Srinivas

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 4th Poem जो बीत गयी Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 4th Poem जो बीत गयी

दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్న)

प्रश्न 1.
“जो बीत गयी” पाठ का सारांश पाँच-छः वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
सारांश कवि परिचय : हरिवंशराय बच्चन का जन्म 27 नवंबर सन् 1907 को इलाहाबाद के समीप प्रतापगढ़ जिले के बाबूपट्टी गाँव में हुआ था । उन्होंने प्रयाग विश्वविद्यालय से अंग्रेजी में एम.ए और कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय से पी. हेच.डी पूरी की। ये हालावादी कवि हैं। दो चट्टानें रचना केलिए साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त हुआ

सारांश : प्रस्तुत कविता में कवि ने मनुष्य को अप्रिय बातें भूलकर जीवन में आगे बढने की प्रेरणा दी। जो चीज समाप्त हो गयी उस पर निरंतर शोकाकुल होना व्यर्थ है । कवि संदेश देते हैं कि जीवन में कष्टों के समय धीरज बाँधना चाहिए। जैसे कि रोज आकाश की ओर एक बार देखिये । शाम को अनेक तारें आकाश में आती हैं। फिर सबेरे एक एक होकर छूट जाते हैं । रात के समय अनेक तारों के आने पर आकाश आनंदित नहीं होता और सबेरे एक – एक छूट जाने से दुखी नहीं होता । एक के छूट जाने पर उसकी जगह दूसरे नये तारें आसकती हैं। इस धीरज के कारण आकाश हमेशा निर्मल और निश्चिंत रहता है। उसी प्रकार हम को भी अपने प्यारे व्यक्तियों या चीजों के खो जाने पर चिंतित नहीं होना चाहिए। उनकी जगह नयी नयी आयगी । इस तरह धीरज से आगे बढना चाहिये।

कुसुमों के सूखे जाने पर, अनेक कलियों के और बल्लरियों के मुरझाने पर मधुवन नहीं शोर मचाता । क्यों कि वह इस आशा में बना रहता है कि मौसम आने पर वे कलियाँ, फूल, पत्ते और बल्लरियाँ फिर खिलेंगे । इस धीरज के कारण मधुवन हमेशा बहार छा जाता है। उसी प्रकार हम को भी हमारे प्रिय व्यक्तियों तथा चीजों के खो जाने पर अधीर नहीं बनना चाहिये ।

संदेश : इस पाठ से हम यह सीखना चाहिए कि कष्ट और सुख में एक ही तरह रहना । (या)
जो व्यक्ति जीवन की नश्वरता को समझलेता है वह हर दुःख से ऊपर उठ जाता है ।

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
हरिवंशराय बच्चन का संक्षिप्त परिचय दीजिए ।
उत्तर:
हरिवंशराय बच्चन का जन्म 27 नवंबर सन् 1907 को इलाहाबाद के समीप प्रतापगढ़ जिले के एक छोटे से गाँव बाबूपट्टी में हुआ था । इनके पिता का नाम प्रताप नारायण श्रीवास्तव तथा माता का नाम सरस्वती देवी था । उन्होंने प्रयाग विश्वविद्यालय से अंग्रेजी में एम. ए. और कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय से पी. हेच.डी पूरी की। ये हालावादी कवि हैं । 18 जनवरी सन् 2003 को मुंबई में आपका निधन हो गया ।

प्रश्न 2.
“जो बीत गयी सो बात गयी” कविता में प्रकृति के माध्यम से क्या प्रेरणा मिलती है ?
उत्तर:
जो बीत गयी सो बात गयी कविता में प्रकृति के माध्यम से यह प्रेरणा मिलती है कि जिस प्रकार आकाश के कई तारे छूट जाने पर भी आकाश उन पर शोक नहीं मानता और उपवन में कितनी कलियाँ, फूल, पत्ते मुरझा जानेपर भी वह निराश नहीं होता । उसी प्रकार मनुष्य को अप्रिय बातें भूलकर जीवन में आगे बढें ।

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
हालावाद के प्रवर्तक कौन थे ?
उत्तर:
श्री. हरिवंशराय बच्चन

प्रश्न 2.
टूटे तारों पर कौन शोक नहीं मानता ?
उत्तर:
आकाश

प्रश्न 3.
कवि किन बातों को भूलकर आगे बढ़ने की प्रेरणा दे रहे हैं ?
उत्तर:
अप्रिय बातों को

प्रश्न 4.
हरिवंशराय बच्चन का जन्म कहाँ हुआ ?
उत्तर:
इलाहाबाद के समीप प्रतापगढ़ जिले के बाबूपट्टी नामक गाँव में ।

संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు )

1. कितने इसके तारे टूटे,
कितने इसके प्यारे छूटे,
जो छूट गए फिर कहाँ मिले;
पर बोलो टूटे तारों पर
कब अम्बर शोक मनाता है !
जो बीत गई सो बात गई !

संदर्भ : प्रस्तुत पंक्तियाँ “जो बीत गयी” कविता पाठ से दी गयी हैं । इसके कवि श्री हरिवंशराय बच्चन जी हैं। ये हालावादी कवि । इस कविता के द्वारा कवि कहते हैं कि बीती हुई बातें कभी भी नहीं लौटते। इसलिए उनको भूलकर धीरज के साथ आगे बढने का संदेश देते हैं ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियों में कवि कहना चाहता है – शाम होते ही नयी नयी तारें आती हैं । सबेरे होते ही कई छूट जाती हैं । तो भी आकाश छूटनेवालों की चिंता नहीं करता । क्यों कि वह इस आशा में बना रहता है कि शाम को सबेरे डूबे हुए सितारों की जगह नये – नये सितारें आयेंगे। इस धीरज के कारण आकाश हमेशा निर्मल और निश्चिंत रहता है ।”

विशेषता : प्रस्तुत पंक्तियों में “आकाश के कई तारे टूट जाने पर भी आकांश उन पर शोक नहीं मनाता ।

2. सूखी कितनी इसकी कलियाँ
मुर्झाई कितनी वल्लरियाँ,
जो मुर्झाई फिर कहाँ खिलीं;
पर बोलो सूखे फूलों पर
कब मधुवन शोर मचाता है ।
जो बीत गई सो बात गई !

संदर्भ : प्रस्तुत पंक्तियाँ “जो बीत गयी’ कविता पाठ से दी गयी हैं । इसके कवि श्री हरिवंशराय बच्चन जी हैं। ये हालावादी कवि हैं । इस कविता के द्वारा कवि करते हैं कि बीती हुई बातें कभी भी नहीं लौटते । इसलिए उनको भूलकर धीरज के साथ आगे बढने का संदेश देते हैं ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियों में कवि कहना चाहता है – “कुसुमों के सूखे जाने पर, अनेक कलियों के और लताओं के मुरझाने पर मधुवन नहीं शोर मचाता । क्यों कि वह इस आशा में बना रहता है कि समय (मौसम) आने पर वे कलियाँ, फूल; पत्ते फिर खिलेंगे । इस धीरज के कारण मधुवन हमेशा बहार छा जाता है ।

विशेषता : कुसुमों के सूख जाने पर, अनेक कलियों के और लताओं के मुरझाने पर मधुवन शोर नहीं मचाता ।

जो बीत गयी Summary in Hindi

कवि परिचय

हरिवंशराय बच्चन का जन्म 27 नवंबर सन् 1907 को इलाहाबाद से सटे प्रतापगढ़ जिले के एक छोटे से गाँव बाबूपट्टी में हुआ था । इनके पिता का नाम प्रताप नारायण श्रीवास्तव तथा माता का नाम सरस्वती देवी था । उन्होंने प्रयाग विश्वविद्यालय से अंग्रेजी में एम. ए. और कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय से पी. हेच.डी पूरी की। 18 जनवरी सन् 2003 को मुंबई में आपका निधन होगया । ये हालावादी कवि हैं ।

साहित्यिक योगदान : बच्चन की प्रमुख रचनाओं में ‘मधुशाला’, “मधु कलश’, ‘मधु बाला’, “निशा निमंत्रण”, “मिलन यामिनी, ” ‘प्रणय पत्रिका’, “दो चट्टानें’ प्रमुख हैं । “दो चट्टानें’ रचना के लिए 1968 में उनको साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त हुआ । विषय और शैली की दृष्टि से स्वाभाविकता इनकी कविताओं का उल्लेखनीय गुण है । इन्हें हालावाद का प्रवर्तक माना जाता है ।

हरिवंशराय बच्चन का जन्म 27 नवंबर सन् 1907 को इलाहाबाद के समीप प्रतापगढ़ जिले के बाबूपट्टी गाँव में हुआ था । उन्होंने प्रयाग विश्वविद्यालय से अंग्रेजी में एम.ए और कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय से पी. हेच.डी पूरी की। ये हालावादी कवि हैं। दो चट्टानें’ रचना केलिए साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त हुआ ।

सारांश

प्रस्तुत कविता में कवि ने मनुष्य को अप्रिय बातें भूलकर जीवन में आगे बढने की प्रेरणा दी । जो चीज समाप्त हो गयी उस पर निरंतर शोकाकुल होना व्यर्थ है । कवि संदेश देते हैं कि जीवन में कष्टों के समय धीरज बाँधना चाहिए। जैसे कि रोज आकाश की ओर एक बार देखिये । शाम को अनेक तारें आकाश में आती हैं। फिर सबेरे एक एक होकर छूट जाते हैं।

रात के समय अनेक तारों के आने पर आकाश आनंदित नहीं होता और सबेरे एक – एक छूट जाने से दुखी नहीं होता। एक के छूट जाने पर उसकी जगह दूसरे नये तारें आसकती हैं। इस धीरज के कारण आकाश हमेशा निर्मल और निश्चिंत रहता है । उसी प्रकार हम को भी अपने प्यारे व्यक्तियों या चीजों के खो जाने पर चिंतित नहीं होना चाहिए। उनकी जगह नयी-नयी आयोंगी । इस तरह धीरज से आगे बढना चाहिये ।

कुसुमों के सूखे जाने पर, अनेक कलियों के और बल्लरियों के मुरझाने पर मधुवन नहीं शोर मचाता । क्यों कि वह इस आशा में बना रहता है कि मौसम आने पर वे कलियाँ, फूल, पत्ते और बल्लरियाँ फिर खिलेंगे । इस धीरज के कारण मधुवन हमेशा बहार छा जाता है। उसी प्रकार हम को भी हमारे प्रिय व्यक्तियों तथा चीजों के खो जाने पर अधीर नहीं बनना चाहिये ।

संदेश : इस पाठ से हम यह सीखना चाहिए कि कष्ट और सुख में एक ही तरह रहना । (या)
जो व्यक्ति जीवन की नश्वरता को समझलेता है वह हर दुःख से ऊपर उठ जाता है ।

जो बीत गयी Summary in Telugu

కవి పరిచయం

హరివంశరాయ్ బచ్చన్ ఇలాహాబాద్క సమీపంలోని ప్రతాపగడ్ జిల్లాకు చెందిన బాబూ పట్టీ అనే చిన్న గ్రామంలో 27 నవంబర్, 1907 లో జన్మించారు. ఈయన ప్రయాగ విశ్వవిద్యాలయం నుండి ఇంగ్లీష్ లో ఎం.ఏ మరియు క్యాంబ్రిడ్జ్ విశ్వవిద్యాలయం నుండి పి.హెచ్.డి పూర్తి చేశారు. ఈ హాలావారికి చెందిన కవి. ఈయనకు “దో చట్టానేం” అనే రచనకు సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం లభించింది.

సారాంశము

ప్రస్తుత ఈ కవితా పాఠంలో కవి మనిషిని అప్రియమైన విషయాలను మరిచిపోయి జీవితంలో ముందుకు సాగాలని ప్రేరణ కల్గించారు. ఏ వస్తువులైతే దూరమై పోయిందో దానిని గురించి శోకించడం వ్యర్థం. కాబట్టి కష్ట సమయంలో ధైర్యాన్ని కూడగట్టుకోవాలని కవి సందేశాన్నిస్తున్నారు. రోజు ఆకాశం వైపు ఒకసారి చూడండి. సాయంత్రం చీకటి పడేటప్పటికి ఆకాశంలో అనేక తారలు (నక్షత్రాలు) వస్తాయి. మరలా ఉదయానికి ఒక్కొక్కటిగా నక్షత్రాలు మాయమైపోతాయి.

రాత్రి సమయంలో అనేక తారలు వచ్చినందున ఆకాశం సంతోషించదు ఉదయానికి అవి మాయమైపోయినందుకూ చింతించదు. ఒక తార దూరమైనా అదేచోట మరొక క్రొత్త తారవస్తుంది. ఈ ధైర్యం కారణం చేతనే ఆకాశం ఎల్లప్పుడు నిర్మలంగాను మరియు నిశ్చింతగాను ఉంటుంది. అదే విధంగా మనంకూడ మన ప్రియమైన వ్యక్తులుగాని వస్తువులు గాని కోల్పోయినప్పుడు చింతించకూడదు. వారి స్థానంలో క్రొత్త క్రొత్త వారు వస్తారు. ఈ ధైర్యంతోనే ముందుకు వెళ్ళాలి.

పూలు ఎండిపోయినప్పటికీ, అనేక మొగ్గలు మరియు లతలు లేదా తీగలు ముడుచుకొని/వాడిపోయిన్నటికి పూతోట అల్లరి సృష్టించదు. ఎందుకంటే సమయం (ఋతువు) వచ్చినపుడు మరలా మొగ్గలు, పూలు, లతలు/తీగలు చిగురిస్తాయి/వికసిస్తాయి. అనే ఆశతో ఎప్పుడు ధైర్యంగా తన సౌందర్యాన్ని వ్యాపింపచేస్తుంది. అదే విధంగా మనం కూడా ప్రియమైన వ్యక్తులు, వస్తువుల్ని కోల్పోయినపుడు అధైర్యపడకూడదు.

సందేశం : కష్ట సుఖాలలో ఎల్లప్పుడు ఒకే విధంగా ఉండాలన్నదే ఈ పాఠం యొక్క సందేశం.

कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

अम्बर – आकाश, नभ, ఆకాశం, అంబరం, గగనం
आनन – चेहरा, मुख, శ్రీతా, ముఖము
शोक – दुःख, దుఃఖం, బాధ
कुसुम – फूल, పుష్పం, పూలు
निछावर – समर्पित, త్యాగం
मधुवन – उपवन, बाग, ఉద్యానం, తోట
मुरझाना – सूख जाना, ఎండిపోవుట, వాడిపోవుట
वल्लरी – लता, లత, తీగ

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Accountancy Study Material 6th Lesson భాగస్తుని విరమణ మరియు మరణం Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Accountancy Study Materia 6th Lesson భాగస్తుని విరమణ మరియు మరణం

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు:

ప్రశ్న 1.
భాగస్తుడు భాగస్వామ్య సంస్థ నుంచి ఏ విధంగా విరమణ చేయవచ్చు ?
జవాబు.
భాగస్వామ్య చట్టం 1932 సెక్షన్ 32 (i) ప్రకారం, ఒక భాగస్తుడు,
ఎ) ఇతర భాగస్తుల అనుమతితో కాని
బి) భాగస్తులతో చేసుకొన్న ఒప్పుందం అనుసరించి కానీ
సి) ఇచ్ఛాపూర్వక భాగస్వామ్యం అయినట్లయితే, ఇతర భాగస్తులకు తన అభిప్రాయాన్ని రాతపూర్వకంగా తెలియచేయడం ద్వారా కాని సంస్థ నుండి వైదొలగవచ్చు.

ప్రశ్న 2.
లబ్ది నిష్పత్తి అనగానేమి ?
జవాబు.

1. విరమించే భాగస్తుని వాటాను కొనసాగుతున్న భాగస్తులు ఏ నిష్పత్తిలో పంచుకుంటారో దాన్ని “లబ్ది నిష్పత్తి” లేదా ప్రయోజనం పొందిన నిష్పత్తి” అంటారు.
2. లబ్ది నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి.

ప్రశ్న 3.
లబ్ధి నిష్పత్తి ఎందుకొరకు కనుక్కొంటారు ?
జవాబు.

1. లబ్ది నిష్పత్తిని కనుక్కోవడం చాలా ముఖ్యం. ఎందుకంటే, విరమించిన భాగస్తునికి చెల్లించవలసిన గుడ్విల్ అతని వాటాను కొనసాగుతున్న భాగస్తులు వారి లబ్ది పొందిన నిష్పత్తిలో
2. విరమణ వల్ల, ఎక్కువ లాభం పొందిన భాగస్తుడు, ఎక్కువగాను, తక్కువ లబ్ది పొందిన భాగస్తుడు తక్కువగాను, గుడ్విల్ వాటాను సమకూర్చాలి. అ విషయాలను రాబోయే లెక్కలలో వివరంగా చర్చించడమైంది.

ప్రశ్న 4.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభాలను వరసగా 3 : 2 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. వారి కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తిని, ఈ కింది సందర్భాలలో కనుక్కోండి.
i) Z విరమించి, X, Y, లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగించినప్పుడు
ii) X విరమించి, Y, Z, లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగించినప్పుడు
ii) Y విరమించి, X, Z, లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగించినప్పుడు
సాధన.
X, Y, Z ల లాభాల నిష్పత్తి = 3 : 2 : 2
i) Z విరమించినప్పుడు X, Y, ల నిష్పత్తి 3 : 2
ii) X విరమించినప్పుడు Y, Z, ల నిష్పత్తి 2 : 2
iii) Y విరమించినప్పుడు, X, Z., ల నిష్పత్తి 3 : 2

ప్రశ్న 5.
A, B, C లు సమాన భాగస్తులు. C వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. A, B లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తూ లాభాలను వరుసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. A, Bల లబ్ధి నిష్పత్తిని కొనుక్కోండి.
సాధన.
A, B, C ల పాత నిష్పత్తి సమాన నిష్పత్తి 1 : 1 : 1
A, B ల నూతన నిష్పత్తి 3 : 2
లబ్ధి నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
A లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{3}{5}-\frac{1}{3}=\frac{9-5}{15}=\frac{4}{15}\)

B లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{5}-\frac{1}{3}=\frac{6-5}{15}=\frac{1}{15}\)

A,B ల లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{4}{15}: \frac{1}{15}\) (లేదా) 4 : 1.

ప్రశ్న 6.
P, Q, R లు భాగస్తులు. వారు లాభాలను 4 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. R వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. ఇతని వాటా లాభాన్ని P, Q లు 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకుంటారు. P, Qల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
P, Q, R ల పాత నిష్పత్తి 4: 3 : 1 (లేదా) \(\frac{4}{9}: \frac{3}{9}: \frac{2}{9}\)
లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి 2 : 1 లేదా \(\frac{2}{3}: \frac{1}{3}\)
P, R వాటా \(\frac{2}{9}\) లాభంలో \(\frac{2}{3}\) వ వంతు పొందుతాడు.
P లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{9} \times \frac{2}{3}=\frac{4}{27}\)
Q, R వాటా \(\frac{2}{9}\) లాభంలో \(\frac{1}{3}\) వంతు పొందుతాడు.
Q లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{9} \times \frac{1}{3}=\frac{2}{27}\)
P కొత్త నిష్పత్తి = P పాత నిష్పత్తి + లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి
= \(\frac{4}{9}+\frac{4}{27}=\frac{12+4}{27}=\frac{16}{27}\)
Q కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{3}{9}+\frac{2}{27}=\frac{9+2}{27}=\frac{11}{27}\)
P, Q ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి = \(\frac{16}{27}=\frac{11}{27}\)
(లేదా) 16 : 11.

ప్రశ్న 7.
రామ్, రహీమ్, అక్బర్ భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరుసగా 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. అక్బర్ వ్యాపారం నుంచి తప్పుకొన్నాడు. రహీమ్, అక్బర్ వాటాను కొనుగోలు చేశాడు. రామ్, రహీమ్ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి కనుక్కోండి.
సాధన.
రామ్, రహీమ్, అక్బర్ లాభనష్టాల నిష్పత్తి 3 : 2 : 1 లేదా
\(\frac{3}{6}=\frac{2}{6}=\frac{1}{6}\) రహీమ్ లబ్ధి పొందినది \(\frac{1}{6}\)
రామ్ కొత్త నిష్పత్తి = రామ్ పాత నిష్పత్తి + లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి
= \(\frac{3}{6}\) + – = \(\frac{3}{6}\)
రహీమ్ కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{2}{6}+\frac{1}{6}=\frac{2+1}{6}=\frac{3}{6}\)
రామ్, రహీమ్ల కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{3}{6}=\frac{3}{6}\) (లేదా) = 1 : 1.

