TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

by

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material Grammar धातुरूपाणि Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

धातवः कालवाचकाः अवस्थावाचकाश्चेति द्वेधा वर्तन्ते । ये धातवः भूत-भविष्यत्-वर्तमानादिकं कालं बोधयन्ति ते कालवाचकाः । ये धातवः विधि- आशिष् निमन्त्रण- आमन्त्रणाद्यवस्थां बोधयन्ति ते अवस्थावाचकाः । संस्कृते कालवाचकाः अवस्थावाचकाः धातवः आहत्य दश विद्यन्ते । ते च लकारा इति नाम्ना व्यवह्रियन्ते । प्रकृते च अस्माकं दशसु लकारेषु पञ्चैव पाठयभागे निर्दिष्टाः । ते च क्रमेण –

  1. वर्तमाने लट्
  2. विध्यादिषु लोट्
  3. अनद्यतनभूते लङ्
  4. विधिलिङ्
  5. भविष्यति लृट्

एतेषु पञ्चसु वर्तमाने लट् अनद्यतनभूते लङ् भविष्यति लृट् इति त्रयः कालवाचकाः । विध्यादिषु लोट् विधि लिङ् इति द्वौ प्रकारबोधक । सर्वेषु लकारेषु त्रयः पुरुषाः भवन्ति । ते च –

  1. प्रथमपुरुषः
  2. मध्यमपुरुषः
  3. उत्तमपुरुषः

1. एकवचनम्
2. द्विवचनम्
3. बहुवचनम्
पुरुषास्त्रयः वचनानि त्रीणि आहत्य लकारे नव रूपाणि भवन्ति ।

In Sanskrit there are six Tenses (काला) and four Moods (अर्थाः:). They were given a special technical name by the master grammarian Panini. All these ten verbs together are called लकाण: (Lakaras).

‘సుప్’ అనే ప్రత్యాహారము నామ విభక్తులకు సంజ్ఞయైన విధంగా, తిజ్ అనే ప్రత్యాహారము క్రియావిభక్తులకు సంజ్ఞ. తిఙంతమనగా క్రియారూపమును పొందిన ‘ధాతువు’ అని పేరు. ‘సుప్’ ప్రత్యయము చేరని నామము కానీ, తిజ్ ప్రత్యయము చేరని ధాతువు కానీ వాక్యములో ప్రయోగమునకనర్హములు.

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

సంస్కృత భాషలో కాలబోధకములు ఆరు, అర్థబోధకములు నాలుగు కలవు. వీటినన్నింటిని కలిపి ‘లకారము’లని అందురు.

వర్తమాన కాలము ఒకటి (లట్), భవిష్యత్ కాలములు రెండు (లుట్, లట్), భూతకాలములు మూడు (లజ్, లిట్, లుజ్)

ఇవి మొత్తం ఆరు కాలబోధకములు.

The tenses and moods are as follows:

1. वर्तमानकालः – (Present) వర్తమానకాలము – लट् (technical name)
2. भूतकालः – (1st Past) భూతకాలము – लुङ्
3. अनध्यतन भूतकालः – (Imperfect 2ndPast) అనద్యతన భూతకాలము – लङ्
4. परोक्ष भूतकालः – (Perfect 3rdPast) పరోక్ష భూతకాలము – लिट्
5. अनध्यतन भविष्यत् कालः – (1st Future) అనద్యతన భవిష్యత్కాలము – लुट्
6. भविष्यत् कालः – (2nd) భవిష్యత్ కాలము – लृट्

అర్ధబోధకములు (Moods)

1. आज्ञा – ఆజ్ఞార్థకము – लेट्
2. विधि – విధ్యర్థకము – विधि लिड्
3. आशीः – ఆశీరర్ధకము – आशीर्लिङ्
4. संकेत – సంకేతార్థకము – लृङ्

The लेट् or Subjunctive is used in the Veda only.

In Sanskrit the verbs are classified as आत्मनेपदी and परस्मैपदी based on whether the fruit of the action rests with the doer (आत्मने) or others (परस्मै) sometime it is called (उभयपदी) as conjugated with both terminations.

