TS Inter 2nd Year

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material Grammar सन्धयः Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit Grammar सन्धयः

• परः सन्निकर्षः संहिता । पा. सू. 1.4.109
  वर्णानाम् अतिशयिता सन्निधिः संहिता इति उच्यते ।
  संहितैकपदे नित्या नित्या धातूपसर्गयोः ।
  नित्या समासे वाक्ये तु सा विवक्षामपेक्षते ||
• द्वयोः वर्णयोः उच्चारणयोः मध्ये अर्धमात्राकालात् अपि अधिककालेन व्यवधानं यथा न भवेत् तथा उच्चारणमेव सन्धिः ।
• सन्धौ सति कदाचित् वर्णस्य आदेशादिकं भवति । एतदेव सन्धिकार्यम् इत्युच्यते ।
• आदेशादिकं सन्धिकार्यं मध्येपदम् अथवा पदयोर्मध्ये वा सम्भवेत् ।
• स्वरसन्धिः व्यञ्जनसन्धिः विसर्गसन्धिः प्रकृतिभावसन्धिः स्वादि- सन्धिश्वेति पञ्चधा भवन्ति सन्धयः ।
• द्वितीयवर्षेऽस्मिन् व्यञ्जनसन्धिभेदान् सोदाहरणं पठामः ।

1. श्रुत्वसंधिः

श्रुत्वसंधिः – (स्तो: चुना चुः) When sa or letters of ta-varga come into contact with Sa or cha-varga, then Sa and the letters of cha-varga come in the place of sa and the letters of ta-varga. cha-varga letters are च, छ, ज, झ, ञ and ta-varga letters are त, थ, द, ध, न

उदा: –
रामस् + चिनोति = रामश्चिनोति
शरत् + चन्द्रः = शरच्चन्द्रः
हरिस् + शेते = हरिश्शेते
सद् + जनः = सज्जनः
अरीन् + जयति = अञ्जयति

श्रुत्वसंधिः శ్రీనా: – (a: శ్రీ శ్రీ:) మొదటి పదం చివర స,త, థ, ద, ధ, న అనే అక్షరాలు ఉంటే, రెండవపదంలో మొదట శ, చ, ఛ, జ, ఝ, ఞ’ అనే అక్షరాలు ఉంటే, రెండవపదం చివర ఉందో ఆ అక్షరం ద్విత్వము కావడం ఈ సంధి లక్షణం.

उदा: –
रामस् + चिनोति = रामश्चिनोति
शरत् + चन्द्रः = शरच्चन्द्रः
हरिस् + शेते = हरिश्शेते
सद् + जनः = सज्जनः
अरीन् + जयति = अञ्जयति

2. ष्टुत्वसंधिः

ष्दुत्वसन्धिः (ष्टुनाष्टुः) When sa or letters of ta-varga come into contact with sha or Ta-varga, then sha and the letters of Ta-varga come in the place of sa and the letters of ta-varga.
Ta-varga letters are ट, ठ, ड, ढ, ण ।

उदा:-
रामस् + टीक = रामष्टीकते
तत् + टीकाते = तट्टीका
रामस + षष्टः = रामष्षष्टः
चक्रिन् + ढौकसे = चक्रिण्ढौकसे
इष् + तः = इष्टः

ष्दुत्वसन्धिः: – (स्तोः ष्टुना ष्टुः) మొదటి పదం చివర స, త, థ, ద, ధ, న అనే అక్షరాలు ఉంటే, రెండవపదంలో మొదట ష,ట, ఠ, డ, ఢ, ణ అనే అక్షరాలు ఉంటే, రెండవపదం చివర ఉందో ఆ అక్షరం ద్విత్వము కావడం ఈ సంధి లక్షణం.

उदा:-
रामस् + टीक = रामष्टीकते
तत् + टीकाते = तट्टीका
रामस + षष्टः = रामष्षष्टः
चक्रिन् + ढौकसे = चक्रिण्ढौकसे
इष् + तः = इष्टः

3. जश्त्वसंधिः

जश्त्वसन्धिः (झलां जशाऽन्ते) At the end of a word, the letters of Jhal are replaced by jas letters. झल् letters are झ, भ, घ, ढ, ध, ज, ब, ग, ड, द, ख, फ, छ, ठ, थ, च, ट, त, क, प, श, ष, स, ह and जश् letters are
ज, ब, ग, ड, द
च छ ज झ त्र
ट ठ ड ढ ण
त थ द ध न
प फ ब भ म

उदा:-
वाक् + ईशः = वागीशः
अच् + आदिः = अजादिः
षट् + आननः = षडाननः
सत् + धर्मः = सद्धर्मः
अप् + जम् = अब्जम्

जश्त्वसंधिः – వర్గ ప్రధమాక్షరాలైన క, చ, ట, త, ప అనే అక్షరాలు మొదటి పదంలో చివర ఉంటే, రెండవపదంలో మొదట అచ్చులు కాని వర్గ తృతీయ, చతుర్థాక్షరాలు ఉంటే, మొదటి పదం చివర ఉన్న వర్గ ప్రథమాక్షరాలు ద్వితీయాక్షరాలుగా మారటం ఈ సంధి లక్షణం.
ज, ब, ग, ड, द
च छ ज झ त्र
ट ठ ड ढ ण
त थ द ध न
प फ ब भ म

उदा:-
वाक् + ईशः = वागीशः
अच् + आदिः = अजादिः
षट् + आननः = षडाननः
सत् + धर्मः = सद्धर्मः
अप् + जम् = अब्जम्

4. अनुनासिकसन्धिः

अनुनासिकसन्धि: If a nasal letter follows a Yar letter, then that Yar letter is replaced by its corresponding nasal letter.
Yar letters are क, ख, ग, घ, ङ, च, छ, झ, झ, ञ, ट, ठ, ड, ढ, ण, त, थ, द, ध, न, प, फ, ब, भ, म, य, र, व, श, ष, स
Nasal letters are ङ, ञ, ण, न, म

उदा:-
वाक् + मयम् = वाङ्मयम्
षट् + मासाः = षण्मासाः
जगत् + नाथः = जगन्नाथः
ककुप् + नेता = ककुम्रेता
चित् + मयम् = चिन्मयम्

अनुनासिकसंधिः – వర్గ ప్రధమాక్షరాలైన క, చ, ట, త, ప అనే అక్షరాలు మొదటి పదంలో పదంలో చివర ఉంటే, రెండవపదంలో మొదట వర్గ పంచమాక్షరాలు ఉంటే మొదటి పదంలో చివర ఉన్న వర్గ ప్రథమాక్షరం అదే వర్గంలోని ఐదవ అక్షరంగా మారటం ఈ సంధి లక్షణం.

उदा:-
वाक् + मयम् = वाङ्मयम्
षट् + मासाः = षण्मासाः
जगत् + नाथः = जगन्नाथः
ककुप् + नेता = ककुम्रेता
चित् + मयम् = चिन्मयम्

5. विसर्गसन्धिः

Visarga sandhi has four varieties. ‘

1. When a visarga is followed by ka, kha, pa or pha, there will be no change in the visarga. In other words, no sandhi will be formed.
2. 1. When a visarga is followed by sa, Sa or sha, then visarga changed into the corresponding sibilant letter sa, Sa or sha. (As this is an optioned rule, sometimes the visarga is not changed.)
   2. When a visarga is followed by ta, cha or Ta, then’ also visarga changes into sa, Sa and sha respectively. (This is a compulsory rule)
3. When visarga is preceded by any vowel other than a or aa, then it changes to r, but not when followed by any letter mentioned above in 1 and 2.
4. 1. When a visarga is preceded by आ and followed by a vowel or a consonant (other than one mentioned in 1 or 2 above), the visarga is dropped.
   2.  When a visarga is preceded by अ and
      (a) is followed by any vowel except अ, the visarga will be dropped.
      (b) becomes 3lt when followed by अ or a consonant other than one mentioned in 1 and 2 above) and
      (c) the short अ that follows such ओ is replaced with the avagraha mark ऽ.

उदा :-
शिवः + अहम् = शिवोऽहम्
रामः + अयम् = रामोऽयम्

5. विसर्गसंधिः – (క) విసర్గ (:) కు ముందు, తరువాత ఆకారము ఉంటే ఆ విసర్గ ఓ కారముగా, తరువాత (ऽ అవగ్రహము) వచ్చును.

उदा :-
शिवः + अहम् = शिवोऽहम्
रामः + अयम् = रामोऽयम्

6. విసర్గ (:) కు ముందు, ఆకారము తరువాత తకారము ఉంటే ఆ విసర్గ సకారముగా మారును.
उदा :-
नमः + ते = नमस्ते

7. విసర్గ (:) కు ముందు, అచ్చు, ఉండి, తరువాత, అచ్చులు లేదా య, ర, ల, వ, లు ఉంటే ఆ విసం రకారముగా మారును.
उदा :-
मनः + रथः = मनोरथ:
मुनिः + अयम = मुनिरयम्
धनु: + विद्या = धनुर्विद्या

8. విసర్గ (:) కు ముందు, అచ్చు, ఉండి, తరువాత, క, ఖ, ప, ఫ లు ఉంటే ఆ విసర్గ అట్లే ఉండును.
उदा :-
बालः + करोति = बालः करोति
पाचक: + पचति = पचकः पचति
रामः + खादति = रामः खादति
वृक्षः + फलति = वृक्षः फलति

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material Grammar पत्रलेखनम् Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit Grammar पत्रलेखनम्

1. धनयाचनार्थं पितरं प्रति पत्रम्

छात्रावासात्
दिनाङ्कः 22 – 7 -2019

आदरणीय पितृवर्य !

सादरं नमामि । अत्र कुशलं तत्रास्तु । अहं सश्रद्धं विद्याभ्यासं करोमि । अहं कानिचन पुस्तकानि क्रेतुम् इच्छामि । एतदर्थं रूप्यकाणां सहस्त्रं कृपया प्रेषयतु भवान् ।

मातृचरणयोः मम प्रणामाः ।

भवदीयः पुत्र / भवदीया पुत्री
श्रीनिवासः / अहल्या

2. मातरं प्रति मित्रस्य गृहागमननिवेदनम्

छात्रावासात्
दिनाङ्कः 22-7-2019

पूज्यमातः !

सादरं नमामि । अत्र कुशलं तत्रास्तु | अहं सश्रद्धं विद्याभ्यासं करोमि । अचिरेण वार्षिकपरीक्षाः भविष्यन्ति । तदनन्तरम् अहं ग्रीष्मावकाशे गृहम् आगमिष्यामि । मम मित्रम् अपि अस्माकं गृहम् आगमिष्यति । अहम् अस्माकं ग्रामं क्षेत्रं च मम मित्रं दर्शयिष्यामि । पितृचरणयोः मम प्रणामाः ।

भवदीयः पुत्र / भवदीया पुत्री
श्रीनिवासः / अहल्या

ग्रामनाम न लेखनीयम् ।

3. पुस्तकक्रयणाय प्रबन्धकं प्रति पत्रम्

दिनाङ्कः 22-7-2019

प्रबन्धकः
गीताप्रेस् मुद्रणालयः
गौरखपुरम्
उत्तरप्रदेश:
आर्य !

विषय:- भगवद्गीतापुस्तकक्रयणम् ।

नमस्कारः । सविनयं निवेदयामि यत् मम कलाशालायां सद्यः भगवद्गीताश्लोकपठनस्पर्धा भविष्यति । अतः एकं भगवद्गीतापुस्तकं न्यूनेन मूल्येन अधः प्रदत्तं सङ्केतं प्रति कृपया प्रेषयतु भवान् ।

भवद्विधेयः / भवद्विधेया
श्रीनिवासः / अहल्या
द्वितीयवर्षम्
राजकीय माध्यमिककलाशाला
भाग्यनगरम्,
तेलङ्गाणाराज्यम्

Note : नगरनाम न परिवर्तितव्यम् ।

4. अवकाशप्रदानाय प्राचार्यं प्रति पत्रम्

दिनाङ्कः 22-7-2019

सेवायाम्
श्रीमान् प्राचार्यमहोदयः
उच्च माध्यमिक विद्यालय:
भाग्यनगरम्
महोदय !

सविनयं निवेदयामि यत् अहम् ज्वरग्रस्तः अस्मि । शिरोवेदना च मां पीडयति । अतः अद्य विद्यालयम् आगन्तुं न शक्रोमि । कृपया 23-7- 2019 तः 26 – 7 – 2019 पर्यन्तं दिनत्रयस्य अवकाशं प्रदाय माम् अनुगृह्णातु ।

भवतः शिष्यः / भवदीया शिष्या
श्रीनिवासः / अहल्या
द्वितीयवर्षम्
उच्च माध्यमिकविद्यालयः
भाग्यनगरम्

Note : नगरनाम न परिवर्तितव्यम् ।

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 4th Poem जो बीत गयी Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 4th Poem जो बीत गयी

दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్న)

प्रश्न 1.
“जो बीत गयी” पाठ का सारांश पाँच-छः वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
सारांश कवि परिचय : हरिवंशराय बच्चन का जन्म 27 नवंबर सन् 1907 को इलाहाबाद के समीप प्रतापगढ़ जिले के बाबूपट्टी गाँव में हुआ था । उन्होंने प्रयाग विश्वविद्यालय से अंग्रेजी में एम.ए और कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय से पी. हेच.डी पूरी की। ये हालावादी कवि हैं। दो चट्टानें रचना केलिए साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त हुआ

सारांश : प्रस्तुत कविता में कवि ने मनुष्य को अप्रिय बातें भूलकर जीवन में आगे बढने की प्रेरणा दी। जो चीज समाप्त हो गयी उस पर निरंतर शोकाकुल होना व्यर्थ है । कवि संदेश देते हैं कि जीवन में कष्टों के समय धीरज बाँधना चाहिए। जैसे कि रोज आकाश की ओर एक बार देखिये । शाम को अनेक तारें आकाश में आती हैं। फिर सबेरे एक एक होकर छूट जाते हैं । रात के समय अनेक तारों के आने पर आकाश आनंदित नहीं होता और सबेरे एक – एक छूट जाने से दुखी नहीं होता । एक के छूट जाने पर उसकी जगह दूसरे नये तारें आसकती हैं। इस धीरज के कारण आकाश हमेशा निर्मल और निश्चिंत रहता है। उसी प्रकार हम को भी अपने प्यारे व्यक्तियों या चीजों के खो जाने पर चिंतित नहीं होना चाहिए। उनकी जगह नयी नयी आयगी । इस तरह धीरज से आगे बढना चाहिये।

कुसुमों के सूखे जाने पर, अनेक कलियों के और बल्लरियों के मुरझाने पर मधुवन नहीं शोर मचाता । क्यों कि वह इस आशा में बना रहता है कि मौसम आने पर वे कलियाँ, फूल, पत्ते और बल्लरियाँ फिर खिलेंगे । इस धीरज के कारण मधुवन हमेशा बहार छा जाता है। उसी प्रकार हम को भी हमारे प्रिय व्यक्तियों तथा चीजों के खो जाने पर अधीर नहीं बनना चाहिये ।

