూమరికల్ మొదలైనవి ప్రామాణిక ఫాంట్లను ఉపయోగించి వ్రాయబడుతుంది. ఇది మానవ ఆధారిత అకౌంటింగ్ వ్యవస్థలో అసహ్యమైన రాతపూర్వక గణాంకాల వల్ల కలిగే లోపాలను నివారించడంలో సహాయపడుతుంది.

5. నిర్వహణ సమాచార వ్యవస్థ నివేదికలు :
కంప్యూటర్ అకౌంటింగ్ విధానం నిర్వహణ సమాచార నివేదికలను త్వరితగతిన తయారుచేయడాన్ని సులభతరం చేస్తుంది. ఇది వ్యాపారాన్ని పర్యవేక్షించడానికి మరియు నియంత్రించడానికి నిర్వహణకు సహాయపడుతుంది. రుణగ్రహీతల విశ్లేషణ అప్పులు మరియు అప్పుల ఏకాగ్రత మరియు ఆస్తి అప్పుల పట్టీపై దాని ప్రభావాన్ని సూచిస్తుంది.

6. విశ్యసనీయత :
కంప్యూటర్ విధానం పునరావృత కార్యకలాపాలను నిర్వహించడానికి చాలా అనుకూలంగా ఉంటుంది. అవి అలసట, విసుగు లేదా రోగనిరోధక శక్తిని కలిగి ఉంటాయి. ఫలితంగా, కంప్యూటర్లు మానవులతో పోలిస్తే చాలా నమ్మదగినవి. కంప్యూటరీకరించిన అకౌంటింగ్ విధానం కంప్యూటర్లపై ఎక్కువగా ఆధారపడుతుంది. కాబట్టి, అవి మానవ ఆధారిత అకౌంటింగ్ విధానాల కంటే చాలా నమ్మదగినవి.

ప్రశ్న 4.
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ యొక్క ఐదు పరిమితులను రాయండి.
జవాబు.
1. శిక్షణ వ్యయం :
అధునాతన కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ ప్యాకేజీలకు, సాధారణంగా ప్రత్యేక సిబ్బంది అవసరం. పర్యవసానాంగా, హార్డ్వేర్ మరియు సాఫ్ట్వేర్ వాడకాన్ని నిరంతర ప్రాతిపదికన అర్థం చేసుకోవడానికి భారీ శిక్షణ వ్యయాన్ని చేయాల్సివస్తుంది. ఎందుకంటే కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానంయొక్క సమర్థవంతమైన వినియోగాన్ని నిర్ధారించడానికి కొత్త రకాల హార్డ్వేర్ మరియు సాఫ్ట్వేర్లు రూపొందించబడతాయి.

2. ఆరోగ్యసమస్యలు :
కంప్యూటర్పై ఎక్కువగా పనిచేయడం ద్వారా వెన్నెముకపై ఒత్తిడి, తద్వారా నడుము నొప్పికి దారితీయవచ్చు. అలాగే కండరాల నొప్పులు వంటి వివిధ అనారోగ్య సమస్యలకు దారితీయవచ్చు.

3. మానవశక్తిని తగ్గించడం:
అకౌంటింగ్ పనిలో కంప్యూటర్లును ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా సంస్థలోని ఉద్యోగుల సంఖ్యను తగ్గిస్తారు అందువలన, ఇది ఎక్కువ మొత్తంలో నిరుద్యోగానికి దారితీస్తుంది.

4. భద్రతాసమస్యలు :
సమాచారంలో ఏవైనా మార్పులు గుర్తించబడనందున కంప్యూటర్ సంబంధిత నేరాలను గుర్తించడం కష్టం మానవ ఆధారిత అకౌంటింగ్ విధానములో రికార్డుల మార్పును సులభంగా కనుగొనవచ్చు. సమాచారం లేదా ప్రోగ్రామ్ల మార్పు ద్వారా కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానములో మోసం మరియు అపహరణ సాధారణంగా జరుగుతుంది. పాస్వర్డ్ లేదా వినియోగదారు హక్కుల హ్యాకింగ్ అకౌంటింగ్ రికార్డులను మార్చవచ్చు.

5. ఊహించని లోపాలు :
కంప్యూటర్లను స్వతహాగా నిర్థారించుకొనే సామర్థ్యం లేనందున, మానవులు చేసే తప్పులను మరియు అవి ఊహించని లోపాలను గుర్తించలేవు. ఎందుకంటే లోపాలను గుర్తించి తనిఖీ చేసే సాఫ్ట్వేర్ లేనప్పుడు అవి ఊహించని లోపాలను లేదా మానవ తప్పిదాలను గుర్తించకపోవచ్చు.

ప్రశ్న 5.
మానవ ఆధారిత మరియు కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానం మధ్య తేడాలను వివరించండి.
జవాబు.

ప్రశ్న 6.
ప్రీప్యాకేజ్డ్ అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్ ఎంపికను ప్రభావితం చేసే వివిధ అంశాలు ఏమిటి ?
జవాబు.
1. సంస్థాపన ఖర్చులు :
సాఫ్ట్వేర్ ఎంపికకు హార్డ్వేర్ మరియు సాఫ్ట్వేర్లను కొనుగోలు చేయగల సంస్థ సామర్ధ్యాన్ని పరిగణనలోకి తీసుకోవడం అవసరం. అలాంటి నిర్ణయం తీసుకోవడానికి ఒక సాధారణ మార్గదర్శకత్వం అందుబాటులో ఉన్న ఎంపికల యొక్క ఖర్చు ప్రయోజన విశ్లేషణ మరియు సంస్థకు అందుబాటులో ఉన్న ఫైనాన్సింగ్ అవకాశాలు లెక్కలోకి తీసుకోవాలి.

2. అనుసరణ సౌలభ్యం :
కొన్ని అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్ యూజర్ ఫ్రెండ్లీ, వినియోగదారులకు సాధారణ శిక్షణ అవసరం. సాఫ్ట్వేర్ వినియోగదారులను ఆకర్షించే సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉండాలి మరియు దీనిక సాధారణ శిక్షణ అవసరమైతే, దాని సంభావ్య వినియోగదారులను ప్రేరేపించగలగాలి.

3. వశ్యత :
అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్ను సోర్సింగ్ చేయడానికి ముందు ఒక ముఖ్యమైన విషయం ఏమిటంటే వశ్యత, అంటే, సమాచారాన్ని చొప్పించడం మరియు దాని నుండి ఆశించిన వివిధ నివేదికల లభ్యత రూపకల్పన. ఇది సాఫ్టువేర్ వినియోగదారుల మధ్య కొంత సౌలభ్యాన్ని అందించాలి. వినియోగదారుడు వివిధ రకాల ప్లాట్ఫారమ్లు మరియు యంత్రాలపై సాఫ్ట్వేర్ను అమలుచేయగలగాలి.

4. MIS నివేదికలు :
MIS నివేదికలు సంస్థలో అవి ఏ స్థాయిలో ఉపయోగించబడుతున్నాయో కూడా సాఫ్ట్వేర్ సముపార్జనను నిర్ణయిస్తాయి. ఉదాహరణకు, తుది ఖాతాలను లేదా నగదు ప్రవాహాన్ని లేదా నిష్పత్తి విశ్లేషణను తయారుచేయాల్సిన సాఫ్ట్వేర్ ఉపయోగించడానికి సిద్ధంగా ఉన్న సాఫ్ట్వేర్ కావచ్చు. ఏదేమైనా, ఖర్చు రికార్డులను తయారుచేయగల సాఫ్ట్వేర్, వినియోగదారు అవసరాలకు అనుగుణంగా అనుకూలీకరించాల్సిన అవసరం ఉంది.

5. భద్రతా లక్షణాలు :
అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్ న్ను సోర్సింగ్ ఏ స్థాయిలో, కొనుగోలు చేయడానికి ముందు మరొక పరిశీలన భద్రతా లక్షణాలు. అనధికార సిబ్బంది అకౌంటింగ్ వ్యవస్థలో సమాచారాన్ని యాక్సెస్ చేయకుండా మరియు/లేదా మార్చకుండా నిరోధిస్తుంది.

6. సంస్థ పరిమాణం :
సంస్థ యొక్క పరిమాణం మరియు వ్యాపార లావాదేవీల పరిమాణం సాఫ్ట్వేర్ ఎంపికలను ప్రభావితం చేస్తాయి. చిన్న సంస్థలు, ఉదా : లాభాపేక్షలేని సంస్థలలో, అకౌంటింగ్ లావాదేవీల సంఖ్య అంత పెద్దది కానప్పుడు, సరళమైన, ఒకే వినియోగదారు పనిచేసే సాఫ్ట్వేర్ను ఎంచుకోవచ్చు. అయితే, ఒక పెద్ద సంస్థకు భౌగోళికంగా సంక్లిష్ట నెట్వర్క్ ద్వారా అనుసంధానించబడిన బహుళ వినియోగదారు అవసరాలను తీర్చడానికి అధునాతన సాఫ్ట్వేర్ అవసరం కావచ్చు.

ప్రశ్న 7.
అకౌంటింగ్ ప్యాకేజీల రకాలను వివరించండి.
జవాబు.
కంప్యూటరైజ్డ్ అకౌంటింగ్ విధానంలో అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్ ఒక అంతర్భాగం
1. ఉపయోగించడానికి సిద్ధంగా ఉన్న సాఫ్ట్వేర్ :

1. అకౌంటింగ్ వ్యవహారాల సంఖ్య చాలా తక్కువగా ఉన్న చిన్న లేదా సంప్రదాయ వ్యాపారాన్ని నడుపుతున్న సంస్థలకు ఈ సాఫ్ట్వేర్ సరిపోతుంది.
2. సంస్థాపన ఖర్చు సాధారణంగా తక్కువగా ఉంటుంది మరియు వినియోగదారుల సంఖ్య పరిమితంగా ఉంటుంది. ఇది నేర్చుకోవడం చాలా సులభం మరియు అకౌంటెంట్’ అనుకూలత చాలా ఎక్కువ.
3. దీని రహస్య స్థాయి చాలా తక్కువగా ఉంటుంది మరియు సాఫ్ట్వేర్ సమాచారం మోసాలకు గురవుతుందని చెప్పవచ్చు. శిక్షణ అవసరాలు సరళమైనవిగా మరియు కొన్నిసార్లు సాఫ్ట్వేర్ సరఫరాదారు సాఫ్ట్వేర్పై శిక్షణను ఉచితంగా అందిస్తారు.