All the roots in Sanskrit are grouped into ten classes called गण s. They are called by the name of the first root of that class. For example, भू + आदि भू – etc. roots are found in भ्वादि class, अद् etc.
roots in अदादि and likewise.

As with Sabdas, here also tables are prepared as models. Almost all the roots of a cluster that matter but there are found many variations and irregular conjugations, which we need not know now.

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

ఈ పది లకారములు కాక లేట్ (लोट्) అని ఇంకొక అర్థకము వేదభాషలో కలదు. సంస్కృతంలో ధాతువులు పరస్మైపదులు, ఆత్మనేపదులు, ఉభయపదులు అని మూడు విధములుగా విభజింపబడినవి. క్రియాఫలము కర్తకు కాక ఇతరులకు చెందుతూ ఉంటే అది పరస్మైపది ధాతువు. క్రియాఫలము కర్తకే చెందుతూ ఉంటే అది ఆత్మనేపదము. కొన్ని ధాతువులు పరస్మైపది మరియు ఆత్మనేపదులలో ఉండును. వానిని ఉభయపదులు అని అందురు.

ఈ ధాతువులన్నియునూ 10 గణములుగా విభజింపబడినవి. అవన్నియునూ గణములోని మొదటి ధాతువుచే చెప్పబడుచుండును. భ్వాది గణము అనగా (भू + आदि) भू – ధాతువు మొదటిగాయున్న ధాతువులు గణము. అదే విధంగా అదాదులు (अद् + अदादि) మొదలైనవి.

శబ్దములకు వలెనే దీనియందు కూడా పట్టికలు తెలియజేయబడినవి. దాదాపు పరస్మైపది ధాతువులు (ఒకే గణములోని) ఒక విధముగాను, ఆత్మనేపది ధాతువులన్నియు ఒక విధముగాను ఉండును.

ధాతువులకు కేవలము అయిదు లకారములు మాత్రమే పరీక్షకు నిర్దేశింపబడినవి.

  1. వర్తమానకాలము – लट्
  2. అనద్యనత భూతకాలము – लङ्
  3. ఆజ్ఞార్ధకము – लोट्
  4. విధ్యర్ధకము – लिङ्
  5. భవిష్యత్ కాలము – लृट्

ధాతువులు – వాని అర్థములు (Meanings of the Conjucations)

Ex : पठ् to read – परस्मैपद root.

ఉదా : ఆర్ధే (చదువుట) – పరస్మైపది ధాతువు

1. लट् – (Present tense) (వర్తమాన కాలము)
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 1
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 2
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 3

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

2. लङ् (భూతకాలము)
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 4

Similarly in 2. लङ् – (Past tense)
अपठत् (He) read अपठताम् (they two) read etc.

3. लोट् – (Impetative) (ఆశీరర్థకము)
पठतु He must read etc.
पठतु – చదువును గాక
(మిగిలినవన్నియు ఇదే విధముగా అర్థము చేసికొనవలయును)

4. विधिलिड – (Potential) (విధ్యర్ధకము)
पठेतु He may read etc.
पठेतु – చదువవలయును

5. लृट् – (Future) (భవిష్యత్ కాలము)
पठिष्यति He will read etc.
पठिष्यति – చదువును

At this stage we study these five varieties only. For roots also the meanings should be understood in the same way.

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

ఈ విధముగానే అన్ని పట్టికలకు అర్థమును చెప్పుకొనవలయును. ఈ పట్టికలను కూడా విద్యార్థులు కంఠస్థము చేయవలయును.

परस्मैपदिधातवः

1. भू – सत्तायाम् (to be) భూ – సత్తాయామ్

वर्तमाने लट् – వర్తమానే లట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 5

विध्यादिषु लोट् – విధ్యాదిషు లోట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 6

अनद्यतनभूते लङ् – అనధ్యతనభూతే లజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 7

विधि लिङ् – విధి లిజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 8

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

भविष्यति लृट् – భవిష్యతి లృట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 9

2. अस् – भुवि (to finish) అస్ – భూవి

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 10
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 11

3. पठ् – पठने (to read) పఠ్ – పఠనే

वर्तमाने लट् – వర్తమానే లట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 12

विध्यादिषु लोट् – విధ్యాదిషు లోట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 13