संदेश : इस पाठ से हम यह सीखना चाहिए कि कष्ट और सुख में एक ही तरह रहना । (या)
जो व्यक्ति जीवन की नश्वरता को समझलेता है वह हर दुःख से ऊपर उठ जाता है ।

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
हरिवंशराय बच्चन का संक्षिप्त परिचय दीजिए ।
उत्तर:
हरिवंशराय बच्चन का जन्म 27 नवंबर सन् 1907 को इलाहाबाद के समीप प्रतापगढ़ जिले के एक छोटे से गाँव बाबूपट्टी में हुआ था । इनके पिता का नाम प्रताप नारायण श्रीवास्तव तथा माता का नाम सरस्वती देवी था । उन्होंने प्रयाग विश्वविद्यालय से अंग्रेजी में एम. ए. और कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय से पी. हेच.डी पूरी की। ये हालावादी कवि हैं । 18 जनवरी सन् 2003 को मुंबई में आपका निधन हो गया ।

प्रश्न 2.
“जो बीत गयी सो बात गयी” कविता में प्रकृति के माध्यम से क्या प्रेरणा मिलती है ?
उत्तर:
जो बीत गयी सो बात गयी कविता में प्रकृति के माध्यम से यह प्रेरणा मिलती है कि जिस प्रकार आकाश के कई तारे छूट जाने पर भी आकाश उन पर शोक नहीं मानता और उपवन में कितनी कलियाँ, फूल, पत्ते मुरझा जानेपर भी वह निराश नहीं होता । उसी प्रकार मनुष्य को अप्रिय बातें भूलकर जीवन में आगे बढें ।

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
हालावाद के प्रवर्तक कौन थे ?
उत्तर:
श्री. हरिवंशराय बच्चन

प्रश्न 2.
टूटे तारों पर कौन शोक नहीं मानता ?
उत्तर:
आकाश

प्रश्न 3.
कवि किन बातों को भूलकर आगे बढ़ने की प्रेरणा दे रहे हैं ?
उत्तर:
अप्रिय बातों को

प्रश्न 4.
हरिवंशराय बच्चन का जन्म कहाँ हुआ ?
उत्तर:
इलाहाबाद के समीप प्रतापगढ़ जिले के बाबूपट्टी नामक गाँव में ।

संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు )

1. कितने इसके तारे टूटे,
कितने इसके प्यारे छूटे,
जो छूट गए फिर कहाँ मिले;
पर बोलो टूटे तारों पर
कब अम्बर शोक मनाता है !
जो बीत गई सो बात गई !

संदर्भ : प्रस्तुत पंक्तियाँ “जो बीत गयी” कविता पाठ से दी गयी हैं । इसके कवि श्री हरिवंशराय बच्चन जी हैं। ये हालावादी कवि । इस कविता के द्वारा कवि कहते हैं कि बीती हुई बातें कभी भी नहीं लौटते। इसलिए उनको भूलकर धीरज के साथ आगे बढने का संदेश देते हैं ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियों में कवि कहना चाहता है – शाम होते ही नयी नयी तारें आती हैं । सबेरे होते ही कई छूट जाती हैं । तो भी आकाश छूटनेवालों की चिंता नहीं करता । क्यों कि वह इस आशा में बना रहता है कि शाम को सबेरे डूबे हुए सितारों की जगह नये – नये सितारें आयेंगे। इस धीरज के कारण आकाश हमेशा निर्मल और निश्चिंत रहता है ।”

विशेषता : प्रस्तुत पंक्तियों में “आकाश के कई तारे टूट जाने पर भी आकांश उन पर शोक नहीं मनाता ।

2. सूखी कितनी इसकी कलियाँ
मुर्झाई कितनी वल्लरियाँ,
जो मुर्झाई फिर कहाँ खिलीं;
पर बोलो सूखे फूलों पर
कब मधुवन शोर मचाता है ।
जो बीत गई सो बात गई !

संदर्भ : प्रस्तुत पंक्तियाँ “जो बीत गयी’ कविता पाठ से दी गयी हैं । इसके कवि श्री हरिवंशराय बच्चन जी हैं। ये हालावादी कवि हैं । इस कविता के द्वारा कवि करते हैं कि बीती हुई बातें कभी भी नहीं लौटते । इसलिए उनको भूलकर धीरज के साथ आगे बढने का संदेश देते हैं ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियों में कवि कहना चाहता है – “कुसुमों के सूखे जाने पर, अनेक कलियों के और लताओं के मुरझाने पर मधुवन नहीं शोर मचाता । क्यों कि वह इस आशा में बना रहता है कि समय (मौसम) आने पर वे कलियाँ, फूल; पत्ते फिर खिलेंगे । इस धीरज के कारण मधुवन हमेशा बहार छा जाता है ।

विशेषता : कुसुमों के सूख जाने पर, अनेक कलियों के और लताओं के मुरझाने पर मधुवन शोर नहीं मचाता ।

जो बीत गयी Summary in Hindi

कवि परिचय

हरिवंशराय बच्चन का जन्म 27 नवंबर सन् 1907 को इलाहाबाद से सटे प्रतापगढ़ जिले के एक छोटे से गाँव बाबूपट्टी में हुआ था । इनके पिता का नाम प्रताप नारायण श्रीवास्तव तथा माता का नाम सरस्वती देवी था । उन्होंने प्रयाग विश्वविद्यालय से अंग्रेजी में एम. ए. और कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय से पी. हेच.डी पूरी की। 18 जनवरी सन् 2003 को मुंबई में आपका निधन होगया । ये हालावादी कवि हैं ।

साहित्यिक योगदान : बच्चन की प्रमुख रचनाओं में ‘मधुशाला’, “मधु कलश’, ‘मधु बाला’, “निशा निमंत्रण”, “मिलन यामिनी, ” ‘प्रणय पत्रिका’, “दो चट्टानें’ प्रमुख हैं । “दो चट्टानें’ रचना के लिए 1968 में उनको साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त हुआ । विषय और शैली की दृष्टि से स्वाभाविकता इनकी कविताओं का उल्लेखनीय गुण है । इन्हें हालावाद का प्रवर्तक माना जाता है ।

हरिवंशराय बच्चन का जन्म 27 नवंबर सन् 1907 को इलाहाबाद के समीप प्रतापगढ़ जिले के बाबूपट्टी गाँव में हुआ था । उन्होंने प्रयाग विश्वविद्यालय से अंग्रेजी में एम.ए और कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय से पी. हेच.डी पूरी की। ये हालावादी कवि हैं। दो चट्टानें’ रचना केलिए साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त हुआ ।

सारांश

प्रस्तुत कविता में कवि ने मनुष्य को अप्रिय बातें भूलकर जीवन में आगे बढने की प्रेरणा दी । जो चीज समाप्त हो गयी उस पर निरंतर शोकाकुल होना व्यर्थ है । कवि संदेश देते हैं कि जीवन में कष्टों के समय धीरज बाँधना चाहिए। जैसे कि रोज आकाश की ओर एक बार देखिये । शाम को अनेक तारें आकाश में आती हैं। फिर सबेरे एक एक होकर छूट जाते हैं।

रात के समय अनेक तारों के आने पर आकाश आनंदित नहीं होता और सबेरे एक – एक छूट जाने से दुखी नहीं होता। एक के छूट जाने पर उसकी जगह दूसरे नये तारें आसकती हैं। इस धीरज के कारण आकाश हमेशा निर्मल और निश्चिंत रहता है । उसी प्रकार हम को भी अपने प्यारे व्यक्तियों या चीजों के खो जाने पर चिंतित नहीं होना चाहिए। उनकी जगह नयी-नयी आयोंगी । इस तरह धीरज से आगे बढना चाहिये ।

कुसुमों के सूखे जाने पर, अनेक कलियों के और बल्लरियों के मुरझाने पर मधुवन नहीं शोर मचाता । क्यों कि वह इस आशा में बना रहता है कि मौसम आने पर वे कलियाँ, फूल, पत्ते और बल्लरियाँ फिर खिलेंगे । इस धीरज के कारण मधुवन हमेशा बहार छा जाता है। उसी प्रकार हम को भी हमारे प्रिय व्यक्तियों तथा चीजों के खो जाने पर अधीर नहीं बनना चाहिये ।

संदेश : इस पाठ से हम यह सीखना चाहिए कि कष्ट और सुख में एक ही तरह रहना । (या)
जो व्यक्ति जीवन की नश्वरता को समझलेता है वह हर दुःख से ऊपर उठ जाता है ।

जो बीत गयी Summary in Telugu

కవి పరిచయం

హరివంశరాయ్ బచ్చన్ ఇలాహాబాద్క సమీపంలోని ప్రతాపగడ్ జిల్లాకు చెందిన బాబూ పట్టీ అనే చిన్న గ్రామంలో 27 నవంబర్, 1907 లో జన్మించారు. ఈయన ప్రయాగ విశ్వవిద్యాలయం నుండి ఇంగ్లీష్ లో ఎం.ఏ మరియు క్యాంబ్రిడ్జ్ విశ్వవిద్యాలయం నుండి పి.హెచ్.డి పూర్తి చేశారు. ఈ హాలావారికి చెందిన కవి. ఈయనకు “దో చట్టానేం” అనే రచనకు సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం లభించింది.

సారాంశము

ప్రస్తుత ఈ కవితా పాఠంలో కవి మనిషిని అప్రియమైన విషయాలను మరిచిపోయి జీవితంలో ముందుకు సాగాలని ప్రేరణ కల్గించారు. ఏ వస్తువులైతే దూరమై పోయిందో దానిని గురించి శోకించడం వ్యర్థం. కాబట్టి కష్ట సమయంలో ధైర్యాన్ని కూడగట్టుకోవాలని కవి సందేశాన్నిస్తున్నారు. రోజు ఆకాశం వైపు ఒకసారి చూడండి. సాయంత్రం చీకటి పడేటప్పటికి ఆకాశంలో అనేక తారలు (నక్షత్రాలు) వస్తాయి. మరలా ఉదయానికి ఒక్కొక్కటిగా నక్షత్రాలు మాయమైపోతాయి.

రాత్రి సమయంలో అనేక తారలు వచ్చినందున ఆకాశం సంతోషించదు ఉదయానికి అవి మాయమైపోయినందుకూ చింతించదు. ఒక తార దూరమైనా అదేచోట మరొక క్రొత్త తారవస్తుంది. ఈ ధైర్యం కారణం చేతనే ఆకాశం ఎల్లప్పుడు నిర్మలంగాను మరియు నిశ్చింతగాను ఉంటుంది. అదే విధంగా మనంకూడ మన ప్రియమైన వ్యక్తులుగాని వస్తువులు గాని కోల్పోయినప్పుడు చింతించకూడదు. వారి స్థానంలో క్రొత్త క్రొత్త వారు వస్తారు. ఈ ధైర్యంతోనే ముందుకు వెళ్ళాలి.

పూలు ఎండిపోయినప్పటికీ, అనేక మొగ్గలు మరియు లతలు లేదా తీగలు ముడుచుకొని/వాడిపోయిన్నటికి పూతోట అల్లరి సృష్టించదు. ఎందుకంటే సమయం (ఋతువు) వచ్చినపుడు మరలా మొగ్గలు, పూలు, లతలు/తీగలు చిగురిస్తాయి/వికసిస్తాయి. అనే ఆశతో ఎప్పుడు ధైర్యంగా తన సౌందర్యాన్ని వ్యాపింపచేస్తుంది. అదే విధంగా మనం కూడా ప్రియమైన వ్యక్తులు, వస్తువుల్ని కోల్పోయినపుడు అధైర్యపడకూడదు.

సందేశం : కష్ట సుఖాలలో ఎల్లప్పుడు ఒకే విధంగా ఉండాలన్నదే ఈ పాఠం యొక్క సందేశం.

कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

अम्बर – आकाश, नभ, ఆకాశం, అంబరం, గగనం
आनन – चेहरा, मुख, శ్రీతా, ముఖము
शोक – दुःख, దుఃఖం, బాధ
कुसुम – फूल, పుష్పం, పూలు
निछावर – समर्पित, త్యాగం
मधुवन – उपवन, बाग, ఉద్యానం, తోట
मुरझाना – सूख जाना, ఎండిపోవుట, వాడిపోవుట
वल्लरी – लता, లత, తీగ

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Accountancy Study Material 6th Lesson భాగస్తుని విరమణ మరియు మరణం Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Accountancy Study Materia 6th Lesson భాగస్తుని విరమణ మరియు మరణం

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు:

ప్రశ్న 1.
భాగస్తుడు భాగస్వామ్య సంస్థ నుంచి ఏ విధంగా విరమణ చేయవచ్చు ?
జవాబు.
భాగస్వామ్య చట్టం 1932 సెక్షన్ 32 (i) ప్రకారం, ఒక భాగస్తుడు,
ఎ) ఇతర భాగస్తుల అనుమతితో కాని
బి) భాగస్తులతో చేసుకొన్న ఒప్పుందం అనుసరించి కానీ
సి) ఇచ్ఛాపూర్వక భాగస్వామ్యం అయినట్లయితే, ఇతర భాగస్తులకు తన అభిప్రాయాన్ని రాతపూర్వకంగా తెలియచేయడం ద్వారా కాని సంస్థ నుండి వైదొలగవచ్చు.

ప్రశ్న 2.
లబ్ది నిష్పత్తి అనగానేమి ?
జవాబు.

1. విరమించే భాగస్తుని వాటాను కొనసాగుతున్న భాగస్తులు ఏ నిష్పత్తిలో పంచుకుంటారో దాన్ని “లబ్ది నిష్పత్తి” లేదా ప్రయోజనం పొందిన నిష్పత్తి” అంటారు.
2. లబ్ది నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి.

ప్రశ్న 3.
లబ్ధి నిష్పత్తి ఎందుకొరకు కనుక్కొంటారు ?
జవాబు.

1. లబ్ది నిష్పత్తిని కనుక్కోవడం చాలా ముఖ్యం. ఎందుకంటే, విరమించిన భాగస్తునికి చెల్లించవలసిన గుడ్విల్ అతని వాటాను కొనసాగుతున్న భాగస్తులు వారి లబ్ది పొందిన నిష్పత్తిలో
2. విరమణ వల్ల, ఎక్కువ లాభం పొందిన భాగస్తుడు, ఎక్కువగాను, తక్కువ లబ్ది పొందిన భాగస్తుడు తక్కువగాను, గుడ్విల్ వాటాను సమకూర్చాలి. అ విషయాలను రాబోయే లెక్కలలో వివరంగా చర్చించడమైంది.