ప్రశ్న 8.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభాలను వరసగా 5 : 4 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. Z సంస్థ నుంచి విరమణ పొందాడు. X, Y లు భవిష్యత్తు లాభాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. X, Y లబ్ధి నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
X, Y, Z ల లాభానష్టాల నిష్పత్తి = 5 : 4 : 3
X, Y ల భవిష్యత్తు లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 3 : 2
లబ్ధి నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
X లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = \(\frac{3}{5}-\frac{5}{12}=\frac{36-25}{60}=\frac{11}{60}\)
Y లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = \(\frac{2}{5}-\frac{4}{12}=\frac{24-20}{60}=\frac{4}{60}\)
X, Yల లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{11}{60}=\frac{4}{60}\) లేదా 11 : 4

ప్రశ్న 9.
A, B, C లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 5 : 4 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. C సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నాడు. A, B లు భవిష్యత్తు లాభాలను 4 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. A, Bల లబ్ది నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
A, B, C ల లాభనష్టాల నిష్పత్తి 5: 4 : 3
A, B ల భవిష్యత్తు లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 4 : 3.
లబ్ధి నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
A లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{4}{7}-\frac{5}{12}=\frac{48-35}{84}=\frac{13}{84}\)
B లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{3}{7}-\frac{4}{12}=\frac{36-28}{84}=\frac{8}{84}\)
A, B ల లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{13}{84}=\frac{8}{84}\) (లేదా) 13 : 8.

ప్రశ్న 10.
సీత, గీత, సవిత భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 4 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. సవిత సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నది. సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 72,000గా అంచనా వేయడమైంది. పుస్తకాలలో గుడ్విల్ లేదు. సంస్థ పుస్తకాలలో గుడ్విల్ను సృష్టించండి.
సాధన.

ప్రశ్న 11.
వాణి, రాణి, రాధ సమాన భాగస్తులు. రాధ సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నది. సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 40,000 నిర్ణయించారు. ఆ రోజున పుస్తకాలలో గుడ్విల్ ఖాతా ₹ 10,000 నిల్వ చూపిస్తున్నది. గుడ్విల్ను సృష్టించడానికి అవసరమైన చిట్టా పద్దు రాయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 12.
రమేష్, సురేష్, రాజేష్ భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3: 2:1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. సురేష్ వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. రమేష్, రాజేష్ లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తూ భవిష్యత్తు లాభాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. సంస్థ గుడ్విల్ను 3 60,000 గా నిర్ణయించారు. గుడ్విల్ను సృష్టించి, రద్దు చేయడానికి అవసరమైన చిట్టా పద్దులు రాయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 13.
X,Y,Z లు సమాన భాగస్తులు, సంస్థ గుడ్విల్ 45,000గా నిర్ణయించబడింది. X వ్యాపారం నుండి విరమించుకొన్నాడు. Y, Z భవిష్యత్ లాభాలను వరుసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటూ వ్యాపారాన్ని కొనసాగించుకొనుటకు నిర్ణయించాడు. గుడ్విల్ను సృష్టించకుండా సర్దుబాటు చేయడానికి అవసరమైన చిట్టా పద్దులు రాయండి.
(Xకు చెల్లించవలసిన గుడ్విల్ : ₹ 15,000 దీనిని Y, Z లు వారి లబ్ది పొందే 4 : 1 నిష్పత్తిలో అంటే ₹ 12,000, Z ₹ 3,000 సమకూర్చెదరు).
సాధన.
X, Y, Z ల పాత నిష్పత్తి = 1 : 1 : 1
Y,Z ల నూతన నిష్పత్తి = 3 : 2
లబ్ది నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాతనిష్పత్తి
Y యొక్క లబ్ది నిష్పత్తి = \(\frac{3}{5}-\frac{1}{3}=\frac{9-5}{15}=\frac{4}{15}\)
Z యొక్క లబ్ది నిష్పత్తి = \(\frac{2}{5}-\frac{1}{3}=\frac{6-5}{15}=\frac{1}{15}\)
YZ ల లబ్ది నిష్పత్తి = \(\frac{4}{15}: \frac{1}{15}\) = 4 : 1
సంస్థ యొక్క గుడ్విల్ = 45,000
గుడ్విల్లో × యొక్క వాటా = 45,000 × \(\frac{1}{3}\) = 15,000
X యొక్క గుడ్విల్ వాటా ₹ 15,000లను YZ లు వారి లబ్ది పొందే 4 : 1 నిష్పత్తిలో చెల్లించాలి.

ప్రశ్న 14.
ఉమ్మడి జీవిత బీమా పాలసీ అంటే ఏమిటి ?
జవాబు.

1. భాగస్తుడు మరణించిన సందర్భంలో సంస్థ అతనికి చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని పరిష్కరించవలసి యుండును. ఇందుకై సంస్థ పెద్ద మొత్తంలో నగదును కోల్పోవలసి యుండును. ఇది వ్యాపార సంస్థ కొనసాగింపుపై తీవ్ర ప్రభావం చూపవచ్చు. అందుచేత, ఈ సమస్య నుండి తప్పించుకొనుటకు, తెలివైన వ్యాపార సంస్థలు, జీవిత భీమా పాలసీని తీసుకొంటాయి. ఈ భీమా పాలసీని ఉమ్మడి జీవిత భీమా పాలసీ అందురు.
2. ఎప్పుడైనా ఒక భాగస్తుడు మరణించిన సందర్భంలో, భీమా కంపెనీ, ఒప్పందం ప్రకారం చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని భాగస్వామ్య సంస్థకు చెల్లిస్తుంది. ఈ విధంగా, ఒక భాగస్తుడు మరణించినప్పుడు, సంస్థ వనరులు తిరిగి పోకుండా, చెల్లించే సమస్యను అధిగమించును.

ప్రశ్న 15.
మరణించిన భాగస్తుని వాటా లాభాన్ని ఏ విధంగా నిర్ణయిస్తారు ?
జవాబు.

1. భాగస్తుడు మరణించిన సందర్భంలో అతనికి చెల్లించవలసిన లాభాలలో వాటా ఏవిధంగా నిర్ణయించవలెనో భాగస్వామ్య ఒప్పందంలో పొందుపరచబడుతుంది.
2. ఈ విధంగానే, మరణించిన భాగస్తునికి, ఇతర చెల్లించవలసిన మొత్తాలతో సహా, మరణించు రోజు వరకు లాభాలలో అతని వాటాను, అతని వారసులకు చెల్లించబడుతుంది.

ప్రశ్న 16.
మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించవలసిన మొత్తాలు ఏవి ?
జవాబు.
మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించవలసినవి :

1. అతను సమకూర్చిన మూలధనం
2. సంచిత లాభనష్టాలలో వాటా
3. సంచిత నిధులలో వాటా
4. సంస్థ గుడ్విల్లో వాటా
5. ఆస్తి అప్పుల పునర్మూల్యాంకనంపై లాభనష్టాలలో వాటా
6. మరణించిన రోజు వరకు లాభాలలో వాటా.

ప్రశ్న 17.
మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించవలసిన లాభాలలో వాటాను అకౌంటింగ్ చేసే పద్ధతులను తెలపండి.
జవాబు.
మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించిన లాభాలలో వాటాను నిర్ధారించిన తర్వాత అవసరమైన చిట్టాపద్దులు నమోదుచేయాలి. దీని కొరకు రెండు పద్ధతులు అవలంభించెదరు.
1) మొదటి పద్ధతిలో, భాగస్తుడు మరణించిన రోజు వరకు సంపాదించిన లాభాన్ని భాగస్తులందరికి పాతనిష్పత్తి ప్రకారం పంచడం.
దీనికోసం రాయవల్సిన చిట్టాపద్దు :

2) రెండవ పద్ధతిలో కేవలం మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించవల్సిన లాభాలలో వాటాకు సంబంధించినంత వరకే నమోదు చేయడం.
దీనికోసం రాయాల్సిన చిట్టాపద్దు:

3) కొన్ని సందర్భాలలో మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించవల్సిన లాభాలలో వాటాను, కొనసాగుతున్న భాగస్తులు వారి లబ్ధి పొందే నిష్పత్తిలో వారి మూలధనం ఖతాకు డెబిట్ చేసి, మరణించిన భాగస్తుని మూలధనం ఖాతాకు క్రెడిట్ చేయవచ్చు.
దీనికోసం రాయాల్సిన చిట్టాపద్దు :

Textual Problems:

అభ్యాసాలు:

ప్రశ్న 1.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటారు. మార్చి 31, 2020 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీ నాడు Z సంస్థ నుంచి కింది షరతులకు లోబడి విరమించుకొన్నాడు.
a) సరుకు, యంత్రాలపై 10% తరుగుదల కట్టాలి.
b) రుణగ్రస్తులపై 5% రానిబాకీలకై ఏర్పాటు చేయండి.
c) భూమి విలువను ₹ 35,000 లుగా లెక్కించారు.
d) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 60,000 లుగా నిర్ణయించారు
చిట్టాపద్దులను రాసి అవసరమైన ఆవర్జా ఖాతాలను తయారుచేసి X, Y నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
X, Y, Z భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

ప్రశ్న 2.
X, Y లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 3:2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

క్రింది షరతులకు లోబడి × సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నాడు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ విలువను ₹ 20,000 లుగా నిర్ణయించారు.
b) సరుకు, యంత్రాలపై 10% తరుగుదల కట్టాలి.
c) రుణగ్రస్తులపై 6% రానిబాకీలకై ఏర్పాటు చేయండి.
d) భవనాల విలువను ₹ 35,000 లుగా నిర్ణయించారు.
చిట్టా పద్దులును రాసి, అవసరమైన ఖాతాలను తయారు చేసి, నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
X, Y, భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

ప్రశ్న 3.
S, P, G లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరుసగా 4 : 3 : 3. నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

కింది షరతులకు లోబడి G సంస్థ నుంచి విరమించాడు.
a) భవనాల విలువను ₹ 1,30,000 లుగా నిర్ణయించారు.
b) ఫర్నీచర్, యంత్రాలపై 10% తరుగుదల ఏర్పాటు చేయండి.
c) రుణగ్రస్తులపై రానిబాకీలకై ₹ 1,600 ఏర్పాటు చేయాలి.
d) రుణదాతలు ₹ 6,000 చెల్లించవలసిన అవసరం లేదు.
e) సంస్థ గుడ్విల్ విలువ ₹ 27,000 లుగా నిర్ణయించారు.
f) ₹ 17,700 లను G కి తక్షణమే చెల్లించి, మిగతా మొత్తాన్ని అతని అప్పు ఖాతాను మళ్ళించాలి. అవసరమైన చిట్టాపద్దులను రాసి, ఆవర్జా ఖాతాలు తయారు చేసి S, P ల నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
S, P, G భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

ప్రశ్న 4.
అజయ్, విజయ్, వినయ్ భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 5:3:2. నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 నాడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీన క్రింది షరతులకు లోబడి “వినయ్” సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నాడు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ విలువను ₹ 50,000 గా లెక్కకట్టారు.
b) భవనాల విలువను 20% పెంచాలి.
c) రుణగ్రస్తులపై ₹ 1,000 రాని బాకీలకై ఏర్పాటు చేయండి.
d) ప్లాంటు, యంత్రాలపై 10% తరుగుదలను ఏర్పాటు చేయండి.
e) విరమించే భాగస్తుడు వినయ్ వాటాకు చెల్లించడానికి అజయ్, విజయ్ు అదనపు మూలధనంగా వరసగా ₹ 25,500 < ₹ 19,300 నగదు తెచ్చారు.
సాధన.
అవసరమైన చిట్టా పద్దులను రాసి ఆవర్జా మరియు నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి. అజయ్, విజయ్, వినయ్ భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

ప్రశ్న 5.
గంగా, యమున, సరస్వతి భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2019 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

క్రింది షరతులకు లోబడి ‘సరస్వతి’ సంస్థ నుంచి విరమించాలని నిర్ణయించుకొంది.
a) యంత్రాలపై 10% ఫర్నీచర్పై 15% తరుగుదల.
b) సరుకు విలువను 20% పెంచాలి.
c) భవనాల విలువను 10% పెంచాలి.
d) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 36,000 విలువ కట్టడమైంది.
అవసరమైన చిట్టా పద్దులను రాసి, ఖాతాలను తయారు చేసి నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
గంగా, యమున, సరస్వతి భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

ప్రశ్న 6.
కమల, అమల, విమల భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 5 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులకు లోబడి ‘విమల’ సంస్థ నుంచి విరమించుకోవడానికి నిర్ణయించుకొంది.
a) యంత్రాల విలువ 20% పెంచాలి.
b) రుణగ్రస్తుల 5% రాని బాకీలకై ఏర్పాటు చేయండి.
c) సరుకుపై ₹ 6,000 ల తరుగుదల ఏర్పాటు చేయండి.
d) సంస్థ గుడ్విల్ విలువను ₹ 20,000 లెక్కకట్టారు.
e) ‘విమల’కు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని ఆమె అప్పు ఖాతాకు మళ్ళించండి.
సాధన.
అవసరమైన ఆవర్జా ఖాతాలను తయారుచేసి కమల, అమలల నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.

ప్రశ్న 7.
K, S, N లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 4 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

తేదీ 31, 2015 న N కింది షరతులకు లోబడి సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నది.
a) భవనాల విలువను ₹ 60,000 గా లెక్క కట్టారు.
b) రానిబాకీలకై ₹ 3,000 ఏర్పాటు చేయాలి.
c) సరుకుపై ₹ 2,500 తరుగుదల ఏర్పాటు చేయండి.
d) గుడ్విల్ విలువను ₹ 27,000 లుగా నిర్ణయించారు.
N కు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని 10% వార్షిక వడ్డీతో ఆమె అప్పు ఖాతాకు మళ్ళించాలి.
సాధన.
అవసరమైన ఖాతాలను తయారు చేసి కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.

ప్రశ్న 8.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటూ వ్యాపారం చేస్తున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులకు లోబడి ‘Z’ సంస్థ నుంచి విరమించుకోవాలి అని నిర్ణయించుకొన్నాడు.
a) సంస్థ ఆస్తులను కింది విధంగా పునర్మూల్యాంకనం చేశారు.
సరుకు ₹ 15,000; ఫర్నీచర్ ₹ 18,000; యంత్రాలు ₹ 25,000.
b) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 30,000 గా విలువ కట్టారు.
అవసరమైన ఖాతాలను తయారు చేసి X, Y ల యొక్క నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

గుడ్విల్ను సృష్టించి రద్దుపరచడం :

ప్రశ్న 9.
ద్రావిడ్, గంగూలీ, సచిన్లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులలో ద్రావిడ్ సంస్థ నుంచి విరమించాలి అని నిర్ణయించుకొన్నాడు.
a) స్థిరాస్తుల ₹ 80,000 లుగా విలువ కట్టారు.
b) రుణగ్రస్తులపై 6% రానిబాకీలకై ఏర్పాటుచేయండి.
c) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 45,000 లుగా సృష్టించి వెంటనే రద్దు చేయండి.
d) గుంగూలీ, సచిన్లు భవిష్యత్ లాభనష్టాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు.
అవసరమైన చిట్టా పద్దులను రాసి, ఆవర్జా ఖాతాలను తయారు చేసి కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

ప్రశ్న 10.
P, Q, R లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరుసగా 2 : 1: 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులకు లోబడి R సంస్థ నుంచి విరమించాలని నిర్ణయించుకొన్నాడు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 20,000 గా విలువ కట్టారు. R విరమణ వెంటనే గుడ్విల్ను రద్దు పర్చాలి.
b) సరుకుపై 5% ఫర్నీచర్పై 10% తరుగుదలను ఏర్పాటు చేయండి.
c) భవనాల విలువ ₹ 43,000 లుగా లెక్కకట్టారు.
d) R కు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని అతని అప్పు ఖాతాకు 6% వార్షిక వడ్డీతో మళ్ళించండి.
e) P, Q లు భవిష్యత్ లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు.
అవసరమైన ఖాతాలను తయారు చేసి, కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

ప్రశ్న 11.
రాజు, రాణి, ప్రిన్స్లు భాగస్తులు. వారు వారి మూలధన నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన రాణి వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొంది. రాజు, ప్రిన్స్ భవిష్యత్తు లాభాలను వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొని, వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తారు. విరమణ షరతులు కింది విధంగా ఉన్నాయి.
a) భవనాల విలువను ₹ 10,000 పెంచాలి.
b) యంత్రాలపై ₹ 5,000 సరుకుపై ₹ 2,000 తరుగుదల కోసం ఏర్పాటు చేయాలి.
c) సంస్థ గుడ్విల్ విలువ ₹ 10,000 సృష్టించి, వెంటనే రద్దు చేయాలి.
d) రాణికి చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని 10% వార్షిక వడ్డీతో ఆమె అప్పుల ఖాతాకు మళ్ళించండి. అవసరమైన ఖాతాలను చూపించి, నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.
సాధన.

లాభనష్టాల నిష్పత్తి 50,000 : 30,000 : 2000 = 5 : 3 : 2.

ప్రశ్న 12.
హరీష్, సతీష్, మహేష్లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులకు లోబడి ‘మహేష్’ సంస్థ నుంచి విరమించాడు.
a) భూమి విలువ ₹ 38,000 లుగా నిర్ణయించారు.
b) యంత్రాలపై ₹ 5,000 సరుకుపై ₹ 2,000 తరుగుదల కోసం ఏర్పాటు చేయాలి.
c) సంస్థ మొత్తం గుడ్విల్ ₹ 24,000. మహేష్కు చెల్లించవలసిన గుడ్విల్ను పుస్తకాలలో నమోదు చేయకుండా హరీష్, సతీష్లు సమకూరుస్తారు.
d) హరీష్, సతీష్లు భవిష్యత్తు లాభనష్టాలను 2 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు.
అవసరమైన చిట్టాపద్దులనురాసి, ఖాతాలను తయారు చేసి నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తిని కనుగొనుట
హరీష్, సతీష్, మహేష్ లాభనష్టాల నిష్పత్తి హరీష్, సతీష్ భవిష్యత్తు నిష్పత్తి = 2 : 3.
లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి.
హరీష్ లబ్ధి పొందినది = \(\frac{2}{5}-\frac{1}{3}=\frac{6-5}{15}=\frac{1}{15}\)
సతీష్ లబ్ధి పొందినది = \(\frac{3}{5}-\frac{1}{3}=\frac{9-5}{15}=\frac{4}{15}\)
హరీష్, సతీష్ లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = \(\frac{1}{15}=\frac{4}{15}\) లేదా 1: 4.

ప్రశ్న 13.
చంద్ర, భాస్కర్, రాహు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరుసగా 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులకు లోబడి ‘రాహు’ సంస్థ నుంచి విరమించాడు.
a) స్థిరాస్తుల విలువ ₹ 42,000 లుగా లెక్కకట్టారు.
b) సరుకుపై ₹ 1,700 తరుగుదల ఏర్పాటు చేయాలి.
c) రానిబాకీలకై ₹ 700 ఏర్పాటు చేయాలి.
d) సంస్థ గుడ్విల్ ₹ 18,000 గా విలువ కట్టారు. రాహు వాటా గుడ్విల్ను పుస్తకాలలో సృష్టించకుండా, చెల్లించడానికి నిర్ణయించారు.
e) చంద్ర, భాస్కర్ లబ్ధి నిష్పత్తి వరసగా 1 : 1.
అవసరమైన ఖాతాలను చూపి, చంద్ర, భాస్కర్ ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 14.
నక్షత్రం, సూర్యుడు, చంద్రుడు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 5 : 3 : 2 పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

కింది షరతులకు లోబడి ‘చంద్రుడు’ సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నాడు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ మొత్తం ₹ 20,000 గుడ్వెల్ను పుస్తకాలలో కనిపించకుండా సర్దుబాటు చేయండి.
b) భవనాల విలువ ₹ 42,000 లుగా లెక్కకట్టారు.
c) రుణగ్రస్తులపై 5% రానిబాకీలకై ఏర్పాటు చేయండి.
d) రుణదాతలలో ₹ 1,000 చెల్లించవలసిన అవసరం లేదు.
e) నక్షత్రం, సూర్యుడు భవిష్యత్లో లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటారు.
f) చంద్రునికి చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని, అతని యొక్క 12% అప్పు ఖాతాకు మళ్ళించండి. అవసరమైన ఆవర్జాఖాతాలను తయారు చేసి నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తిని లెక్కించడం :
నక్షత్రం, సూర్యుడు, చంద్రుడు లాభనష్టాల నిష్పత్తి 5 : 3 : 2,
నక్షత్రం, సూర్యుడు, భవిష్యత్ లాభనష్టాల నిష్పత్తి 1 : 1, లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
నక్షత్రం లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = \(\)
సూర్యుడు లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = \(\)
∴ గుడ్విల్ చంద్రుడు వాటా (20,000 × \(\frac{2}{10}\) = 4000) మొత్తాన్ని సూర్యుడికి పంచడం జరిగినది.

Textual Examples:

ప్రశ్న 1.
X, Y, Z లు భాగస్తులు, వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. ఈ కింది సందర్భాలలో వారి కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
a) X విరమణ చేసినప్పుడు
b) Y విరమణ చేసినప్పుడు
c) Z విరమణ చేసినప్పుడు
సాధన.
X, Y, Z ల పాత లాభనష్టాల నిష్పత్తి వరసగా 3 : 2 : 1,
a) X విరమించుకొన్నప్పుడు, Y, Z ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి 2 : 1 (లేదా) \(\frac{2}{3}: \frac{1}{3}\)
b) Y విరమించుకొన్నప్పుడు X, Z ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి 3 : 1 (లేదా) \(\frac{3}{4}: \frac{1}{4}\)
c) Z విరమించుకొన్నప్పుడు X, Y ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి 3 : 2 అంటే, \(\frac{3}{5}, \frac{2}{5}\).