2. అనుకూలమైన సాఫ్ట్వేర్ :

1. వ్యాపార సంస్థల ప్రత్యేక అవసరాన్ని తీర్చడానికి ఇది అనుకూలంగా ఉంటుంది. ఒక్కోసారి మార్కెట్లో లభించే ప్రామాణిక అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్ వినియోగదారుల అవసరాలకు అనుగుణంగా లేదా అవసరాలను తీర్చేవిధంగా ఉండకపోవచ్చు. అనుకూలమైన సాఫ్ట్వేర్ మధ్య తరహా వ్యాపారాలకు సరిపోతుంది.
2. సంస్థాపన మరియు నిర్వహణ ఖర్చు చాలా ఎక్కువ ఎందుకంటే కస్టమైజేషన్ కోసం అధిక ధరను విక్రేతకు చెల్లించాలి.
3. సమాచార మరియు సాఫ్ట్వేర్ యొక్క గోప్యతను ఈ సాఫ్ట్వేర్లో ఎక్కువగా నిర్వహించవచ్చు.

3. తగినటువంటి సాఫ్ట్వేర్ :

1. అకౌంటింగ్ సాఫ్ట్వేర్ సాధారణంగా బహుళ వ్యాపార సంస్థలలో బహుళ వినియోగదారులతో మరియు భౌగోళికంగా వివిధ ప్రదేశాలలో ఉన్న వారి కోసం రూపొందించబడుతుంది. ఈ సాఫ్ట్వేర్కు సంబంధించి వినియోగదారులకు ప్రత్యేక శిక్షణ అవసరం.
2. వినియోగదారుల యొక్క నిర్దిష్ట అవసరాలను తీర్చడానికి మరియు సంస్థాగత నిర్వహణ సమాచార వ్యవస్థలో ఒక ముఖ్యమైన భాగాన్ని రూపొందించడానికి తగిన సాఫ్ట్వేర్ రూపొందిచబడుతుంది.
3. గోప్యత మరియు ప్రామాణికత తనిఖీలకు ప్రాధాన్యత ఉంటుంది మరియు అవి వినియోగదారుల సంఖ్యాపరంగా అధిక సౌలభ్యాన్ని అందిస్తాయి.

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material Grammar समासाः Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit Grammar समासाः

• समसनं समासः ।
• अनेकस्य पदस्य एकपदीभवनं समासः इत्येके ।
• समासस्य प्रयोजनम् ऐकपद्यम् ऐकस्वर्यञ्च ।
• समासः पञ्चधा भवति ।
• विशेषसंज्ञाविनिर्मुक्तः केवलसमासः ।
• प्रायेण पूर्वपदार्थप्रधानः अव्ययीभावः ।
• प्रायेण उत्तरपदार्थप्रधानः तत्पुरुषः । तत्पुरुषभेदः कर्मधारयभेदः द्विगुः ।
• प्रायेण उभयपदार्थप्रधानः द्वन्द्वः ।
• वृत्त्यर्थावबोधकं वाक्यं विग्रहः । स च लौकिकोऽलौकिकश्चेति द्विधा ।
• द्वितीयवर्षेऽस्मिन् लौकिकविग्रहवाक्यसहितान् समासान् पठामः ।

समसनं समासः A compound is a combination of words. When two or more meaningful words are combined into a single word, it is called a compound. Vigrahavakya is giving the meaning of the compound dissolving it into the separate words. There are four types of compounds.

1. अव्ययीभावसमासः
2. तत्पुरुषसमासः
3. बहुव्रीहिसमासः
4. द्वन्द्वसमासः

• అనేక పదాలను ఏకపదంగా చేయడమే సమాసము.
• రెండు లేక అంతకంటే పదాలను కలిపినపుడు అర్థం మారకుండా చేయడానికి ఈ సమాస ప్రక్రియ ఉపయోగపడుతుంది.
• సమాసాలు ఐదు రకాలు.
• పూర్వపదార్థ ప్రాధాన్యం గల సమాసము అవ్యయీభావము.
• ఉత్తరపదార్థ ప్రాధాన్యం గల సమాసం తత్పురుష సమాసము. కర్మధారయ సమాసము, ద్విగు సమాసము అనే తత్పురుష సమాసంలో అంతర్భాగము.
• ఉభయ పదార్థ ప్రాధాన్యం గల సమాసము ద్వంద్వము.
• వృత్యర్థావ బోధక వాక్యం విగ్రహవాక్యం. ఇది లౌకికం, అలౌకికం అని రెండు రకాలు.

1. अव्ययीभावसमासः

A compound where the first member gets importance in giving the meaning.

అవ్వయీభావసమాసం ‘అవ్యయం’ అంటే లింగ, వచన, విభక్తి, అను మార్పులు లేనిది. వ్యయం అంటే మార్పు. అవ్యయం అంటే మార్పులేనిది. అంటే పుంలింగ, స్త్రీలింగ, నపుంసకలింగ భేదము, ఏక, ద్వి, బహువచన భేదము, ప్రథమాది విభక్తులననుసరించి, ఎటువంటి మార్పునూ పొందనిది అని అర్థం.

निष्पापम् అని ఉదాహరణ ప్రశ్నపత్రంలో ఇస్తే దానికి విగ్రహవాక్యం पापानां अभावः అని వ్రాసి, దాని సమాసం పేరు అని వ్రాయాలి.

1. निष्पापम् – पापानां अभावः = अव्ययीभावसमासः
2. यथाशक्ति – शक्तिं अनतिक्रम्य = अव्ययीभावसमासः
3. उपलोचनम् – लोचनयोः समीपम् = अव्ययीभावसमासः
4. प्रतिदिनम् – दिने दिने = अव्ययीभावसमासः
5. अनुगंगम् – गंगायाः अनु = अव्ययीभावसमासः

2. तत्पुरुषसमासः

A compound where the second member gets importance.
It is again subdivided into Tatpurusha, Karmadharaya and Dwigu.
Tatpurusha compound has eight varieties as shown below depending on the case endings.

ఉత్తరపదార్థ ప్రాధాన్యం గల సమాసము తత్పురుషసమాసము.
1. पूर्वकायः – पूर्वः कायस्य = प्रथमातत्पुरुषसमासः
2. दुःखातीतः – दुःखं अतीतः = द्वितीयातत्पुरुषसमासः
3. विद्यानिपुणः – विद्यया निपुणः = तृतीयतत्पुरुषसमासः
4. भूतबलिः – भूतेभ्यः बलिः = चतुर्थीतत्पुरुषसमासः
5. चोरभयम् – चोरात् भयम् = पंचमीतत्पुरुषसमासः
6. वृक्षमूलम् – वृक्षस्य मूलम् = षष्टीतत्पुरुषसमासः
7. दानशौण्डः – दाने शौण्डः = सप्तमीतत्पुरुषसमासः
8. अधर्मः – न धर्मः = नञ्तत्पुरुष समासः

3. कर्मधारयसमासः

When the constituent members of a Tatpurusha are in the same case, then it is Karmadharaya. It is formed by qualifying or comparing words and is generally called by the placement of the qualifying or comparing word.

Example:
Name of the Karmadharaya Compound Vigrahavakya

కర్మధారయసమాసము విశేషణ విశేష్యములు లేదా ఉపమాన – ఉపమేయముల కలయిక కర్మధారయం అని చెప్పబడుతుంది.

1. रम्यलता – रम्या च सा लता च = कर्मधारयसमासः
2. वैयाकरणखसूचिः – वैयाकरणश्च असौ खसूचिः च = कर्मधारयसमासः
3. भोज्योष्णम् – भोज्यं च तत् उष्णम् = कर्मधारयसमासः
4. स्स्रतानुलिप्ताः – स्स्रताश्च ते अनुलिप्ताः च = कर्मधारयसमासः
5. पुरुषव्याघ्रः – पुरुषः व्याघ्रः इव = कर्मधारयसमासः
6. रतिसुंदरी – रतिः इव सुन्दरी = कर्मधारयसमासः
7. घनश्यामः – घन इव श्यामः = कर्मधारयसमासः
8. तमालवृक्षः – तमाल इति वृक्षः = कर्मधारयसमासः
9. कविसागरः – कविः एव सागरः = कर्मधारयसमासः

4. द्विगुसमासः (ద్విగు సమాసము)

సంఖ్యాశబ్దము పూర్వపదముగా కలది ద్విగుసమాసము.
1. द्विलोकी – त्रयाणां लोकानां समाहारः = द्विगुसमासः
2. पंचवटी – पंचानां वटानां समाहारः = द्विगुसमासः
3. नवरात्रम् – नवानां रात्रीणां समाहारः = द्विगुसमासः

5. द्वन्द्वसमासः (ద్వంద్వ సమాసము)

If all the constituent members of the compound get equal importance, it is Dvandva.

ఉభయపదార్థ ప్రాధాన్యత గల సమాసము ద్వంద్వసమాసము. అనగా రెండు పదములకు సమాన ప్రాధాన్యం ఇవ్వబడినదో అది ద్వంద్వ సమాసము.