ప్రశ్న 4.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభాలను వరసగా 3 : 2 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. వారి కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తిని, ఈ కింది సందర్భాలలో కనుక్కోండి.
i) Z విరమించి, X, Y, లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగించినప్పుడు
ii) X విరమించి, Y, Z, లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగించినప్పుడు
ii) Y విరమించి, X, Z, లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగించినప్పుడు
సాధన.
X, Y, Z ల లాభాల నిష్పత్తి = 3 : 2 : 2
i) Z విరమించినప్పుడు X, Y, ల నిష్పత్తి 3 : 2
ii) X విరమించినప్పుడు Y, Z, ల నిష్పత్తి 2 : 2
iii) Y విరమించినప్పుడు, X, Z., ల నిష్పత్తి 3 : 2

ప్రశ్న 5.
A, B, C లు సమాన భాగస్తులు. C వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. A, B లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తూ లాభాలను వరుసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. A, Bల లబ్ధి నిష్పత్తిని కొనుక్కోండి.
సాధన.
A, B, C ల పాత నిష్పత్తి సమాన నిష్పత్తి 1 : 1 : 1
A, B ల నూతన నిష్పత్తి 3 : 2
లబ్ధి నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
A లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{3}{5}-\frac{1}{3}=\frac{9-5}{15}=\frac{4}{15}\)

B లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{5}-\frac{1}{3}=\frac{6-5}{15}=\frac{1}{15}\)

A,B ల లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{4}{15}: \frac{1}{15}\) (లేదా) 4 : 1.

ప్రశ్న 6.
P, Q, R లు భాగస్తులు. వారు లాభాలను 4 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. R వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. ఇతని వాటా లాభాన్ని P, Q లు 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకుంటారు. P, Qల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
P, Q, R ల పాత నిష్పత్తి 4: 3 : 1 (లేదా) \(\frac{4}{9}: \frac{3}{9}: \frac{2}{9}\)
లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి 2 : 1 లేదా \(\frac{2}{3}: \frac{1}{3}\)
P, R వాటా \(\frac{2}{9}\) లాభంలో \(\frac{2}{3}\) వ వంతు పొందుతాడు.
P లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{9} \times \frac{2}{3}=\frac{4}{27}\)
Q, R వాటా \(\frac{2}{9}\) లాభంలో \(\frac{1}{3}\) వంతు పొందుతాడు.
Q లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{9} \times \frac{1}{3}=\frac{2}{27}\)
P కొత్త నిష్పత్తి = P పాత నిష్పత్తి + లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి
= \(\frac{4}{9}+\frac{4}{27}=\frac{12+4}{27}=\frac{16}{27}\)
Q కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{3}{9}+\frac{2}{27}=\frac{9+2}{27}=\frac{11}{27}\)
P, Q ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి = \(\frac{16}{27}=\frac{11}{27}\)
(లేదా) 16 : 11.

ప్రశ్న 7.
రామ్, రహీమ్, అక్బర్ భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరుసగా 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. అక్బర్ వ్యాపారం నుంచి తప్పుకొన్నాడు. రహీమ్, అక్బర్ వాటాను కొనుగోలు చేశాడు. రామ్, రహీమ్ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి కనుక్కోండి.
సాధన.
రామ్, రహీమ్, అక్బర్ లాభనష్టాల నిష్పత్తి 3 : 2 : 1 లేదా
\(\frac{3}{6}=\frac{2}{6}=\frac{1}{6}\) రహీమ్ లబ్ధి పొందినది \(\frac{1}{6}\)
రామ్ కొత్త నిష్పత్తి = రామ్ పాత నిష్పత్తి + లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి
= \(\frac{3}{6}\) + – = \(\frac{3}{6}\)
రహీమ్ కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{2}{6}+\frac{1}{6}=\frac{2+1}{6}=\frac{3}{6}\)
రామ్, రహీమ్ల కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{3}{6}=\frac{3}{6}\) (లేదా) = 1 : 1.

ప్రశ్న 8.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభాలను వరసగా 5 : 4 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. Z సంస్థ నుంచి విరమణ పొందాడు. X, Y లు భవిష్యత్తు లాభాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. X, Y లబ్ధి నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
X, Y, Z ల లాభానష్టాల నిష్పత్తి = 5 : 4 : 3
X, Y ల భవిష్యత్తు లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 3 : 2
లబ్ధి నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
X లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = \(\frac{3}{5}-\frac{5}{12}=\frac{36-25}{60}=\frac{11}{60}\)
Y లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = \(\frac{2}{5}-\frac{4}{12}=\frac{24-20}{60}=\frac{4}{60}\)
X, Yల లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{11}{60}=\frac{4}{60}\) లేదా 11 : 4

ప్రశ్న 9.
A, B, C లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 5 : 4 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. C సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నాడు. A, B లు భవిష్యత్తు లాభాలను 4 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. A, Bల లబ్ది నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
A, B, C ల లాభనష్టాల నిష్పత్తి 5: 4 : 3
A, B ల భవిష్యత్తు లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 4 : 3.
లబ్ధి నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
A లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{4}{7}-\frac{5}{12}=\frac{48-35}{84}=\frac{13}{84}\)
B లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{3}{7}-\frac{4}{12}=\frac{36-28}{84}=\frac{8}{84}\)
A, B ల లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{13}{84}=\frac{8}{84}\) (లేదా) 13 : 8.

ప్రశ్న 10.
సీత, గీత, సవిత భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 4 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. సవిత సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నది. సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 72,000గా అంచనా వేయడమైంది. పుస్తకాలలో గుడ్విల్ లేదు. సంస్థ పుస్తకాలలో గుడ్విల్ను సృష్టించండి.
సాధన.

ప్రశ్న 11.
వాణి, రాణి, రాధ సమాన భాగస్తులు. రాధ సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నది. సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 40,000 నిర్ణయించారు. ఆ రోజున పుస్తకాలలో గుడ్విల్ ఖాతా ₹ 10,000 నిల్వ చూపిస్తున్నది. గుడ్విల్ను సృష్టించడానికి అవసరమైన చిట్టా పద్దు రాయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 12.
రమేష్, సురేష్, రాజేష్ భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3: 2:1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. సురేష్ వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. రమేష్, రాజేష్ లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తూ భవిష్యత్తు లాభాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. సంస్థ గుడ్విల్ను 3 60,000 గా నిర్ణయించారు. గుడ్విల్ను సృష్టించి, రద్దు చేయడానికి అవసరమైన చిట్టా పద్దులు రాయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 13.
X,Y,Z లు సమాన భాగస్తులు, సంస్థ గుడ్విల్ 45,000గా నిర్ణయించబడింది. X వ్యాపారం నుండి విరమించుకొన్నాడు. Y, Z భవిష్యత్ లాభాలను వరుసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటూ వ్యాపారాన్ని కొనసాగించుకొనుటకు నిర్ణయించాడు. గుడ్విల్ను సృష్టించకుండా సర్దుబాటు చేయడానికి అవసరమైన చిట్టా పద్దులు రాయండి.
(Xకు చెల్లించవలసిన గుడ్విల్ : ₹ 15,000 దీనిని Y, Z లు వారి లబ్ది పొందే 4 : 1 నిష్పత్తిలో అంటే ₹ 12,000, Z ₹ 3,000 సమకూర్చెదరు).
సాధన.
X, Y, Z ల పాత నిష్పత్తి = 1 : 1 : 1
Y,Z ల నూతన నిష్పత్తి = 3 : 2
లబ్ది నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాతనిష్పత్తి
Y యొక్క లబ్ది నిష్పత్తి = \(\frac{3}{5}-\frac{1}{3}=\frac{9-5}{15}=\frac{4}{15}\)
Z యొక్క లబ్ది నిష్పత్తి = \(\frac{2}{5}-\frac{1}{3}=\frac{6-5}{15}=\frac{1}{15}\)
YZ ల లబ్ది నిష్పత్తి = \(\frac{4}{15}: \frac{1}{15}\) = 4 : 1
సంస్థ యొక్క గుడ్విల్ = 45,000
గుడ్విల్లో × యొక్క వాటా = 45,000 × \(\frac{1}{3}\) = 15,000
X యొక్క గుడ్విల్ వాటా ₹ 15,000లను YZ లు వారి లబ్ది పొందే 4 : 1 నిష్పత్తిలో చెల్లించాలి.

ప్రశ్న 14.
ఉమ్మడి జీవిత బీమా పాలసీ అంటే ఏమిటి ?
జవాబు.

1. భాగస్తుడు మరణించిన సందర్భంలో సంస్థ అతనికి చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని పరిష్కరించవలసి యుండును. ఇందుకై సంస్థ పెద్ద మొత్తంలో నగదును కోల్పోవలసి యుండును. ఇది వ్యాపార సంస్థ కొనసాగింపుపై తీవ్ర ప్రభావం చూపవచ్చు. అందుచేత, ఈ సమస్య నుండి తప్పించుకొనుటకు, తెలివైన వ్యాపార సంస్థలు, జీవిత భీమా పాలసీని తీసుకొంటాయి. ఈ భీమా పాలసీని ఉమ్మడి జీవిత భీమా పాలసీ అందురు.
2. ఎప్పుడైనా ఒక భాగస్తుడు మరణించిన సందర్భంలో, భీమా కంపెనీ, ఒప్పందం ప్రకారం చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని భాగస్వామ్య సంస్థకు చెల్లిస్తుంది. ఈ విధంగా, ఒక భాగస్తుడు మరణించినప్పుడు, సంస్థ వనరులు తిరిగి పోకుండా, చెల్లించే సమస్యను అధిగమించును.

ప్రశ్న 15.
మరణించిన భాగస్తుని వాటా లాభాన్ని ఏ విధంగా నిర్ణయిస్తారు ?
జవాబు.

1. భాగస్తుడు మరణించిన సందర్భంలో అతనికి చెల్లించవలసిన లాభాలలో వాటా ఏవిధంగా నిర్ణయించవలెనో భాగస్వామ్య ఒప్పందంలో పొందుపరచబడుతుంది.
2. ఈ విధంగానే, మరణించిన భాగస్తునికి, ఇతర చెల్లించవలసిన మొత్తాలతో సహా, మరణించు రోజు వరకు లాభాలలో అతని వాటాను, అతని వారసులకు చెల్లించబడుతుంది.

ప్రశ్న 16.
మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించవలసిన మొత్తాలు ఏవి ?
జవాబు.
మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించవలసినవి :

1. అతను సమకూర్చిన మూలధనం
2. సంచిత లాభనష్టాలలో వాటా
3. సంచిత నిధులలో వాటా
4. సంస్థ గుడ్విల్లో వాటా
5. ఆస్తి అప్పుల పునర్మూల్యాంకనంపై లాభనష్టాలలో వాటా
6. మరణించిన రోజు వరకు లాభాలలో వాటా.

ప్రశ్న 17.
మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించవలసిన లాభాలలో వాటాను అకౌంటింగ్ చేసే పద్ధతులను తెలపండి.
జవాబు.
మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించిన లాభాలలో వాటాను నిర్ధారించిన తర్వాత అవసరమైన చిట్టాపద్దులు నమోదుచేయాలి. దీని కొరకు రెండు పద్ధతులు అవలంభించెదరు.
1) మొదటి పద్ధతిలో, భాగస్తుడు మరణించిన రోజు వరకు సంపాదించిన లాభాన్ని భాగస్తులందరికి పాతనిష్పత్తి ప్రకారం పంచడం.
దీనికోసం రాయవల్సిన చిట్టాపద్దు :

2) రెండవ పద్ధతిలో కేవలం మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించవల్సిన లాభాలలో వాటాకు సంబంధించినంత వరకే నమోదు చేయడం.
దీనికోసం రాయాల్సిన చిట్టాపద్దు:

3) కొన్ని సందర్భాలలో మరణించిన భాగస్తునికి చెల్లించవల్సిన లాభాలలో వాటాను, కొనసాగుతున్న భాగస్తులు వారి లబ్ధి పొందే నిష్పత్తిలో వారి మూలధనం ఖతాకు డెబిట్ చేసి, మరణించిన భాగస్తుని మూలధనం ఖాతాకు క్రెడిట్ చేయవచ్చు.
దీనికోసం రాయాల్సిన చిట్టాపద్దు :

Textual Problems:

అభ్యాసాలు:

ప్రశ్న 1.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటారు. మార్చి 31, 2020 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీ నాడు Z సంస్థ నుంచి కింది షరతులకు లోబడి విరమించుకొన్నాడు.
a) సరుకు, యంత్రాలపై 10% తరుగుదల కట్టాలి.
b) రుణగ్రస్తులపై 5% రానిబాకీలకై ఏర్పాటు చేయండి.
c) భూమి విలువను ₹ 35,000 లుగా లెక్కించారు.
d) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 60,000 లుగా నిర్ణయించారు
చిట్టాపద్దులను రాసి అవసరమైన ఆవర్జా ఖాతాలను తయారుచేసి X, Y నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
X, Y, Z భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

ప్రశ్న 2.
X, Y లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 3:2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

క్రింది షరతులకు లోబడి × సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నాడు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ విలువను ₹ 20,000 లుగా నిర్ణయించారు.
b) సరుకు, యంత్రాలపై 10% తరుగుదల కట్టాలి.
c) రుణగ్రస్తులపై 6% రానిబాకీలకై ఏర్పాటు చేయండి.
d) భవనాల విలువను ₹ 35,000 లుగా నిర్ణయించారు.
చిట్టా పద్దులును రాసి, అవసరమైన ఖాతాలను తయారు చేసి, నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
X, Y, భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

ప్రశ్న 3.
S, P, G లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరుసగా 4 : 3 : 3. నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

కింది షరతులకు లోబడి G సంస్థ నుంచి విరమించాడు.
a) భవనాల విలువను ₹ 1,30,000 లుగా నిర్ణయించారు.
b) ఫర్నీచర్, యంత్రాలపై 10% తరుగుదల ఏర్పాటు చేయండి.
c) రుణగ్రస్తులపై రానిబాకీలకై ₹ 1,600 ఏర్పాటు చేయాలి.
d) రుణదాతలు ₹ 6,000 చెల్లించవలసిన అవసరం లేదు.
e) సంస్థ గుడ్విల్ విలువ ₹ 27,000 లుగా నిర్ణయించారు.
f) ₹ 17,700 లను G కి తక్షణమే చెల్లించి, మిగతా మొత్తాన్ని అతని అప్పు ఖాతాను మళ్ళించాలి. అవసరమైన చిట్టాపద్దులను రాసి, ఆవర్జా ఖాతాలు తయారు చేసి S, P ల నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
S, P, G భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

ప్రశ్న 4.
అజయ్, విజయ్, వినయ్ భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 5:3:2. నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 నాడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీన క్రింది షరతులకు లోబడి “వినయ్” సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నాడు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ విలువను ₹ 50,000 గా లెక్కకట్టారు.
b) భవనాల విలువను 20% పెంచాలి.
c) రుణగ్రస్తులపై ₹ 1,000 రాని బాకీలకై ఏర్పాటు చేయండి.
d) ప్లాంటు, యంత్రాలపై 10% తరుగుదలను ఏర్పాటు చేయండి.
e) విరమించే భాగస్తుడు వినయ్ వాటాకు చెల్లించడానికి అజయ్, విజయ్ు అదనపు మూలధనంగా వరసగా ₹ 25,500 < ₹ 19,300 నగదు తెచ్చారు.
సాధన.
అవసరమైన చిట్టా పద్దులను రాసి ఆవర్జా మరియు నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి. అజయ్, విజయ్, వినయ్ భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

ప్రశ్న 5.
గంగా, యమున, సరస్వతి భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2019 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

క్రింది షరతులకు లోబడి ‘సరస్వతి’ సంస్థ నుంచి విరమించాలని నిర్ణయించుకొంది.
a) యంత్రాలపై 10% ఫర్నీచర్పై 15% తరుగుదల.
b) సరుకు విలువను 20% పెంచాలి.
c) భవనాల విలువను 10% పెంచాలి.
d) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 36,000 విలువ కట్టడమైంది.
అవసరమైన చిట్టా పద్దులను రాసి, ఖాతాలను తయారు చేసి నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
గంగా, యమున, సరస్వతి భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

ప్రశ్న 6.
కమల, అమల, విమల భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 5 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులకు లోబడి ‘విమల’ సంస్థ నుంచి విరమించుకోవడానికి నిర్ణయించుకొంది.
a) యంత్రాల విలువ 20% పెంచాలి.
b) రుణగ్రస్తుల 5% రాని బాకీలకై ఏర్పాటు చేయండి.
c) సరుకుపై ₹ 6,000 ల తరుగుదల ఏర్పాటు చేయండి.
d) సంస్థ గుడ్విల్ విలువను ₹ 20,000 లెక్కకట్టారు.
e) ‘విమల’కు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని ఆమె అప్పు ఖాతాకు మళ్ళించండి.
సాధన.
అవసరమైన ఆవర్జా ఖాతాలను తయారుచేసి కమల, అమలల నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.