ప్రశ్న 2.
A, B, C లు భాగస్తులు. వారు లాభాలను వరసగా 2 : 1 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. C వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. A, B ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.
A, B, C ల పాత లాభనష్టాల నిష్పత్తి 2 : 1 : 1.
C వాటా లాభాన్ని తొలగించిన తరవాత A, B ల కొత్త నిష్పత్తి 2 : 1 లేదా \(\frac{2}{3}: \frac{1}{3}\).
కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తిని కనుక్కోవడానికి ప్రత్యామ్నాయ పద్ధతి కూడా ఉంది. దీని ప్రకారం
A, B, C ల పాత లాభనష్టాల నిష్పత్తి 2 : 1: 1 లేదా \(\frac{2}{4}: \frac{1}{4}: \frac{1}{4}\)
C వాటా లాభం \(\frac{1}{4}\).
A, B లు లబ్ధి పొందే నిష్పత్తి = 2 : 1 లేదా \(\frac{2}{3}: \frac{1}{3}\).
లబ్ధి నిష్పత్తి = విరమణ చేసిన భాగస్తుని వాటా × కొనసాగుతున్న భాగస్తుని కొత్తవాటా
A లబ్ది పొందే నిష్పత్తి = \(\frac{1}{4} \times \frac{2}{3}=\frac{2}{12}\)
B లబ్ధి పొందే నిష్పత్తి = \(\frac{1}{4} \times \frac{1}{3}=\frac{1}{12}\)
కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి = పాతవాటా నిష్పత్తి + లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి
A కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{2}{4}+\frac{2}{12}=\frac{6+2}{12}=\frac{8}{12}\)
B కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{1}{4}+\frac{1}{12}=\frac{3+1}{12}=\frac{4}{12}\)
A, B ల కొత్త నిష్పత్తి వరసగా \(\frac{8}{12}: \frac{4}{12}\)
⇒ 8 : 4 = 2 : 1 అంటే \(\frac{2}{3}: \frac{1}{3}\).

ప్రశ్న 3.
P, Q, R లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 5 : 4 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. R సంస్థ నుండి విరమించుకొన్నాడు. ఇతని వాటా లాభాన్ని P, Q లు 2 : 1 నిష్పత్తిలో కొనుగోలు చేశారు. P, Q ల కొత్త లాభనష్టాలను నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
P, Q, R ల పాత నిష్పత్తి 5 : 4 : 3 = \(\frac{5}{12}: \frac{4}{12}: \frac{3}{12}\)
R యొక్క నిష్పత్తి \(\frac{3}{12}\), దీనిని P, Q లు 2 : 1 నిష్పత్తిలో కొనుగోలు చేశారు.
P, R వాటా \(\frac{3}{12}\), లాభంలో \(\frac{2}{3}\) వంతు పొందుతాడు.
Q, R వాటా \(\frac{3}{12}\), లాభంలో \(\frac{1}{3}\) వంతు పొందుతాడు.
P, R నుంచి కొనుగోలు చేసింది = \(\frac{3}{12} \times \frac{2}{3}=\frac{6}{36}=\frac{1}{6}\)
Q, R నుంచి కొనుగోలు చేసింది = \(\frac{3}{12} \times \frac{1}{3}=\frac{3}{36}=\frac{1}{12}\)
P కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి = P పాత నిష్పత్తి + R నుంచి కొనుగోలు చేసింది.
P కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{5}{12}+\frac{1}{6}=\frac{5+2}{12}=\frac{7}{12}\)
Q కొత్త నిష్పత్తి = Q పాత నిష్పత్తి + R నుంచి కొనుగోలు చేసింది.
Q కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{4}{12}+\frac{1}{12}=\frac{4+1}{12}=\frac{5}{12}\)
P, Qల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 7 : 5 (లేదా) \(\frac{7}{12}: \frac{5}{12}\).

ప్రశ్న 4.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరుసగా 2 : 4 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. X విరమణ చేశాడు. Y, Z లు భవిష్యత్తు లాభాలను వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. లబ్ధి నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
లబ్ధి నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
X, Y, Z ల పాత నిష్పత్తి = 2 : 4 : 3.
Y, Z ల కొత్త నిష్పత్తి = 3 : 2.
Y లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{3}{5}-\frac{4}{9}=\frac{27-20}{45}=\frac{7}{45}\)
Z లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{5}-\frac{3}{9}=\frac{18-15}{45}=\frac{3}{45}\)
Y, Z ల లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{7}{45}: \frac{3}{45}\) (లేదా) 7 : 3.

ప్రశ్న 5.
A, B, C భాగస్తులు వారు లాభనష్టాలను వరసగా 5 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. C వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తిని A, B ల కొత్త నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
A, B, C ల పాత నిష్పత్తి = 5 : 3 : 2
A, B ల కొత్త నిష్పత్తి = 5 : 3 = \(\frac{5}{8}: \frac{3}{8}\) (C లాభ నిష్పత్తిని తొలిగించడమైంది).
కొత్త నిష్పత్తి లెక్కలో ఇవ్వనప్పుడు, కొనసాగుతున్న భాగస్తులు, వారు గతంలో పంచుకొనే నిష్పత్తిలోనే లబ్ధి పొందుతారు. దీన్ని లెక్కించినా కూడా ఇదే నిష్పత్తి (5 : 3) వస్తుంది.
లబ్ధి నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
A = \(\frac{5}{8}-\frac{5}{10}=\frac{25-20}{40}=\frac{5}{40}\)
B = \(\frac{3}{8}-\frac{3}{10}=\frac{15-12}{40}=\frac{3}{40}\)
A, B ల లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = 5 : 3 లేదా \(\frac{5}{8}: \frac{3}{8}\).

ప్రశ్న 6.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 4 : 2 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. Z వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. X, Y లు 7:3 నిష్పత్తిలో లబ్ధి పొందుతారు. X, Y ల కొత్త నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
X, Y, Z ల పాత నిష్పత్తి = 4 : 2 : 2 = \(\frac{4}{8}: \frac{2}{8}: \frac{2}{8}\)
లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి 7 : 3 = \(\frac{7}{10}: \frac{3}{10}\)
X, Z వాటా \(\frac{2}{8}\) లాభంలో \(\frac{7}{10}\)వ వంతు పొందుతాడు.
X లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{8} \times \frac{7}{10}=\frac{14}{80}=\frac{7}{40}\)
Y, Z వాటా \(\frac{2}{8}\)లో \(\frac{3}{10}\)వ వంతు పొందుతాడు.
Y లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{8} \times \frac{3}{10}=\frac{6}{80}=\frac{3}{40}\)
X కొత్త నిష్పత్తి = X పాత నిష్పత్తి + లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి
= \(\frac{4}{8}+\frac{7}{40}=\frac{20+7}{40}=\frac{27}{40}\)
Y కొత్త నిష్పత్తి = Y పాత నిష్పత్తి + లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి
= \(\frac{2}{8}+\frac{3}{40}=\frac{10+3}{40}=\frac{13}{40}\)
X, Y ల కొత్త నిష్పత్తి వరసగా = \(\frac{27}{40}: \frac{13}{40}\) = 27 : 13.

ప్రశ్న 7.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 60,000 గా విలువ కట్టడమైంది. Z సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నాడు. X, Y లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగించడానికి నిశ్చయించుకొన్నారు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. అవసరమైన చిట్టాపద్దులు రాసి, గుడ్విల్ ఖాతాను తయారు చేయండి.
a) గుడ్విల్ పూర్తి విలువను పుస్తకాలలో సృష్టించినప్పుడు
b) గుడ్విల్ను పుస్తకాలలో సృష్టించి, రద్దు చేసినప్పుడు,
అవసరమైన చిట్టా పద్దులు రాసి, గుడ్విల్ ఖాతాను తయారుచేయండి.
సాధన.
a) గుడ్విల్ పూర్తి విలువను సృష్టించినప్పుడు

b) గుడ్విల్ను సృష్టించి, రద్దు చేసినప్పుడు

గుడ్విల్ను సృష్టించినప్పుడు :

ప్రశ్న 8.
A, B, C లు భాగస్తులు, వారు లాభనష్టాలను వరసగా 2 : 1 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2020 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీనాడు C వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. భాగస్తుల మధ్య ఈ అంగీకారం కుదిరింది.
a) యంత్రాలను ₹ 23,000 గా, భవనాలను ₹ 40,000 గా విలువ కట్టడమైంది.
b) ఫర్నీచరుపై 10% తరుగుదలకై ఏర్పాటు చేయాలి.
e) చెల్లించవలసిన ఖర్చులలో ₹ 1,000 చెల్లించనవసరం లేదు.
d) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 20,000గా నిర్ణయించారు.
e) C కి చెల్లింపు చేయడానికి గాను, A, B లు వరసగా ₹ 20,000 ₹ 10,000 అదనపు మూలధనంగా నగదు తీసుకురావాలి.
అవసరమైన చిట్టా పద్దులు రాసి, ఆవర్జా ఖాతాలను తయారు చేసి, సంస్థ కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

ప్రశ్న 9.
గంగా, యమున, సరస్వతి భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2020 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీనాడు సరస్వతి వ్యాపారం నుంచి వైదొలగింది. గంగా, యమునలు వ్యాపారాన్ని కొనసాగించడానికి నిర్ణయించారు. భాగస్తులు ఈ కింది విధంగా అంగీకారం ఏర్పరచుకొన్నారు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 56,000 గా నిర్ణయించారు.
b) స్టాకు, మోటారు వాహనంపై 10% తరుగుదల ఏర్పాటు చేయాలి.
c) రాని బాకీలకై ₹ 1,000 ఏర్పాటు చేయాలి.
d) భవనాల విలువను 15% పెంచాలి.
e) వర్తక రుణదాతలను ₹ 300 తగ్గించాలి.
సరస్వతికి చెల్లించవలసిన మొత్తంలో ₹ 18,800 తక్షణం చెల్లించి, మిగిలిన మొత్తాన్ని ఆమె అప్పులు ఖాతాకు మళ్ళించాలి.
అవసరమైన చిట్టా పద్దులు రాసి, ఆవర్జా ఖాతాలు తయారు చేసి, గంగా, యమునల ఆస్తి అప్పుల పట్టీ చూపండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 10.
రామ్, రహీమ్, రాబర్ట్ భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 1 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2020 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింద ఇవ్వడమైంది.

పై తేదీనాడు ఈ షరతులలో రహీమ్ విరమణ చేశాడు.
a) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 45,000 గా విలువ కట్టడమైంది.
b) రానిబాకీలకై ఏర్పాటు అవసరం లేదు.
c) కార్మికుల నష్టపరిహారంకై ₹ 2,500 పుస్తకాలలో ఏర్పాటు చేయాలి.
d) పేటెంట్లకు విలువ లేదు.
e) సరుకు విలువను ₹ 2,490 పెంచాలి.
f) భవనాలు విలువను 10% పెంచాలి.
భాగస్తులు స్థిర మూలధన పద్ధతిని పాటిస్తున్నారని భావించి, అవసరమయ్యే చిట్టాపద్దులు రాసి, ఆవర్జా తయారు చేసి, రామ్, రాబర్ట్ కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీ చూపండి.
సాధన.

ఆవర్జా ఖాతాలు

గుడ్విల్ను సృష్టించి, రద్దు చేసినప్పుడు:

ప్రశ్న 11.
X,Y,Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2015 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీనాడు. Y వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. X, Z లు కింది షరతులతో వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తారు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 18,000 గా నిర్ణయించడమైంది.
b) రానిబాకీలకై ₹ 1,500 ఏర్పాటు చేయాలి.
c) సరుకుపై ₹ 6,000 తరుగుదలకై ఏర్పాటు చేయాలి.
d) భూమి విలువను ₹ 5,000 పెంచండి.
e) గుడ్విల్ను కొత్త ‘సంస్థలో రద్దు చేయడానికి నిర్ణయించారు.
f) X, Z ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి 3 : 2 గా ఉంటుంది.
చిట్టాపద్దులు రాసి, అవసరమైన ఖాతాలు మరియు X, Z ల కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.
సాధన.
చిట్టా పద్దులు

ఆవర్జా ఖాతాలు

ప్రశ్న 12.
రమేష్, గణేష్, సురేష్ లు భాగస్తులు వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2020 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీనాడు రమేష్ విరమించుకొన్నాడు. వారు ఈ కింది షరతులను అంగీకరించారు.
a) భవనాలను ₹ 45,000 లకు పెంచాలి.
b) ఫర్నీచర్ను ₹ 23,000 గా లెక్క కట్టడమైంది.
c) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 40,000 గా విలువ కట్టడమైంది.
d) భవిష్యత్తు లాభాలను గణేష్, సురేష్ లు వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. వారు కొత్త సంస్థలో గుడ్విల్ రద్దు చేయడానికి నిర్ణయించారు.
చిట్టా పద్దులు రాసి, అవసరమైన ఖాతాలు, ప్రారంభపు ఆస్తి అప్పుల పట్టీ తయారు చేయండి.
సాధన.
చిట్టా పద్దులు

సూచన :
1. గుడ్వెల్ ₹ 30,000 మాత్రమే సృష్టించటం జరిగింది. ఎందుకంటే ₹ 10,000 గుడ్విల్ పుస్తకాలలో నిల్వ ఉంది. కాబట్టి ఇప్పుడు సంస్థ గుడ్విల్ 40,000 (10,000 + 30,000).

ప్రశ్న 13.
అమర్, అక్బర్, ఆంటోనీలు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2015 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీ నాడు, అక్బర్ వ్యాపారం నుంచి విరమణ చేశాడు. ఈ కింది సర్దుబాట్లు చేయడానికి అంగీకరించారు.
a) భూమి, భవనాల విలువను ₹ 20,000 పెంచాలి.
b) సరుకు, యంత్రాల విలువ 10% తగ్గించాలి.
c) రానిఖాకీలకై ₹ 2,000 ఏర్పాటు చేయాలి.
d) గుడ్విల్ విలువను₹ 60,000 గా నిర్ణయించారు. విరమణ పొందే భాగస్తునికి చెల్లించాల్సి అతని వాటా గుడ్విల్ను, గుడివిల్ ఖాతాను పుస్తకాలలో చూపకుండా, కొనసాగుతున్న భాగస్తులు సమకూర్చాలి.
e) అక్బరు₹ 13,000 తక్షణం చెల్లించి, మిగతా మొత్తాన్ని అతని అప్పుఖాతాకు మళ్ళించాలి.
f) అమర్, ఆంటోనీలు భవిష్యత్తు లాభాలను వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు.
చిట్టా పద్దులు రాసి, అవసరమైన ఖాతాలు తయారుచేసి, అమర్, ఆంటోనీల కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
చిట్టా పద్దులు

ఆవర్జా ఖాతాలు

సూచనలు :
1) లబ్ది పొందిన నిష్పత్తిని కనుక్కోవడం :
అమర్ = \(\frac{3}{5}-\frac{1}{3}=\frac{9-5}{15}=\frac{4}{15}\)
ఆంటోనీ = \(\frac{2}{5}-\frac{1}{3}=\frac{6-5}{15}=\frac{1}{15}\)
లబ్ధి నిష్పత్తి అమర్, ఆంటోనీ వరసగా = \(\frac{4}{5}: \frac{1}{5}\) = 4 : 1.
2) విరమణ పొందే భాగస్తుని గుడ్విల్ వాటా (60,000 × \(\frac{1}{3}\)) = ₹ 20,000.
ఈ మొత్తాన్ని కొనసాగుతున్న భాగస్తులు వారి లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తిలో సమకూర్చుతారు. అమర్ (20,000 × \(\frac{4}{5}\)) = ₹ 16,000
ఆంటోనీ (20,000 × \(\frac{1}{5}\)) = ₹ 4,000 వారి మూలధనం ఖాతాల నుంచి ఇస్తారు. ఈ మొత్తాన్ని గుడ్విల్ ఖాతాకు పుస్తకాలలో నమోదు చేయకుండా అక్బర్ మూలధనం ఖాతాకు క్రెడిట్ చేయడమైంది.

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 3rd Poem गुलाबी चूडियाँ Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 3rd Poem गुलाबी चूडियाँ

दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్న)

प्रश्न 1.
“गुलाबी चूडियाँ” पाठ का सारांश पाँच – छ: वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
कवि परिचय : नागार्जुन का असली नाम वैद्यनाथ मिश्र था । इनका जन्म सन् 1911 में वर्तमान मधुबनी जिले के सतलखा में हुआ था। इनके पिता गोकुल मिश्र और माता उमादेवी हैं। उनकी शिक्षा संस्कृत में हुई। उनकी मृत्यु ता 05-11-1988 को हुई ।

सारांश : नागार्जुन की कविता संवेदना और ममत्व से भरी है ! प्रस्तुत कविता में बेटी के प्रति पिता का वात्सल्य दिखाई देता है। विशेषकर एक ऐसे पिता का वात्सल्य जो परदेश में रहता है। अधिकतर पिता रोजगार की चिंता में अपना परिवार को पीछे छोड़ आते हैं ।

एक प्राइवेट बस का ड्राइवर है । उसे सात साल की बच्ची रहती है । ड्राइवर बस आराम से चला रहा है और बस स्टाप में रोकता ह । तभी नागार्जुन (कवि ) बस चढते हैं और देखते हैं कि सामने गियर से ऊपर काँच की चार गुलाबी चूडियाँ हुक से लटका रक्खी हैं । वे बस की रफ्तार के अनुसार हिलती रहती हैं। कवि को संदेह होता है, तुरंत ड्राइवर से पूछता है ये चूडियाँ क्यों लटका रक्खी हैं। ढलती उम्र के बडी मूँछ के चेहरा ड्राइवर आहिस्ते से कहता है कि हाँ साहब ! यह एक तोफा है। एक बेटी ने अपने पिता को दिया है यह तोफा । लाखों बार कहने पर भी बेटी उन्हें नहीं निकालती । यहाँ अब्बा की नजरों के सामने कई दिनों से अपनी अमानत टाँगे हुए हैं ।

मैं भी (कवि) सोचता हूँ कि चूडियाँ क्या बिगाडती हैं, इनको यहाँ से किस कारण से हटा दूँ । ड्राइवर ने एक नजर मुझ पर डाला। मैं भी (कवि) एक नजर ड्राइवर पर डाला । दूध जैसा वात्सल्य ( स्वच्छ प्रेम) बडी – बडी आँखों में गिरा दे रहा था । उनकी नजर चंचलता घेरनेवाला सीधे-साधे प्रश्न पर और फिर से सड़क की ओर होगई । मैं ने (कवि) झुककर कहा- हाँ भाई ! आखिर मैं भी एक पिता हूँ । बस यूँही आपसे पूछ लिया । वरना कौन नहीं पसंद करते छोटी – छोटी कलाइयों की गुलाबी चूडियाँ ?

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
नागार्जुन का संक्षिप्त परिचय लिखिए ।
उत्तर:
नागार्जुन का असली नाम वैद्यनाथ मिश्र था । इनका जन्म सन् 1911 में वर्तमान मधुबनी जिले के सतलाख में हुआ था । इनके पिता गोकुल मिश्र और माता उमादेवी हैं । उनकी शिक्षा संस्कृत में हुई । उनकी मृत्यु ता 05- 11-1988 को हुई । इनके प्रमुख काव्य संग्रह हैं – ‘युगंधरा’, ‘तालाब की मछलियाँ”, “अपने खेत में”, “इस गुब्बारे की छाया में” आदि । वे प्रसिद्ध उपन्यास कार भी थे । “रतिनाथ की याची”, “नयी पौध”, “वरुण के बेटे” आदि इनके उपन्यास हैं ।

प्रश्न 2.
“गुलाबी चूडियाँ” कविता में निहित मूल भावना का वर्णन कीजिए ।
उत्तर:
गुलाबी चूडियाँ कविता में निहित मूल भावना यह है कि बेटी के प्रति पिता का वात्सल्य दिखाई देता है। विशेषकर एक ऐसे पिता का वात्सल्य जो परदेश में रहता है। अधिकतर पिता रोजगार की चिंता में अपने परिवार को पीछे छोड़ आते हैं । साधारणता मनुष्यों में अपनी संतान के प्रति प्रेम और वात्सल्य होता है ।

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
“गुलाबी चूडियाँ” कविता के कवि कौन हैं ?
उत्तर:
नागार्जुन

प्रश्न 2.
नागार्जुन का उसली नाम क्या हैं ?
उत्तर:
वैद्यनाथ मिश्र

प्रश्न 3.
“गुलाबी चूडियाँ” कविता में कौनसा रस है ?
उत्तर:
बात्सल्य रस

प्रश्न 4.
पिता बेटी के लिए कौनसा उपहार लाया है ?
उत्तर:
“काँच की गुलाबी चूडियाँ ”

संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు )

1. प्राइवेट बस का ड्राइवर है तो क्या हुआ,
सात साल की बच्ची का पिता तो है !
सामने गियर से ऊपर
हुक से लटका रक्खी हैं
काँच की चार चूडियाँ गुलाबी

संदर्भ : प्रस्तुत पद्यांश “गुलाबी चूडियाँ” नामक कविता से दिया गया है । इसके कवि श्री. नागार्जुन हैं । आप हिन्दी साहित्य के आधुनिक काव्य के प्रमुख कवि हैं। प्रस्तुत कविता में आप बेटी के प्रति पिता का प्रेम और बात्सल्य को दिखाते हैं ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियाँ “गुलाबी चूडियाँ’ कविता के हैं । एक प्राइवेट बस का ड्राइवर है । उसे साथ साल की बच्ची है । काँच की चार गुलाबी चूडियाँ सामने गियर से ऊपर हुक से लटका रक्खी हैं। ये गुलाबी चूडियाँ एक बेटी ने अपने पिता को दिया है। यह तोफा । क्यों कि यह चार गुलाबि चूडियाँ देखकर अपने बस सीमित में चलायेगा न कि स्पीड चलाकर याक्सिडेंट न हो जाए ।

2. हाँ भाई, मैं भी पिता हूँ
वो तो बस यूँ ही पूछ लिया आपसे
वरना किसे नहीं भाएँगी ?
नन्हीं कलाइयों की गुलाबी चूडियाँ !