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

अनद्यतनभूते लङ् – అనధ్యతనభూతే లజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 14

विधि लिङ् – విధి లిజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 15

भविष्यति लृट् – భవిష్యతి లృట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 16

4. लिख – लेखने (to write) లిఖ్ – లేఖనే

वर्तमाने लट् – వర్తమానే లట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 17

विध्यादिषु लोट् – విధ్యాదిషు లోట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 18

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

अनद्यतनभूते लङ् – అనధ్యతనభూతే లజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 19

विधि लिङ् – విథి లిజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 20

भविष्यति लृट् – భవిష్యతి లృట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 21

5. गम्ल – गती (to go) గమ్ల – గతీ

वर्तमाने लट् – వర్తమానే లట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 22

विध्यादिषु लोट् – విధ్యాదిషు లోట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 23

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

अनद्यतनभूते लङ् – అనధ్యతనభూతే లజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 24

विधि लिङ् – విథి లిజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 25

भविष्यति लृट् – భవిష్యతి లృట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 26

6. दा – दाने (to give) దా – దానే

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 27

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

7. खाद् खादने (to eat) ఖాద్ – ఖాదనే

वर्तमाने लट् – వర్తమానే లట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 28

विध्यादिषु लोट् – విధ్యాదిషు లోట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 29

अनद्यतनभूते लङ् – అనధ్యతనభూతే లజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 30

विधि लिङ् – విథి లిజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 31

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

भविष्यति लृट् – భవిష్యతి లృట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 32

8. पा पाने (to drink) పా – పానే

वर्तमाने लट् – వర్తమానే లట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 33

विध्यादिषु लोट् – విధ్యాదిషు లోట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 34

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

अनद्यतनभूते लङ् – అనధ్యతనభూతే లజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 35

विधि लिङ् – విథి లిజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 36

भविष्यति लृट् – భవిష్యతి లృట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 37

9. हस् – हसने (to smile) హస్ – హసనే

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 38

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

10. धाव धावने (to run) ధావ – ధావనే

वर्तमाने लट् – వర్తమానే లట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 39

विध्यादिषु लोट् – విధ్యాదిషు లోట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 40

अनद्यतनभूते लङ् – అనధ్యతనభూతే లజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 41

विधि लिङ् – విథి లిజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 42

भविष्यति लृट् – భవిష్యతి లృట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 43

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

11. दुशिर – प्रक्षण ताने (to see) దృశిర – ప్రక్షణ తానే

वर्तमाने लट् – వర్తమానే లట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 44

विध्यादिषु लोट् – విధ్యాదిషు లోట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 45

अनद्यतनभूते लङ् – అనధ్యతనభూతే లజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 46

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

विधि लिङ् – విథి లిజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 47

भविष्यति लृट् – భవిష్యతి లృట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 48

12. डुकृञ् – करणे (to do)

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 49

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

13. शृ – क्षवणे (to listan)

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 50

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

14. कथ् – वाक्यप्रबन्धे (to tell)

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 51

आत्मनेपदधातवः (ఆత్మనేపధాతవః:)

15. बन्द – अभिवादनस्तुतयो (to salute, to praise) వన్ద – అభివాదనస్తుత్యో

वर्तमाने लट् – వర్తమానే లట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 52

विध्यादिषु लोट् – విధ్యాదిషు లోట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 53

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

अनद्यतनभूते लङ् – అనధ్యతనభూతే లజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 54

विधि लिङ् – విథి లిజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 55

भविष्यति लृट् – భవిష్యతి లృట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 56

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

16. लभ्- प्राप्त (to get) లభ్ – ప్రాప్త

वर्तमाने लट् – వర్తమానే లట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 57

विध्यादिषु लोट् – విధ్యాదిషు లోట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 58

अनद्यतनभूते लङ् – అనధ్యతనభూతే లజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 64

विधि लिङ् – విథి లిజ్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 60

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

भविष्यति लृट् – భవిష్యతి లృట్
TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 61

17. वृधु – वृद्धौ (to develop)

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 62

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि

18. सेव् – सेवने ( to serve)

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar धातुरूपाणि 63

Leave a Comment