ప్రశ్న 7.
K, S, N లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 4 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

తేదీ 31, 2015 న N కింది షరతులకు లోబడి సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నది.
a) భవనాల విలువను ₹ 60,000 గా లెక్క కట్టారు.
b) రానిబాకీలకై ₹ 3,000 ఏర్పాటు చేయాలి.
c) సరుకుపై ₹ 2,500 తరుగుదల ఏర్పాటు చేయండి.
d) గుడ్విల్ విలువను ₹ 27,000 లుగా నిర్ణయించారు.
N కు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని 10% వార్షిక వడ్డీతో ఆమె అప్పు ఖాతాకు మళ్ళించాలి.
సాధన.
అవసరమైన ఖాతాలను తయారు చేసి కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.

ప్రశ్న 8.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటూ వ్యాపారం చేస్తున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులకు లోబడి ‘Z’ సంస్థ నుంచి విరమించుకోవాలి అని నిర్ణయించుకొన్నాడు.
a) సంస్థ ఆస్తులను కింది విధంగా పునర్మూల్యాంకనం చేశారు.
సరుకు ₹ 15,000; ఫర్నీచర్ ₹ 18,000; యంత్రాలు ₹ 25,000.
b) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 30,000 గా విలువ కట్టారు.
అవసరమైన ఖాతాలను తయారు చేసి X, Y ల యొక్క నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

గుడ్విల్ను సృష్టించి రద్దుపరచడం :

ప్రశ్న 9.
ద్రావిడ్, గంగూలీ, సచిన్లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులలో ద్రావిడ్ సంస్థ నుంచి విరమించాలి అని నిర్ణయించుకొన్నాడు.
a) స్థిరాస్తుల ₹ 80,000 లుగా విలువ కట్టారు.
b) రుణగ్రస్తులపై 6% రానిబాకీలకై ఏర్పాటుచేయండి.
c) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 45,000 లుగా సృష్టించి వెంటనే రద్దు చేయండి.
d) గుంగూలీ, సచిన్లు భవిష్యత్ లాభనష్టాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు.
అవసరమైన చిట్టా పద్దులను రాసి, ఆవర్జా ఖాతాలను తయారు చేసి కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

ప్రశ్న 10.
P, Q, R లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరుసగా 2 : 1: 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులకు లోబడి R సంస్థ నుంచి విరమించాలని నిర్ణయించుకొన్నాడు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 20,000 గా విలువ కట్టారు. R విరమణ వెంటనే గుడ్విల్ను రద్దు పర్చాలి.
b) సరుకుపై 5% ఫర్నీచర్పై 10% తరుగుదలను ఏర్పాటు చేయండి.
c) భవనాల విలువ ₹ 43,000 లుగా లెక్కకట్టారు.
d) R కు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని అతని అప్పు ఖాతాకు 6% వార్షిక వడ్డీతో మళ్ళించండి.
e) P, Q లు భవిష్యత్ లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు.
అవసరమైన ఖాతాలను తయారు చేసి, కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

ప్రశ్న 11.
రాజు, రాణి, ప్రిన్స్లు భాగస్తులు. వారు వారి మూలధన నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన రాణి వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొంది. రాజు, ప్రిన్స్ భవిష్యత్తు లాభాలను వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొని, వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తారు. విరమణ షరతులు కింది విధంగా ఉన్నాయి.
a) భవనాల విలువను ₹ 10,000 పెంచాలి.
b) యంత్రాలపై ₹ 5,000 సరుకుపై ₹ 2,000 తరుగుదల కోసం ఏర్పాటు చేయాలి.
c) సంస్థ గుడ్విల్ విలువ ₹ 10,000 సృష్టించి, వెంటనే రద్దు చేయాలి.
d) రాణికి చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని 10% వార్షిక వడ్డీతో ఆమె అప్పుల ఖాతాకు మళ్ళించండి. అవసరమైన ఖాతాలను చూపించి, నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.
సాధన.

లాభనష్టాల నిష్పత్తి 50,000 : 30,000 : 2000 = 5 : 3 : 2.

ప్రశ్న 12.
హరీష్, సతీష్, మహేష్లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులకు లోబడి ‘మహేష్’ సంస్థ నుంచి విరమించాడు.
a) భూమి విలువ ₹ 38,000 లుగా నిర్ణయించారు.
b) యంత్రాలపై ₹ 5,000 సరుకుపై ₹ 2,000 తరుగుదల కోసం ఏర్పాటు చేయాలి.
c) సంస్థ మొత్తం గుడ్విల్ ₹ 24,000. మహేష్కు చెల్లించవలసిన గుడ్విల్ను పుస్తకాలలో నమోదు చేయకుండా హరీష్, సతీష్లు సమకూరుస్తారు.
d) హరీష్, సతీష్లు భవిష్యత్తు లాభనష్టాలను 2 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు.
అవసరమైన చిట్టాపద్దులనురాసి, ఖాతాలను తయారు చేసి నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
భాగస్వామ్య సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టా పద్దులు

లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తిని కనుగొనుట
హరీష్, సతీష్, మహేష్ లాభనష్టాల నిష్పత్తి హరీష్, సతీష్ భవిష్యత్తు నిష్పత్తి = 2 : 3.
లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి.
హరీష్ లబ్ధి పొందినది = \(\frac{2}{5}-\frac{1}{3}=\frac{6-5}{15}=\frac{1}{15}\)
సతీష్ లబ్ధి పొందినది = \(\frac{3}{5}-\frac{1}{3}=\frac{9-5}{15}=\frac{4}{15}\)
హరీష్, సతీష్ లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = \(\frac{1}{15}=\frac{4}{15}\) లేదా 1: 4.

ప్రశ్న 13.
చంద్ర, భాస్కర్, రాహు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరుసగా 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన కింది షరతులకు లోబడి ‘రాహు’ సంస్థ నుంచి విరమించాడు.
a) స్థిరాస్తుల విలువ ₹ 42,000 లుగా లెక్కకట్టారు.
b) సరుకుపై ₹ 1,700 తరుగుదల ఏర్పాటు చేయాలి.
c) రానిబాకీలకై ₹ 700 ఏర్పాటు చేయాలి.
d) సంస్థ గుడ్విల్ ₹ 18,000 గా విలువ కట్టారు. రాహు వాటా గుడ్విల్ను పుస్తకాలలో సృష్టించకుండా, చెల్లించడానికి నిర్ణయించారు.
e) చంద్ర, భాస్కర్ లబ్ధి నిష్పత్తి వరసగా 1 : 1.
అవసరమైన ఖాతాలను చూపి, చంద్ర, భాస్కర్ ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 14.
నక్షత్రం, సూర్యుడు, చంద్రుడు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 5 : 3 : 2 పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2020 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

కింది షరతులకు లోబడి ‘చంద్రుడు’ సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నాడు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ మొత్తం ₹ 20,000 గుడ్వెల్ను పుస్తకాలలో కనిపించకుండా సర్దుబాటు చేయండి.
b) భవనాల విలువ ₹ 42,000 లుగా లెక్కకట్టారు.
c) రుణగ్రస్తులపై 5% రానిబాకీలకై ఏర్పాటు చేయండి.
d) రుణదాతలలో ₹ 1,000 చెల్లించవలసిన అవసరం లేదు.
e) నక్షత్రం, సూర్యుడు భవిష్యత్లో లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటారు.
f) చంద్రునికి చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని, అతని యొక్క 12% అప్పు ఖాతాకు మళ్ళించండి. అవసరమైన ఆవర్జాఖాతాలను తయారు చేసి నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తిని లెక్కించడం :
నక్షత్రం, సూర్యుడు, చంద్రుడు లాభనష్టాల నిష్పత్తి 5 : 3 : 2,
నక్షత్రం, సూర్యుడు, భవిష్యత్ లాభనష్టాల నిష్పత్తి 1 : 1, లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
నక్షత్రం లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = \(\)
సూర్యుడు లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = \(\)
∴ గుడ్విల్ చంద్రుడు వాటా (20,000 × \(\frac{2}{10}\) = 4000) మొత్తాన్ని సూర్యుడికి పంచడం జరిగినది.

Textual Examples:

ప్రశ్న 1.
X, Y, Z లు భాగస్తులు, వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. ఈ కింది సందర్భాలలో వారి కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
a) X విరమణ చేసినప్పుడు
b) Y విరమణ చేసినప్పుడు
c) Z విరమణ చేసినప్పుడు
సాధన.
X, Y, Z ల పాత లాభనష్టాల నిష్పత్తి వరసగా 3 : 2 : 1,
a) X విరమించుకొన్నప్పుడు, Y, Z ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి 2 : 1 (లేదా) \(\frac{2}{3}: \frac{1}{3}\)
b) Y విరమించుకొన్నప్పుడు X, Z ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి 3 : 1 (లేదా) \(\frac{3}{4}: \frac{1}{4}\)
c) Z విరమించుకొన్నప్పుడు X, Y ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి 3 : 2 అంటే, \(\frac{3}{5}, \frac{2}{5}\).

ప్రశ్న 2.
A, B, C లు భాగస్తులు. వారు లాభాలను వరసగా 2 : 1 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. C వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. A, B ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.
A, B, C ల పాత లాభనష్టాల నిష్పత్తి 2 : 1 : 1.
C వాటా లాభాన్ని తొలగించిన తరవాత A, B ల కొత్త నిష్పత్తి 2 : 1 లేదా \(\frac{2}{3}: \frac{1}{3}\).
కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తిని కనుక్కోవడానికి ప్రత్యామ్నాయ పద్ధతి కూడా ఉంది. దీని ప్రకారం
A, B, C ల పాత లాభనష్టాల నిష్పత్తి 2 : 1: 1 లేదా \(\frac{2}{4}: \frac{1}{4}: \frac{1}{4}\)
C వాటా లాభం \(\frac{1}{4}\).
A, B లు లబ్ధి పొందే నిష్పత్తి = 2 : 1 లేదా \(\frac{2}{3}: \frac{1}{3}\).
లబ్ధి నిష్పత్తి = విరమణ చేసిన భాగస్తుని వాటా × కొనసాగుతున్న భాగస్తుని కొత్తవాటా
A లబ్ది పొందే నిష్పత్తి = \(\frac{1}{4} \times \frac{2}{3}=\frac{2}{12}\)
B లబ్ధి పొందే నిష్పత్తి = \(\frac{1}{4} \times \frac{1}{3}=\frac{1}{12}\)
కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి = పాతవాటా నిష్పత్తి + లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి
A కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{2}{4}+\frac{2}{12}=\frac{6+2}{12}=\frac{8}{12}\)
B కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{1}{4}+\frac{1}{12}=\frac{3+1}{12}=\frac{4}{12}\)
A, B ల కొత్త నిష్పత్తి వరసగా \(\frac{8}{12}: \frac{4}{12}\)
⇒ 8 : 4 = 2 : 1 అంటే \(\frac{2}{3}: \frac{1}{3}\).

ప్రశ్న 3.
P, Q, R లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 5 : 4 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. R సంస్థ నుండి విరమించుకొన్నాడు. ఇతని వాటా లాభాన్ని P, Q లు 2 : 1 నిష్పత్తిలో కొనుగోలు చేశారు. P, Q ల కొత్త లాభనష్టాలను నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
P, Q, R ల పాత నిష్పత్తి 5 : 4 : 3 = \(\frac{5}{12}: \frac{4}{12}: \frac{3}{12}\)
R యొక్క నిష్పత్తి \(\frac{3}{12}\), దీనిని P, Q లు 2 : 1 నిష్పత్తిలో కొనుగోలు చేశారు.
P, R వాటా \(\frac{3}{12}\), లాభంలో \(\frac{2}{3}\) వంతు పొందుతాడు.
Q, R వాటా \(\frac{3}{12}\), లాభంలో \(\frac{1}{3}\) వంతు పొందుతాడు.
P, R నుంచి కొనుగోలు చేసింది = \(\frac{3}{12} \times \frac{2}{3}=\frac{6}{36}=\frac{1}{6}\)
Q, R నుంచి కొనుగోలు చేసింది = \(\frac{3}{12} \times \frac{1}{3}=\frac{3}{36}=\frac{1}{12}\)
P కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి = P పాత నిష్పత్తి + R నుంచి కొనుగోలు చేసింది.
P కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{5}{12}+\frac{1}{6}=\frac{5+2}{12}=\frac{7}{12}\)
Q కొత్త నిష్పత్తి = Q పాత నిష్పత్తి + R నుంచి కొనుగోలు చేసింది.
Q కొత్త నిష్పత్తి = \(\frac{4}{12}+\frac{1}{12}=\frac{4+1}{12}=\frac{5}{12}\)
P, Qల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 7 : 5 (లేదా) \(\frac{7}{12}: \frac{5}{12}\).

ప్రశ్న 4.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరుసగా 2 : 4 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. X విరమణ చేశాడు. Y, Z లు భవిష్యత్తు లాభాలను వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. లబ్ధి నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
లబ్ధి నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
X, Y, Z ల పాత నిష్పత్తి = 2 : 4 : 3.
Y, Z ల కొత్త నిష్పత్తి = 3 : 2.
Y లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{3}{5}-\frac{4}{9}=\frac{27-20}{45}=\frac{7}{45}\)
Z లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{5}-\frac{3}{9}=\frac{18-15}{45}=\frac{3}{45}\)
Y, Z ల లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{7}{45}: \frac{3}{45}\) (లేదా) 7 : 3.