संदर्भ : प्रस्तुत पद्यांश / कविता “गुलाबी चूडियाँ” नामक कविता से दिया गया है । इसके कवि श्री नागार्जुन हैं । आप हिन्दी साहित्य के आधुनिक काव्य के प्रमुख कवि हैं । प्रस्तुत कविता में आप बेटी के प्रति पिता का प्रेम और वात्सल्य को दिखाते हैं ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियाँ “गुलाबी चूडियाँ” कविता के हैं । कवि ड्राइवर से कहता है मैं ने (कवि) झुककर कहा हाँ भाई ! आखिर मैं भी एक पिता हूँ । बस यूँही आपसे पूछ लिया । वरना कौन नहीं पसंद करते छोटी – छोटी कलाइयों की गुलाबी चूडियाँ ?

गुलाबी चूडियाँ Summary in Hindi

कवि परिचय

नागार्जुन का असली नाम वैद्यनाथ मिश्र था । इनका जन्म सन् 1911 में वर्तमान मधुबनी जिले के सतलखा में हुआ था । इनके पिता गोकुल मिश्र और माता उमादेवी हैं । उनकी शिक्षा संस्कृत में हुई । उनकी मृत्यु ता 05-11-1988 को हुई ।

साहित्यिक योगदान : वैद्यनाथ मिश्र के कई उपनाम हैं । हिन्दी साहित्य में ”नागार्जुन” तथा मैथिली में ‘यात्री’ उपनाम से रचनाएँ कीं । इनके प्रमुख काव्य संग्रह हैं – ‘युगधारा “, ” तालाब की मछलियाँ”, “खिचड़ी विप्लव देखा हमने”, “पुरानी जूतियों का कोरस “आखिर ऐसा क्या कह दिया हम ने”, ‘अपने खेत में’, ‘इस गुब्बारे की छाया में’ । वे प्रसिद्ध उपन्यासकार भी थे । “रतिनाथ की चाची’, बलचनमा, “नयी पौध”, “बाबा बटेसरनाथ’, ‘वरुण के बेटे” आद्रि इनके उपन्यास हैं ।

नागार्जुन को भारत सरकार ने सन् 1969 में साहित्य अकादमी पुरस्कार, उत्तर प्रदेश हिन्दी संस्थान ने भारत भारती सम्मान, पश्चिम बंगाल सरकार ने राहुल सांकृत्यायन सम्मान तथा साहित्य अकादमी की सर्वोच्च फेलोशिप से सम्मानित किया ।

सारांश

नागार्जुन की कविता संवेदना और ममत्व से भरी है। प्रस्तुत कविता में बेटी के प्रति पिता का वात्सल्य दिखाई देता है। विशेषकर एक ऐसे पिता का वात्सल्य जो परदेश में रहता है। अधिकतर पिता रोजगार की चिंता में अपना परिवार के पीछे छोड़ आते हैं ।

एक प्राइवेट बस का ड्राइवर है । उसे ड्राइवर बस चला रहा है आराम से और सात साल की बच्ची होती है । रोकता है बस स्टाप में । तभी नागार्जुन (कवि) बस चढते हैं और देखते हैं कि सामने गियर से ऊपर काँच की चार गुलाबी चूडियाँ हुक से लटका रख्खी हैं । वे बस की रफ्तार के अनुसार हिलती रहती हैं। कवि को संदेह होता है, तुरंत ड्राइवर से पूछता है थे चूडियाँ क्यों लटका रख्खी हैं। ढलती उम्र के बडी मूँछ के चेहरा ड्राइवर आहिस्ते से कहता है कि हाँ साहब ! यह एक तोफा है। एक बेटी ने अपने पिता को दिया है यह तोफा । लाखों बार कहने पर भी बेटी उन्हें नहीं निकालती । यहाँ अब्बा की नजरों के सामने कई दिनों से अपनी अमानत टाँगे हुए हैं ।

मैं भी (कवि) सोचता हूँ कि चूडियाँ क्या बिगाडती हैं, इनको यहाँ से किस कारण से हटा दूँ । ड्राइवर ने एक नजर मुझ पर डाला । मैं भी (कवि) एक नजर ड्राइवर पर डाला । दूध जैसा बात्सल्य ( स्वच्छ प्रेम ) बडी – बडी आँखों में गिरा दे रहा था । उनकी नजर चंचलता धेरनेवाला सीधे-साधे प्रश्न पर और फिर से सडक की ओर होगई । मैं ने (कवि) झुककर कहा हाँ भाई ! आखिर मैं भी एक पिता हूँ। बस यूँही आपसे पूछ लिया । वरना कौन नहीं पसंद करते ? छोटी – छोटी कलाइयों की गुलाबी चूडियाँ ?

गुलाबी चूडियाँ Summary in Telugu

కవి పరిచయం

కవి నాగార్జున అసలు పేరు వైద్యనాథ మిశ్ర. ఈయన 1911 సం॥లో వర్తమాన మధుబనీ జిల్లా సతలఖ గ్రామంలో జన్మించారు. ఈయన తండ్రి గోకుల్ మిశ్ర మరియు తల్లి ఉమాదేవి. ఆయన సంస్కృతంలో విద్యను అభ్యసించారు. ఆయన 05-11-1988 తేదీన మృతి చెందారు.

సారాంశము

నాగార్జున గారి కవిత వేదన మరియు మమకారంతో నిండినది. ప్రస్తుత ఈ కవితలో కూతురు యెడల తండ్రి యొక్క వాత్సల్యం కన్పిస్తుంది. ప్రత్యేకించి విదేశాల్లో ఉండే తండ్రుల వాత్సల్యం. ఎక్కువమంది తండ్రులు ఉపాధికోసం తమ కుటుంబాన్ని వదిలివస్తారు.

ఒక ప్రయివేట్ బస్ డ్రైవర్కి 7 సంవత్సరాల వయస్సున్న కూతురు ఉంటుంది. డ్రైవర్ ప్రశాంతంగా బస్ నడుపుతూ బస్టాప్ బస్ ఆపుతాడు. అక్కడ కవి నాగార్జున్ బస్సెక్కుతారు. బస్ డ్రైవర్కి ఎదురుగా పైన హుక్కి వ్రేలాడదీయబడిన నాలుగు గులాబి గాజులను చూస్తారు. అవి బస్సు వేగానికి తగ్గట్టుగా ఊగుతున్నవి. కవికి సందేహం వచ్చి ఈ గాజులు ఎందుకు వ్రేలాడదీశారని డ్రైవర్ని అడిగారు. వయస్సు మళ్ళిన పెద్ద మీసాలు గల డ్రైవర్ కవితో అవునండి ! ఇవి ఒక కూతురు తన తండ్రికి ఇచ్చిన ఒక కానుక. లక్షసార్లు చెప్పినా కూడా ఆమె వాటిని తీసివేయలేదు. ఇక్కడ తండ్రికి ఎదురుగా చాలా రోజుల నుండి తన వస్తువును వ్రేలాడ దీయబడి ఉన్నవి.

ఈ గులాబి గాజులు మనల్ని ఏంచేసాయి. ఏ కారణంచేత వాటిని ఇక్కడ నుండి తొలగించాలి అని నేను (కవి) ఆలోచిస్తున్నాను. డ్రైవర్ నాపై దృష్టి సారించాడు. నేను కూడా డ్రైవర్ మీద దృష్టి సారించాను. ఆ పెద్ద – పెద్ద కళ్ళలో స్వచ్ఛమైన ప్రేమ, ఆప్యాయత కురుస్తూ ఉండింది. ఆయన దృష్టి చంచలమైన చుట్టు ముట్టిన ప్రత్యక్ష ప్రశ్న మీద మరియు రోడ్డువైపు ఉంచాడు. నేను డ్రైవర్తో అవును సోదరా ! అయితే నేను కూడా ఒక తండ్రినే. ఊరకే మిమ్మల్ని అడిగాను అని చెప్పాను. అయినా ఎవరు ఇష్టపడరు? చిన్న చిన్న మణికట్టుల (చేతుల) గులాబీ గాజులు !!

कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

रफ्तार – गति, वेग, शीघ्रता, వేగం, తొందరపాటు
मुताबिक – अनुकूल, అనుకూలం
झटका – धक्का, కుదిలించుట, జాడింపు
अधेड़ – ढलती उम्र का, యవ్వనం దాటిన
रोबीला – प्रभावशाली, प्रबल, दबदबा रखनेवाला, ప్రభావశాలి
मुनिया – बेटी, కూతురు
अमानत – धरोहर, అవసరమైనపుడు పనికివచ్చెందుకు
वात्सल्य – प्रेम, स्नेह, ప్రేమ, స్నేహం
तरलता – द्रवता, तरल अवस्था, చంచలమగు, అస్ధిరమగు

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 2nd Poem बिहारी के दोहे Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 2nd Poem बिहारी के दोहे

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
बिहारी का संक्षिप्त परिचय लिखिए ।
उत्तर:
कवि का नाम = बिहारीलाल
जीवनकाल = सन् 1603-1664
जन्म स्थान = ग्वालियर के बसुआ गोविंदपुर नामक गाँव
पिता का नाम = केशवराय
दोहे के प्रकार = श्रृंगारपरक नीति एवं भक्ति के
रचनाओं के पक्ष = भावपक्ष और कलापक्ष
शास्त्रों में निपुण = ज्योतिष, गणित, वास्तु, चित्रकला एवं शिल्पकला
साहित्यिक भाषा = ब्रज भाषा
रचना काल = रीतिकाल

प्रश्न 2.
बिहारी के अनुसार दुःख में हमें किस तरह रहना चाहिए ।
उत्तर:
बिहारी के अनुसार हम दुःख में दुःख भरी लंबी साँस मत लेना चाहिए । दुःख में धीरज धर लेना चाहिए । दुःख को दूर करने का उपाय सोचना चाहिए ताकि दुःख दूर हो जाए। भगवान ने हमें सुख और दुःख दोनों दिया है । उसे सहर्ष स्वीकार करना चाहिए ।

एक वाक्य प्रश्न  (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
बिहारी की रचना का नाम लिखिए ।
उत्तर:
“सतसई”

प्रश्न 2.
बिहारी की भाषा क्या थी ?
उत्तर:
ब्रज भाषा

प्रश्न 3.
बिहारी किनके दरबारी कवि थे ?
उत्तर:
जयपुर के राजा जयसिंह के

प्रश्न 4.
बिहारी किस काल के कवि थे ?
उत्तर:
रीतिकाल के

दोहे (దోహాలు)

1. मेरी भव बाधा हरौ, राधा नागरि सोय ।
जा तन की झांई परै, स्यामु हरित – दुति होय ॥

शब्दार्थ :
भव – बाधा = सांसारिक दुःख, సంసార దుఃఖము
नागरी = चतुर, తెలివిగల
सोइ = वही, అతడే, అదే, ఆమే ,
जा = जिसके, ఎవరి యొక్క
झांई परै = परछाई पड़ते ही, झलक पड़ते ही, ध्यान करते ही, నీడ పడటంతోనే, ప్రకాశించడంతోనే, శ్రద్దపెట్టడంతోనే
स्यामु = श्याम रंगवाले कृष्ण, మేఘవర్ణుడైన కృష్ణుడు
हरित – दुति = हरे रंग वाले, प्रसन्न, ఆకుపచ్చ రంగు గల, సంతోషం

भाव : चतुर राधा सांसारिक पीडाओं को दूर करती है। वह इतनी प्रभावशाली है कि उनकी पीले रंग की परछाई पडने मात्र से श्याम रंग के श्रीकृष्ण उज्जवल हरे रंग में बदल जाते हैं ।

భావము : వివేకి అయిన రాధ సంసార బాధలను దూరం చేస్తుంది. ఆమె ఎంత ప్రభావశాలి అంటే ఆమె యొక్క పసుపు వర్ణశరీర ఛాయ పడినంతనే నల్లని వర్ణం గల శ్రీకృష్ణుడు ప్రకాశవంతమైన ఆకుపచ్చ వర్ణంలోకి మారిపోతాడు.

2. बड़े न हुजै गुननु बिनु, बिरद बड़ाई पाइ ।
कहत धतूरे सौं कनकु, गहनौ गढ्यौ न जाइ ॥

शब्दार्थ :
गुननु बिनु = गुणों के बिना, గుణములు లేని
बिरद = कोरी प्रशंसा से भरी हुई बड़ाई, ప్రశంసతో కూడిన గొప్పదనం
कनक = धतूरा, ఉమ్మెత్త పూవు
कनक = सोना, బంగారం

भाव : बिना गुणों के केवल कोरी प्रशंसा से भरी हुई बड़ाई प्राप्त करके कोई भी आदमी बडा नहीं हो सकता । जैसे धतुरे का एक नाम कनक भी है और सोने को भी कनक कहते हैं, तो धतुरे को कनक कहने से उससे आभुषण नहीं बनाए जा सकते ।

భావము : ఎటువంటి గుణములు లేకుండా కేవలం పనికిరాని పొగడ్తలతో నిండివున్న గొప్పతనాన్ని కలిగిన ఏ వ్యక్తి కూడా గొప్పవాడు కాలేడు. ఎలాగంటే, ధతూరే (ఉమ్మెత్తపూ)కి మరొక పేరు “కనక్”. సోనా (బంగారం) ని కూడా “కనక్” అని అంటారు. అయితే ధత:రే (ఉమ్మెత్తపూవు) ని కనక్ అని పిలిచినందువల్ల దానితో బంగారు ఆభరణాలు తయారుచేయలేము.

3. दीघ साँस न लेहु दुःख, सुख साईहिं न भूल ।
दई दई क्यों करत है, दई दई सु कबूल ॥

शब्दार्थ :
दीर्घ = दीर्घ, दुःखभरी लंबी लंबी, దీర్ఘమైన
साई = परमात्मा को, భగవంతునికి
दई – दई = परमात्मा – परमात्मा, పరమాత్మ, పరమాత్మ
दई = परमात्मा ने, పరమాత్ముడు
कबुल = स्वीकार कर, స్వీకరించు

भाग : तू दुःख में दुःख भरी लंबी लंबी साँस न ले तथा सुख में परमात्मा को मत भूल । इस विपत्ति के आने पर हे परमात्मा । क्यों चिल्ला रहा है । परमात्मा ने तुझे सुख अथवा दुःख दिया है, उसे सहर्ष स्वीकार कर ।

భావము : నీవు దుఃఖంలో బాధతో కూడిన దీర్ఘశ్వాస (నిట్టూర్పు) విడువకు మరియు సుఖంలో భగవంతుని మర్చిపోకు. ఆపద వచ్చినపుడు ఓరి భగవంతుడా ! అని ఎందుకు అరుస్తున్నావు. భగవంతుడు నీకు సుఖము లేదా దుఃఖాన్ని ఇచ్చాడు. దానిని ఆనందంగా / సంతోషంగా స్వీకరించు.

4. बसै बुराई जासु तन, ताही कौ सनमानु ।
भलौ भलौ कहि छोडिये, खोटें ग्रह जपु दानु ॥

शब्दार्थ :
ताही कौ = उसी को, అతనికి
सनमानु = आदर, सम्मान, గౌరవం
भलौ – भलौ = अच्छे-अच्छे, మంచి – మంచి
खोटे ग्रह = कष्ट देनेवाले ग्रह, కష్టపెట్టే గ్రహాలు / కష్టాలనిచ్చే గ్రహాలు

भाव : जिस व्यक्ति के हृदय में बुराई बसती है, अर्थात् जो व्यक्ति दुष्ट होता है, उसी का सम्मान होता है । तथा, अच्छे ग्रहों को लोग अच्छा कहकर छोड देते हैं और बुरे तथा कष्ट देनेवाले ग्रहों के लिए जप किए जाते हैं तथा दान दिए जाते हैं ।

భావము : ఏ వ్యక్తి హృదయంలో చెడు నివాసముంటుందో, అంటే ఏ వ్యక్తి దుష్టుడై ఉంటాడో, ఆ వ్యక్తికే గౌరవము, మర్యాద ఉంటుంది. ఎలాగైతే మంచిచి, సుఖాన్ని కలిగించే గ్రహాలను (పొగుడుతూ) మంచిగా చెపుతూ వదిలివేస్తారో, చెడు, కష్టాలని కలిగించే గ్రహాలకోసం జపాలు, దానం చేస్తుంటారో అలాగే వ్యక్తి విషయం లోకూడా.

5. अति अगाधु, अति औथरौ नदी, कूप, सरू, बाइ ।
सो ताकौ सागरू जहाँ, जाकी प्यास बुझाई ।।

शब्दार्थ :
अगाधु = अथाह, లోతు తెలియని
औथरौ = उथला, डगुळे, ఎక్కువ లోతులేని
कूप = कुआँ, బావి
सरु = तालाब, చెరువు
बाइ = बावडी, లోతైన చిన్న చెరువు

भाव : नदी, कुआँ, तालाब, बावडी चाहे जितने अगाध हों, चाहे जितने उथले; जिसकी प्यास जिससे बुझे, उसके लिए वही सागर है ।

భావము : నది, బావి, చెరువు, లోతైన చిన్న చెరువు, అది ఎంత లోతైనదైనా, లోతులేనిదైనా సరే, ఎవరిదాహం దేనిద్వారా తీరుతుందో అదే వారికి సముద్రం. అనగా ఎవరిద్వారా ఉపయోగం జరుగుతుందో వారంటే లబ్ధి పొందిన వారికి గొప్ప అని అర్థం.

6. बढत बढत सम्पति सलिलु, मन सरोजु बढ़ि जाइ ।
घटत घटत सु न फिरि घटै, बरु समूल कुम्हिलाइ ।।

शब्दार्थ :
सम्पति सलिलु = सम्पत्ति रूपी पानी, సంపద రూపంలోని నీరు
मन सरोजु = मन रूपी कमल, మనస్సు రూపంలోని కులం
बरू = बल्कि, అయితే, పైగా
समूल = जड़सहित, मूलधन सहित, సమూలంగా
कूय = कुआँ, బావి
कुम्हिलाइ = मुरझा जाता है, नष्ट हो जाता है, ముడుచుకు పోతుంది, నశించిపోతుంది

भाव : सम्पत्ति रुपी पानी के बढते रहने पर मन रुपी कमल भी बढता जाता है, अर्थात् मन में अनेक प्रकार की लालसाएँ बढ़ती जाती हैं । किंतु सम्पत्ति रूपी पानी के घटने पर मन रूपी कमल घटता नहीं, बल्कि समूल नष्ट हो जाता है ।

భావము : సంపద రూపంలో ఉన్న నీరు పెరుగుతున్నప్పుడు మనస్సు రూపంలో ఉన్న కమలంకూడా పెరుగుతుంది, అనగా మనస్సులో అనేక రకాల కోరికలు పెరుగుతాయి. కానీ సంపద రూపమైన నీరు తగ్గినపుడు మనస్సు రూపమైన కమలం తగ్గదు, పైగా సమూలంగా నశించిపోతుంది.

7. समै- समै सुंदर सबै, रूप कुरूप न कोय ।
मन की रुचि जेती जितै, तित तेती रूचि होय ॥

शब्दार्थ :
समै – समै = अपने अपने समय पर, తమ – తమ సమయాల్లో
रूप = रूपवान, सुंदर, అందం
कुरूप = असुंदर, అందవిహీనం
रुचि = प्रीति, ప్రియమైన
रुचि = शोभा, అందం

भाव : इस संसार में कोई भी वस्तु सुंदर अथवा असुंदर नहीं है । वरन् अपने – अपने समय पर सभी वस्तुएँ सुंदर बन जाती हैं। मनुष्य की जिस वस्तु के प्रति जितनी अधिक प्रीति होती है, वह उसे उतनी ही अधिक शोभा सम्यक दिखाई देगी ।

భావము : ఈ ప్రపంచంలో ఏ వస్తువు కూడా అందమైనది, అంద విహీనమైనది అంటూ ఉండదు. కాకపోతే వారి వారి సమయాల్లో అన్ని వస్తువులు అందంగా తయారైనవే. మనిషికి ఏ వస్తువు ఎడల ఎక్కువ ప్రేమవుంటుందో అది అతనికి అంతే ఎక్కువ అందంగా కన్పిస్తుంది.