1. नकुलसहदेवौ – नकुलश्च, सहदेवश्च = द्वन्द्वसमासः
2. धर्मार्थकाममोक्षाः – धर्मः च अर्थः च कामः च मोक्षः च = द्वन्द्वसमासः
3. शीतोष्णम् – शीतं च उष्णं च तयोः समाहारः = द्वन्द्वसमासः
4. पितरौ – माता च पिता च = द्वन्द्वसमासः
5. पार्वतीपरमेश्वरौ – पार्वती च परमेश्वरः च = द्वन्द्वसमासः

6. बहुव्रीहिसमासः (బహువ్రీహి సమాసము)

A compound where a meaning other than that denoted by the constituent members is indicated is called Bahuvrihi compound.

అన్యపదార్థ ప్రాధాన్యం గల సమాసము బహువ్రీహి సమాసము. అనగా రెండు పదములు తమ ప్రాధాన్యతను కోల్పోయి ఒక వస్తువునో, వ్యక్తినో సూచించును.

1. पीतांबर: – पीतं अंबरं यस्य सः = बहुव्रीहिसमासः
2. महाबलः – महत् बलं यस्य सः = बहुव्रीहिसमासः
3. विशालाक्षी – विशाले अक्षिणी यस्याः सा = बहुव्रीहिसमासः
4. पिनाकपाणिः – पिनाकं पाणौ यस्य सः = बहुव्रीहिसमासः

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material Grammar शब्दरूपाणि Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit Grammar शब्दरूपाणि

సంస్కృత భాషలో శబ్దజాలము అనంతము. శబ్దములు అజంతములు, హలంతములు అని రెండు విధములు.

అజంత శబ్దములు : (అచ్ + అంతం) అజంతం అనగా అచ్చు అంతంగా ఉండుట. అచ్చు అంతంగా కల శబ్దములను అజంత శబ్దములందురు.

ఉదా : राम-ఈ శబ్దము చివర ఉన్న ‘म’ అను అక్షరము విడదీయగా ‘म् + अ’ అగును. చివర (అంతం) ‘अ’ ఉన్నది కావున राम శబ్దము అకారాంతమైనది. ఇదేవిధంగా శబ్దము యొక్క చివర ఏ అచ్చు ఉన్ననూ అది అజంతమగును.

హలంత శబ్దములు : హలంతం అనగా హల్లు చివర (అంతం) గా ఉండుట. హల్లు అంతంగా కల శబ్దములను హలంత శబ్దములందురు.

ఉదా : मनस् ఈ శబ్దము యొక్క చివరన स् ఉన్నది కావున ఇది హలంత శబ్దము. ఇదే విధంగా శబ్దము యొక్క చివర ఏ హల్లు ఉన్ననూ అది హలంతమగును.

ఈ శబ్దములు పుంలింగము, స్త్రీ లింగము, నపుంసక లింగము అను మూడు రకములు కలవు. వీటికి మిగతా భాషలందు వలె ఏకవచనం, బహువచనమే కాక ద్వివచనం కూడా కలదు.

విభక్తి ప్రత్యయములు : ప్రథమా విభక్తి నుండి సప్తమీ విభక్తి వరకు మరియు సంబోధన ప్రథమా విభక్తితో కలిపి విభక్తులు ఎనిమిదిగా చెప్పుదురు. నిజానికి విభక్తులు ఏడు మాత్రమే. సంబోధన ప్రథమా విభక్తి, ప్రథమా విభక్తిలో అంతర్భాగమే. ఒక్కొక్క విభక్తికి మూడు రూపాలు మొత్తం కలిపి (8 × 3), 24 రూపాలు ఏర్పడును.


राम అను ప్రాతిపదికకు ‘सु’ అను ప్రత్యయం కలిసినప్పుడు ‘रामः’ అను పదమేర్పడును. ‘सु’ అను ప్రథమా విభక్తి ఏకవచన ప్రత్యయం (:) విసర్గలుగా మారును. కావున ప్రతి శబ్దము ప్రత్యయముతో కలిపినపుడు రూపాంతరం చెందును.
ఇప్పుడు राजन् శబ్దము యొక్క ఎనిమిది విభక్తులలోని (8 × 3) 24 రూపాల అర్థములను తెలుసుకుందాము.

हलन्तपुंलिङ्गाशब्दः హలంతపుంలింగ శబ్దాలు

1. जकारान्तः पुंलिङ्गाः ‘वणिक्’ शब्दः (జకారాంతః పుంలింగః ‘వణిక్’ శబ్దః) (వ్యాపారి) (Merchant)

2. तकारान्तः पुंलिङ्गाः ‘मरुत्’ शब्दः (తకారాంతః పుంలింగః మరుత్ శబ్దః) (గాలి) (Wind)

3. नकारान्तः पुंलिङ्गो ‘गुणिन्’ शब्दः (నకారాంతః పుంలింగో ‘గుణిన్’ శబ్దః) (గుణవంతుడు) (Meritorious)

4. सकारान्तः पुंलिङ्गो ‘विद्वस्’ शब्दः (సకారాంతః పుంలింగో ‘విద్వస్’ శబ్దః) (విద్వాంసుడు) (Scholar)

हलन्तस्त्रीलिङ्गाशब्दः హలంతస్త్రీలింగ శబ్దాలు

5. चकारान्तः स्त्रीलिङ्गो ‘त्वक्’ शब्दः (చకారాంతః స్త్రీలింగో ‘త్వక్’ శబ్దః) (చర్మము) (Skin)

6. जकारान्तः स्त्रीलिङ्गः ‘स्त्रक्’ शब्दः (జకారాంతః స్త్రీలింగః స్రక్చ్ శబ్దః) (పూలదండ) (Garland)

7. तकारान्तः स्त्रीलिङ्गः सरित् शब्दः (తకారాంతః స్త్రీలింగః సరిత్ శబ్దః) ( నది) (River)

8. शकारान्तः स्त्रीलिङ्गो ‘दिक’ शब्दः (శకారాంతః స్త్రీలింగో ‘దిక్’ శబ్దః) (దిక్కు) (Direction)

हलन्तनपुंसकलिङ्गाशब्दः హలంతనపుంసకలింగ శబ్దాలు

9. तकारान्तः नपुंसकलिङ्गो ‘कर्मन्’ शब्दः: (నకారాంతః నపుంసకలింగో ‘కర్మన్’ శబ్దః) (కర్మ) (Action)

10. नकारान्तः नपुंसकलिङ्गो ‘नामन्’ शब्दः (నకారాంత నపుంసకలింగో నామన్ శబ్దః) (పేరు) (Name)

11. सकारान्तः नपुंसकलिङ्गो ‘वपुस्’ शब्दः (సకారాంతః నపుంసకలింగో ‘వపుస్’ శబ్దః) (శరీరం) (Body)

12. सकारान्तः नपुंसकलिङ्गो ‘मनस्’ शब्दः (సకారాంతః నపుంసకలింగః మనస్ శబ్దః) (మనస్సు) (Mind)

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 6th Poem बच्चे काम पर जा रहे हैं Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 6th Poem बच्चे काम पर जा रहे हैं

दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్న)

प्रश्न 1.
“बच्चे काम पर जा रहे हैं “पाठ का सारांश पाँच-छः वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
कवि राजेश जोशी इस कविता के द्वारा बाल बच्चों की स्थित को देखकर विचलित मन से अपना क्रोध व्यक्त करते हैं । कवि यह प्रश्न पूछ रहा है कि सुबह – सुबह ठंड का मौसम चारों तरफ फैला हुआ है और सडकें भी कोहरे से ढँकी हुई है । इतने ठंड़ में बच्चे अपने – अपने काम पर जाने के लिए मजबूर हैं ।

पढने और खेलने की उम्र में बच्चों को अपने पेट पालने के लिए काम पर क्यों जाना पड रहा है ? क्या बच्चों को खेलने के गेंद, मैदान, बगीचे और घरों के आँगन खत्म हो चुके हैं ? पढाने के लिए विद्यालय, पढने के लिए किताबें सब चले गये हैं ? अगर सच में एसा हैं तो इस दुनिया में बचा ही क्या ? हमेशा की तरह इन सारी चीजें मौजूद होने पर भी आखिर क्यों छोटे-छोटे बच्चे सडकों से अपने अपने काम पर जाने केलिए विवष हैं ?

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
“बच्चे काम पर जा रहे हैं” कविता में कवि किस बात पर दुःखी है ?
उत्तर:
‘बच्चे काम पर जा रहे हैं’ कविता में कवि इस बात से दुःखी है कि बहु सारे बच्चे अपने पेठ भरने के लिए बचपन से ही काम पर लग जाना पडता है । उन्हें पढने और खेलने का मौका नहीं मिलता है । इस तरह से उनका बचपन छीन लिया जाता है ।

प्रश्न 2.
“बच्चे काम पर जा रहे हैं” कविता में कवि क्या प्रश्न पूछता है ?
उत्तर:
”बच्चे काम पर जा रहे हैं’ कविता में कवि यह प्रश्न पूछ रहा है कि आखिर बच्चे काम पर क्यों जारहे हैं ? सबसे भयानक बात यह है कि पढने व खेलने की उम्र वाले बच्चों को अपने पेट पालने केलिए काम पर क्यों जाना पड रहा है ?