ప్రశ్న 5.
A, B, C భాగస్తులు వారు లాభనష్టాలను వరసగా 5 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. C వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తిని A, B ల కొత్త నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
A, B, C ల పాత నిష్పత్తి = 5 : 3 : 2
A, B ల కొత్త నిష్పత్తి = 5 : 3 = \(\frac{5}{8}: \frac{3}{8}\) (C లాభ నిష్పత్తిని తొలిగించడమైంది).
కొత్త నిష్పత్తి లెక్కలో ఇవ్వనప్పుడు, కొనసాగుతున్న భాగస్తులు, వారు గతంలో పంచుకొనే నిష్పత్తిలోనే లబ్ధి పొందుతారు. దీన్ని లెక్కించినా కూడా ఇదే నిష్పత్తి (5 : 3) వస్తుంది.
లబ్ధి నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి
A = \(\frac{5}{8}-\frac{5}{10}=\frac{25-20}{40}=\frac{5}{40}\)
B = \(\frac{3}{8}-\frac{3}{10}=\frac{15-12}{40}=\frac{3}{40}\)
A, B ల లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి = 5 : 3 లేదా \(\frac{5}{8}: \frac{3}{8}\).

ప్రశ్న 6.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 4 : 2 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. Z వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. X, Y లు 7:3 నిష్పత్తిలో లబ్ధి పొందుతారు. X, Y ల కొత్త నిష్పత్తిని కనుక్కోండి.
సాధన.
X, Y, Z ల పాత నిష్పత్తి = 4 : 2 : 2 = \(\frac{4}{8}: \frac{2}{8}: \frac{2}{8}\)
లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి 7 : 3 = \(\frac{7}{10}: \frac{3}{10}\)
X, Z వాటా \(\frac{2}{8}\) లాభంలో \(\frac{7}{10}\)వ వంతు పొందుతాడు.
X లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{8} \times \frac{7}{10}=\frac{14}{80}=\frac{7}{40}\)
Y, Z వాటా \(\frac{2}{8}\)లో \(\frac{3}{10}\)వ వంతు పొందుతాడు.
Y లబ్ధి నిష్పత్తి = \(\frac{2}{8} \times \frac{3}{10}=\frac{6}{80}=\frac{3}{40}\)
X కొత్త నిష్పత్తి = X పాత నిష్పత్తి + లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి
= \(\frac{4}{8}+\frac{7}{40}=\frac{20+7}{40}=\frac{27}{40}\)
Y కొత్త నిష్పత్తి = Y పాత నిష్పత్తి + లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తి
= \(\frac{2}{8}+\frac{3}{40}=\frac{10+3}{40}=\frac{13}{40}\)
X, Y ల కొత్త నిష్పత్తి వరసగా = \(\frac{27}{40}: \frac{13}{40}\) = 27 : 13.

ప్రశ్న 7.
X, Y, Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 60,000 గా విలువ కట్టడమైంది. Z సంస్థ నుంచి విరమించుకొన్నాడు. X, Y లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగించడానికి నిశ్చయించుకొన్నారు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. అవసరమైన చిట్టాపద్దులు రాసి, గుడ్విల్ ఖాతాను తయారు చేయండి.
a) గుడ్విల్ పూర్తి విలువను పుస్తకాలలో సృష్టించినప్పుడు
b) గుడ్విల్ను పుస్తకాలలో సృష్టించి, రద్దు చేసినప్పుడు,
అవసరమైన చిట్టా పద్దులు రాసి, గుడ్విల్ ఖాతాను తయారుచేయండి.
సాధన.
a) గుడ్విల్ పూర్తి విలువను సృష్టించినప్పుడు

b) గుడ్విల్ను సృష్టించి, రద్దు చేసినప్పుడు

గుడ్విల్ను సృష్టించినప్పుడు :

ప్రశ్న 8.
A, B, C లు భాగస్తులు, వారు లాభనష్టాలను వరసగా 2 : 1 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2020 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీనాడు C వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. భాగస్తుల మధ్య ఈ అంగీకారం కుదిరింది.
a) యంత్రాలను ₹ 23,000 గా, భవనాలను ₹ 40,000 గా విలువ కట్టడమైంది.
b) ఫర్నీచరుపై 10% తరుగుదలకై ఏర్పాటు చేయాలి.
e) చెల్లించవలసిన ఖర్చులలో ₹ 1,000 చెల్లించనవసరం లేదు.
d) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 20,000గా నిర్ణయించారు.
e) C కి చెల్లింపు చేయడానికి గాను, A, B లు వరసగా ₹ 20,000 ₹ 10,000 అదనపు మూలధనంగా నగదు తీసుకురావాలి.
అవసరమైన చిట్టా పద్దులు రాసి, ఆవర్జా ఖాతాలను తయారు చేసి, సంస్థ కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

ప్రశ్న 9.
గంగా, యమున, సరస్వతి భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2020 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీనాడు సరస్వతి వ్యాపారం నుంచి వైదొలగింది. గంగా, యమునలు వ్యాపారాన్ని కొనసాగించడానికి నిర్ణయించారు. భాగస్తులు ఈ కింది విధంగా అంగీకారం ఏర్పరచుకొన్నారు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 56,000 గా నిర్ణయించారు.
b) స్టాకు, మోటారు వాహనంపై 10% తరుగుదల ఏర్పాటు చేయాలి.
c) రాని బాకీలకై ₹ 1,000 ఏర్పాటు చేయాలి.
d) భవనాల విలువను 15% పెంచాలి.
e) వర్తక రుణదాతలను ₹ 300 తగ్గించాలి.
సరస్వతికి చెల్లించవలసిన మొత్తంలో ₹ 18,800 తక్షణం చెల్లించి, మిగిలిన మొత్తాన్ని ఆమె అప్పులు ఖాతాకు మళ్ళించాలి.
అవసరమైన చిట్టా పద్దులు రాసి, ఆవర్జా ఖాతాలు తయారు చేసి, గంగా, యమునల ఆస్తి అప్పుల పట్టీ చూపండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 10.
రామ్, రహీమ్, రాబర్ట్ భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 1 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2020 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింద ఇవ్వడమైంది.

పై తేదీనాడు ఈ షరతులలో రహీమ్ విరమణ చేశాడు.
a) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 45,000 గా విలువ కట్టడమైంది.
b) రానిబాకీలకై ఏర్పాటు అవసరం లేదు.
c) కార్మికుల నష్టపరిహారంకై ₹ 2,500 పుస్తకాలలో ఏర్పాటు చేయాలి.
d) పేటెంట్లకు విలువ లేదు.
e) సరుకు విలువను ₹ 2,490 పెంచాలి.
f) భవనాలు విలువను 10% పెంచాలి.
భాగస్తులు స్థిర మూలధన పద్ధతిని పాటిస్తున్నారని భావించి, అవసరమయ్యే చిట్టాపద్దులు రాసి, ఆవర్జా తయారు చేసి, రామ్, రాబర్ట్ కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీ చూపండి.
సాధన.

ఆవర్జా ఖాతాలు

గుడ్విల్ను సృష్టించి, రద్దు చేసినప్పుడు:

ప్రశ్న 11.
X,Y,Z లు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను వరసగా 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. మార్చి 31, 2015 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ కింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీనాడు. Y వ్యాపారం నుంచి విరమించుకొన్నాడు. X, Z లు కింది షరతులతో వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తారు.
a) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 18,000 గా నిర్ణయించడమైంది.
b) రానిబాకీలకై ₹ 1,500 ఏర్పాటు చేయాలి.
c) సరుకుపై ₹ 6,000 తరుగుదలకై ఏర్పాటు చేయాలి.
d) భూమి విలువను ₹ 5,000 పెంచండి.
e) గుడ్విల్ను కొత్త ‘సంస్థలో రద్దు చేయడానికి నిర్ణయించారు.
f) X, Z ల కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి 3 : 2 గా ఉంటుంది.
చిట్టాపద్దులు రాసి, అవసరమైన ఖాతాలు మరియు X, Z ల కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.
సాధన.
చిట్టా పద్దులు

ఆవర్జా ఖాతాలు

ప్రశ్న 12.
రమేష్, గణేష్, సురేష్ లు భాగస్తులు వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2020 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీనాడు రమేష్ విరమించుకొన్నాడు. వారు ఈ కింది షరతులను అంగీకరించారు.
a) భవనాలను ₹ 45,000 లకు పెంచాలి.
b) ఫర్నీచర్ను ₹ 23,000 గా లెక్క కట్టడమైంది.
c) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 40,000 గా విలువ కట్టడమైంది.
d) భవిష్యత్తు లాభాలను గణేష్, సురేష్ లు వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. వారు కొత్త సంస్థలో గుడ్విల్ రద్దు చేయడానికి నిర్ణయించారు.
చిట్టా పద్దులు రాసి, అవసరమైన ఖాతాలు, ప్రారంభపు ఆస్తి అప్పుల పట్టీ తయారు చేయండి.
సాధన.
చిట్టా పద్దులు

సూచన :
1. గుడ్వెల్ ₹ 30,000 మాత్రమే సృష్టించటం జరిగింది. ఎందుకంటే ₹ 10,000 గుడ్విల్ పుస్తకాలలో నిల్వ ఉంది. కాబట్టి ఇప్పుడు సంస్థ గుడ్విల్ 40,000 (10,000 + 30,000).

ప్రశ్న 13.
అమర్, అక్బర్, ఆంటోనీలు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2015 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీ నాడు, అక్బర్ వ్యాపారం నుంచి విరమణ చేశాడు. ఈ కింది సర్దుబాట్లు చేయడానికి అంగీకరించారు.
a) భూమి, భవనాల విలువను ₹ 20,000 పెంచాలి.
b) సరుకు, యంత్రాల విలువ 10% తగ్గించాలి.
c) రానిఖాకీలకై ₹ 2,000 ఏర్పాటు చేయాలి.
d) గుడ్విల్ విలువను₹ 60,000 గా నిర్ణయించారు. విరమణ పొందే భాగస్తునికి చెల్లించాల్సి అతని వాటా గుడ్విల్ను, గుడివిల్ ఖాతాను పుస్తకాలలో చూపకుండా, కొనసాగుతున్న భాగస్తులు సమకూర్చాలి.
e) అక్బరు₹ 13,000 తక్షణం చెల్లించి, మిగతా మొత్తాన్ని అతని అప్పుఖాతాకు మళ్ళించాలి.
f) అమర్, ఆంటోనీలు భవిష్యత్తు లాభాలను వరసగా 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు.
చిట్టా పద్దులు రాసి, అవసరమైన ఖాతాలు తయారుచేసి, అమర్, ఆంటోనీల కొత్త ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
చిట్టా పద్దులు

ఆవర్జా ఖాతాలు

సూచనలు :
1) లబ్ది పొందిన నిష్పత్తిని కనుక్కోవడం :
అమర్ = \(\frac{3}{5}-\frac{1}{3}=\frac{9-5}{15}=\frac{4}{15}\)
ఆంటోనీ = \(\frac{2}{5}-\frac{1}{3}=\frac{6-5}{15}=\frac{1}{15}\)
లబ్ధి నిష్పత్తి అమర్, ఆంటోనీ వరసగా = \(\frac{4}{5}: \frac{1}{5}\) = 4 : 1.
2) విరమణ పొందే భాగస్తుని గుడ్విల్ వాటా (60,000 × \(\frac{1}{3}\)) = ₹ 20,000.
ఈ మొత్తాన్ని కొనసాగుతున్న భాగస్తులు వారి లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తిలో సమకూర్చుతారు. అమర్ (20,000 × \(\frac{4}{5}\)) = ₹ 16,000
ఆంటోనీ (20,000 × \(\frac{1}{5}\)) = ₹ 4,000 వారి మూలధనం ఖాతాల నుంచి ఇస్తారు. ఈ మొత్తాన్ని గుడ్విల్ ఖాతాకు పుస్తకాలలో నమోదు చేయకుండా అక్బర్ మూలధనం ఖాతాకు క్రెడిట్ చేయడమైంది.

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 3rd Poem गुलाबी चूडियाँ Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 3rd Poem गुलाबी चूडियाँ

दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్న)

प्रश्न 1.
“गुलाबी चूडियाँ” पाठ का सारांश पाँच – छ: वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
कवि परिचय : नागार्जुन का असली नाम वैद्यनाथ मिश्र था । इनका जन्म सन् 1911 में वर्तमान मधुबनी जिले के सतलखा में हुआ था। इनके पिता गोकुल मिश्र और माता उमादेवी हैं। उनकी शिक्षा संस्कृत में हुई। उनकी मृत्यु ता 05-11-1988 को हुई ।

सारांश : नागार्जुन की कविता संवेदना और ममत्व से भरी है ! प्रस्तुत कविता में बेटी के प्रति पिता का वात्सल्य दिखाई देता है। विशेषकर एक ऐसे पिता का वात्सल्य जो परदेश में रहता है। अधिकतर पिता रोजगार की चिंता में अपना परिवार को पीछे छोड़ आते हैं ।

एक प्राइवेट बस का ड्राइवर है । उसे सात साल की बच्ची रहती है । ड्राइवर बस आराम से चला रहा है और बस स्टाप में रोकता ह । तभी नागार्जुन (कवि ) बस चढते हैं और देखते हैं कि सामने गियर से ऊपर काँच की चार गुलाबी चूडियाँ हुक से लटका रक्खी हैं । वे बस की रफ्तार के अनुसार हिलती रहती हैं। कवि को संदेह होता है, तुरंत ड्राइवर से पूछता है ये चूडियाँ क्यों लटका रक्खी हैं। ढलती उम्र के बडी मूँछ के चेहरा ड्राइवर आहिस्ते से कहता है कि हाँ साहब ! यह एक तोफा है। एक बेटी ने अपने पिता को दिया है यह तोफा । लाखों बार कहने पर भी बेटी उन्हें नहीं निकालती । यहाँ अब्बा की नजरों के सामने कई दिनों से अपनी अमानत टाँगे हुए हैं ।

मैं भी (कवि) सोचता हूँ कि चूडियाँ क्या बिगाडती हैं, इनको यहाँ से किस कारण से हटा दूँ । ड्राइवर ने एक नजर मुझ पर डाला। मैं भी (कवि) एक नजर ड्राइवर पर डाला । दूध जैसा वात्सल्य ( स्वच्छ प्रेम) बडी – बडी आँखों में गिरा दे रहा था । उनकी नजर चंचलता घेरनेवाला सीधे-साधे प्रश्न पर और फिर से सड़क की ओर होगई । मैं ने (कवि) झुककर कहा- हाँ भाई ! आखिर मैं भी एक पिता हूँ । बस यूँही आपसे पूछ लिया । वरना कौन नहीं पसंद करते छोटी – छोटी कलाइयों की गुलाबी चूडियाँ ?