8. या अनुरागी चित्त की गति समुझे नहिं कोइ ।
ज्यौं – ज्यौं बूड़ै स्याम रंग, त्यौं – त्यौं उज्जलु हो ॥

शब्दार्थ :
या = इस, దీని
अनुरागी = प्रेम से भरे, ప్రేమతో నిండిన
चित्त = मन, మనస్సు
गति = दशा, स्थिति, దశ, స్థితి
ज्यौं – ज्यौं = जैसे – जैसे, ఎలాగైతే, ఎట్లయితే
बूड़ै = डूबना, लीन होना, మునిగిపోవుట, లీనమైపోవుట
त्यौं – त्यौं = वैसे – वैसे, అలాగే, అట్లాగే

भाव : कृष्ण के प्रेम में डूबे हुए मन की स्थिति निराली होती है। ईश्वर के प्रेम में जितना डूबते हैं, हम उतने ही उज्ज्वल स्थिति को प्राप्त करते हैं।

భావము : కృష్ణుని ప్రేమలో మునిగి వున్న మనస్సు యొక్క స్థితి అపూర్వమైనది. ఈశ్వరుని యొక్క ప్రేమలో ఎంత మునిగి / నిమగ్నమైపోతామో అంత మనము ఉజ్వల స్థితి పొందుతాము.

दोहे के भाव (దోహాలు భావార్థాలు)

1. मेरी भव बाधा हरौ, राधा नागरि सोय ।
जा तन की झांई परै, स्यामु हरित दुति होय ॥

भावार्थ : बिहारी इस दोहे में राधा की स्तुति करते हुए कहते हैं. चतुर राधा सांसारिक पीडाओं को दूर करती है । वह इतनी प्रभावशाली है कि उनकी शरीर की परछाई पडने मात्र से श्याम / साँवला रंग के श्रीकृष्ण उज्जवल हरे रंग में बदल जाते हैं ।

భావార్థము : బిహారి ఈ దోహాలో రాధను స్తుతిస్తూ / స్మరిస్తూ ఈ విధంగా చెప్పారు. వివేకి అయిన రాధ సంసార బాధలను దూరం చేస్తుంది. ఆమె ఎంత ప్రభావశాలి అంటే ఆమె యొక్క శరీర ఛాయ పడినంతనే నల్లని వర్ణం (నీల మేఘశ్యాముడు) గల శ్రీకృష్ణుడు ప్రకాశవంతమైన ఆకుపచ్చ వర్ణంలోకి మారిపోతాడు.

2. बसै बुराई जासु तन, ताही कौ सनमानु ।
भलौ भलौ कहि छोडिये, खोटें ग्रह जपु दानु ॥

भावार्थ : बिहारी इस दोहे में दुष्ट व्यक्ति की सम्मान के बारे में बताते हुए कहते हैं – “जिस व्यक्ति के हृदय में बुराई बसती है, अर्थात जो व्यक्ति दुष्ट होता है, उसी का समाज में सम्मान होता है । जैसे, अच्छे ग्रहों को लोग अच्छा / भला कहकर छोड देते हैं और बुरे तथा कष्ट देनेवाले ग्रहों के लिए जप तथा दान दिए जाते हैं ।

భావార్థము : ఈ దోహాలో “బిహారీ” దుష్ట వ్యక్తికి ఇచ్చే గౌరవాన్ని గురించి చెబుతున్నారు. ఏ వ్యక్తి హృదయంలో చెడునివాసముంటుందో, అంటే ఏ వ్యక్తి దుష్టుడై ఉంటాడో, ఆ వ్యక్తికే గౌరవ, మార్యద ఉంటుంది. ఎలాగైతే మంచిని, సుఖాన్ని కలిగించే గ్రహాలను (పొగుడుతూ) మంచిగా చెబుతూ వదిలివేస్తారు మరియు చెడుని, కష్టాలని కలిగించే గ్రహాలకోసం జపాలు, దానాలు చేస్తుంటారు.

3. समै- समै सुंदर सबै, रूप कुरूप न कोय ।
मन की रुचि जेती जितै, तित तेती रुचि होय ॥

भावार्थ : बिहारी इस दोहे में वस्तु की सुंदर या असुंदर की स्थिति के बारे में बताते हुए कहते हैं- “इस दुनिया में कोई भी वस्तु सुंदर या असुंदर नहीं है । वरन् अपने – अपने समय पर सभी वस्तुएँ सुंदर बन जाती हैं । मनुष्य की जिस वस्तु के प्रति जितनी अधिक प्रीति होती है, वह उसे उतना ही अधिक सुंदर दिखाई देगी ।

భావార్థము : బిహారీ ఈ దోహాలో వస్తువు యొక్క అందం – అంద విహీనం అనే దాని గురించి ప్రస్తావిస్తూ ఇలా చెబుతున్నారు. “ఈ ప్రపంచంలో ఏ వస్తువుకూడా అందమైనది అంద విహీనమైనది అంటూ ఉండదు. కాకపోతే వారి వారి కాలాల్లో (సమయాల్లో) అన్ని వస్తువులు అందంగా తయారైనవే. మనిషికి ఏ వస్తువు ఎడల ఎక్కువ ప్రేమ ఉంటుందో అది అతనికి అంతే ఎక్కువ అందంగా కన్పిస్తుంది.

बिहारी के दोहे Summary in Hindi

कवि परिचय (కవి పరిచయం)

बिहारीलाल रीतिकाल के सुप्रसिद्ध एवं प्रतिनिधि कवि हैं । इनका जन्म सन् 1603 ई में ग्वालियर के बसुआ गोविंदपुर नामक गाँव में हुआ I इनके पिता का नाम केशवरांय था । आप जयपुर के राजा जयसिंह के दरबारी कवि थे । बिहारी ने श्रृंगारपरक नीति एवं भक्ति के दोहे लिखे हैं । इनकी रचनाओं में भावपक्ष की अपेक्षा कलापक्ष का सुंदर निर्वाह हुआ है । इसलिए इनको “गागर में सागर भर देनेवाला’ कवि कहा जाता है । इनकी भाषा ब्रज भाषा है । सन् 1664 में जयपुर नरेश के दरबार में रहते उनकी मृत्यु होगई ।

साहित्यिक योगदान : बिहारी की सुप्रसिद्ध रचना ‘सतसई’ है । यह मुक्तक काव्य है । इसमें 713 दोहे संग्रहित हैं । “बिहारी सतसई’ में श्रृंगार (प्रेम) भक्ति और नीति के दोहे मिलते हैं । कम शब्दों में अधिक भाव का संप्रेषण करना बिहारी के दोहों की विशेषता है । इसलिए इनको गागर में सागर भर देनेवाला कवि माना गया है ।

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material उपवाचकम् 3rd Lesson आनूरवम् Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit उपवाचकम् 3rd Lesson आनूरवम्

निबन्धप्रश्ना: (Long Answer Questions)

प्रश्न 1.
कः तपोवनं प्रविशति ?
उत्तर:
परिचय : आनूरवम् इति रूपकम् श्रीमता कोगण्टि सीतारामाचार्येण विरचितम् । अस्मिन् सूर्यस्य सारथेः अनूरोः जन्मादिकं वर्णितम् ।

भगवान् कुलपतिः तपसां सिद्धिः च काश्यपः तपोवनं प्रविशति ।

प्रश्न 2.
कश्यपेन किमिति निश्चितम् ?
उत्तर:
परिचय : आनूरवम् इति रूपकम् श्रीमता कोगण्टि सीतारामाचार्येण विरचितम् । अस्मिन् सूर्यस्य सारथेः अनूरोः जन्मादिकं वर्णितम् ।

कुमारयुगले एकः सवित्रे देयः इति कश्यपेन निश्चितम् । स एव द्युतिमान् अनूरुः ।

लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions)

प्रश्न 1.
कः तपोवनं प्रविशति ?
उत्तर:
भगवान् कुलपतिः कश्यपः भागधेयमावयोः तपोवनं प्रतिवसति ।

प्रश्न 2.
कश्यपेन किमिति निश्चितम् ?
उत्तर:
कश्यपेन चिरंजीव वत्स अलमलमावेगेन अनूरुरपि त्वं सवितृसारथि र्भविष्यति इति निश्चितम् ।

आनूरवम् Summary in Sanskrit

कविपरिचयः

‘आनूरवम्’ नाम रूपकमिदं श्रीमन कोगण्टि सीतारामाचार्यवर्येण रचितात् ‘चतुर्वाणी’ इत्याख्यात् इत्याख्यात् ग्रन्थात् गृहीतः । श्रीमान् कोगण्टि सीतारामाचार्यः आन्ध्रप्रदेशस्थ गुण्टूरुनगरे के वि के संस्कृतकलाशालायां प्राध्यापकः आसीत् । संस्कृते तेलुगुभाषायां च निष्णातोऽयं विद्वान् सप्त काव्यानि अरचयत् । तेषु कालिदासकृत – ऋतुसंहारस्य तेलुगु भाषानुकृतिः अन्यतमा । ‘चतुर्वाणी’ इत्यस्मिन् ग्रन्थे ” प्रतिज्ञाकौत्सं, आनूरवं, एकलव्यं पद्मावतीचरणचारणचक्रवर्ती” इति चत्वारि लघुरूपकाणि सन्ति । प्राचीनेतिहासेषु उपनिबद्धानि प्रसिद्धेतिवृत्तानि संङ्गृह्य अत्र सरलया मधुरया च संस्कृतभाषया रचितवान् श्रीमान् सीतारामाचार्यः । चतुर्वाणी इयं आन्ध्रप्रदेशसाहित्य – अकाडमीसंस्थया सम्भाविता अस्ति ।

आनूरवम् Summary in English

Introduction

The piny Anuravam is taken from the work Chaturvani, written by Sri Koganti Sitaramacharya. The author worked as the Principal of KVK Sanskrit College, Guntur. He wrote seven poems. Chaturvani contains four play based on the stories of the Puranas. It received Andhra Pradesh Sahitya Academy award.

This play tells the story of Kadru and Vinatha, the wives of sage Kasyapa. Kadru gives birth to serpents. Vinata breaks the egg bom to her. Anuru, who is formed with the upper body only emerges from that. Vinatha censures herself for her deed. Later, Anuru becomes the charioteer of Sun.

Summary

Kadru enters and plays with her serpent children. Vinata feels that her co-wife is fortunate as she has children. The eggs born to her are not even moving even though many years passed since their birth. When Kadru asks her why she is worried, Vinata answers that there is no worry.

Meanwhile, it is announced that sage Kasyapa is arriving. Kadru hurries Vinata for his worship. Vinata asks her to go first, feeling that she will be more adorable to her husband for having children.

Vinata enters her house, and feels that it is in darkness. She looks at the eggs and says that the shell obstructs her from seeing the face of her son. She touches the egg. Then she hears the faint sound of someone calling “Mother”. She observes that the egg has moved. She thinks that her son is calling her from within the egg. She breaks the shell with an iron like a log. She listens the sound of crying. She hits again.

Anuru appears from the egg with upper body formed. He laments that his mother has made him half-bodied. Vinata looks at him, and thinking that he is unable to break the shell, removes it. Anuru faints. On seeing him, Vinata starts abusing herself as the murderer of her own child. She also faints. After getting to her senses, she pitiably asks her son to embrace her. She requests him to curse her and bum her to ashes. There will be no sin, she says. When she again swoons, Anuru is worried as he cannot go to bring water for her.

Then two ascetic youths enter saying that one’s thoughts follow the fate. Anuru bows to them. They recognize Vinata as the wife of Kasyapa. Vinata says that she has harmed the brilliance of Kasyapa. The young boys say that Kasyapa has previously decided one of the boys shall be given to Sun god, and it is this boy. The second one shall be carefully guarded. They advise her not to lament as fate cannot be transgressed. They bless Anuru to become the charioteer of Sim god. Anuru says that where is Sun god, where is he. That he becomes the charioteer of Sun is made possible only by their blessing.

Sage Kasyapa’s entry is announced then. Vinata faints. Anuru bows to his father. He asks how he can stand up. Kasyapa consoles him saying that he will become the charioteer of Sun. He blesses him to reach those worlds of light. Anuru moves slowly and lifts himself into the space. Vinata looks in wonder. Anuru says that he has become worthy of the grace of Sun. Vinata looks as far as she can. She sees him as a small light speck. Sesha and Vasuki say that Anuru rise even before Sun, and will be worshipped by the noble Brahmins. He has got a celestial body. He has become the form of the Vedas.

आनूरवम् Summary in Telugu

కవి పరిచయం

‘అనూరవం’ అనే రూపకాన్ని శ్రీమాన్ కోగంటి సీతారామాచార్యులు రచించిన ‘చతుర్వాణి’ అనే గ్రంథం నుండి స్వీకరింపబడింది. శ్రీ సీతారామాచార్యులుగారు ఆంధ్ర ప్రదేశ్లోని గుంటూరులోని కె.వి.కె. సంస్కృత కళాశాలలో ప్రిన్సిపాల్గా ఉన్నారు. వీరు సంస్కృతాంధ్ర భాషల యందు నిష్ణాతుడు. వీరు ఏడు కావ్యాలను రచించాడు. వాటిలో కాళిదాసు రచించిన ఋతుసంహార కావ్యానికి తెలుగు భాషలో అనువాదం చేశారు. చతుర్వాణీ అనే గ్రంథంలో ప్రతిజ్ఞాకౌత్స, అనూరవం ఏకలవ్యం పద్మావతీ చరణచారణ చక్రవర్తీ అను నాలుగు లఘు రూపాలు ఉన్నాయి. ప్రాచీన ఇతిహాసాలయందు ఉన్నటువంటి కథలను ఆధారం చేసుకొని సరళ సంస్కృత భాషలో ఈయన రచించారు. ‘చతుర్వాణీ’ అనే గ్రంథానికి ఆంధ్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం లభించింది.

అనూరుని యొక్క కథను ఆశ్రయించుకొని ఈ రూపకం రాయబడింది. అందువల్లనే ఈ పాఠ్యభాగానికి ‘అనూరవం’ అనే పేరు దైవస్వరూపుడైన కశ్యపునికి కద్రువ, వినత అనే ఇద్దరు భార్యలు ఉన్నారు. వీరిద్దరిలో కద్రువకు అనంతుడు, వాసుకి, కర్కోటకుడు, ఏలాపత్రుడు, తక్షకుడు మొదలైన కుమారులు ఉన్నారు. ప్రతిక్షణం తన కుమారులతో కలిసి ఆడుతూ ఆనందాన్ని అనుభవిస్తున్నది. వారిని తన ఒడిలో ఉంచుకొని లాలించేది తాను ధన్యురాలను అని భావించేది.

అయితే పుత్రులతో కలిసి ఆడుకుంటున్న కద్రువను చూచి వినతా దుఃఖితురాలైంది. కశ్యపుని నివాసం నుండి పొందిన గుడ్లు చాలాకాలంగా అలాగే ఉన్నాయి. కదలడంలేదు. ఈ విషయాన్ని వినతా ఆలోచించింది. కద్రువ భర్తతో పుత్రులని పొందింది. పుత్రులు లేని నేను భర్తను ఎలా సేవించాలి అని విచారించింది. తన ఇంటికి వెళ్ళి పెద్ద రాయిలా ఉన్న గుడ్లను చూచి విచారమగ్నురాలైంది. అప్పుడు “తల్లీ తల్లీ” అనే శిశువు యొక్క మాటలు మధురంగా వినిపించాయి. తన ఎదుట కదులుతున్న ఒక అంశాన్ని చూచింది. తన కుమారుడు తన ఎదుటే ఉన్నాడని భావించింది. ఆ గుడ్లను పెద్ద కర్రతో పగుల గొట్టింది.

దాంతో ఆ గుడ్డు నుండి కేవలం అర్ధశరీరముతో కూడిన శిశువు బయటకు వచ్చాడు. పైభాగ శరీరముతో కూడిన వినతా తన కుమారుడిని చూస్తూ – హా ! ఎంత పని చేశాను. ఎంత అవివేకంగా ప్రవర్తించాను నేను. అని పుత్రఘాతిని దుఃఖించింది. నాయనా ! నేను తప్పు చేశాను. నన్ను క్షమించు. నన్ను వదలిపెట్టు. ఆహా ! అనూరుడా ! ఉత్తర శరీరభాగంలేని వాడవు, అని పలుకుతూ మూర్ఛను పొందింది. పిమ్మట అనూరుడు మెల్లిమెల్లిగా ఆమెను సమీపించి తాకుతాడు అంతలో ఇద్దరు మునిబాలకులు అక్కడికి వచ్చి అనూరుడిని, తల్లిని చూచి ఈ అనూరుడు గొప్ప తేజోవంతుడు. మహా పురుషుడు అని ఈ బాలుడు సూర్యునికి రథసారధిగా కాగలడు,” అని పలికి అతనిని ఆశీర్వదించాడు.

అప్పుడు కశ్యపుడు కూడా వస్తాడు. అనూరుడిని వినతాను చూచి ఇద్దరిని ఓదారుస్తాడు. వెంటనే తన తపోబలంతో పుత్రుడిని సూర్యుని సమీపానికి పంపిస్తాడు. ఈ రకంగా అనూరుడు కూడా మెల్లమెల్లగా సూర్యలోకానికి వెళ్ళి అతనికి రథసారధిగా అవుతాడు. అనూరుడు సూర్యునికి సారధిగా ఉంటూ లోకరక్షణ చేస్తున్నారు. అట్టి కుమారుడిని చూచి వినతా ధన్యురాలనుగా భావించుకుంది. మన వంశంలో ఇటువంటి మహానుభావుని యొక్క పుట్టుక అని తలచింది. అనూరుడు వాసుకి మొదలైన సోదరులతో కలిసి ఆడుకుంటున్నాడు.

పాఠ్యభాగ సారాంశము

ఆధునిక సంస్కృత కవులలో శ్రీమాన్ కోగంటి సీతారామాచార్యులుగారు ప్రసిద్ధులు. వీరు గుంటూరులోని K.V.K. సంస్కృత కళాశాలలో ఉపన్యాసకునిగాను, ప్రిన్సిపాల్గాను సేవలను అందించారు. వీరు ఎన్నో రచనలు రాశారు. సుమారు ఏడు కవితలు రాశారు.

చతుర్వాణీలో పురాణకథల ఆధారంగా నాలుగు నాటకాలు ఉన్నాయి. దీనికి ఆంధ్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం లభించింది. ప్రస్తుత పాఠ్యభాగము చతుర్వాణీ రచనల నుండి స్వీకరింపబడింది.
కశ్యపునికి ఇద్దరు భార్యలు. కద్రువ మరియు వినతా కద్రువ సర్పాలకు జన్మను ఇచ్చింది. వినతా తాను చేసిన పనికి తాను నిందించుకుంది. తనకు పుట్టిన గుడ్డును గట్టిగా పగులకొట్టింది. ఎగువ శరీరంతో ఏర్పడిన అనూరుడు దాని నుండి బయటపడ్డాడు. తరువాత అనూరుడు సూర్యభగవానునికి సారధి అయ్యాడు.

కద్రువ తన పాము పిల్లలతో ఆడుకుంటుంది. తనకు పిల్లలు ఉన్నందున తన సహభార్య అదృష్టమని వినత భావిస్తుంది. ఆమెకు పుట్టిన గుడ్డు పుట్టి చాలా సంవత్సరాలు గడచినా కదలడంలేదు. ఆమె ఎందుకు బాధపడుతోందని కద్రువ అడిగినప్పుడు వినతా తనకు ఎలాంటి ఆందోళన లేదని చెప్పింది. ఇంతలో కశ్యప ఋషి వస్తున్నట్లు ప్రకటించాడు. కద్రువ తన ఆరాధన కోసం వినతాను తొందర పెడతాడు. పిల్లలను కల్గి ఉన్నందుకు తన భర్తకు మరింత ఆరాధనగా ఉంటుందని భావించి వినతా తన ఇంటిలోకి ప్రవేశించి అది చీకటిలో ఉందని భావిస్తుంది. ఆమె గుడ్లువైపు చూస్తూ తన ముఖాన్ని చూడకుండా అడ్డుకుంటుంది.

ఆమె గుడ్డును తాకుతుంది. అప్పుడు ఆమె “తల్లీ ! అని ఎవరో పిలిచే మృదువైన శబ్దాన్ని వింటుంది. గుడ్డు కదిలిందని ఆమె గమనించింది. తన కుమారుడు గుడ్డులోపల నుండి తనను పిలుస్తున్నాడని ఆమె అనుకుంటుంది. ఆమె గుడ్డును పగులగొడుతుంది. ఆమె ఏడుపు శబ్దాన్ని వింటుంది. ఆమె మళ్ళీ కొట్టింది. ఎగువ శరీరం ఏర్పడిన గుడ్డు నుండి అనూరుడు కనిపించాడు. తన తల్లి తనను సగం శరీరంతో చేసిందని అతడు దుఃఖిస్తాడు. వినతా అతనివైపు చూస్తూ పగులగొట్టబోతున్నాడని అనుకుంటూ దాన్ని తొలగిస్తుంది. అనూరుడు మూర్ఛపోతాడు. అతడిని చూడగానే వినతా తన సొంత బిడ్డను హంతకురాలిగా దూషించడం ప్రారంభించాడు. ఆమె కూడా మూర్ఛపోతుంది.