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
बच्चे कहाँ जा रहे हैं ?
उत्तर:
काम पर

प्रश्न 2.
“बच्चे काम पर जारहे हैं” कविता के कवि कौन है ?
उत्तर:
राजेश जोशी

प्रश्न 3.
सारी गेंद कहाँ गिर गई ?
उत्तर:
अंतिरिक्ष (आकाश)

प्रश्न 4.
सारी किताबों को किसने खा लिया ?
उत्तर:
दीमकों ने

संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు)

1. कोहरे से ढकी सड़क पर बच्चे काम पर जा रहे हैं
सुबह – सुबह
बच्चे काम पर जा रहे हैं

संदर्भ : प्रस्तुत पंक्तियाँ “बच्चे काम पर जा रहे हैं’ कविता से दिये गये हैं । इस कविता के कवि श्री राजेश जोशी हैं । आप हिन्दी साहित्य के आधुनिक काव्य के प्रसिद्ध कवि हैं ।” कवि ने बाल मजदूरी की समस्या की ओर आकर्षित करने की कोशिश की ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियों में कवि ने लिखा है कि बहुत ही ठण्ड का मौसम है और सुबह – सुबह का वख्त है। चारों तरफ और सडकें भी कोहरे से ढँकी हुई है । परंतु इतनी ठण्ड में भी छोटे – छोटे बच्चे अपने – अपने काम पर जाने केलिए मजबूर हैं ।

विशेषता: प्रस्तुत पंक्तियों में कवि काम पर जानेवाले बच्चों की स्तिति को देखकर विचलित हो जाते हैं और प्रश्न पूछ रहे हैं कि आखिर बच्चे काम पर क्यों जा रहे हैं ?

2. क्या अंतरिक्ष में गिर गई हैं सारी गेंदें
क्या दीमकों ने खा लिया है
सारी रंग बिरंगी किताबों को

संदर्भ : प्रस्तुत पंक्तियाँ “बच्चे काम पर जा रहे हैं” कविता से दिया गया है । इस कविता के कवि श्री राजेश जोशी हैं । आप हिंदी साहित्य के आधुनिक काव्य के प्रसिद्ध कवि हैं । कवि ने बाल मजदूरी की समस्या की ओर आकर्षित करने की कोशिश की ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियों में कवि सोचता है कि क्या बच्चे खेलने के लिए गेंद आकाश (अंतरिक्ष ) में चली गई हैं ? क्या सारी रंग – बिरंग किताबों को दीमक ने खालिया है ?

विशेषता : कवि इन पंक्तियों में अपने दुःख को व्यक्त करते हैं कि न तो उन्हें पढने का मौका मिलता है और न खेलने का ।

बच्चे काम पर जा रहे हैं Summary in Hindi

कवि परिचय

राजेश जोशी का जन्म मध्य प्रदेश के नरसिंह जिले में सन् 1946 में हुआ था । हन्होंने एम. एस. सी और एम.ए की डिग्रियाँ हासिल कीं । जोशीजी ने कविताओं के अलावा कहानियाँ, नाटक, लेख और टिप्पणियाँ भी लिखीं । इनकी कविताओं के अनुवाद भारतीय भाषाओं के अलावा विदेशी भाषाओं भी प्रकाशित हुए हैं ।

साहित्यिक परिचय : रायेश जोशी की काव्य रचनाओं में आत्मीयता, लयात्मकता, और मनुष्यता को बचाए रखने का निरंतर संघर्ष भी विद्यामान है। इनकी प्रमुख रचनाएँ हैं- “समरगाथा’, ‘एक दिन बोलेंगे पेड”, “मिट्टी का चेहरा”; “दो पंक्तियों के बीच’ आदि । इन्हें मध्य प्रदेश सरकार के “शिखर सम्मान’ और केंद्र साहित्य अकादमी का प्रतिष्ठित सम्मान मिला है ।

प्रस्तुत कविता “बच्चे काम पर जा रहे हैं के कवि श्री राजेश जोशी हैं । आप हिन्दी साहित्य आधुनिक काव्य के प्रसिद्ध कवि हैं । इस कविता में आप कामपर जानेवाले बच्चों की स्थिति को देखकर विचलित मन से अपना क्रोध व्यक्त करते हैं ।

सारांश

कवि राजेश जोशी जी ने कविता में लिखा है कि बहुत ही ठण्ड का मौसम है और सुबह – सुबह का वक्त है । चारों तरफ और सडकें भी कोहरे से ढँकी हुई है । परंतु इतनी ठण्ड में भी छोटे – छोटे बच्चे अपने – अपने काम पर जाने के लिए मजबूर हैं । हमारे समय की सबसे भयानक बात यह है कि पढने और खेलने की उम्र वाले बच्चों को अपने पेट पालने के लिए यूँ काम पर क्यों जाना पड रहा है ? इसे हमें समाज में एक प्रश्न की तरह पूछना चाहिए ।

कवि सोचता है कि क्या खेलने के लिए गेंद आकाश (अंतरिक्ष) में चली गई है ? क्या सारी किताबों को दीमक ने खा लिया है ? क्या सारी खिलौने कहीं किसी काले पहाड के नीचे छुपा दिए गए हैं ? इन बच्चों को पढानेवाले मदरसे एवं विद्यालय टूट चुके हैं ? क्या बच्चों के खेलने के सारे मैदान, बगीचे एवं घरों के आँगन खत्म हो चुके हैं ? कवि कह रहा है कि अगर सच में ऐसा है तो इस दुनिया में बचा ही क्या ? इस वक्त उन पर कोई बोझ या जिम्मेदारी नहीं होनी चाहिए ।

कवि को समझ में नहीं आता कि इन सारी चीजें हमेशा की तरह मौजूद होने के बाद भी आखिर क्यों छोटे – छोटे बच्चे दुनिया की हजारों सडकों से चलकर अपने – अपने काम पर जाने केलिए विवश हैं । इसलिए कवि ने हमारे सामने यह प्रश्न उठाया है कि “बच्चे काम पर क्यों जारहे हैं ?”

विशोषताएँ : प्रस्तुत कविता में कवि श्री राजेश जोशी काम पर जानेवाले बच्चों पर या बाल मजदूरी की ओर ध्यान खींचने में पूरी तरह से सफल हुए हैं ।

बच्चे काम पर जा रहे हैं Summary in Telugu

సారాంశము

(తెలుగులో) మనం చదువుతున్న ఈ కవిత యొక్క కవి శ్రీ రాజేష్ జోషిగారు. ఈ కవితలో కవి పనికి వెళ్ళే పిల్లల యొక్క స్థితిని చూచి చలించిన మనస్సుతో తమ కోపాన్ని వ్యక్తం చేశారు.

చాలా చల్లని వాతావరణం మరియు ప్రాతఃకాల సమయం నలువైపుల రోడ్లు మంచుతో కప్పబడి ఉన్నాయి. కానీ గత్యంతరం లేక అంత చలిలోనూ పిల్లలు తమ తమ పనులకు వెళుతున్నారు. చదువుతూ ఆడుకునే ఈ వయస్సులో పిల్లలు వారి కడుపును నింపుకోవడంకోసం ఎందుకు పనికి వెళుతున్నారు ? అనేది ఒక భయంకరమైన విషయం. దీనిని మనం సమాజంలో ఒక ప్రశ్నగా అడగవలసి ఉంది అని కవి ఈ కవితలో వ్రాశారు.

ఆడుకునేందుకు బంతులు (అంతరిక్షం) ఆకాశంలోకి వెళ్ళి పోయాయా ? పుస్తకా లన్నింటిని చెదలు తినివేసాయా ? బొమ్మలన్నింటిని ఏదైనా నల్లని పర్వతం క్రింద దాచి పేపరూ? ఈ పిల్లలకు బోధించే విద్యాలయాలు, మదరసాలు కూలిపోయాయా? పిల్లలు ఆడుకొనే ఆటస్థలాలు, తోటలు, మరియు ఇంటి ఆవరణలు నశించిపోయాయా ? ఒకవేళ నిజంగా అలానే అయివుంటే ఇక ఈ ప్రపంచంలో ఏమి మిగిలివుంది ? ఈ వయస్సులో వారికి ఏ విధమైన బరువులు, బాధ్యతలు ఉండకూడదు అని కవి ఆలోచిస్తున్నారు.

ఎప్పటిలాగానే ఈ వస్తువులన్ని లభ్యం అవుతున్నప్పటికి కూడా గత్యంతరం లేక ఈ చిన్న – చిన్న పిల్లలు ప్రపంచంలోని వేల కొలది రోడ్లు నుండి తమ తమ పనులకోసం వెళుతున్నారు. ఇంతకు “పిల్లలు పనికి ఎందుకు వెళుతున్నారు ?” అని కవి ప్రశ్నను మన ముందు ఉంచారు.

విశేషత : కవి ఈ కవితలో పనికి వెళ్ళే పిల్లల మీద / బాలకార్మిక వ్యవస్థ వైపు దృష్టిని కేంద్రీకరించడంలో పూర్తిగా సఫలీకృతులైనారు.

कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

कोहरे – ओस, మంచు
विवरण – व्याख्या, वर्णन, स्पष्ट करना, వ్యాఖ్యా వర్ణన
सवाल – प्रश्न, ప్రశ్న
अंतरिक्ष – आकाश, అంతరిక్షం, ఆకాశం
दीमक – सफेद चींटी, చెదలు
भूकंप – भूचाल, భూకంపం
मदरसा – पाठशाला, विद्यालय, పాఠశాల, విద్యాలయం
हस्वमामूल – हमेशा की तरह, ఎప్పటిలాగానే

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 5th Poem ये कौन चित्रकार है Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 5th Poem ये कौन चित्रकार है

दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్న)

प्रश्न 1.
” ये कौन चित्रकार है” पाठ का सारांश पाँच-छः वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
कवि परिचय : पंडित भरत व्यास का जन्म सन् 1918 को राजस्थान के बिकानेर में हुआ । वे प्रसिद्ध नाटककार और गीतकार हैं । इन्होंने ‘दो आँखे बारह हाथ’, ‘नवरंग”, “रानी रूपमती”, आदि प्रसिद्ध फिल्मों के लिए गीत लिखे हैं । वे अपने गीतों में देशभक्ति, राष्ट्रीय एकता और बलिदान का संदेश दिया । सन् 1982 में उनकी मृत्यु हुई ।

सारांश : कवि ने प्रकृति की सुंदरता का वर्णन बडे ही सुंदर शब्दों में किया है और ईश्वर को ही इस सृष्टि का चित्रकार माना है । हरीभरी धरती पर नील आकाश को, बादलों की पालकी उडानेवाले पवन को, रंग भरे फूलों से दिशाओं को सजानेवाले चित्रकार ईश्वर ही है ।

तुम प्रकृति की इस पवित्रता को देखो। इनके गुणों को तुम अपने मन स्मरण करो । आज अपने ललाट की लालिमा चमका दो । कण-कण से दिखाई देनेवाली भगवान की सुंदरता को देखने के लिए अपनी दो आँखें काफी नहीं हैं ।

पर्वत की ये चोटियाँ ऋषि मुनियों की जैसी हैं । ये बर्फ की घाटियाँ घूमेरदार और घेरदार हैं । देवदार वृक्ष ध्वज के जैसे खडे हैं । ये गुलाब बगीचे बहार के चादर जैसे हैं । यह किसी कवि को कल्पना का चमत्कार नहीं है । सिर्फ भगवान की सृष्टि है ।

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
भरत व्यास का संक्षिप्त परिचय दीजिए ।
उत्तर:
कवि परिचय : पंडित व्यास का जन्म सन् 1918 को राजस्थान के बिकानेर में हुआ । वे प्रसिद्ध नाटककार और गीतकार है । इन्होंने ‘दो आँखे बारह हाथ’, ‘नवरंग”, “गूँज उठी शहर्ना”, “रानी रूपमती”, “बूँद जो बन गई मोती’ आदि प्रसिद्ध फिल्मों के लिए गीत लिखे हैं । वे अपने गीतों में “देशभक्ति”, “राष्ट्रीय एकता” और “बलिदान” का संदेश दिया । सन् 1982 में उनकी मृत्यु हुई ।

प्रश्न 2.
कवि “भरत व्यास” के अनुसार प्रकृति की सुंदरता कैसी है ?
उत्तर:
कवि भरत व्यास के अनुसार प्रकृति का सृजन सृष्टिकर्ता ने किया है । ईश्वर को इस सृष्टि का चित्रकार मानते हुए दार्शनिकता दर्शाई है | नीला- नीलगगन, रंगभरी दिशाएँ, पेड पौधों के फूल मनमोहक होते हैं। प्रकृति को निहारने से हमें सृजन की विविधता दिखाई देती है । धरती के पर्वत, घाटियाँ, वृक्ष, सृष्टिकर्ता के चमत्कार बनकर हमारे सामने आते हैं । प्रकृति से मन प्रसन्न हो जाता है । प्रकृति की सुंदरता अद्वितीय है ।

एक वाक्य प्रश्न  (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
“ये कौन चित्रकार है” गीत के गीतकार कौन है ?
उत्तर:
भरत व्यास

प्रश्न 2.
“ये कौन चित्रकार है” गीत में किसका वर्णन है ?
उत्तर:
प्रकृति का

प्रश्न 3.
देवदार वृक्षों की तुलना किससे की गई है ?
उत्तर:
ध्वज से

प्रश्न 4.
भरत व्यास के किसी एक प्रसिद्ध फिल्मी गीत का नाम लिखिए ।
उत्तर:
ऐ मालिक तेरे बंदे हम – – – – – (दो आँखें बारह हाथ ) ।

संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు)

1. तपस्वियों सी हैं अटल ये पर्वतों की चोटियाँ
ये बर्फ कि घुमेरदार घेरदार घाटियाँ

संदर्भ : प्रस्तुत पंक्तियाँ “ये कौन चित्रकार हैं” नामक कविता से दी गयी हैं । इसके कवि श्री भरत व्यास हैं । वे प्रसिद्ध नाटककार और गीतकार हैं । प्रस्तुत कविता में आप प्रकृति की सुंदरता का वर्णन सुंदर शब्दों में किये हैं ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियाँ “ये कौन चित्रकार है” कविता से दी गयी हैं । पर्वतों की चोटियाँ और बर्फ की घाटियों की सुंदरता का वर्णन किया गया है । जैसे कि पर्वत की ये अटल चोटियाँ ऋषि मुनियों की जैसी हैं । ये बर्फ की घाटियाँ घुमेरदार और घेरदार हैं । धरती के पर्वत, घाटियाँ, वृक्ष सृष्टिकर्ता के चमत्कार बनकर हमारे सामने आते हैं ।

2. कुदरत की इस पवित्रता को तुम निहार लो
इनके गुणों को अपने मन में तुम उतार लो

संदर्भ : प्रस्तुत पंक्तियाँ “ये कौन चित्रकार हैं” नामक कविता से दी गयी हैं । इसके कवि श्री भरत व्यास हैं । वे प्रसिद्ध नाटककार और गीतकार हैं। प्रस्तुत कविता में आप प्रकृति की सुंदरता का वर्णन सुंदर शब्दों में किये हैं ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियाँ ” ये कौन चित्रकार है” कविता से दी गयी हैं । तुम प्रकृति की इस पवित्रता को देखो। इनके गुणों को अपने मन में स्मरण करो । प्रकृति को निहारने से हमें सृजन की विविधता दिखाई देती है ।

ये कौन चित्रकार है Summary in Hindi

कवि परिचय

पंडित भरत व्यास का जन्म सन् 1918 को राजस्थान के बिकानेर में हुआ | वे प्रसिद्ध नाटककार और गीतकार हैं । इन्होंने “दो आँखे बारह हाथ’, “नवरंग”, “गूँज उठी शहनाई”, “रानी रूपमती”, “बूँद जो बन गई मोती” आदि प्रसिद्ध फिल्मों के लिए गीत लिखे हैं । वे अपने गीतों में देशभक्ति, राष्ट्रीय एकता और बलिदान का संदेश दिया। सन् 1982 में उनकी मृत्यु हुई ।

कविता परिचय : प्रस्तुत कविता में भरत व्यास ने प्रकृति की सुंदरता का वर्णन बडे ही सुंदर शब्दों में किया है। प्रकृति की सुंदरता और विराटता के प्रति आश्चर्य प्रकट करते हुए मुग्ध और आकर्षित होता है । उसका मन प्रसन्न हो जाता है ।

सारांश

कवि ने प्रकृति की सुंदरता का वर्णन बडे ही सुंदर शब्दों में किया है और ईश्वर को ही इस सृष्टि का चित्रकार माना है । हरी-भरी धरती पर नील आकाश को, बादलों की पालकी उडानेवाले पवन को, रंग भरे फूलों से दिशाओं को सजानेवाले चित्रकार ईश्वर ही है ।

तुम प्रकृति की इस पवित्रता को देखो। इनके गुणों को तुम अपने मन में स्मरण करो । आज अपने ललाट की लालिमा चमका दो । कण कण से दिखाई देनेवाली भगवान की सुंदरता को देखने के लिए अपनी दो आँखें काफी नहीं हैं।

पर्वत की ये चोटियाँ ऋषि मुनियों की जैसी हैं। ये बर्फ की घाटियाँ घूमेरदार और घेरदार हैं । देवदार वृक्ष ध्वज के जैसे, खडे हैं। ये गुलाब के बगीचे बहार के चादर जैसे हैं । यह किसी कवि को कल्पना का चमत्कार नहीं है । सिर्फ भगवान की सृष्टि है ।

ये कौन चित्रकार है Summary in Telugu

కవి పరిచయం

పండిత్ భరత్ వ్యాస్ రాజస్థానికి చెందిన బికనేర్లో జన్మించారు. ఆయన ప్రసిద్ధ నాటక మరియు గీత రచయిత. “దో ఆంఖేఁ బారహ్ హాత్”, “నవరంగ్”, “రాణీ రూపమతీ” మొదలయిన ప్రసిద్ధ సినిమాలకు పాటలను వ్రాశారు. ఆయన తన పాటల్లో “దేశభక్తి”, “జాతీయ సమైక్యత” మరియు బలిదానం అనే సందేశాలను ఇచ్చారు. ఈయన క్రి. శ 1982 లో మృతి చెందారు.

సారాంశం

కవి ప్రకృతి సౌందర్యాన్ని గొప్ప అందమైన శబ్ధాలతో వర్ణించారు. మరియు ఈశ్వరుని ఈ సృష్టికి చిత్రకారునిగా భావించారు. పచ్చదనంతో నిండిన భూమి మీద నీలి ఆకాశాన్ని, మేఘాల పల్లకిని కదిలించే / ఎత్తే గాలిని, రంగులతో నిండిన పూలతో నలుదిశలను అలంకరించే చిత్రకారుడు కేవలం ఈశ్వరుడు మాత్రమే.

• నీవు ఈ ప్రకృతిలోని పవిత్రతను చూడు. ఈ ప్రకృతిలోని గుణాలను నీవు నీ మనస్సులో స్మరిస్తూ ఉండు. ఈ రోజు నీ తలరాతను ప్రకాశింపజేసుకో. అణువు అణువున కన్పించే భగవంతుడు సృష్టించిన ప్రకృతి సౌందర్యాన్ని వీక్షించేందుకు నీ రెండు కన్నులు చాలవు.
• స్థిరమైన ఈ పర్వత శిఖరాలు ఋషిమునుల ఝటఝూటాల వలె ఉన్నాయి. ఈ మంచులోయలు ఒకదానితో ఒకటి చుట్టబడి మలుపులతో కూడి ఉన్నాయి. ఈ దేవదార వృక్షాలు ఝండా కర్రలవలె నిలబడివున్నాయి. ఈ గులాబీ తోటలు అందమైన దుప్పట్లు పరిచినట్లుగా ఉన్నాయి. ఇదంతా ఏ కవి కల్పనా చమత్కారం కాదు. కేవలం భగవంతుని యొక్క సృష్టి మాత్రమే.

कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

वसुंधरा – धरती, भूमि, जमीन, భూమి, నేల
गगन – आकाश, आसमान, नभ, ఆకాశం
कुदरत – प्रकृति, ప్రకృతి
निहारना – देखना, చూచుట
लालिमा – लालरंग युक्त, ఎరుపు రంగుతో కూడిన
विराट – बडा, महान (ईश्वर), పెద్ద, గొప్ప
घुमेरदार – घुमावदार, మలుపులుగల
घेरदार – घेरेवाला, गोलनुमा, చుట్టూ వ్యాపించుట
गलीचा – चादर, దుప్పట్టి, రంగురంగు పూలు అద్దిన అందమగు పక్క

Here students can locate TS Inter 2nd Year Commerce Notes Chapter 10 Functions of Management to prepare for their exam.

TS Inter 2nd Year Commerce Notes Chapter 10 Functions of Management

→ Management of every individual activity depends on the goods set by an organization. In order to set the goals, the manager undergoes several stages of the thinking process. These processes are termed as functions of management like planning, organizing, staffing, and controlling.

→ Planning involves setting objectives and developing appropriate courses of action to achieve these objectives.

→ Planning is deciding in advance what to do, how to do it, when to do it and who is to it. Planning bridges the gap from where we are to where we want to go.

→ Planning have limitations that are uncertain future, expensive, capital invested in the firm is a very powerful internal constraint on planning.

→ Organising involves the grouping of activities to achieve goals of the organization.

→ The process of organization consists

• of identification and Division of work
• Departmentalization
• Assignment of Duties
• Establishing reporting relationships.

→ Staffing has been described as the managerial function of fulling and keeping filled, positions in the organization structure.

→ Direction embraces those activities, which are related to guiding and supervising subordinates.

→ Controlling is the process of ensuring that actual activities conform to planned activities.

→ Reporting is keeping those to whom the executive is responsible informed as to what is going on, which thus includes keeping himself and his subordinates informed through records, research and inspection.

→ Budgeting goes in the form of planning, accounting, and control.

TS Inter 2nd Year Commerce Notes Chapter 10 నిర్వహణ – విధులు

→ ప్రణాళికీకరణ: ధ్యేయాలను, లక్ష్యాలను నిర్ధారణ చేసి, వాటి సాధన కోసం కార్యాచరణ ప్రణాళికను రూపొందించడం.

→ ప్రణాళికలు రెండు రకాలు. అవి:
ఎ) వ్యూహాత్మక ప్రణాళికీకరణ బి) కార్యరూప ప్రణాళిక.
ఎ) వ్యూహాత్మక ప్రణాళికీకరణ: వ్యాపార రంగంలో ఏర్పడుతున్న వాతావరణ మార్పులను బట్టి దీర్ఘకాలిక ఏకీకృత ప్రణాళికలను రూపొందించవలసి ఉంటుంది. ఇవి లక్ష్యాలను సాధించే వ్యూహరచన చేయబడతాయి.
బి) కార్యరూప ప్రణాళిక: ఇవి స్వల్పకాలం రచన చేయడంతో దీర్ఘకాలానికి ఉపయోగపడే విధంగా ఉంటాయి.

→ వ్యవస్థీకరణ: మానవ ప్రయత్నాలు సమన్వయపరిచి, వనరులను ఏకంచేసి ప్రత్యేకంగా రూపొందించిన లక్ష్యాలను సాధించడానికి ఏర్పరిచే ప్రక్రియ వ్యవస్థీకరణ.

→ సిబ్బందీకరణ: సిబ్బందీకరణ అంటే వ్యక్తులను వివిధ స్థాయిలలోని ఉద్యోగాలలో నియమించడం.

→ నిర్దేశన చేయడం: నిర్దేశ విధానంలో క్షేత్రస్థాయి సిబ్బందికి సూచనల ద్వారా ఆజ్ఞాపిస్తూ చేయబోయే పనుల్లో తగ్గిన విధానాల వల్ల అవగాహనను కల్పిస్తూ మార్గదర్శకత్వం చేస్తారు.

→ నియంత్రణ చేయడం: అనగా ఒక సంస్థ ఏర్పరచిన నియమనిబంధనల మేరకు ప్రతి కార్యాచరణ తగిన విధంగా నడిచేటట్లు పరిశీలించడం.

Here students can locate TS Inter 2nd Year Commerce Notes Chapter 9 Principles of Management to prepare for their exam.

TS Inter 2nd Year Commerce Notes Chapter 9 Principles of Management

→ Generally management has been defined as getting things done through others.

→ According to Peter F Drucker, management is a multipurpose organ that manages a business and manages managers and manages workers and work.

→ F.W. Taylor defines, management is the art of knowing what you want to do and then seeing that it is done in the best and cheapest way.

→ Henry Fayol defines, to manage is to forecast and to plan, to organize, to command, to co-ordinate and to control.

→ Management have organizational objectives, social objectives and personal objectives.

→ Management is some part of art and some part of science. So it is art and science.

→ Management have three levels they are top level, middle level and lower level.

→ Henry Fayol is the father of management.

→ Fayol derived 14 principles of management.

→ Fayol principles are:

1. Division of labour
2. Parity of authority & responsibility
3. Discipline
4. Unity of command
5. Unity of direction
6. Subordination of individual to general interest
7. Remuneration of personnel
8. Centralization
9. Scalar chain
10. Order
11. Equity
12. Stability of tenure of personnel
13. Initiative
14. Esperit-de-corps

TS Inter 2nd Year Commerce Notes Chapter 9 నిర్వహణ సూత్రాలు

→ నిర్వహణ అనగా ‘ఇతరుల సహాయంచే చేపట్టిన పనిని పూర్తి చేసుకోవడం” అని నిర్వచించవచ్చు.

→ హెన్రీ ఫేయల్ ప్రకారం నిర్వహించడం అంటే “ప్రణాళీకరించడం, భావి సూచన చేయడం, వ్యవస్థీకరించడం, ఆదేశించడం, సమన్వయపరచడం, నియంత్రించడం” అని అర్ధం.

→ EW. టేలర్ ప్రకారం “నిర్వహణ అనగా” నీవు చేయదలచుకున్న పనిని అత్యంత విజయవంతంగా, స్వల్ప వ్యయంతో పూర్తి చేసుకొనే దృష్టిని ఏర్పరచుకునే కళా”.

→ నిర్వహణ ఒక ఆర్థిక కార్యకలాపం, సృజనాత్మక ప్రక్రియ, లక్ష్యాల ఆధారితమైనది మరియు క్రమశిక్షణ కలిగినది.

→ నిర్వహణ లక్ష్యాలు:

• వ్యవస్థీకరణ లక్ష్యాలు
• సాంఘిక లక్ష్యాలు
• వ్యక్తిగత లక్ష్యాలు.

→ నిర్వహణ కళ మరియు శాస్త్రము.

→ నిర్వహణలో మూడు స్థాయిలు ఉంటాయి.
అవి: 1) ఉన్నతస్థాయి 2) మధ్యస్థాయి 3) క్షేత్రస్థాయి.

→ ఒక సంస్థ లక్ష్యాలను సాధించడానికి ఏర్పరచే యోచన విధానాన్ని పరిపాలన అంటారు.

→ హెన్రీ ఫేయల్ 14 నిర్వహణ సూత్రాలను రూపొందించారు. అందువల్ల అతన్ని “నిర్వహణ పితామహుడు” అని పిలుస్తారు.

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material उपवाचकम् 2nd Lesson मुद्राराक्षसम् Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit उपवाचकम् 2nd Lesson मुद्राराक्षसम्

निबन्धप्रश्ना: (Long Answer Questions)

प्रश्न 1.
चाणक्येन किमर्थं यथाशक्ति प्रयत्नः क्रियते ?
उत्तर:
परिचय: मुद्राराक्षसम् इति पाठ्यभागः विशाखदत्तस्य मुद्राराक्षसनाटकस्य प्रथमाङ्कात् स्वीकृतः । अत्र नन्दवंशनिर्मूलनस्य अनन्तरं चाणक्येन चन्द्रगुत्पस्य कृते कृताः प्रयत्नाः वर्णिताः

अमात्यराक्षसः कथं चन्द्रगुत्पस्य साचिव्यग्रहणम् अङ्गीकरोति इति चाणक्येन प्रयत्नः क्रियते.