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
नागार्जुन का संक्षिप्त परिचय लिखिए ।
उत्तर:
नागार्जुन का असली नाम वैद्यनाथ मिश्र था । इनका जन्म सन् 1911 में वर्तमान मधुबनी जिले के सतलाख में हुआ था । इनके पिता गोकुल मिश्र और माता उमादेवी हैं । उनकी शिक्षा संस्कृत में हुई । उनकी मृत्यु ता 05- 11-1988 को हुई । इनके प्रमुख काव्य संग्रह हैं – ‘युगंधरा’, ‘तालाब की मछलियाँ”, “अपने खेत में”, “इस गुब्बारे की छाया में” आदि । वे प्रसिद्ध उपन्यास कार भी थे । “रतिनाथ की याची”, “नयी पौध”, “वरुण के बेटे” आदि इनके उपन्यास हैं ।

प्रश्न 2.
“गुलाबी चूडियाँ” कविता में निहित मूल भावना का वर्णन कीजिए ।
उत्तर:
गुलाबी चूडियाँ कविता में निहित मूल भावना यह है कि बेटी के प्रति पिता का वात्सल्य दिखाई देता है। विशेषकर एक ऐसे पिता का वात्सल्य जो परदेश में रहता है। अधिकतर पिता रोजगार की चिंता में अपने परिवार को पीछे छोड़ आते हैं । साधारणता मनुष्यों में अपनी संतान के प्रति प्रेम और वात्सल्य होता है ।

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
“गुलाबी चूडियाँ” कविता के कवि कौन हैं ?
उत्तर:
नागार्जुन

प्रश्न 2.
नागार्जुन का उसली नाम क्या हैं ?
उत्तर:
वैद्यनाथ मिश्र

प्रश्न 3.
“गुलाबी चूडियाँ” कविता में कौनसा रस है ?
उत्तर:
बात्सल्य रस

प्रश्न 4.
पिता बेटी के लिए कौनसा उपहार लाया है ?
उत्तर:
“काँच की गुलाबी चूडियाँ ”

संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు )

1. प्राइवेट बस का ड्राइवर है तो क्या हुआ,
सात साल की बच्ची का पिता तो है !
सामने गियर से ऊपर
हुक से लटका रक्खी हैं
काँच की चार चूडियाँ गुलाबी

संदर्भ : प्रस्तुत पद्यांश “गुलाबी चूडियाँ” नामक कविता से दिया गया है । इसके कवि श्री. नागार्जुन हैं । आप हिन्दी साहित्य के आधुनिक काव्य के प्रमुख कवि हैं। प्रस्तुत कविता में आप बेटी के प्रति पिता का प्रेम और बात्सल्य को दिखाते हैं ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियाँ “गुलाबी चूडियाँ’ कविता के हैं । एक प्राइवेट बस का ड्राइवर है । उसे साथ साल की बच्ची है । काँच की चार गुलाबी चूडियाँ सामने गियर से ऊपर हुक से लटका रक्खी हैं। ये गुलाबी चूडियाँ एक बेटी ने अपने पिता को दिया है। यह तोफा । क्यों कि यह चार गुलाबि चूडियाँ देखकर अपने बस सीमित में चलायेगा न कि स्पीड चलाकर याक्सिडेंट न हो जाए ।

2. हाँ भाई, मैं भी पिता हूँ
वो तो बस यूँ ही पूछ लिया आपसे
वरना किसे नहीं भाएँगी ?
नन्हीं कलाइयों की गुलाबी चूडियाँ !

संदर्भ : प्रस्तुत पद्यांश / कविता “गुलाबी चूडियाँ” नामक कविता से दिया गया है । इसके कवि श्री नागार्जुन हैं । आप हिन्दी साहित्य के आधुनिक काव्य के प्रमुख कवि हैं । प्रस्तुत कविता में आप बेटी के प्रति पिता का प्रेम और वात्सल्य को दिखाते हैं ।

व्याख्या : प्रस्तुत पंक्तियाँ “गुलाबी चूडियाँ” कविता के हैं । कवि ड्राइवर से कहता है मैं ने (कवि) झुककर कहा हाँ भाई ! आखिर मैं भी एक पिता हूँ । बस यूँही आपसे पूछ लिया । वरना कौन नहीं पसंद करते छोटी – छोटी कलाइयों की गुलाबी चूडियाँ ?

गुलाबी चूडियाँ Summary in Hindi

कवि परिचय

नागार्जुन का असली नाम वैद्यनाथ मिश्र था । इनका जन्म सन् 1911 में वर्तमान मधुबनी जिले के सतलखा में हुआ था । इनके पिता गोकुल मिश्र और माता उमादेवी हैं । उनकी शिक्षा संस्कृत में हुई । उनकी मृत्यु ता 05-11-1988 को हुई ।

साहित्यिक योगदान : वैद्यनाथ मिश्र के कई उपनाम हैं । हिन्दी साहित्य में ”नागार्जुन” तथा मैथिली में ‘यात्री’ उपनाम से रचनाएँ कीं । इनके प्रमुख काव्य संग्रह हैं – ‘युगधारा “, ” तालाब की मछलियाँ”, “खिचड़ी विप्लव देखा हमने”, “पुरानी जूतियों का कोरस “आखिर ऐसा क्या कह दिया हम ने”, ‘अपने खेत में’, ‘इस गुब्बारे की छाया में’ । वे प्रसिद्ध उपन्यासकार भी थे । “रतिनाथ की चाची’, बलचनमा, “नयी पौध”, “बाबा बटेसरनाथ’, ‘वरुण के बेटे” आद्रि इनके उपन्यास हैं ।

नागार्जुन को भारत सरकार ने सन् 1969 में साहित्य अकादमी पुरस्कार, उत्तर प्रदेश हिन्दी संस्थान ने भारत भारती सम्मान, पश्चिम बंगाल सरकार ने राहुल सांकृत्यायन सम्मान तथा साहित्य अकादमी की सर्वोच्च फेलोशिप से सम्मानित किया ।

सारांश

नागार्जुन की कविता संवेदना और ममत्व से भरी है। प्रस्तुत कविता में बेटी के प्रति पिता का वात्सल्य दिखाई देता है। विशेषकर एक ऐसे पिता का वात्सल्य जो परदेश में रहता है। अधिकतर पिता रोजगार की चिंता में अपना परिवार के पीछे छोड़ आते हैं ।

एक प्राइवेट बस का ड्राइवर है । उसे ड्राइवर बस चला रहा है आराम से और सात साल की बच्ची होती है । रोकता है बस स्टाप में । तभी नागार्जुन (कवि) बस चढते हैं और देखते हैं कि सामने गियर से ऊपर काँच की चार गुलाबी चूडियाँ हुक से लटका रख्खी हैं । वे बस की रफ्तार के अनुसार हिलती रहती हैं। कवि को संदेह होता है, तुरंत ड्राइवर से पूछता है थे चूडियाँ क्यों लटका रख्खी हैं। ढलती उम्र के बडी मूँछ के चेहरा ड्राइवर आहिस्ते से कहता है कि हाँ साहब ! यह एक तोफा है। एक बेटी ने अपने पिता को दिया है यह तोफा । लाखों बार कहने पर भी बेटी उन्हें नहीं निकालती । यहाँ अब्बा की नजरों के सामने कई दिनों से अपनी अमानत टाँगे हुए हैं ।

मैं भी (कवि) सोचता हूँ कि चूडियाँ क्या बिगाडती हैं, इनको यहाँ से किस कारण से हटा दूँ । ड्राइवर ने एक नजर मुझ पर डाला । मैं भी (कवि) एक नजर ड्राइवर पर डाला । दूध जैसा बात्सल्य ( स्वच्छ प्रेम ) बडी – बडी आँखों में गिरा दे रहा था । उनकी नजर चंचलता धेरनेवाला सीधे-साधे प्रश्न पर और फिर से सडक की ओर होगई । मैं ने (कवि) झुककर कहा हाँ भाई ! आखिर मैं भी एक पिता हूँ। बस यूँही आपसे पूछ लिया । वरना कौन नहीं पसंद करते ? छोटी – छोटी कलाइयों की गुलाबी चूडियाँ ?

गुलाबी चूडियाँ Summary in Telugu

కవి పరిచయం

కవి నాగార్జున అసలు పేరు వైద్యనాథ మిశ్ర. ఈయన 1911 సం॥లో వర్తమాన మధుబనీ జిల్లా సతలఖ గ్రామంలో జన్మించారు. ఈయన తండ్రి గోకుల్ మిశ్ర మరియు తల్లి ఉమాదేవి. ఆయన సంస్కృతంలో విద్యను అభ్యసించారు. ఆయన 05-11-1988 తేదీన మృతి చెందారు.

సారాంశము

నాగార్జున గారి కవిత వేదన మరియు మమకారంతో నిండినది. ప్రస్తుత ఈ కవితలో కూతురు యెడల తండ్రి యొక్క వాత్సల్యం కన్పిస్తుంది. ప్రత్యేకించి విదేశాల్లో ఉండే తండ్రుల వాత్సల్యం. ఎక్కువమంది తండ్రులు ఉపాధికోసం తమ కుటుంబాన్ని వదిలివస్తారు.

ఒక ప్రయివేట్ బస్ డ్రైవర్కి 7 సంవత్సరాల వయస్సున్న కూతురు ఉంటుంది. డ్రైవర్ ప్రశాంతంగా బస్ నడుపుతూ బస్టాప్ బస్ ఆపుతాడు. అక్కడ కవి నాగార్జున్ బస్సెక్కుతారు. బస్ డ్రైవర్కి ఎదురుగా పైన హుక్కి వ్రేలాడదీయబడిన నాలుగు గులాబి గాజులను చూస్తారు. అవి బస్సు వేగానికి తగ్గట్టుగా ఊగుతున్నవి. కవికి సందేహం వచ్చి ఈ గాజులు ఎందుకు వ్రేలాడదీశారని డ్రైవర్ని అడిగారు. వయస్సు మళ్ళిన పెద్ద మీసాలు గల డ్రైవర్ కవితో అవునండి ! ఇవి ఒక కూతురు తన తండ్రికి ఇచ్చిన ఒక కానుక. లక్షసార్లు చెప్పినా కూడా ఆమె వాటిని తీసివేయలేదు. ఇక్కడ తండ్రికి ఎదురుగా చాలా రోజుల నుండి తన వస్తువును వ్రేలాడ దీయబడి ఉన్నవి.

ఈ గులాబి గాజులు మనల్ని ఏంచేసాయి. ఏ కారణంచేత వాటిని ఇక్కడ నుండి తొలగించాలి అని నేను (కవి) ఆలోచిస్తున్నాను. డ్రైవర్ నాపై దృష్టి సారించాడు. నేను కూడా డ్రైవర్ మీద దృష్టి సారించాను. ఆ పెద్ద – పెద్ద కళ్ళలో స్వచ్ఛమైన ప్రేమ, ఆప్యాయత కురుస్తూ ఉండింది. ఆయన దృష్టి చంచలమైన చుట్టు ముట్టిన ప్రత్యక్ష ప్రశ్న మీద మరియు రోడ్డువైపు ఉంచాడు. నేను డ్రైవర్తో అవును సోదరా ! అయితే నేను కూడా ఒక తండ్రినే. ఊరకే మిమ్మల్ని అడిగాను అని చెప్పాను. అయినా ఎవరు ఇష్టపడరు? చిన్న చిన్న మణికట్టుల (చేతుల) గులాబీ గాజులు !!

कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

रफ्तार – गति, वेग, शीघ्रता, వేగం, తొందరపాటు
मुताबिक – अनुकूल, అనుకూలం
झटका – धक्का, కుదిలించుట, జాడింపు
अधेड़ – ढलती उम्र का, యవ్వనం దాటిన
रोबीला – प्रभावशाली, प्रबल, दबदबा रखनेवाला, ప్రభావశాలి
मुनिया – बेटी, కూతురు
अमानत – धरोहर, అవసరమైనపుడు పనికివచ్చెందుకు
वात्सल्य – प्रेम, स्नेह, ప్రేమ, స్నేహం
तरलता – द्रवता, तरल अवस्था, చంచలమగు, అస్ధిరమగు

Here students can locate TS Inter 2nd Year Political Science Notes Chapter 8 Contemporary Issues in Indian Politics to prepare for their exam.

TS Inter 2nd Year Political Science Notes Chapter 8 Contemporary Issues in Indian Politics

→ India attained Independence in 1947 and established a Sovereign, Socialist, Secular, and Democratic Republic in 1950 with the Commencement of a written Constitution.

→ The era of one-party dominance prevailed till the early 1980s. The New era is marked by the emergence of Regional Political Parties and Coalition Politics.

→ The interests of the people of a particular Region expressed before the Political Authority for fulfillment may be termed as Regionalism.

→ A Strong and Viable leadership that challenged the leaders at the National level emerged in various regions of India from the 1990s onwards. Ex: Mulayam Singh Yadav and Mayavati in UP Laluprasad Yadav and Nitish Kumar in Bihar, NTR in AF) KCR in Telangana, and so on.

→ Coalition politics among Political Parties happened under two arrangements. They are pre-poll coalitions and post-poll coalitions.

→ Terrorism is the Systematic use of Force (violence) to achieve Political, Religious or ideological goals.

→ The World Bank defines corruption as using “Public Office for Private Profit”.

→ Whistle Blowers are the activists who expose or disclose corruption in public offices and alert people against Corruption.

TS Inter 2nd Year Political Science Notes Chapter 8 భారత రాజకీయాల్లో సమకాలీన అంశాలు

→ భారత ప్రజాస్వామ్మం ప్రపంచ ప్రజాస్వామ్యాలన్నింటిలో అత్యంత విశిష్టమైనదిగా – పెద్దదిగా పేరుగాంచింది.

→ 1980 దశకం వరకు ఏకపార్టీ ఆధిపత్యం ఉండేది.

→ స్వాతంత్ర్యానంతర కాలంలో దేశంలోని కొన్ని ప్రాంతాల్లో తీవ్ర ప్రాంతీయ వాదం వేర్పాటువాద రూపంలో బహిర్గతమైంది.

→ భారతదేశంలో నాలుగో సాధారణ ఎన్నికలు జరిగిన 1967 నుంచి సంకీర్ణ రాజకీయాలు ప్రారంభమయినాయి.

→ రాజకీయ, సిద్దాంత భావజాలం లేదా మతపరమైన లక్ష్యాలు సాధించడానికి – ఒక క్రమపద్దతిలో బలప్రయోగం చేయడాన్ని ఉగ్రవాదంగా పేర్కొనవచ్చు.

→ ట్రాన్స్పరెన్సీ ఇంటర్నేషనల్ అనే ఒక ప్రభుత్వేతర సంస్థ ప్రపంచవ్యాప్తంగా కార్పొరేట్ మరియు రాజకీయ అవినీతిని పరిశీలిస్తూ ఉంటుంది.