ఆమె స్పృహలోకి వచ్చిన తరువాత, ఆమె తన కొడుకును ఆలింగనం చేసుకోమని దయతో అడుగుతుంది. ఆమెను శపించి బూడిదలో కాల్చమని ఆమె అతన్ని అభ్యర్థిస్తుంది: పాపం ఉండదు, ఆమె చెప్పింది. ఆమె మళ్ళీ మూర్ఛపోతున్నప్పుడు, అనూరుడు తన కోసం నీరు తీసుకురావడానికి వెళ్ళలేకపోతున్నాడు. అప్పుడు ఇద్దరు సన్యాసి యువకులు ఒకరి ఆలోచనలు విధిని అనుసరిస్తాయని చెప్పి ప్రవేశిస్తారు. అనూరుడు వారికి నమస్కరిస్తాడు. వారు వినతాను కశ్యప భార్యగా గుర్తిస్తారు. కశ్యప తెలివితేటలకు హాని కలిగించిందని వినతా చెప్పింది. కశ్యప ఇంతకు ముందు అబ్బాయిలలో ఒకరిని నిర్ణయించుకున్నాడని చిన్న పిల్లలు అంటున్నారు.

సూర్య దేవునికి ఇవ్వబడుతుంది, మరియు అది ఈ బాలుడు. రెండవది జాగ్రత్తగా కాపలాగా ఉండాలి. విధిని అతిక్రమించలేమని వారు విలపించవద్దని వారు సలహా ఇస్తున్నారు. వారు అనుసరుడిని సూర్య భగవానుడి రథసారధిగా ఆశీర్వదిస్తారు. సూర్యుడు దేవుడు ఎక్కడ ఉన్నాడు, ఎక్కడ ఉన్నాడు అని అనూరుడు చెప్పారు. అతను సూర్యుని రథసారధి అవుతాడని వారి ఆశీర్వాదం ద్వారా మాత్రమే సాధ్యమవుతుంది.

కశ్యప ప్రవేశం అప్పుడు ప్రకటించబడింది. వినతా మూర్ఛపోతుంది. అనూరుడు తన తండ్రికి నమస్కరిస్తాడు. అతను ఎలా నిలబడగలడు అని అడుగుతాడు. అతను సూర్యుడి రథసారధి “అవుతాడని చెప్పి కశ్యప అతనిని ఓదార్చాడు. ఆ కాంతి ప్రపంచాలను చేరుకోవడానికి ఆయనను ఆశీర్వదిస్తాడు. అనూరుడు నెమ్మదిగా కదిలి తనను తాను అంతరిక్షంలోకి వెళ్తాడు. వినతా ఆశ్చర్యంగా కనిపిస్తుంది. సూర్యుడి దయకు తాను అర్హుడని అనూరుడు చెప్పారు. వినతా ఆమెకు వీలైనంత వరకు కనిపిస్తుంది. ఆమె అతన్ని ఒక చిన్న కాంతి పుంజంగా చూస్తుంది. శేషుడు మరియు వాసుకి అనూరుడు సూర్యుడి కంటే ముందే లేచి, గొప్ప బ్రాహ్మణులచే ఆరాధించబడతారు. అతనికి ఖగోళ శరీరం వచ్చింది. అతను వేదాల రూపం అయ్యాడు.

अनुवादः (అనువాదము)

अनूरोः कथाम् आश्रित्य लिखितमिदम् इति कृत्वा अस्य रूपकस्य नाम ‘’आनूरवम्” इति कृतम् । भगवतः कश्यपस्य कद्रूः, विनता इति पत्नीद्वयम् आसीत् । एतयोः कद्रुः “अनन्तः, वासुकी, कर्कोटकः, एलापत्रः, तक्षकः” इत्यादीन् नौकान् पुत्रान् समवाप । अनुक्षणं सा पुत्रैरसह खेलन्ती आनन्दमाप्नोति । तान् स्वाङ्के विनिवेश्य लालयति । अहं धन्या इति चिन्तयति । किन्तु पुत्रैस्सह क्रीडन्तीं कट्टं दृष्ट्वा विनता दुःखिता भवति । कश्यपप्रसादात् प्राप्तौ अण्डौ बहुभ्यः वर्षेभ्यः यथातथं भवतः नोद्भिदतः न प्रचलतः इति चिन्तयति । पुत्रवतीयं कद्रूः भर्तुः बहुमता भवति ।

अलब्धसन्ताना अहं कथं वा पतिं कश्यपं सेवितुं शक्नोमि इति खिद्यते । स्वगृहं गत्वा गण्डशिलासदृशौ अण्डौ वीक्ष्य विचारमग्ना भवति । तदा ‘“अम्ब, अम्ब” इति शिशोः कस्यचन स्वरं श्रुत्वा पुरतः चलन्तम् अण्डं दृष्ट्वा अण्डकर्परपिहितः मम कुमारः मामेव सकरुणं स्मरति इति चिन्तयति । लोहायससदृक्षं लोहकाष्ठं गृहीत्वा अण्डकर्परं भिनत्ति । तेन तस्मात् अण्डात् केवलम् अर्धशरीरमात्रः शिशुः बहिरायाति । पूर्वकायमात्रं कुमारं पश्यन्ती विनता ” हा हतोसि खलु मृत्युप्रायया मया, अहं पुत्रघातिनी, अहं पुत्रघातिनी” इति विलपति । वत्स ! “कर्पख्याजेन चूर्णितोऽसि खण्डितोऽसि । कुमार मां क्षमस्व । मां परिष्वजस्व । अहो, भवान् अनूरुः, उत्तरकायहीनः” इति वदन्ती मूर्च्छति । तदा अनूरुः शनैः शनैः तस्याः सकाशं गत्वा परिस्पृशति ।

अत्रान्तरे द्वौ मुनिकुमारकौ तत्र आगत्य अनूरुं मातरं विनतां च विलोक्य, अनूरुः तेजस्सम्पन्नः महापुरुष इति, सः भगवतः सूर्यस्य रथसारथिः भविष्यतीति अक्त्वा तम् आशीर्भिः अभिनन्द्य निर्गच्छतः । तदा तत्र तपस्वी कश्यपः अपि आगच्छति । अनूरुं दृष्ट्वा `तम् अभिनन्दति विनताञ्च अनुनयति । शीघ्रमेव स्वतपोबलात् पुत्रम् अनूरुं भगवतः सूर्यस्य सकाशं प्रेषयति । एवम् अनूरुरपि शनैः शनैः उड्डीय आदित्यस्य लोकं गत्वा तस्य रथसारथिः भवति । अनूरुः भगवतः सूर्यस्य रथं चालयन् लोकं सर्वं सर्वदा परिरक्षति । तद्दृष्ट्वा विनता आत्मानं धन्यं मनुते, सम्पादिता खलु धन्यता यदस्माकम् अन्वये ईदृशस्य महानुभावस्य सम्भवो जातः इति वासुक्यादयः भ्रातरः अमितम् आनन्दम् अनुभवन्ति ।

कठिनशब्दार्थाः (కఠిన పదాలకు అర్థాలు)

1. कर्परम् = अण्डस्य कवचम्, గుడ్డు పైన పెంకు
2. जिघांसु = हन्तुम् इच्छति इति, చంపడానికి ఇష్టపడిన
3. प्रवरः = गॊत्रप्रवर्तकस्य ऋषेः सन्तानम्, గోత్ర ప్రవర్తకుని ఋషి యొక్క సంతానం

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 1st Poem रहीम के दोहे Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 1st Poem रहीम के दोहे

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
रहीम का संक्षिप्त परिचय लिखिए ।
उत्तर:
कवि का पूरा नाम – अब्दुर्रहीम खानखाना
जीवनकाल – सन् 1556-1627 ई.
जन्म स्थान – लाहौर
माता – पिता – बैरम खान – सुल्तान बेरम
भाषाएँ – तुर्की, संस्कृत, अरबी व फारसी भाषाओं के ज्ञाता
रचनाएँ – रहीम सतसई, बरवै नायिका भेद, श्रृंगार सोरठा आदि ।
भाषा शैली – सरल और अद्भुत
कविताओं की भाषा – अवधि, ब्रज तथा खडीबोली

प्रश्न 2.
रहीम के अनुसार अपने दुःख क्यों छिपाना चाहिए ?
उत्तर:
रहीम के अनुसार अपने दुःख को अपने मन में ही छिपा रखना चाहिए । क्यों कि दूसरों को सुनाने से लोग सिर्फ उसका मज़ाक उडाते हैं, परंतु दुःख को बाँटते नहीं है।

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
रहीम का पूरा नाम क्या है ?
उत्तर:
अब्दुर्रहीम खानखाना

प्रश्न 2.
रहीम किन – किन भाषाओं के ज्ञाता थे ?
उत्तर:
तुर्की, संस्कृत, अरबी व फारसी भाषाएँ

प्रश्न 3.
रहीम किनके दरबारी कवि थे ?
उत्तर:
बादशाह अकबर के

प्रश्न 4.
रहीम के अनुसार विद्याहीन मनुष्य किस के समान है ?
उत्तर:
बिना पूँछ और सिंग

दोहे (దోహాలు)

1. रहिमन धागा प्रेम का, मत तोरो चटकाय ।
टूटे से फिर ना जुरै, जुरै गांठ पर जाय ॥

शब्दार्थ :
चटकाय = झटका, విదిలింపు, జాడింపు, ఊపు ,
जुरै = जुडना, అతికించుట, కలియుట
तोरो = तोडना, త్రుంచుట, విరుచుట
पर जाय = पड़ना, పడుట, సంభవించుట

भाव : प्रेम का धागा (संबंध) बडा ही नाजुक होता है । इसलिए इसे टूटने नहीं देना चाहिए। जिस तरह टूटे धागों को जोडने पर गाँठ पड़ जाती है वैसे ही संबंधों में भी गाँठ पड़ जाती है ।

భావము : ప్రేమ అనే దారము (సంబంధం) చాలా నాజూకైనది. ఇందువల్ల దీనిని తెగనీయకూడదు. ఏ విధంగానైతే తెగిన దారాలను కలిపినపుడు ముడిపడుతుందో . అదే విధంగా సంబంధాల్లో కూడా ముడి (కణుపు) పడుతుంది.

2. रहिमन पानी राखिये, बिन पानी सब सून ।
पानी गये न ऊबरे, मोती मानुस चून ॥

शब्दार्थ :
पानी = चमक, स्वाभिमान, जल ( यहाँ ‘पानी’ का अर्थ तीन अर्थों में दिया गया है ।), మెరుపు, ఆత్మాభిమానం, జలం (నీరు)
सून = सूना, శూన్యము
मानुष = मनुष्य, మానవుడు, మనిషి
चूना = चूना, आटा, సున్నం, పిండి

भाव : रहीम के इस दोहे में “पानी” शब्द के तीन अर्थ हैं। मोती के संदर्भ में चमक, मनुष्य के संदर्भ में आत्म सम्मान, तथा चूने एवं आटे के संदर्भ में पानी । इनके बिना (पानी) सभी व्यर्थ हैं ।

భావము :
రహిమ్ ఈ దోహాలో “పానీ” శబ్దానికి మూడు (3) అర్థాలు చెప్పారు. ముత్యానికి మెరుపు, మనిషికి ఆత్మగౌరవం మరియు సున్నం మరియు పిండికి నీరు. కాబట్టి ఇవి (పానీ) లేనిదే అన్నీ వ్యర్థమే.

3. समय पाय फल होत है, समय पाइ झरि जात ।
सदा रहे नहिं एक सी, का रहीम पछितात ॥

शब्दार्थ :
पाय = पाकर, పొంది
झरिजात = गिर जाता है, పడిపోతుంది
एक सी = एक जैसी (स्थिर), ఒకే విధమైన (స్థిరమైన)
का = किस लिए, దేని కొరకు, దేనికోసం
पछतात = पछताते हो, పశ్చాత్తాప పడుతావో (బాధ)

भाव : समय आने पर वृक्ष पर फल लगता है । झडने का समय आने पर वह झड जाता है । सदा किसी की अवस्था एक जैसी नहीं रहती । इसलिए दुःख के समय पछताना व्यर्थ है ।

భావము : చిగురించే సమయం వచ్చినపుడే వృక్షం మీద ఫలం ఏర్పడుతుంది. రాలిపోయే సమయం వచ్చినపుడు అది రాలిపోతుంది. ఎల్లప్పుడు ఏదికూడా ఒకే పరిస్థితిలో ఉండదు. కాబట్టి దుఃఖం వచ్చినపుడు పశ్చాత్తాపం (బాధ) పడటం వ్యర్థం.

4. टूटे सुजन मनाइए, जौ टूटे सौ बार ।
रहिमन फिर-फिर पोइए, टूटे मुक्ताहार ॥

शब्दार्थ :
टूटे = रूठे हुए, కోపగించుకున్న, అలిగియున్న
सुजन = सज्जन, अच्छे व्यक्ति, సజ్జనుడు, మంచివ్యక్తి
पोइए = पिरोइए, దారంలో ముత్యాలు గ్రుచ్చుట
मुक्ताहार = मोतियों का हार, ముత్యాలహారం

भाव : अगर आपका कोई खास व्यक्ति आपसे नाराज होगया तो उसे मनाए । वह सौ बार रूठे तो सौ बार मनाए । क्योंकि अगर कोई मोती की मां टूट जाती है तो सभी मोतियों को एकत्र कर उसे वापस धागे में पिरोयां जाता है ।

భావము : ఒక వేళ ఎవరైనా మీ ప్రత్యేక వ్యక్తి మీ మీద కోపంతో అలిగినట్లయితే వారిని బుజ్జగించండి. అతడు వందసార్లు అలిగినా వందసార్లు బుజ్జగించండి. ఎందుకంటే ఒకవేళ ఏదైనా ముత్యాలహారం తెగిపోయినట్లయితే దానిలోని ముత్యాలన్నింటిని సేకరించి మరలా దారంలో గ్రుచ్చి ముత్యాల హారంగా తయారు చేయబడుతుందో అలాగే వ్యక్తినీ బుజ్జగించాలి.

5. रहिमन विपदा ही भली, जो थोरे दिन होय ।
हित अनहित या जगत में, जानि परत सब कोय ॥

शब्दार्थ :
विपदा = विपत्ति, संकट, समस्या, मुसीबत, परेशानी, ఆపద, కష్టం, సమస్య, ఇబ్బంది
थोरे = थोड़े, कुछ समय के लिए, కొంచెం, కొద్దిగా, కొంత సమయం కొరకు
हित = भला, अच्छा, మంచి, మేలు
जानि परत = जान लेना, पहचान लेना, తెలుసుకొనుట, గుర్తించుట

भाव : यदि विपत्ति कुछ समय की हो, तो वह भी ठीक ही है, क्यों कि विपत्ति में ही सबके विषय में जाना जा सकता है कि संसार में कौन हमारा हितैषी है और कौन नहीं ।

భావము : ఒక వేళ ఆపద అనేది కొంత సమయానిదే అయినప్పటికి అది కూడా మంచిదే. ఎందుకంటే ఆపదలో మాత్రమే ప్రపంచంలో ఎవరు మన మంచిని లేదా శ్రేయస్సును కోరతారు ఎవరు కోరుకోరు అనేది తెలుస్తుంది.

6. रहिमन निज मन की विथा, मन ही राखो गोय ।
सुनी इलै हैं लोग सब, बाटी न लें हैं कोय ॥

शब्दार्थ :
निज = अपना, తన, స్వీయమగు
विथा = व्यथा, వ్యధ, బాధ
गोय = गोपनीय, रहस्यमय, छिपाने योग्य, గోపనీయత, రహస్య పూరిత, దాచిపెట్టదగిన
इटिल हैं = इठलाना, मजाक उड़ाना, हंसी उडाना, మిడిసిపడుట, ఎగతాళి చేయుట, హేళన చేయుట

भाव : अपने दुःख को अपने मन में ही रखना चाहिए। दूसरों को सुनाने से लोग सिर्फ उसका मज़ाक उड़ाते हैं परंतु दुःख को बाँटते नहीं हैं।

భావము : తన దుఃఖాన్ని తన మనస్సులోనే ఉంచుకోవాలి. ఎందుకంటే ఇతరులకు వినిపించినందువల్ల అందరూ అతనిని హేళన చేస్తారు తప్ప ఆ దుఃఖాన్ని పంచుకోరు.

7. खैर, खून, खाँसी, खुसी, बैर, प्रीति, मदपान ।
रहिमन दाबै ना दबै, जानत सकल जहान ॥

शब्दार्थ :
खैर = खैरियत, कुशल समाचार, ఆరోగ్యం, కుశల సమాచారం
खून = हत्या, హత్య
बैर = शत्रुता, दुश्मनी, శతృత్వము

भाव: दुनिया जानती है कि खैरियत (स्वास्थ्य), खून (हत्या), खाँसी, खुशी, दुश्मनी, प्रेम और शराब का नशा छिपाए नहीं छिपता है ।

భావము : ఆరోగ్యము, హత్య, దగ్గు, సంతోషం / ఆనందం, శతృత్వం, ప్రేమ మరియు మద్యం మత్తు దాచినా దాగవు అన్న విషయం ప్రపంచం మొత్తానికి తెలుసు.

8. रहिमन विद्या, बुद्धि नहीं, नहीं धरम जस दान ।
भू पर जनम वृथा धरै, पशु बिन पूँछ विषान ॥

शब्दार्थ :
धरम = धर्म, कर्तव्य, ధర్మము, కర్తవ్యం
जस = जैसा, ఎలాగైతే
वृथा = व्यर्थ, बेकार, निरर्थक, बिना मतलब का, వ్యర్థం, వృథా , అర్థంలేని
धरै = धारण करना (जन्म लेना ), ధరించుట (జన్మించుట)
विषान = सींग, కొమ్ములు

भाव : जिसके पास न तो विद्या है, न बुद्धि है, जिन्होंने न तो धर्म किया है, न यश अर्जित किया है और न दान दिया है उनका पृथ्वी पर जन्म लेना व्यर्थ है । वे लोग तो बिना पूँछ और सिंग के पशु के समान हैं ।

భావము : ఎవరివద్దనైతే విద్యా, బుద్ధిలేదో ఎవరైతే ధర్మాన్ని, కీర్తి – ప్రతిష్టలను సంపాదించలేదో మరియు దానం చేయలేదో వారు భూమి మీద జన్మించడం వ్యర్థం. అలాంటి వారు తోక మరియు కొమ్ములు లేని పశువుతో సమానం.

दोहे के भाव (దోహాలు భావార్థాలు)

1. रहिमन धागा प्रेम का, मत तोरो चटकाय ।
टूटे से फिर मा जुरै, जुरै गांठ पर जाय ॥

भावार्थ : इस दोहे में रहीम उपदेश देते हैं कि “प्रेम का धागा (संबंध ) बडा ही नाजुक होता है । इसलिए इसे टूटने नहीं देना चाहिए । क्यों कि, जिस तरह टूटे धागों को जोडने पर गाँठ पड जाती है वैसे ही संबंधों में भी गाँठ पड जाती है’ ।

భావార్థము : రహీమ్ ఈ దోహాలో ప్రేమ అనే దారము (సంబంధం) చాలా నాజూకైనది. ఇందువల్ల దీనిని తెగనీయకూడదు. ఎందుకంటే ఏవిధంగానైతే తెగిన దారాలను కలిపినపుడు ముడిపడుతుందో అదే విధంగా సంబంధాల్లో కూడా ముడి (కణుపు) పడుతుందని ఉపదేశించారు.

2. रहिमन विपदा ही भली, जो थोरे दिन होय ।
हित अनहित या जगत में, जानि परत सब कोय ॥

भावार्थ : इस दोहे में रहीम का कहना है कि “यदि विपत्ति कुछ समय की हो, तो वह भी ठीक ही है। क्यों कि विपत्ति में ही संसार में कौन हमारा हितैषी है और कौन नहीं सबके विषय जाना जा सकता है ।

భావార్థము : ఈ దోహాలో రహీమ్ ఒకవేళ ఆపద అనేది కొంత సమయానిదే అయినప్పటికి అది కూడా మంచిదే. ఎందుకంటే ఆపదలో మాత్రమే ప్రపంచంలో (సమాజం) ఎవరు మన మంచిని / శ్రేయస్సును కోరతారు, ఎవరు కోరుకోరు అనేది తెలుస్తుందని చెప్పారు.

3. खैर, खून, खाँसी, खुसी, बैर, प्रीति, मदपान ।
रहिमन दाबै ना दबै, जानत सकल जहान ॥

भावार्थ : कवि रहीम का कहना है कि “संसार में खैरियत (स्वास्थ्य), खून (हत्या), खाँसी, खुशी, दुश्मनी, प्रेम और शराब का नशा छिपाने पर भी छिपाया नहीं जा सकता ।

భావార్థము : ఆనందం, శతృత్వం, ప్రేమ మరియు మద్యం మత్తును దాచినా దాగవు” అని చెప్పారు.