प्रश्न 2.
अमात्यराक्षसः किं कृत्वा नगरादपक्रान्तः ?
उत्तर:
परिचय : मुद्राराक्षसम् इति पाठयभागः विशाखदत्तस्य मुद्राराक्षसनाटकस्य प्रथमाङ्कात् स्वीकृतः । अत्र नन्दवंशनिर्मूलनस्य अनन्तरं चाणक्येन चन्द्रगुत्पस्य कृते कृताः प्रयत्नाः वर्णिताः ।

अमात्यराक्षसः मित्रय चन्दनदासस्य गृहे कलत्रं न्यासीकृत्य नगरादपक्रान्तः ।

लघु समाधान प्रश्नाः (Short Answer Questions)

प्रश्न 1.
चाणक्येन किमर्थं यथाशक्ति प्रयत्नः क्रियते ?
उत्तर:
चाणक्येन चन्द्रगुप्तस्य राज्ये राक्षसमन्त्रिणं नियोक्तुं यथाशक्ति प्रयत्नः क्रियते ।

प्रश्न 2.
अमात्यराक्षसः किं कृत्वा नगरादपक्रान्तः ?
उत्तर:
अमात्यराक्षसः मणिकार श्रेष्ठी चन्दनदासो नाम मित्रस्य गृहे कलत्रं न्यासीकृत्य नगरादपक्रान्तः ।

मुद्राराक्षसम् Summary in Sanskrit

कविपरिचयः

मुद्राराक्षसम् इत्ययं पाठ्यभागः विशाखदत्तेन रचितस्य मुद्राराक्षसनाटकस्य प्रथमाङ्कात् उद्धृतः । अस्मिन् नाटके सप्त अङ्काः सन्ति । नाटकस्य प्रस्तावनाम् अनुसृत्य विशाखदत्तस्य पिता पृथुमहाराज इति, पितामहश्च सामन्तनटेश्वरदत्त इति ज्ञायते । अस्य कालनिर्णये विद्वत्सु विभिन्नाः अभिप्रायाः वर्तन्ते । किन्तु नैकान् तत्सम्बद्ध विषयान् संशोध्य विशाखदत्तः चतुर्थ-पञ्चमशताब्दयोः मध्ये आसीदिति सुधियः निश्चितवन्तः । प्रायः दृश्यकाव्येषु नायिकानायकयोः अनुराग वृत्तान्तमेव दृश्यते । किन्तु विशाखदत्तः न कुत्रापि नाटके तथा वर्णयति । साहित्यप्रपञ्चे नायिकारहितं नाटकं मुद्राराक्षसमेकम् एवेति वदन्ति पण्डिताः । अर्थशास्त्रे निपुणः विशाखदत्तः नाटके सर्वत्र स्वराजनीतिज्ञतां स्पष्टीकृतवान् ।

मुद्राराक्षसम् Summary in English

Introduction

The lesson Mudrarakshasa was taken from the first act of the play by the same name written by Visakhadatta. There are seven acts in this play. Visakhadatta belonged to 3^rd or 4^th century A.D.

The lesson describes the plans of Chanakya after making Chandragupta the king, having annihilated the Nandas. He wants Rakshasa to be the minister of Chandragupta. But Rakshasa rejects. He keeps his family in the house of his friend Chandanadasa and leaves the city.

On knowing this, Chanakya takes Chandanadasa into custody. However, Chandanadasa does not betray his friend. Chanakya gets angry and says that he will make Chandragupta pronounce capital punishment for Chandanadasa. According to the plan of Chanakya, Bhagurayana and others escape from the city. Chanakya feigns anger on knowing this.

Summary

Chanakya comes on to the stage asking who will dare go against Chandragupta when he is there. Who wants his tuft which is the deadly serpent to the Nanda dynasty not to be bound? Who wants to become a moth in his fire of anger?

Chanakya thinks how the news that Rakshasa has sided with Malayaketu, the son of Parvata, has been leaked. However, he feels that he, who has destroyed the Nanda family having made a promise of that, can suppress the rumours.

He feels that he has to still hold a weapon, as without the arrest of Rakshasa, Nanda dynasty is not fully destroyed nor Chandragupta’s prosperity is stabilized. He praises Rakshasa for his devotion to the Nanda family. He says that is why he wants him to be the minister of Chandragupta, and is making efforts to that end.

A spy enters and tells him that though the people love Chandragupta, still there are three persons who are against Chandragupta. However, one of them Jivasiddhi is a spy of Chanakya only. Another one is Sakatadasa. Chanakya has already employed another spy Siddhartha to become a friend of Sakatadasa. The third one is Chandanadasa, in whose house Rakshasa has hidden his family before leaving the city.

When Chanakya asks how he has known that Rakshasa has kept his family under the care of Chandanadasa, the spy gives him a ring with the name of Rakshasa, which he has picked up when he went to the house of Chandanadasa. Chanakya then entrusts Samgarava in the work of obtaining a letter from Sakatadasa through Siddharthaka, similar to the one written by Chanakya, but without address.

Siddhartha gets the letter written and brings it to Chanakya. Chanakya having put the seal of Rakshasa on it gave it to Siddhartha with further instructions regarding its delivery.

Later Chanakya sends for Chandanadasa. The latter is worried as to why Chanakya has called him. He has asked his friends to take care of Rakshasa’s family. Chanakya asks him whether the mistakes of Chandragupta make people remember the merits of the dead king. Chandanadasa says that people are happy with Chandragupta.

When Chanakya suggests that the kings expect something from the contended people, Chandanadasa gets ready to offer money. But Chanakya says that it is Chandragupta’s rule, and not the Nanda rule that is satisfied with money. Chandragupta does not want to cause suffering to his subjects. He wants people not to go against the king. When Chandanadasa asks who has gone against the king, Chanakya says that it is Chandanadasa himself as he has given shelter to the family of Rakshasa.

Chandanadasa however refutes that allegation saying that it is false and some ignorant one has reported so to him. Chanakya says that the men of previous king have been keeping their families in the houses of the citizens against their will, and fleeing to other countries. Chandanadasa says that the family of Rakshasa was in his house at one time. Chanakya accuses him of double talk. Chandanadasa says that he does not know where they have gone.

Then a message reaches Chanakya that Jivasiddhi has been banished from the city, and Sakatadasa has been taken to be impaled. Chanakya warns that Chandragupta severely punishes the offenders. But Chandanadasa is not afraid. He says that he will not surrender the family of Rakshasa, even if they were with him. Chanakya says that he will see to it that Chandragupta awards capital punishment to him. He orders the arrest of Chandanadasa.

A student comes to report the escape of Sakatadasa with the help of Siddharthaka. When Chanakya asks for Bhagurayana, he says that the latter also has fled. Even Bhadrabhata and others have left the city. Chanakya feigns anger, and shouts that he will catch Rakshasa in a short time only.

मुद्राराक्षसम् Summary in Telugu

కవి పరిచయం

‘ముద్రారాక్షసం’ అనే పాఠ్యభాగం విశాఖదత్తుడు రచించిన ముద్రారాక్షసం అనే నాటకంలోని ప్రధమాంకము నుండి గ్రహింపబడినది. ఈ నాటకంలో పది అంకాలు ఉంటాయి. నాటక ప్రస్తావనను అనుసరించి విశాఖదత్తుని తండ్రి పృధుమహారాజు అని, తాత సామంత నటేశ్వరుడని తెలుస్తున్నది. ఇతని కాల నిర్ణయ విషయంలో పండితుల్లో భిన్నాభిప్రాయాలు ఉన్నాయి. అయితే అనేకమంది పండితులు విశాఖదత్తుని విషయాలను పరిశీలించి నాలుగు, ఐదు శతాబ్దముల మధ్య ఉన్నట్లుగా తెలుస్తుంది. -సాధారణంగా నాటకాల్లో నాయికా నాయకుల యొక్క అనురాగ వృత్తాంతం వర్ణింపబడి ఉంటుంది. సాహిత్య ప్రపంచంలో నాయిక లేకుండా ఉన్న నాటకం ఒక్క ముద్రారాక్షసమని తెలుస్తుంది. అర్థశాస్త్రంలో నిపుణుడైన విశాఖదత్తుడు నాటకంలో అంతటా తన రాజకీయ నీతి కుశలతను ప్రకటించాడు.

పాఠ్యభాగ సారాంశము

ఆచార్య చాణక్యుడు నందవంశాన్ని సర్వనాశనం చేసి, చంద్రగుప్తుడిని రాజుగా చేస్తాడు. అమాత్య రాక్షసుడు చంద్రగుప్తునికి మంత్రిగా ఉండాలని చాణక్యుడు కోరు కుంటాడు. దానికి రాక్షసుడు అంగీకరించాడు. చాణక్యుడు ఏవిధంగానైనా రాక్షసుడిని చంద్రగుప్తునికి మంత్రిగా చేయాలన్నదే పట్టుదల.

రాక్షసుడు తన కుటుంబాన్ని చందనదాసు అనే మిత్రుడి ఇంటిలో ఉంచి ఎక్కడికో వెళ్తాడు. ఇది తెలుసుకున్న చాణక్యుడు చందన దాసును అదుపులోకి తీసుకుంటాడు. అయితే చందనదాసు తన మిత్రునికి ద్రోహం చేయడు. దీనితో చాణక్యునికి కోపం వచ్చి చంద్రగుప్తుడు చందనదాసుకు మరణశిక్ష విధిస్తాడు. చాణక్య ప్రణాళిక ప్రకారం భాగురాయణుడు మరియు ఇతరులు నగరం నుండి తప్పించుకుంటాడు. ఈ విషయం చాణక్యునికి కోపం తెప్పించింది.

చాణక్యుడు వేదికమీదికి వస్తాడు. నేనుండగా చంద్రగుప్తుడికి ఎవడు హాని తలపెడతాడు ? అని సగర్వంగా చాణక్యుడు ప్రకటించాడు. నందవంశానికి ప్రాణాంతక మైన పాము అయిన శిఖను కట్టుబడి ఉండకూడదని ఎవడు కోరుకుంటాడు ? తన కోపాగ్నిలో మిడతలాగా పడి చావాలనుకుంటాడు ? అని చాణక్యుడు అంటాడు. రాక్షసుడిని నిగ్రహించలేకపోతే చంద్రగుప్తుని రాజ్యలక్ష్మికి స్థిరత్వం ఉండదని చాణక్యుడు భావించాడు. నంద కుటుంబం పట్ల రాక్షసునికి ఉన్న భక్తి గౌరవాలను చాణక్యుడు ప్రశంసించాడు.

అందుకే తాను చంద్రగుప్తునికి మంత్రిగా ఉండాలని కోరుకుంటున్నానని, ఆ దిశగా ప్రయత్నాలు చేస్తున్నానని ఒక గూఢచారి ప్రవేశించి ప్రజలు చంద్రగుప్తుడిని ప్రేమిస్తున్నారని, అయితే చంద్రగుప్తుడికి వ్యతిరేకంగా ముగ్గురు వ్యక్తులు ఉన్నారని చెప్పాడు. వారిలో ఒకడు జీవసిద్ధి, మరొకడు శకటదాసు. మూడవవాడు చందనదాసు. అతని ఇంటిలో రాక్షసుడు తన భార్యాబిడ్డలను ఉంచి వెళ్ళాడు. రాక్షసుడు తన కుటుంబాన్ని చందనదాసు సంరక్షణలో ఉంచాడని తనకు ఎలా తెలుసునని చాణక్యుడు అడిగినప్పుడు గూఢచారి అతనికి రాక్షస అనే పేరుతో ఒక ఉంగరం ఇస్తాడు.