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material 6th Poem नृसिंहाविर्भावः Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material 6th Poem नृसिंहाविर्भावः

निबन्ध प्रश्नाः (వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు) (Essay Questions)

1. नृसिंहस्य आविर्भावं वर्णयत ।
(నృసింహావిర్భావమును వర్ణించండి.)
2. नृसिंहेन कृतं दनुजवधं प्रपञ्चयत ।
(నృసింహుని చేత చేయబడిన రాక్షస వధను వివరించుము.)
జవాబు:
‘నృసింహావిర్భావః’ అనే పాఠ్యభాగాన్ని డా॥ కె. సుధాకరరావుగారు రచించారు. వీరు ఆధునిక సంస్కృత కవులలో ప్రసిద్ధులు – వీరు రచించిన ‘శ్రీ నృసింహనఖకౌముది’ అనే గ్రంథం నుండి ఈ పాఠ్యభాగం స్వీకరింపబడింది. ఇందులో ప్రహ్లాదుని విష్ణుభక్తిని, నృసింహుని ఆవిర్భావాన్ని హిరణ్యకశిపుని వధను, దేవతల సంతోషాన్ని చక్కగా ఆవిష్కరించారు.

రాక్షసరాజైన హిరణ్యకశిపుడు తీవ్రమైన కోపంలో తన కుమారుడైన ప్రహ్లాదునితో పెద్దగా నవ్వుతూ నాయనా ! నీవు శ్రీహరిని స్మరించడం మానుకో ! ప్రతిరోజు నన్నే ఆరాధించు నన్నే స్తుతించు. నేను నిన్ను రక్షిస్తాను. నా వలన నీకు భయం లేదు. సకల భోగాలను అనుభవించు” అని పలికాడు.

“सदा भोगसौख्येषु नूनं रमस्व”

తండ్రి మాటలను వినిన ప్రహ్లాదుడు చిరునవ్వుతో ఓ తండ్రీ ! సకల సృష్టికి కారణమైన శ్రీహరి పాదాలను ఎప్పుడూ నేను స్మరిస్తాను. సర్వపాపములను నశింప చేయగలడు. సకల రాక్షస వంశాన్ని నాశనం చేయగల సమర్థుడు. అందరిచేత పూజింప దగినవాడు. ఆయన మనసులో తలచుకున్నంత మాత్రాన ఈ జగత్తునంతా సృష్టించగలడు. అంతేగాదు తన శక్తితో సమస్తసృష్టిని నశింపచేయగలడు.” అని పలికాడు. ఈ మాటలు హిరణ్యకశిపునికి తీవ్రమైన ఆగ్రహాన్ని కల్గించాయి. తీవ్రమైన కోపంతో నీకు పూజనీయుడ నైన నాకంటే ఆ శ్రీహరే పూజనీయుడు అయ్యాడా ? నా మంచి మాటలను నీవు వినడంలేదు.

నా శత్రువైన విష్ణువును పూజిస్తానని పలుకుతున్నావు. ఓరీ మూర్ఖుడా ! నీవు పెద్ద తప్పు చేశావు. ఈ తప్పుకు తగిన శిక్ష అనుభవించకతప్పదు. నిన్ను ఈ గదతో సంహరిస్తాను. శ్రీహరి వచ్చి ఎలా రక్షిస్తాడో చూస్తాను. నీ శ్రీహరి అన్ని చోట్ల ఉంటాడని చెప్పావు. చూపించరా ! ఈ స్తంభంలో ఉన్నాడా ? ఈ భవనంలో ఉన్నాడా ? ఆ శ్రీహరి.

स्तंबेस्ति श्रीपतिः विष्णुः

తండ్రి మాటలు వినిన ప్రహ్లాదుడు ప్రశాంతమైన మనసుతో ఈ విధంగా పలికాడు. ఓ తండ్రీ ! శ్రీహరి అంతట ఉన్నాడు. అతడు ఇక్కడ ఉన్నాడని ఇక్కడలేడని చెప్పలేము. ఈ లోకంలో ఎక్కడైనా ఉన్నాడు. సింహములలో, పక్షులలో, నీటిలో, నిప్పులో, గాలిలో, ఏనుగులలో, జింక శరీరాలలో ఉన్నాడు. ఆయన లేనిచోటు లేదు” అని పలికాడు.

ఈ మాటలు విని చాలాకోపంతో హిరణ్యకశిపుడు “ఓరీ ! నీవు విష్ణువును చూపించు రా ? ఆ పిరికివాడు ఎక్కడరా. ఈ స్తంభంలో ఉన్నాడా ? ఉంటే ఈ గదతో కొట్టి చంపేస్తాను. నీహరి ఎక్కడికి పారిపోయాడురా ? “అని పెద్దగా అంటాడు. అది విని ప్రహ్లాదుడు తండ్రీ ! శ్రీహరిని చంపడం నీ వల్ల కాదు. నీవు అన్నట్లుగా ఈ స్తంభంలోనే గాదు అంతటా ఉన్నాడు అని పలికాడు.

ప్రహ్లాదుని మాటలు విని హిరణ్యకశిపుడు కోపంతో ఊగిపోయాడు. కోపంతో “ఎక్కడరా నీ శ్రీహరి ? అని పలుకుతూ గదతో ఆ సభలోని స్తంభాన్ని గట్టిగా కొట్టాడు. వెంటనే శంఖచక్రములు ధరించిన శ్రీమహావిష్ణువు సింహం తల, మనిషి రూపంలో పదునై ప్రకాశిస్తున్న గోళ్ళతో మహాబలుడైన నరసింహ రూపంతో ఆవిర్భవించాడు. వెంటనే నృసింహుడు హిరణ్యకశిపుడిని తన తోడలపై కూర్చోపెట్టుకొని గోళ్ళతో చీల్చి వేశాడు. ఆ సమయంలో శ్రీమహావిష్ణువు వెలుగుతున్న అగ్ని వలె, సూర్యునివలె ఉన్నాడు. భీకరంగా హిరణ్యకశిపుడిని చంపడాన్ని దేవతలు చూశారు. మహర్షులు, దేవతలు శ్రీమహావిష్ణువును దర్శించి, భక్తితో స్తుతించారు. పూలతో పూజించారు.

Introduction : The lesson Nrisimhavirbhava is an extract from Nrisimhanakhakaumudi written by Dr. K. Sudhakara Rao. The lesson describes the appearance of Nrisimha from the pillar, and his subsequent killing of Hiranyakasipu, the father of Prahlada. Hiranyakasipu’s Challenge: Hiranyakasipu, the demon king asked his son Prahlada to stop worshipping Vishnu and start worshipping him instead and enjoy pleasures.

Prahlada replied that he worshipped the lotus feet of Hari, which would remove the sins and destroy the demons. The Universe was caused by the will of Vishnu. His power could end it in a moment.

Hiranyakasipu was enraged at the words of Prahlada. He said that by worshipping the enemy of his father, Prahlada committed a grave sin. He would go to hell for that. He said that he would break his head with the blow of the mace. He asked whether Hari would come to his rescue.

Prahlada’s reply: Prahlada calmly replied that Vishnu existed both in the animate and inanimate beings. He dwelled in men, lions, birds, water, fire and air. Hiranyaka who got angrier asked him whether Hari was in the pillar in the palace. If so, he would kill him. Prahlada replied with a smile that it was not possible to kill Hari. He was everywhere. He was in the pillar also. स्तंबेस्ति श्रीपतिः विष्णुः

The appearance of Nrisimha : Hiranyakasipu hit the pillar with the mace. Vishnu appeared in the form of Nrisimha holding conch and disk. He tore Hiranyaka with his sharp nails after dragging him on to his lap. The gods danced with joy and worshipped Vishnu. आराधयामासुरभीष्टदं तम् ।

सन्दर्भवाक्यानि (సందర్భ వాక్యాలు) (Annotations)

1. सदा भोगसौख्येषु नूनं रमस्व ।

परिचय : इदं वाक्यं नृसिंहाविर्भावः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । कविः डा. के. सुधाकररावः ।
सन्दर्भ : हिरण्यकशिपुः स्वपुत्रं प्रह्लादम् प्रति एवं अवदत् ।
भाव : हे पुत्र ! विष्णोः पूजं त्यक्त्वा सुखजीवितं यापय ।
विवरणम् : भवान् विष्णोः पूजांत्यज, सः अस्काकं वैरी, भवान् सुखजीवनं यापय ।

2. स्तम्भेऽस्ति श्रीपतिर्विष्णुः ।

परिचय : इदं वाक्यं नृसिंहाविर्भावः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । कविः डा. के. सुधाकररावः ।
सन्दर्भ : हिरण्यकशिपुः स्वपुत्रं प्रह्लादम् प्रति एवं अवदत् ।
भाव : हे पुत्रः भवता पूजितः हरिः एतत् स्तंभे अस्ति वा ?
विवरणम् : कुमार ! श्रीहरि एतत् स्तंभे अस्ति वा ? अस्तिचेत् प्रदर्शयतु |

3. आराधयामासुः अभीष्टदं तम् ।

परिचय : इदं वाक्यं नृसिंहाविर्भावः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । कविः डा. के. सुधाकररावः ।
सन्दर्भ : श्री नृसिंहाविर्भावं दृष्ट्वा इन्द्रादि देवतानां स्पन्दनां एवं वदति । भाव : सर्वमभीष्टदं तं विष्णुं सर्वे देवताः आराधयामासुः ।
विवरणम् : स्तंभात् नृसिंहः आविर्ब भूव तदा सर्वे देवाः देवदेवं दृष्ट्वा आराधनामासुः ।

लघु समाधान प्रश्नाः (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
विष्णोः सङ्कल्पेन शक्त्या च किं किं भविष्यति ?
समादान:
विष्णोः सङ्कल्पेन शक्त्या च विश्वसृष्टिः विनाशः च भविष्यति ।

प्रश्न 2.
राक्षसः हिरण्यकशिपुः किमकरोत् ?
समादान:
राक्षसः हिरण्यकशिपुः स्तम्भोपरि गदाप्रहारं अकरोत् ।

प्रश्न 3.
दैत्यं निहत्य चतुर्भुजः कथं रराज ?
समादान:
दैत्यं निहत्य चतुर्भुजः सायंकालीनः सूर्य इव रराज |

एकपद समाधान प्रश्नाः (ఏక పద సమాధాన ప్రశ్నలు) (One Word Questions)

प्रश्न 1.
मुरारिः कीदृशः इतीरितम् ?
समादान:
मुरारिः सर्वगतः इतीरितम् ।

प्रश्न 2.
स्तम्भात् कः अजायत ?
समादान:
स्तम्भात् नृसिंहः अजायत ।

प्रश्न 3.
नृसिंहः हिरण्यकशिपुं कैः ददार ?
समादान:
नृसिंहः हिरण्यकशिपुं नखैः ददार ।

कठिनशब्दार्थाः (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)

1. सर्वपापौघनाशं = सकलपापसमूहनाशकम्, సకల పాపముల సమూహాన్ని నశింపచేయు
2. क्रोधारुणाम्बक: = कोपेन रक्तनेत्रः, కోపంతో ఎరుపెక్కిన కన్నులు
3. हर्म्यगतः = प्रासादगतः, ఇంటికి వెళ్ళిన
4. रमाधवः = विष्णुः, విష్ణువు
5. विहङ्गमः = पक्षी, పక్షి
6. कुरङ्गगात्रम् = हरिणदेहः, వేడి దేహము
7. मूर्खावतंसः = मूर्खशिरोमणिः, మూర్ఖశిఖామణి
8. प्रखरैर्नखैः = तीक्ष्णैः नखैः, వాడియైన గూళ్ళు
9. दनुजः = राक्षसः, రాక్షసుడు
10. कीलालसिक्तदेहो = रक्तसिक्तशरीरः, రక్తంతో తడిసిన శరీరము
11. सहस्त्राक्षमुखाः = इन्द्रादयः, ఇంద్రాదులు
12. निलिम्पाः = देवाः, దేవతలు

व्याकरणांशाः (వ్యాకరణాంశాలు)

सन्धयः (సంధులు)

1. इत्यादिकं + च = इत्यादिकञ्च – परसवर्णः
2. दैत्यराजः + असौ = दैत्यराजोऽसौ – विसर्गसन्धिः
3. प्रह्लादः + अपि = प्रह्लादोऽपि – विसर्गसन्धिः
4. विश्वसृष्टिः + भविष्यति = विश्वसृष्टिर्भविष्यति. – विसर्गसन्धिः
5. क्रोधारुणाम्बकः + दैत्यः = क्रोधारुणाम्बको दैत्यः- विसर्गसन्धिः
6. शिरः + त्वदीयम् = शिरस्त्वदीयं – विसर्गसन्धिः
7. प्रभवेत् + धरण्याम् = प्रभवेद्धरण्याम् – जश्त्वसन्धिः
8. गतवान् + तव = गतवांस्तव – रुत्वसन्धिः
9. श्रीपतिः + विष्णुः = श्रीपतिर्विष्णुः – विसर्गसन्धिः
10. क्रोधमूर्तिः + महाबलः = क्रोधमूर्तिर्महाबलः – विसर्गसन्धिः
11. प्रखरैः + नखैः = प्रखरैर्नखैः – विसर्गसन्धिः

समासाः (సమాసాలు)

1. कोपस्य अतिरेकः – कोपातिरेकः – तस्मात् रौद्रः तेन – कोपातिरेकरौद्रेण – पञ्चमीतत्पुरुषः
2. चरणः एव कमलं – चरणकमलं चरणकमलस्य युग्मं – चरणकमलयुग्मम् – षष्ठीतत्पुरुषः
3. दनुजानां कुलं – दनुजकुलं, तस्य विनाशः तं – दनुजकुलविनाशं – षष्ठीतत्पुरुषः
4. शान्तं चित्तं यस्य सः – शान्तचित्तः – बहुव्रीहिः
5. स्थावराश्च जङ्गमाश्च स्थावरजङ्गमाः तेषु – स्थावरजङ्गमेषु – द्वन्द्व
6. वायोः तरङ्गः – वायुतरङ्गः – तन्मध्ये वायुतरङ्गमध्ये – सप्तमीतत्पुरुषः
7. मूर्खेषु अवतंसः मूर्खावतंसः, तत्सम्बुद्धौ मूर्खावतंसः सप्तमीतत्पुरुषः
8. सर्वं व्याप्नोति इति सर्वव्यापी – उपपदतत्पुरुषः
9. महत् बलं यस्य सः महाबलः – बहुव्रीहिः
10. निशायां चरतीति निशाचरः – बहुव्रीहिः
11. गदायाः प्रहारः गदाप्रहारः, तेन भिन्नं गदाप्रहारभिन्नं, तस्मात् – गदप्रहारभिन्नात् – पञ्चमीतत्पुरुषः
12. शङ्खश्च चक्रञ्च शङ्खचक्रे, ते धरतीति शङ्खचक्रधरः – उपपदतत्पुरुषः
13. कीलालेन सिक्तः देहः यस्य सः कीलालसिक्तदेहः – बहुव्रीहिः
14. चत्वारो भुजाः यस्य सः चतुर्भुजः – बहुव्रीहिः

अर्थतात्पर्याणि (Meanings & Substances) (తాత్పర్యములు)

1. कोपातिरेकरौद्रेण दैत्यभूपतिना तदा |
प्रहस्य वचनं प्रोक्तं दृष्ट्वा प्रह्लादबालकम् ||
కోపాతిరేకరౌద్రేణ దైత్యభూపతినా తదా
ప్రహస్య వచనం ప్రోక్తం దృష్ట్వా ప్రహ్లాదబాలకమ్ ||

पदच्छेदः – कोपातिरेकरैद्रेण, दैत्यभूपतिना, तदा, प्रहस्य, वचनं, प्रोक्तं, दृष्ट्वा, प्रह्लादबालकम् ।

अन्वयक्रमः – तदा, कोपातिरेकरौद्रेण, दैत्यभूपतिना, प्रहस्य, प्रह्लांदबालकम्, दृष्ट्वा, वचनं, प्रोक्तम् |

अर्थाः
तदा = అప్పుడు;
कोपातिरेकरौद्रेण = మిక్కిలి కోపంతో కలిగిన రౌద్రంతోకూడిన;
दैत्यभूपतिना = హిరణ్యకశిపునిచేత;
प्रहस्य = నవ్వి,
प्रह्लांदबालकम् = బాలుడైన ప్రహ్లాద బాలకునిచే;
वचनं = చెప్పబోవు మాటలను;
प्रोक्तम्= పలుకబడినది.