रहीम के दोहे Summary in Hindi

कवि परिचय (కవి పరిచయం)

रहीम का पूरा नाम अब्दुर्रहीम खानखाना था । आपका जन्म सन् 1556 ई को लाहौर में हुआ । उनके पिता का नाम बैरम खान तथा माता का नाम सुल्तान बेगम था । बैरम खान बादशाह अकबर के संरक्षक थे ।

रहीम तुर्की, संस्कृत अरबी व फारसी भाषाओं के ज्ञाता थे। रहीम अकबर के दरबारी कवि थे । उनकी मृत्यु सन् 1627 ई. में हुई ।

साहित्यिक योगदान : रहीम ने अपनी काव्य रचना द्वारा हिन्दी साहित्य की अद्भुत सेवा की ।

रहीम के ग्रंथों में “रहीम सतसई”, “बरवै नायिका भेद”, “नगर शोभा’, ‘श्रृंगार सोरठा,” “फुटकर बरवै’, सवैये आदि प्रसिद्ध हैं । रहीम के काव्य में नीति, भक्ति, प्रेम और श्रृंगार का सुंदर समावेश मिलता है । इन्होंने अपने अनुभवों को सरल शैली में अभिव्यक्त किया । इनकी काव्य रचनाओं में अवधि, ब्रज भाषा और खडी बोली का प्रयोग किया गया है । रहीम ने तद्भव शब्दों का अधिक प्रयोग किया है ।

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 2nd Lesson पहाड़ से ऊँचा आदमी Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 2nd Lesson पहाड़ से ऊँचा आदमी

दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
‘पहाड़ से ऊँचा आदमी’ पाठ का सारांश पाँच-छः वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
मजदूर दशरथ माँझी की अस्वस्थ जीवन संगिनी फागुनी देवी को 90 कि.मी. दूर स्थित नजदीक वजीरगंज अस्पताल ले जाने के दौरान वह दम तोड देती है। तभी वे पहाड़ काट कर रास्ता बनाकर 90 कि.मी. की दूरी को कम करने का निर्णय करते हैं । वे छैनी – हथौड़े से पहाड़ काटकर रास्ता बनाकर यह साबित किया कि कोई असंभव कार्य नहीं है और मनुष्य से ज्यादा ऊँचा कोई नहीं होता। लोग भी उस कार्य में हाथ बँटाते हैं। कर्मवीर के आगे कठोर पर्वत भी अपना सिर झुकाता है। वे अपर प्रोमोथियस और अपर भगीरथ हैं उनसे काटा हुआ । रास्ता ‘पूअर मैंस ताजमहल’ है । वे ‘पहाड़ से ऊँचा आदमी’ और ‘माउन्टिन मैन’ हैं ।

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
दशरथ माँझी ने पहाड़ तोड़ने की बात क्यों सोची ?
उत्तर:
‘मजदूर दशरथ माँझी की अस्वस्थ जीवन संगिनी फागुनी देवी को लौर से 90 कि.मी. दूर पर स्थित नजदीक वजीरगंज अस्पताल ले जाने के दौरान वह दस तोड़ देती है। गेलौर और वजीरगंज के बीच पहाड़ है । यदि पहाड़ नहीं तो दोनों गाँवों के बीच की दूरी 13 कि.मी. ही होती और उनकी पत्नी ठीक हो जाती । इसी कारण, दशरथ माँझी ने पहाड़ तोड़ कर रास्ता . बनाने की बात सोची ।

प्रश्न 2.
‘पहाड़ से ऊँचा आदमी’ पाठ से हम क्या सीखते हैं ?
उत्तर:
आत्मनिर्भर, दृढ़ निश्चय और कर्मशील व्यक्ति को असंभव कार्य कोई नहीं होता । ऐसा व्यक्ति जंगल में भी मंगल मचा देता है। ऐसे व्यक्ति के सामने पर्वत भी अपना सिर झुकाता है, सागर भी अपनी तरंगों को पसारकर उसका स्वागत करता है । उसका काम सफल होता है जिससे समाज कल्याण होता है । यही हम ‘पहाड़ से ऊँचा आदमी’ पाठ से सीखते हैं ।

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
दशरथ माँझी ने पहाड़ को किससे काटा ?
उत्तर:
छैनी और हथौड़े से

प्रश्न 2.
दशरथ मांझी की पत्नी का नाम क्या था ?
उत्तर:
फागुनी देवी

प्रश्न 3.
गेलौर से वजीरगंज तक जाने की कितने किलोमीटर की दूरी है ?
उत्तर:
पहाड़ तोड़ने के पहले 90 किलोमीटर

प्रश्न 4.
लेखक ने दशरथ मांझी की तुलना किन पौराणिक पुरषों से की है ?
उत्तर:
प्रोमोथियस और भगीरथ से

संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు)

1. गेलौर से वजीरगंज जाने की 90 किलोमीटर की दूरी को 13 किलोमीटर ला देने वाला यह रास्ता एक श्रमिक के प्यार की निशानी है। एक अंग्रेज पत्रकार ने लिखा :- ‘पूअरमैंस ताजमहल ।’

संदर्भ : प्रस्तुत पाठ्यांश सफल लेखक, संपादक, अनुवादक, सक्रिय सांस्कृतिक विचारक एवं सच्चे सामाजिक कार्यकर्ता सुभाष गाताडे के पाठ ‘पहाड़ से उँचा आदमी से उद्धृत है । दशरथ माँझी द्वारा पहाड़ काटने के भगीरथ – यत्न में लोग कैसे अपने हाथ बँटाते हैं, उसका विवरण देते लेखक, प्रस्तुत कथन कहते हैं ।

व्याख्या : लेखक कहते हैं कि दशरथ माँझी छैनी और हथौड़ से पहाड़ काटकर गेलौर से वजीरगंज की 90 कि.मी. की दूरी को 13 कि.मी. लाते हैं । यह नया रास्ता कठोर श्रमिक दशरथ माँझी की जीवन संगिनी फागुनी देवी का पवित्र प्रेम – चिह्न है । अस्वस्थ फागुनी देवी को 90 कि.मी. दूर स्थित नदजीक वजीरगंज अस्पताल ले जाने के दौरान वह दम तोड़ देती है । तब दशरथ इस भगीरथ – यत्न का निर्णयकर कार्य सफलता पाते हैं । जैसे शहशाह शाहजहाँ की प्रियतमा मृत मुमताज की यादगार में वे ताजमहल का निर्माण करते हैं, वैसे ही निर्धन श्रमिक दशरथ अपनी जीवन संगिनी फागुनी देवी की यादगार में वे इस नए रास्ते का निर्माण करते हैं। एक अंग्रेज पत्रकार ठीक कहते हैं कि यही रास्ता दरिद्र दशरथ का ताजमहल है ।

विशेषताएँ : ‘यहा रास्ता एक श्रमिक के प्यार की निशानी’ और ‘पूअर मैंस ताजमहल’ शब्दों में लेखक बिंदु में सिंधु भर देते हैं। दोनों उपमाएँ सटीक हैं । ‘आज की तारीख में …. कहकर लेखक पुराने मीलों की याद दिलाते हैं ।

2. पहाड़ मुझे उतना ऊँचा कभी नही लगा जितना लोग बताते हैं । मनुष्य से ज्यादा ऊँचा कोई नहीं होता ।

संदर्भ : प्रस्तुत पाठ्यांश सफल लेखक, संपादक, अनुवादक, सक्रिय सांस्कृतिक विचारक एवं सच्चे सामाजिक कार्यकर्ता सुभाष गाताडे के पाठ ‘पहाड़ से ऊँचा आदमी से उद्धतृ है । दशरथ माँझी की तुलना प्रोमेथियस और भगीरथ से करते संदर्भ में, पाठ के अंत में, लेखक ये वाक्य करते हैं ।

व्याख्या : लेखक करते हैं कि दशरथ माँझी ने एक पत्रकार से अपने जीवन के दर्शन का जिक्र किया। उन्होंने बताया कि पहाड़ की ऊँचाई जितनी लोग कहते हैं, मुझे उतनी ऊँचाई कभी नहीं लगी। मनुष्य से अधिक ऊँचाई कोई भी नहीं होती । कर्मशील मनुष्य ही सबसे ऊँचा है ।

विशेषताएँ : यह उद्धरण ‘जहाँ चाह वहाँ राह’ लोकोक्ति की याद दिलाता है और दशरथ का दृढ निश्चय और उनकी आत्मनिर्भरता का परिचायक है। हाँ, कर्मवीर जंगल में भी मंगल मचा देता है। उसे असंभव कार्य नहीं होता ।

पहाड़ से ऊँचा आदमी Summary in Hindi

लेखक परिचय

सुपरिचित लेखक और सक्रिय सांस्कृतिक विचारक के रूप में प्रसिद्ध सुभाष गाताडे का जन्म 24 अक्तूबर 1957 को पुणे, महाराष्ट्र में हुआ । सन् 1981 में काशी हिन्दू विश्वविद्यालय से स्नातकोत्तर की शिक्षा प्राप्त की । वे बहुत समय से सामाजिक कार्यों में संलग्न रहे हैं। 1990 से 1999 तक आप ने ” लाक दस्ता” नामक वैचारिक पत्रिका का संपादन किया । वर्ष 2001 से आप “कृति संस्कृति संधान” पत्रिका से संबन्ध रहे हैं। आप सफल सामाजिक कार्यकर्ता, लेखक, सम्पादक, अनुवादक के रूप में जाने जाते हैं। आप के लेख अंग्रेजी, हिन्दी, उर्दू तथा मराठी में देश- विदेश के बहुचर्चित होते रहते हैं और प्रकाशित भी रहते हैं ।

”शाहबाग मूवमेंट,” “तर्क और विचारों से कौन डरता है”, “जब पानी में आग लगी थी’, ‘जाति तोडो – मनुष्य बनो’ तथा ‘समाज संस्कृति और सियासत पर प्रश्नवाचक ‘ आदि आपकि प्रतिष्ठित पुस्तकें हैं ।

सारांश

आपने कई बार लोगों को यह कहते सुना होगा कि “अगर इंसान चाहे तो वह पहाड़ को भी हिला कर दिखा सकता है”। और आज हम आपको ऐसी ही व्यक्ति से रूबरू करा रहे हैं जिन्होंने अकेले दम पर सच मुच पहाड़ को हिला कर दिखा दिया है ।

मैं बात कर रहा हूँ गया (Gaya) जिले के एक अति पिछडे गाँव गहलौर में रहनेवाले दशरथ माँझी की। गहलौर एक ऐसी जगह है जहाँ पानी के लिए भी लोगों को तीन किलोमीटर पैदल चलना पड़ता था, वही अपने परिवार के साथ एक छोटे से झोपंडे में रहनेवाले पेशे से मजदूर श्री दशरथ माँझी ने गहलौर पहाड को अकेले दम पर चीर कर 360 फीट लंबा और 30 फीट चौड़ा रास्ता बन दिया ।

इसकी वजह से गया जिले के अत्री और वजीरगंज ब्लाक के बीच कि दूरी 80 किलोमीटर से घट कर मात्र 3 किलोमीटर रह गयी जाहिर है इससे उनके गाँववालों को काफी सहूलियत हो गयी और इस पहाड़ जैसे काम को करने के लिए उन्होंने किसी dynamite या मशीन का इस्तेमाल नही किया, उनहोंने तो सिर्फ अपनी छेनी हथौडी से ही ये कारनामा कर दिखाया, इस काम को करने के लिए उन्होंने ना जाने कितनी ही दिक्कतों का सामना किया, कभी लोग उन्हें पागल कहते तो कभी सनकी, यहाँ तक कि घरवालों ने भी शुरू में उनका काफि विरोध किया पर अपनी धुन के पक्के दशरथ माँझी ने किसी की न सुनी और एक बार जो छेनी हथौडी उठाई तो बाईस साल बाद ही उसे छोडा, जी हाँ सन् 1960 जब वो 25 साल के भी नही थे, तबसे हाथ में छेनी हथौडी लिये ने वे बाईस साल पहाड काटते रहे ।

रात – दिन, आँधी पानी की चिंता किये बिना दशरथ माँझी नामुनकिन को मुमकिन करने में जुटे रहे । अंततः पहाड़ को झुकना ही पडा। 22 साल [1960-1982] के अथक परिश्रम के बाद ही उनका यह कार्य पूर्ण हुआ, पर उन्हें हमेशा यह अफसोस रहा कि जिस पत्नी की परेशानियों को देखकर उनके मन में काम करने का जज्बा आया अब वही उनके बनाये इस रास्ते पर चलने के लिए जीवित नही थी ।

दशरथ जी के इस कारनामे के बाद दुनिया उन्हे Mountain cutter और Mountain Man के नाम से भी जानने लगी, वैसे पहले भी रेल पटरी के सहारे गया से पैदल दिल्ली यात्रा कर जगजीवन राम और तत्कालीन प्रधानमंत्री इंदिरा गाँधी से मिलने का अद्भुत कार्य भी दशरथ माँझी ने किया था, पर पहाड़ चीरने के आश्चर्यजनक काम के बाद इन कामों का क्या महत्व रह जाता है ?

सन् 1934 में जन्म श्री दशरथ माँझी का देहांत 18 अगस्त 2007 को कैंसर की बीमारी से लड़ते हुए दिल्ली के AIMS अस्पताल में हुआ, इनका अंतिम संस्कार बिहार सरकार द्वारा राजकीय सम्मान के साथ किया गया, भले ही वो आज हमारे बीच न हों पर उनका यह अद्भुत कार्य आनेवाली कई पीढियों को प्रेरणा वेता रहेगा ।

• सफलता पाने के लिए जरूरी है कि हम अपने प्रयास में निरंतर जुटे रहे बहुत से लोग कभी इस बात को नही जान पाते है कि जब उन्होंने अपने प्रयास छोडे तो वह सफलता के कितने करीब थे ।
• सफल होने के लिए संयम बहुत जरूरी है, जिंदगी के बाईस साल तक कठोर मेहनत करने के बाद फल मिला दशरथ माँझी को ।
• कौन कहता है कि “अकेला चना भाड़ नहीं फोड सकता” सकता है ।

पहाड़ से ऊँचा आदमी Summary in Telugu

సారాంశము

మనిషి తలుచుకుంటే ఒక కొండను సైతం కదపగల సామర్థ్యం ఉంటుంది. అని మనం విన్నాము. అటువంటి మహావ్యక్తి గురించి ఈ రోజు మనం తెలుసుకుందాం. ఆ వ్యక్తి ఎవరు అని మీరందరు అనుకుంటున్నారు కదా ? ఆ వ్యక్తి ఎవరో కాదు గయ జిల్లాలో ఒక వెనుకబడిన గ్రామమైన గహలౌరకి సంబంధించిన దశరథమాంజీ గహలౌరి గ్రామం ఎంత వెనుకబడిన గ్రామం అంటే నీరు త్రాగడానికి అక్కడి స్త్రీలు ‘3’ కిలోమీటర్లు నడిచి వెళ్ళి త్రాగునీరు తేవాలి.

అక్కడ తన పరివారంతో ఒక చిన్న గుడిసెలో దశరథమాంజీ నివసించేవాడు. అతను ఒక రోజు కూలి. అతను తన స్వశక్తితో 360 అడుగుల పొడవు మరియు 30 అడుగుల వెడల్పు గల దారిని ఏర్పాటు చేశాడు. దాని కారణంగా గయ జిల్లాలో అత్రి మరియు వజీర్ గంజ్ బ్లాకు మధ్య దూరమైన 80 కిలోమీటర్లు తగ్గి ‘3’ మీటర్లుగా మారిపోయింది. అతని కారణంగా ఊరివాళ్ళకి ప్రయాణం చేసే దూరం తగ్గిపోయింది. కొండను తొలిచేందుకు అతను ఎటువంటి డైనమైటను వాడలేదు.

అతను తన పార, పలుగు, తవ్వుకోల వంటి సామాన్య వస్తువులనే . ఉపయోగించాడు. ఈ పనిని చేయడానికి దశరథ్మాంజే ఎన్నో అవరోధాలను ఎదుర్కొన్నాడు. మొదట్లో అందరు అతనిని పిచ్చివాడిగా భావించేవారు. అతను కొండను త్రవ్వడానికి కారణం అతను ఎంతో ప్రేమగా భావించే తన భార్య మరణం. ఆమెను ఆసుపత్రికి సరియైన సమయంలో తీసుకువెళ్ళలేక ఆమెను ఫాగునీ దేవిని పొగొట్టుకున్నాడు. కొండ చుట్టూ తిరిగి వెళ్ళేటప్పటికి ఆమె ప్రాణం కోల్పోయింది.

అలా ఎవ్వరికి జరగకూడదని భావించి దశరథమాంజీ కొండలోనుండి దారి చేయాలనే ఉద్ధేశ్యంతో కొండను త్రవ్వడం ప్రారంభించాడు. ఇది చాల గొప్ప విషయం. షాజహాను ముంతాజ్ కోసం తాజ్మహల్ కట్టించాడు. దశరథమాంజీ తన ప్రేమ కోసం కొండని తొలచి మార్గం చేశాడు. ఒక ఆంగ్ల పత్రికవారు ఇది ‘Poor Mans Tajmahal’ అని దానిని గురించి గొప్పగా అభివర్ణించారు. 22 సంవత్సరములు (1960 – 1982) దశరథమాంజీ కష్టపడి తను అనుకున్న లక్ష్యం నేరవేర్చాడు. కాని ఎవరి కోసం ఇది చేశాడో (తన భార్య) ఆమె ఇది చూడటానికి ఈ ప్రపంచంలో లేదు అని బాధపడేవాడు.

దశరథమాంజీని ఈ పని తరువాత అందరు “Mountain Cutter” లేక “Mountain Man” అని పిలిచేవారు. 1934వ సంవత్సరంలో పుట్టిన దశరథమాంజీ 18 ఆగష్టు 2007లో కేన్సర్ జబ్బుతో పోరాడి ఢీల్లిలో AIMS ఆసుపత్రిలో చనిపోయాడు. బీహారు ప్రభుత్వం దశరధమాంజీ శవానికి ప్రభుత్వలాంచనాల ప్రకారం అంతిమ సంస్కారాలు జరిపారు. మాంజీ యొక్క ఈ అద్భుత కార్యం రాబోయే తరాల వారికి ఒక గొప్ప మార్గదర్శకం మరియు ప్రేరణ సఫలత పొందడానికి సహనం అవసరం దశరథమాంజీ నిరూపించారు.

कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

टेक्नोलॉजी – technology, టెక్నాలజీ
निर्भर – dependent on, ఆధారపడు
पहाडी चीरने के लिए – for hill cutting, కొండను చీల్చుట కొరకు
इस्तेमाल – use, ఉపయోగం.
शख्स – the man, మనిషి
अन्जाम – the execution, అమలు
बाजुओं – arms, చేతులు
छैनी – chisel, ఉలి
हथौडा – Hammer, గొడ్డలి
ठान लेना – Intend to, ఉద్దేశ్యము
राहगीरों – passer by, ప్రయాణం చేయువారు.
संगिनी – wife, girl-friend, భార్య, స్నేహితురాలు
धुन के पक्के – tuneful, standard, స్థిరంగా ఉండుట, రాగ మంతట
दौरान – during, సమయంలో
हसरत – wish, కోరిక, అనుకొనుట, ఆశించు.
असामयिक मौत – untimely death, అకాల మరణం.
निशानी – sign, Remembrance, గుర్తుగా
यायावरी – nomad, sannyase, సంచారకులు, దేశదిమ్మరి.
जिजीविषा – strong wish, గట్టి నమ్మకం
धमकाया – to threaten, బెదిరించే
कचोटता – to tease, బాధించటం
फाकाकशी – hungry to die, ఆకలితో మరణించు
मृत्युभोज – death fever, death ritual, మరణ ఆచారాలు
मिथकीय पात्रों – mythical character, పౌరాణిక పాత్ర
कोशिशों – tries, ప్రయత్నాలు
इनसानियत – humanitarian మానవతా దృక్పథం
दुश्मन – enemy, foe, శత్రువు
पलभर – moment, క్షణం
संकल्पशक्ति – resolution power, సంకల్ప శక్తి
तब्दील – changed, మార్పు

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 1st Lesson उपभोक्तावाद की संस्कृति Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 1st Lesson उपभोक्तावाद की संस्कृति

दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
‘उपभोक्तावाद की संस्कृति’ पाठ का सारांश पाँच-छः वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
हम लोग विविध विज्ञापनों की चमक दमक से सम्मोहित होकर वस्तुओं के पीछे भाग रहे हैं, चाहे वे घटिया भी क्यों न हों। हमारी दृष्टि वस्तु की गुणवत्ता पर नहीं है । संपन्न – वर्ग प्रदर्शनपूर्ण जीवनशैली को अपना रहा है, जिस पर साधारण निर्धन वर्ग भी मोहितदृष्टि लगाता है । यह, सभ्यता एवं संस्कृति के विकास का चिंताजनक विषय है, जिसे उपभोक्तावाद ने सजाया । यह उपभोक्ता संस्कृति; यह दिखावे की संस्कृति हमारी सामाजिक – जड़ को उखाड़ती है और सामाजिक अशांति को फैलाती है । हमारी सांस्कृतिक अभिमान का भी हास होता है । यह संस्कृति भविष्य के लिए एक बड़ी चुनौती हैं ।

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
उपभोक्तावादी संस्कृति का आपके जीवन पर क्या प्रभाव पड़ रहा है ?
उत्तर:
उपभोक्तावादी संस्कृति का दुष्प्रभाव मेरे जीवन पर अधिक है । इससे समाज में हमारी दूरी बढ़ रही है; सामाजिक परस्पर संबंधों में कमी आ रहा है । जीवन स्तर बढ़ता अंतर हम में आक्रोश एवं अशांति को जन्म दे रहा है । मर्याएँ टूट रही हैं, नैतिकता घट रही है । स्वार्थ परमार्थ को दबा रहा है ।

प्रश्न 2.
उपभोक्तावाद की संस्कृति पाठ के अनुसार उपभोक्ताओं को कैसे जागरूक रहना चाहिए ?
उत्तर:
उपभोक्तावाद की संस्कृति ‘पाठ के अनुसार उपभोक्ताओं को विज्ञापनों की चमक-दमक के चंगुल में नहीं फँसना चाहिए । उनकी दृष्टि आवश्यक गुणवत्त वस्तुओं पर ही होनी चाहिए। विदेशी घटिया ख्याद्यव पेय पदार्थों को तक्षण त्याग करना चाहिए ।

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
उपभोक्तावाद की संस्कृति पाठ के लेखक कौन हैं।
उत्तर:
श्यामचरण दुबे.