చాణక్యుడు రాసిన మాదిరిగానే శకటదాసు నుండి సిద్ధార్థకుని ద్వారా ఒక లేఖను పొందేపని, దాని చిరునామా లేకుండా సిద్ధార్థకుడు లేఖ రాసి చాణక్యుని వద్దకు తీసుకొని వస్తాడు. చాణక్యుడు దానిపై రాక్షస ముద్రవేసి దాని పంపిణీకి సంబంధించి మరికొన్ని సూచనలతో సిద్ధార్థకు ఇచ్చాడు. తరువాత చాణక్యుడు చందనదాసు కోసం పంపించాడు. రెండోవారు తనను ఎందుకు చాణక్యుడు పిలిచాడో అని ఆందోళన చెందుతున్నాడు. కుటుంబాన్ని జాగ్రత్తగా చూచుకోవాలని ఆయన తన స్నేహితులను కోరాడు.

చంద్రగుప్తుడి తప్పిదాలు చనిపోయిన రాజు యొక్క యోగ్యతలను ప్రజలకు గుర్తుచేస్తాయా అని చాణక్యుడు అతడిని అడుగుతాడు. చంద్రగుప్తుడితో ప్రజలు సంతోషంగా ఉన్నారని చందన దాసు చెప్పాడు. రాజులు వివాదాస్పద ప్రజల నుండి ఏదైనా ఆశించాలని చాణక్యుడు సూచించినప్పుడు చందనదాసు డబ్బు ఇవ్వడానికి సిద్ధంగా ఉంటాడు. కానీ చాణక్యుడు ఇది చంద్రగుప్త పాలనకు డబ్బుతో సంతృప్తి చెందిన నందపాలన కాదని చెప్తాడు. చంద్రగుప్తుడు ప్రజలకు కష్టాన్ని కల్గించడానికి ఇష్టపడడు.

చందనదాసు రాక్షస కుటుంబానికి ఆశ్రయమిచ్చాడని చాణక్యుడు గ్రహిస్తాడు. కాని చందనదాసు తన ఇంటిలో ఎవరూ లేరని ధైర్యంగా చెప్పాడు. కాని చాణక్యుడు అతడు అసత్యం మాట్లాడుతున్నాడని గ్రహించాడు. రాక్షస కుటుంబం ఎక్కడికి వెళ్ళాడో, ఎక్కడ ఉన్నాడో తనకు తెలియదని చందనదాసు చెప్పాడు. చాణక్యుడు చంద్రగుప్తుడు నేరస్థులను కఠినంగా శిక్షిస్తాడని చందనదాసును హెచ్చరించాడు.

కాని చందనదాసు భయపడలేదు. చందనదాసుని నిర్బంధించాలని ఆదేశించాడు. సిద్ధార్థక సహాయంతో శకటదాసు తప్పించుకున్నట్లు నివేదించడానికి ఒక విద్యార్థి వస్తాడు. చాణక్యుడు భాగురాయణుడిని అడిగినప్పుడు తరువాతివారు కూడా పారిపోయాడని చెప్పాడు. భద్రభటుడు మరియు ఇతరులు కూడా నగరం విడిచి వెళ్ళారు. చాణక్యుని కోపాన్ని తిప్పికొట్టారు మరియు అతను కొద్దిసేపట్లో మాత్రమే రాక్షసుడిని పట్టుకుంటాడని అరుస్తాడు.

अनुवाद: (అనువాదం)

सूत्रधारेण प्रयुक्तं चन्द्रग्रहणशब्दं श्रुत्वा मलयकेतोः कारणात् चन्द्रगुप्तः पराभवमाप्नोति इत्यवगम्य जिन्ताकुलितो भवति चाणक्यः । किन्तु तत्क्षणमेव मयि स्थिते चन्द्रगुप्तं कः पराभवितुं शक्नोतीति दृढं चिन्तयति सः । नन्दवंशराज्यस्य निर्मूलनमेव तस्य प्रतिज्ञा आसीत् । चन्द्रगुप्तं हन्तुं राक्षसेन प्रेषितया विषकन्यया पर्वतेश्वरं मारयित्वा राक्षसस्य हेतोः एव पर्वतेश्वरो मृत इति वार्तां परिव्यापयति चाणक्यः । एवमेव राक्षसेन नियुक्तं शकटदासम् अपि बद्धुं सिद्धार्थकं नियोजयति ।

ततश्च चरस्य साहाय्येन राक्षसः स्वमित्रस्य चन्दनदासस्य गृहे कलत्रादीन् निक्षिप्य कुत्रापि गत इति जानाति । चरेण प्राप्तां चन्दनदासस्य गृहे स्थितायाः महिलायाः अंगुलीतः पतितां अंगुलीयकमुद्रां दृष्ट्वा तत्तु अमात्यराक्षसस्येति ज्ञात्वा झटिति चन्दनदासम् आनेतुं शिट्टयं प्रेषयति चाणक्यः । अनन्तरं चन्दनदासं वीक्ष्य तस्य गृहे स्थितान् अमात्यराक्षसस्य गृहजनान् समर्पयतु इति भणति । किन्तु चन्दनदासः ते मम गृहे न सन्तीति धैर्येण वदति । सः असत्यं वदतीति निश्चित्य चाणक्यः तं दण्डयितुं भटान् आदिशति । अपि च अमात्यराक्षसस्य निग्रहणाय प्रेषितः भागुरायणः स्वकार्यं साधयितुं सर्वविधं प्रयत्नं करोतीति ज्ञात्वा तम् अभिनन्दति ।

సూత్రధారుడు ప్రయోగించిన చంద్రగ్రహణ వృత్తాంతాన్ని విని మలకేతువు కారణంగా చంద్రగుప్తుడు పరాభవాన్ని పొందుచున్నాడనే విషయాన్ని తెలుసుకొని చాణక్యుడు విచారిస్తాడు. అయితే అదే క్షణంలో “నేనుండగా చంద్రగుప్తుడిని అవమానం చేయడానికి ఎవడు సమర్ధుడు ?’ అని ఆలోచిస్తాడు నంద వంశాన్ని సర్వనాశనం చేయడమే తన లక్ష్యమని చాణక్యుడు ప్రకటించాడు. చంద్రగుప్తుడిని చంపడానికి రాక్షసునిచేత ప్రయోగింపబడిన విషకన్య పర్వతేశ్వరుడిని చంపి, రాక్షసుని కారణంగానే పర్వతేశ్వరుడు మరణించాడనే వార్తను చాణక్యుడు అంతట ప్రచారం చేశాడు.

అదే విధంగా రాక్షసునిచేత నియోగింపబడిన శకటదాసుడిని కూడా బంధించి సిద్ధార్ధకుడిని నియోగిస్తాడు. పిమ్మట చరుని సహాయంతో రాక్షసుడు తన మిత్రుడైన చందనదాసు యొక్క ఇంటిలో తన భార్యా బిడ్డలను ఉంచి ఎక్కడికో వెళ్ళాడు, అని తెలుసుకున్నాడు. చరునిచేత పొందబడిన చందనదాసు ఇంటిలో లభ్యమైన ఉంగరాన్ని చూచి, దాన్ని రాక్షస మాంత్రికుడుగా తెలుసుకొని వెంటనే చందనదాసుని తీసికొని రావడానికి శిష్యుడిని చాణక్యుడు పంపిస్తాడు.

పిమ్మట చందనదాసుని చూచి అతని ఇంటిలో ఉన్న రాక్షసుని పరివారాన్ని అప్పగించమని చెప్తాడు. అయితే చందనదాసు వారు తన ఇంటిలో లేరని ధైర్యంగా చెప్తాడు. అతడు అసత్యం చెప్తున్నాడని చాణక్యుడు నిశ్చయించుకొని అతడిని దండించడానికి భటులను పంపిస్తాడు. అంతేగాదు రాక్షస మంత్రిని వశపరచుకోవడానికి పంపించబడిన భాగురాయణుడు తన ప్రయత్నాన్ని… సాధించుకోవడానికి అన్ని విధములుగా ప్రయత్నం చేస్తున్నాడని తెలుసుకొని, అతడిని అభినందిస్తాడు.

कठिनशब्दार्थाः (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

1. वृषलः = चाणक्येन प्रयुक्तं चन्द्रगुप्तस्य नामधेयम्
2. यमपटः = यमलोकस्य चित्रैः अङ्कितः वस्त्रविशेषः
3. प्रकृतयः = प्रजाः / सेवकाः, ప్రజలు / సేవకులు
4. रिपुपक्षः = शत्रुपक्षः, శత్రుపక్షము
5. प्रणिधिः = गूढचर:, గుఢచారి
6. प्रियवयस्यः = प्रियमित्रम्, ప్రియమిత్రుడు
7. कायस्थः = लेखकजातीयः पुरुषः, లేఖరాముడు
8. कलत्रम् = भार्या, భార్య
9. न्यासः = उपनिधिः, ఉంచుట
10. आहिण्डमानः = भ्रमणं कुर्वन् पुरुषः, తిరుగుచున్న మానవుడు
11. अपवरकः = शयनागारः, పడవగది
12. मषीभाजनं = लेखनद्रवयुक्तं पात्रम्, సీరాబుడ్డి
13. शब्दायितः = आहूतः, పిలువబడినవాడు
14. राजापथ्यकारी = राजद्रोही, రాజద్రోహి