प्रश्न 2.
किन खाद्यों को लेखक फूहड़ खाद्य मानते हैं ?
उत्तर:
पीज़ा और बर्गर को

प्रश्न 3.
श्यामाचरण दुबे को किस पुरस्कार से सम्मानित किया गया ।
उत्तर:
मूर्तिदेवी पुरस्कार से

प्रश्न 4.
हमारी सामाजिक नींव को कौन हिला रहा है ?
उत्तर:
उपभोक्ता संस्कृति

संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు)

1. हमारे सीमित संसाधनों का घोर अपव्यय हो रहा है। जीवन की गुणवत्ता आलू के चिप्स से नहीं सुधरती । न बहुविज्ञापित शीतल पेयों से । भले ही वे अंतर्राष्ट्रीय हों ।

संदर्भ : प्रस्तुत उद्धरण साहित्यकार एवं समाजशास्त्री श्यामचरण दुबे के ‘उपभोक्तावाद संस्कृति’ नामक निबंध से उद्धृत है । सामंती – संस्कृति के फैलाव के दुष्परिणाम गंभीर चिंता का विषय कहते हुए निबंधकार ये वाक्य करते है ।

व्याख्या : सामंति संस्कृति के फलस्वरूप अपरमित घटिए विदेशी संसाधनों को स्वीकारकर, हम अपने देश के बढिए परिमित संसाधनों का घोर अनुचित व्यय कर रहे हैं। जिंदगी की गुणता विदेशी घटिए खाद्य – आलू चिप्स आदि से या कई प्रकार से विज्ञापित शीतल पेयों से नहीं सुधरती । विदेशी खाद्य पीज़ा और बर्गर कितने ही नवीनतम हों, वे तो हेथ हैं, घटिए ही हैं । स्वास्थ्य के लिए हानिकारक हैं । इनका त्यागना अच्छा ही है ।

विशेषता : भारतीय संस्कृति के हास की चेतावनी का परिचायक है, प्रस्तुत उद्धरण ।

2. उपभोक्ता संस्कृति हमारी सामाजिक नींव को ही हिला रही है । यह एक बड़ा ख़तरा है । भविष्य के लिए यह एक बड़ी चुनौती है।

संदर्भ : प्रस्तुत उद्धरण साहित्यकार एवं समाजशास्त्री श्यामचरण दुबे के ‘उपभोक्तावाद संस्कृति’ नामक निबंध के समापित वाक्य हैं । गाँधीजि के कथन को उद्धत करते हुए निबंधकार ये वाक्य कहते हैं ।

व्याख्या : निबंधकार कहते हैं कि विज्ञापनों की चमक-दमक के कारण हम भारतीय, विशेषतः निर्धन वस्तुओं के पीछे भाग रहे हैं । यह उपभोक्त संस्कृति का दुष्परिणाम है। इससे भारतीय सामाजिक जड़ कमज़ोर होती है। यह तो भारतीय संस्कृति को अधिक हानि पहुँचाता है। हमारे देश के भविष्य के लिए भी यह उपभोक्ता संस्कृति अत्यंत हानिकारक है ।

विशेषता: निबंधकार इस उद्धरण द्वारा उपभोक्ताओं को चेतावनी दे रहे हैं । भाषा सरल और सुबोध है ।

उपभोक्तावाद की संस्कृति Summary in Hindi

लेखक परिचय

श्यामाचरण दुबे भारतीय समाजशास्त्री एवं साहित्यकार है । एक प्रख्यात अंतरराष्ट्रीय समाज वैज्ञानिक थे । उन्हें एक कुशल प्रशासक और विभिन्न अंतर्राष्ट्रीय संस्थाओं के सलाहकार के रूप में भी याद किया जाता है । उनका जन्म सन् 1922 में हुआ । उन्होंने भारतीय समाज की बदलती परिस्थितियों पर जमकर लिखा है ।

उन्होंने विभिन्न विश्वविद्यालयों में अध्यापन कार्य किया तथा अनेक महत्वपूर्ण पदों पर भी सफलता पूर्वक कार्य किया इसके साथ ही आजीवन लेखन कार्य किया । उन्होंने हिन्दी में “मानव और संस्कृति”, “परंपरा और इतिहास बोध”, “संक्रमण की पीडा’ आदि रचनाएँ की । ‘परंपरा और इतिहास बोध ‘ के लिए उन्हें भारतीय ज्ञानपीठ ने मूर्तिदेवी पुरस्कार से सम्मानित किया । इसका निधन सन् 1996 में हुआ ।

सारांश

हमारी जीवन शैली धीरे – धीरे बदल रही है । इसमें उपभोक्तावाद बढ़ता जा रहा है। अधिकाधिक मात्रा में उत्पादन बढ़ रहा है। जन समुदाय उत्पादोंत्र को भोजन समझकर भोग रहा है। परंतु मनुष्य स्वयं ही उत्पादों की भेंट चढ़ता जा रहा है ।

बाजार में विलासिता की सामग्री की बहुलता है । मनुष्य को लुभाने के लिए विज्ञापन जी – जान एक कर रहे हैं। चाहे खाद्य सामग्री हो, चाहे दैनिक उपयोग की वस्तुएँ हों था प्रसाधन सामग्री, विज्ञापन उनकी विशेषताएँ बताकर मानव समुदाय को तरह- तरह से आकर्षित कर रहे हैं । विज्ञापन फिल्मी सितारों एवं ऋषि-मुनियों का भी हवाला देने से नही चूकते। सौंदर्य प्रसाधनों तो होड़ लग गई है । संभ्रांत परिवारों की महिलाएँ अपनी ड्रेसिंग टेबल पर तीस – तीस हजार रुपये की सौंदर्य सामाग्री रखे ही रहती हैं । अब पुरुष – भी पीछे नही हैं, वे भी कीमती साबुन, तेल, ऑफ्टर शेव और कोलोन लगाने लगे है। जगह- जगह फेशनेबल एवं नए – नए डिशाइन के वस्त्रों के लिए बड़े – बड़े वस्त्रालय एवं बुटीक खुल गए हैं ।

आजकल लोग आवश्यकता के लिए नहीं बल्कि दिखावे के लिए वस्तुएँ अधिक खरीदते हैं । म्यूशिक सिस्टम, कंप्यूटर, मोटर साइकिल तथा कार आदि शौक तथा दिखावे की चीजों हो गई हैं। इसके साथ ही अधिक धनी लोग तो बच्चों की पढ़ाई के लिए पंचसितारा विद्यालय, खुद के इलाज के लिए पंचसितारा हाँस्पिटल, खाना खाने के लिए पंचसितारा होटल में ही जाते है क्यों कि यह उनके स्तर के अनुरूप होता है । अमरीका में तो लोग मरने के बाद बनने वाली समाधि को सजाने के लिए भी पैसा खर्च करने लगे हैं ।

उपभोक्तावादी समाज अपना स्तर दिखाता है किंतु सामान्य समाज ललचाई निगाहों से देखता रहता है । उपभोक्तावाद का प्रसार सामंती सांस्कृति की देन है । जो आज भी भारत में मौजूद है। सामंत बदल गए किंतु सामंती पहले जैसी ही फल – फूल रही है। हमारी सांस्कृतिक पहचान नष्ट हो रही है, परंपराएँ खत्म हो रही हैं और आस्था का नाम ही खत्म हो गया है । हम पश्चिमी सभ्यता का अंधानुकरण कर झूठी आधुनिकता में मदहोश हैं । दिग्भ्रमित होकर अपना उद्देश्य भूल गए हैं ।

इस तरह की संस्कृति को अपनाने के कारण संसाधनों एवं धन, दोनों अपव्यय हो रहा है। सामाजिक संबंध बिगड़ रहे हैं। आपस में दूरियाँ बढ रही हैं । आक्रोश एवं अशांति बढ़ रही है। हमारी सांस्कृतिक पहचान नष्ट हो रही है। झूठे विकास के लालच में हम सच्चे विकास को भूल गए। अपना उद्देश्य भूल गए । मनुष्य महत्वाकांक्षी एवं उसका जीवन व्यक्ति केंद्रत हो गया

गाँधी जी ने कहा था, “हम स्वस्थ सांस्कृतिक प्रभावों के लिए अपने दरवाजो, खिडकियाँ अवश्य खुले रखें किंतु अपनी बुनियाद पर कायम रहें । उपभोक्तावादी संस्कृति हमारी सामाजिक नींव को हिला रही है। यह एक बड़ा खतरा है । भविष्य के लिए यह एक बड़ी चुनौती है ।

उपभोक्तावाद की संस्कृति Summary in Telugu

సారాంశము

మనుషుల యొక్క జీవనశైలి మెల్లమెల్లగా మారుతూ వచ్చింది. వినిమయతత్వం రోజురోజుకి పెరుగుతూ వచ్చింది. ఎక్కువ సంఖ్యలో వస్తువులు ఉత్పత్తి అవ్వడం మొదలైనవి. భోజనానికి ఏవిధంగా మనం అలవాటుపడ్డామో అలాగే ఉత్పత్తులకు అలవాటు పడిపోయాము వస్తువులను మనుషులు స్వయంగా వినియోగించి ధరలను పెంచుతూ పోతున్నారు.

బజారులో ఈనాడు విలాసపూరితమైన వస్తువుల ప్రచారం జోరున సాగుతూ ఉంది. ప్రకటనలు వస్తువుల ప్రచారంలో ఒక దాని కన్నా మరియొకటి గొప్పది అని TVలో Yards రూపంలో చూపిస్తూ ప్రజలను ఆకర్షిస్తున్నారు. మోసపోతున్నాము అని మనుషులు గ్రహించడం లేదు. వారిని ఆకర్షితులు చేయడం కోసం సినిమా తారలను, దొంగస్వాములను ప్రకటనలలోచూపిస్తున్నారు.

వెర్రివారు అయిన ప్రజలు అమాయకులు అయిన ప్రజలు మోసపోతున్నారు. సౌందర్య వస్తువులకు ఈనాడు పెద్ద పోటీ జరుగుతుంది. మధ్య తరగతి స్త్రీలు అయిన ఈరోజున తమ డ్రెస్సింగ్ టేబులుపైన 30,000/- వరకు సౌందర్య సాధనాలను ఉంచుకుంటున్నారు. కొంతమంది గొప్పని చూపించడం కోసం అని వస్తువులను కొంటున్నారు.

మ్యూజిక్ సిస్టమ్, కంప్యూటర్లు, కార్లు, మోటరు బైకులు మొదలైన వస్తువులను గొప్ప చూపించడం కోసం కొంటున్నారు. ధనవంతులు వారి పిల్లల చదువులు కూడా 5 star విద్యాలయాలు, 5 star హాస్పటళ్ళు, తినే తిండి 5 star Hotels అయి ఉండాలి అని భావిస్తున్నారు. ప్రతి చోట A. C ఉండాలి. ప్రతీది తమ డబ్బు హోదాకి తగినట్లుగా ఉండాలి అని ధనవంతుల అభిప్రాయం. అమెరికా వంటి దేశాలలో సమాధులను కూడా చాలా గొప్పగా అలంకరిస్తారు.

ఉపభోక్తవాది సమాజం తన యొక్క స్థాయిని చూపుతుంది. సామాన్యులు ఆశపూరిత కళ్ళతో చూస్తూ ఉంటున్నారు. మనం వేరే దేశపు సంస్కృతిని వేరే దేశ వ్యక్తులను పెట్టుబడిదారులను వృద్ధి అయ్యేటట్లు మనం చేస్తున్నాము. విదేశీ వస్తువుల మోజులో పడి మన దేశ వస్తువులను మనం కొనడం లేదు.

స్వాతంత్ర్యం వచ్చినా మనం విదేశీయుల బాటలో ప్రయాణం చేసి స్వదేశీ వస్తువులను బహిష్కరిస్తున్నాము. మన ఆచారాలు పూర్తిగా నశించిపోతున్నాయి. పశ్చిమ దేశాల మోజులో పడి మన దేశ ఆచారాలు, మన సంస్కృతిని పూర్తిగా మర్చిపోతున్నాము. తిలోదకాలు సమర్చించాము. మనిషి స్వార్థపరుడుగా మారిపోయాడు. ఒక వ్యక్తి, ఒక కుటుంబం, డబ్బు సంపాదన ఇదే వారి పరమ కర్తవ్యంగా భావిస్తున్నారు.

మన సంస్కృతి, మన ఆచారాలు, మన కట్టుబాట్లు మన వద్దకు రావాలంటే మన చుట్టూ ఉండే తలుపులను తీసి ఉంచాలని గాంధీ మహాత్ముడు చెప్పారు. వినిమయ తత్వం మన సంస్కృతిని, సమాజాన్ని కుదిపివేస్తుంది. ఇది చాలా అపాయకరం భవిష్యత్తు తరాల వారికి ఇది ఒక (చాలెంజ్) సవాలు.

कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

शैली – style of, పద్ధతిలో
वर्चस्व – domination, ముఖ్యమైన
विज्ञापित – advertisement, ప్రకటన
अनंत – going, infinite, అనంతమైన, అంతంలేని
सौंदर्य प्रसाधन – cosmetics, సౌందర్యాన్ని పెంచు సామాగ్రి
परिधान – out fit, wear, వస్త్రాలు, బట్టలు, సరంజామా
अस्मिता identity, గుర్తింపు
अवमूल्यन – Devaluation, విలువ తగ్గించుట
क्षरण – erosion, హరింపజేయుట
उपनिवेश – colony, కొత్తగా అన్యదేశాన ఏర్పరచుకొనిన గ్రామం
प्रतिमान – icon, idol, ప్రతిమ, బొమ్మ
प्रतिस्पर्धा – competition, పోటీ

छद्मा – pseudo mouth grinning face, కల్పితమైన, కృత్రిమంగా సమకూర్చిన
दिग्भ्रमित – Delusional, భ్రాంతి, భ్రమకలిగించు
वशीकरण – mesmerism, వశంలో చేసుకొనుట, వశీకరణము
अपव्यय – dissipation, extravagance, వ్యర్థం, దుర్వ్యయం
तात्कालिक – Immediate, తాత్కాలికంగా
परमार्थ – Highest truth, పరమార్థము
उपभोक्ता – The consumer, వ్యయం చేయువాడు, అనుభవించు
संस्कृति – culture, సంస్కృతి
इलाज – treats, వైద్యము
नीवं – foundation, పునాది
शीतल पेय – soft drink, ద్రవ పానీయాలు
महज दिखावा – just show off, ఆడంబరం
चुनौती – challenge, ఆక్షేపించు, సవాలుచేయు

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material Grammar वाक्यशुद्धीकरणम् Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit Grammar वाक्यशुद्धीकरणम्

सुबन्तशब्देभ्यः वचनानुगुणं लट् लकारस्य तिङ्प्रत्ययानां विधिः अधः मञ्जूषायां प्रदर्शितः । छात्राः तं विधिं सम्यक् अधीत्य वाक्यानि शुद्धीकर्तुं शक्रुवन्ति ।

• वाक्यं पदैः निर्मीयते । वाक्ये कर्तृपदस्य वचनम् अनुसृत्य क्रियापदं प्रयुज्यते ।
• कर्तृपदम् अनुसृत्य ‘पठ्’ धातोः क्रियापदरूपाणि कथं प्रयुज्यन्ते इति अधः मञ्जूषायां प्रदर्शितानि ।
• एतेषाम् आदर्शवाक्यानाम् अध्ययनेन छात्राः वाक्यशुद्धीकरणे कुशलाः भवन्ति ।

उदाहरणवाक्यानि

1. ‘बालकः’ इति कर्तृपदं एकवचनम् अस्ति । अतः ‘पठ्’ धातोः ‘ति’ इति प्रथमपुरुषैकवचनप्रत्ययः विहितः ।
2. ‘बालकौ’ इति कर्तृपदं द्विवचनम् अस्ति । अतः ‘पठ्’ धातोः ‘तः’ इति प्रथमपुरुषद्विवचनप्रत्ययः विहितः ।
3. ‘बालकाः’ इति कर्तृपदं बहुवचनम् अस्ति । अतः ‘ पठ्’ धातोः ’न्ति’ इति प्रथमपुरुषबहुवचनप्रत्ययः विहितः ।
4. ‘त्वम्’ इति कर्तृपदं एकवचनम् अस्ति । अतः ‘ पठ्’ धातोः ‘सि’ इति मध्यमपुरुषैकवचनप्रत्ययः विहितः ।
5. ‘युवाम्’ इति कर्तृपदं द्विवचनम् अस्ति । अतः ‘ पठ्’ धातोः ‘थः’ इति मध्यमपुरुषद्विवचनप्रत्ययः विहितः ।
6. ‘यूयम्’ इति कर्तृपदं बहुवचनम् अस्ति । अतः ‘ पठ्’ धातोः ’थ’ इति मध्यमपुरुषबहुवचनप्रत्ययः विहितः ।
7. ‘अहम्’ इति कर्तृपदं एकवचनम् अस्ति । अतः ‘पठ्’ धातोः ‘मि’ इति उत्तमपुरुषैकवचनप्रत्ययः विहितः ।
8. ‘आवाम्’ इति कर्तृपदं द्विवचनम् अस्ति । अतः ‘पट्’ धातोः ‘वः’ इति उत्तमपुरुषद्विवचनप्रत्ययः विहितः ।
9. ‘वयम्’ इति कर्तृपदं बहुवचनम् अस्ति । अतः ‘पठ्’ धातोः ’मः’ इति उत्तमपुरुषबहुवचनप्रत्ययः विहितः ।

क्रियापदस्य पुरुषानुगुणं वचानुिगुणञ्च अधो रेखाङ्कितानि कर्तुपदानि शुद्धीकृत्य वाक्यानि लिखत ।

క్రియాపదానికి పురుషను అనుసరించి వచనానుగుణంగా క్రింద గీతగీసిన కర్తృ పదాలను సరిచేసి వ్యాక్యాలు రాయండి.

प्रश्न 1.
बालकाः फलानि खादति ।
उत्तर:
बालकः फलानि खादति ।

प्रश्न 2.
कविः काव्ये लिखतः ।
उत्तर:
कवी काव्ये लिखतः ।

प्रश्न 3.
भानवः आकाशे विचरति ।
उत्तर:
भानुः आकाशे विचरति ।

प्रश्न 4.
गौः वत्सान् पश्यन्ति ।
उत्तर:
गावः वत्सान् पश्यन्ति ।

प्रश्न 5.
भक्ती मुक्तिं यच्छति ।
उत्तर:
भक्तिः मुक्तिं यच्छति ।

प्रश्न 6.
नदीं परोपकाराय वहन्ति ।
उत्तर:
नद्यः परोपकाराय वहन्ति ।

प्रश्न 7.
वध्वः विवाहमण्डपम् गच्छति ।
उत्तर:
वधू विवाहमण्डपम् गच्छति ।

प्रश्न 8.
वनं वायुप्रदूषणं परिहरन्ति ।
उत्तर:
वनानि वायुप्रदूषणं परिहरन्ति ।

प्रश्न 9.
वारीणि मलिनं प्रक्षालयति ।
उत्तर:
वारि मलिनं प्रक्षालयति ।

प्रश्न 10.
मधूनि रोगनाशकं भवति ।
उत्तर:
मधु रोगनाशकं भवति ।

प्रश्न 11.
विद्वान् वादे जयन्ति ।
उत्तर:
विद्वांसः वादे जयन्ति ।

प्रश्न 12.
त्वचः देहं रक्षति ।
उत्तर:
त्वक् देहं रक्षति ।

प्रश्न 13.
मरुत् गन्धं वहन्ति ।
उत्तर:
मरुतः गन्धं वहन्ति ।

प्रश्न 14.
मनांसि चञ्चलं भवति ।
उत्तर:
मनः चञ्चलं भवति ।

प्रश्न 15.
गुणिनः लोकम् उपकरोति ।
उत्तर:
गुणी लोकम् उपकरोति ।

प्रश्न 16.
सरितः समुद्रं प्रविशति ।
उत्तर:
सरित् समुद्रं प्रविशति ।

प्रश्न 17.
प्राचीदिशः मार्गं दर्शयति ।
उत्तर:
प्राक्दिक् मार्गं दर्शयति ।

प्रश्न 18.
ते दुग्धं पिबति ।
उत्तर:
सः दुग्धं पिबति ।

प्रश्न 19.
अहं विद्यालयं गच्छामः ।
उत्तर:
वयं विद्यालयं गच्छाभः ।

प्रश्न 20.
युयं विदूषकं परिहससि ।
उत्तर:
त्वं विदूषकं परिहससि ।