भावः-
హిరణ్యకశిపుడు కోపంతో రౌద్రుడు అయ్యాడు. పిమ్మట పెద్దగా నవ్వి తన కుమారుడైన ప్రహ్లాదునితో ఈ విధంగా పలికాడు.

Then the Demon king, who was very much angry, laughed and said to the boy Prahlada.

2. हरेः पूजनं त्वं परित्यज्य नित्यं ममैवार्चनं स्तोत्रमित्यादिकञ्च ।
कुरुष्वान्तरङ्गे भयं नास्ति पुत्र सदा भोगसौख्येषु नूनं रमस्व ॥
హరేః పూజనం త్వం పరిత్యజ్య నిత్యం మమైవార్చనం స్తోత్రమిత్యాదికంచ |
కురుష్వంతరంగే భయంనాస్తి పుత్ర సదా భోగసౌఖ్యేషు నూనం రమస్వ ॥

पदच्छेदः – हरेः, पूजनं, त्वं परित्यज्य नित्यं ममैव, अर्चनम् स्तोत्रं, इति आदिकञ्च कुरुष्व, अन्तरङ्गे भयं नास्ति, पुत्र, सदा, भोगसौख्येषु नूनं, रमस्व ।

अन्वयक्रमः – पुत्र, हरेः, पूजनं, त्वं परित्यज्य, नित्यं, ममैव, अर्चनं, च, स्तोत्रं, इत्यादिकं, कुरुष्व अन्तरंगे, भयं नास्ति, सदा, भोगसौख्येषु, रमस्व नूनम् ।

अर्थाः
पुत्र = కుమారా!
हरेः = విష్ణువుయొక్క,
पूजनं = పూజను,
परित्यज्य = వదలిపెట్టి;
नित्यं = ఎల్లప్పుడు;
ममैव = నాకు సంబంధించిన;
अर्चनं = పూజను ;
स्तोत्रं = స్తోత్రాన్ని;
इत्यादिकंच = మొదలైనవాటిని;
कुरुष्व = చేయుము;
अन्तरंगे = మనసులో,
भयं = భయము;
नास्ति = లేదు;
सदा = ఎల్లప్పుడు;
भोगसौख्येषु = భోగసౌఖ్యాలయందు;
रमस्व = అనుభవించుము;
नूनम् = నిశ్చయము.

भावः-
ఓయీ ! కుమారా ! శ్రీ మహావిష్ణువును సేవించడం విడిచిపెట్టు. నిత్యం నన్నే అర్చించు. స్తోత్రముచేయుము. నీ మనసులో భయాన్ని వదలిపెట్టు. సకల సౌఖ్యాలను అనుభవించు.

“Abandon the worship of Hari. Start wor-shipping me reciting hymns etc. Have no fear inside. Always en¬joy pleasures and comforts.”

3. इत्युक्त्वा दैत्यराजोऽसौ विरराम महाबलः ।
मन्दस्मिताननो बालः प्रह्लादोऽपि तमब्रवीत् ॥
ఇత్యుక్త్వా దైత్యరాజోసౌ విరరామ మహాబలః |
మందస్మితాననో బాలః ప్రహ్లాదోపి

पदच्छेदः इति, उक्त्वा, दैत्यराजः, असौ, विरराम महाबलः, मन्दस्मिताननः, बालः, प्रह्लादः, अपि तं अब्रवीत् ।

अन्वयक्रमः असौ महाबलः दैत्यराजः इति उक्त्वा, विरराम, मन्दस्मितानानः बालः, प्रह्लादः, अपि, तं, अब्रवीत् ।

अर्थाः-
असौ = ఈ,
महाबलः = గొప్ప బలవంతుడైన,
दैत्यराजः = రాక్షసరాజు;
इति + उक्त्वा = అనిపలికి;
विरराम = విశ్రమించాడు;
मन्दस्मितानानः = చిరునవ్వుతో కూడిన ముఖముగల;
बालः = బాలుడైన ;
प्रह्लादः + अपि = ప్రహ్లాదుడు కూడా;
तं = ఆ హిరణ్యకశిపుని గూర్చి;
अब्रवीत् = పలికాడు.

भावः-
రాక్షసరాజైన హిరణ్యకశిపుడు ఈ విధంగా మాట్లాడి ఊరకున్నాడు. పిమ్మట ప్రహ్లాదుడు చిరునవ్వుతో కూడిన ముఖముగలవాడై తండ్రితో ఈ విధంగా పలికాడు.

When the king of the Demons said thus, the boy Prahlada replied him with a smile.

4. जनक सकलसृष्टेर्मूलभूतस्य तस्य
चरणकमलयुग्मं भूपते संस्मरामि ।
विमलमखिलवेद्यं सर्वपापौघनाशं
दनुजकुलविनाशं मानवैः पूजनीयम् ॥

జనక సకల సృష్టేర్మూలభూతస్య తస్య
చరణకమలయుగ్మం భూపతేసంస్మరామి।
విమలమఖిలవేద్యం సర్పపాపౌఘనాశం
దనుజకులవినాశం మానవైః పూజనీయమ్ ||

पदच्छेदः – जनक, सकलसृष्टेः, मूलभूतस्य तस्य चरणकमलयुग्मं, भूपते, संस्मरामि, विमलमखिलवेद्यं सर्वपापौघनाशं, दनुजकुलविनाशं, मान पूजनीयम् ।

अन्वयक्रमः – जनक, सकलसृष्टेः मूलभूतस्य तस्य चरणकमलयुग्मं विमलं, अखिलवेद्यं, सर्व पापौघनाशं, दनुजकुलविनाशं, मानवैः, पूजनीयम्, संस्मरामि ।

अर्थाः-
जनक = తండ్రి,
सकलसृष्टेः = సకల సృష్టికి,
मूलभूतस्य = మూలాధారమైన;
विमलं = పరిశుభ్రమైన;
अखिलवेद्यं = సమస్తము తెలిసిన;
सर्वपापौघनाशं = సకల పాపములను తొలగించునట్టి;
दनुजकुलविनाशं = రాక్షస కుల వినాశమును కల్గించునట్టి;
मानवैः = మానవులచేత;
पूजनीयम् = పూజింపదగిన;
तस्य = ఆ శ్రీహరి యొక్క;
चरणकमलयुग्मं = పాదపద్మములను;
संस्मरामि = స్మరిస్తాను.

भावः-
ఓ తండ్రి ! సకల సృష్టికి మూలభూతమైన, పవిత్రమైన, అంతయు తెలిసిన, సర్వపాపాలను తొలగించునట్టి, రాక్షస వంశాన్ని నాశనం చేయునట్టి, మానవులచే పూజించునట్టి ఆ శ్రీహరి పాద పద్మాలను స్మరిస్తాను.

“Father, I meditate on the lotus feet of the one, who is the cause of this whole universe. Those feet are pious, knowable to all, destroyer of all sins, the annihilator of the Danava dynasty and honourabe to human beings.

5. तस्य सङ्कल्पमात्रेण विश्वसृष्टिर्भविष्यति ।
क्षणमात्रे विनाशोऽपि विष्णोः शक्त्या भविष्यति ॥
తస్య సంకల్పమాత్రేణ విశ్వసృష్టిర్భవిష్యతి |
క్షణమాత్రే వినాశోకాపి విష్ణోః శక్త్యా భవిష్యతి ||

पदच्छेदः – तस्य, संकल्पमात्रेण, विश्वसृष्टिः, भविष्यति, क्षणमात्रे, विनाशः, अपि विष्णोः शक्त्या, भविष्यति ।

अन्वयक्रमः – तस्य, संकल्पमात्रेण, विश्वसृष्टिः, भविष्यति, विष्णोः, शक्त्या, क्षणमात्रे, अपि, विनाशः भविष्यति ।

अर्थाः-
तस्य = ఆ శ్రీహరి యొక్క
विश्वसृष्टि: = సంకల్పమాత్రం చేత,
विश्वसृष्टिः = సమస్త సృష్టి;
भविष्यति = కలుగుతుంది;
विष्णोः = విష్ణువు యొక్క;
शक्त्या = శక్తితో;
विनाशः + भविष्यति = వినాశముకూడా;
क्षणमात्रे = క్షణకాలంలో;
भविष्यति= జరుగగలదు.

भावः-
తండ్రి ! ఆ శ్రీమహావిష్ణువు యొక్క సంకల్పబలంతోనే ఈ సృష్టి ఆవిర్భ వించుచున్నది. ఆ మహనీయుని శక్తి వల్లనే ఈ సృష్టి క్షణకాలంలో నాశనం కలుగుతుంది.

The whole creation happens just by his will. By the power of Vishnu it gets destructed in a moment.”

6. एवमुक्त्वा स प्रह्लादो तूष्णी तस्थो महामतिः|
क्रोधारुणाम्बको दैत्यो जगाद वचनं कटु |
ఏవముక్త్వా సప్రహ్లాదో తూస్టీం తస్టౌ మహామతిః,
క్రోధారుణాంబకో దైత్యో జగాద వచనం కటు ॥

पदच्छेदः – एवं, उक्त्वा, सः, प्रह्लादः, तुष्णीं, तस्यौ, महीपतिः, क्रोधरुणाम्बकः, दैत्यः जगाद वचनं, कटु |

अन्वयक्रमः – सः, प्रह्लादः, एवं उक्त्वा, तूष्णीं, तस्यौ, क्रोधारुणांबकः, महीपतिः, दैत्यः, कटु, वचनं जगाद ।

अर्थाः-
सः प्रह्लादः = ఆ ప్రహ్లాదుడు,
एवं = ఈ విధముగా,
उक्त्वा = పలికి,
तूष्णीं = ఊరక,
तस्यौ = ఉండెను
क्रोधारुणांबकः = కోపంతో ఎర్రబడిన కన్నులుగల,
महीपतिः = రాజైన;
दैत्यः = రాక్షసుడై హిరణ్యకశిపుడు;
कटु = పరుషముతో కూడిన;
वचनं = మాటలను;
जगाद = పలికెను.

भावः-
ప్రహ్లాదుడు ఈ విధముగా మాట్లాడి ఊరకుండెను. పిమ్మట రాక్షసరాజైన హరణ్యకశిపుడు కోపగించాడు. దాంతో అతని కన్నులు బాగా ఎర్రబడినాయి. పరుష వచనములతో ప్రహ్లాదునితో ఈ విధంగా పలికాడు.

Having said so, the wise Prahlada re-mained silent. The Danava spoke harshly with eyes reddened with anger.

7. गुरुं तिरस्कृत्य तदीयशत्रुं
हरिं समाराधयता त्वया हि ।
कृतोऽपराधः सुमहान् खलेन
यमालयं गच्छसि मूढबुद्वै ॥

గురుం తిరస్కృత్య తదీయ శత్రుం
హరిం సమారాధాయతా త్వయా హి |
కృతోSపరాథః సుమహాన్ ఖలేన
యమాలయం గచ్ఛతి మూఢబుద్ధే ॥

पदच्छेदः – गुरुं, तिरस्कृत्य तदीयशत्रुं हरिं, समाराधयता, त्वया, हि, कृतः, अपुराधः, सुमहान्, खलेन, यमालयं गच्छति, मूढबुद्धे ।

अन्वयक्रमः – मूढबुद्धे, तदीयशत्रुं, हरि, समाराधयता, खलेन त्वया गुरुं, तिरस्कृत्य, सुमहान् अपराधः कृतः, यमालयं, गच्छति ।

अर्थाः-
मूढबुद्ध = ఓ మూఢబుద్ది కలవాడా,
तदीयशत्रुं = ఆ శత్రువైన,
हरिं = విష్ణువును;
समाराधयता = ఆరాధించుచున్న;
खलेन = నీచుడవైన;
त्वया = నీ చేత;
सुमहान् = పెద్దదైన ;
अपराधः = అపరాధము;
कृतः = చేయబడినది;
यमालयं = నరకానికి;
गच्छति = వెళ్తావు.

भावः-
ఓయీ ! దుర్భుద్ధికలవాడా ! మనకు శత్రువైన శ్రీహరిని ఆరాధిస్తున్నావు దీంతో నీవు పెద్ద తప్పుచేశావు. నీవు నరకానికి వెళ్తావు.

“Rejecting your father, you worship his enemy; thereby you have committed a grave mistake. O fool, you will go to the abode of Yama.

8. गदाप्रहारेण शिरस्त्वदीयं
करोमि भग्नं क्षणमात्रकाले ।
पश्याम्यहं कोऽपि हरिः समेत्य
त्वां रक्षितुं वै प्रभवेद्धरण्याम् ||
గదాప్రహారేణ శిరస్త్వదీయం
కరోమి భగ్నం క్షణమాత్రకాలే |
పశ్యామ్యహం కోలిపి హరిః సమేత్య
త్వాం రక్షితుం వై ప్రభవేద్ధరణ్యామ్

पदच्छेदः – गदाप्रहारेण, शिरः, त्वदीयं करोमि, भग्नं, क्षणमात्रकाले, पश्यामि, अहं, कः अपि, हरिः समेत्य त्वां, रक्षितुं, वै, प्रभवेत्, धरण्याम् ।

अन्वयक्रमः – गदप्रहारेण, त्वदीयं शिरः, क्षणमात्रकाले, भग्नं करोमि, धरण्याम्, कः, अपि, हरिः त्वां समेत्य, रक्षितुं प्रभवेत्, अहं पश्यामि |

अर्थाः-
गदप्रहारेण = గద దెబ్బతో;
त्वदीयं = ఒక్క క్షణ కాలంలో; భూమిపై;
भग्नंकरोमि = ఏ విష్ణువు ;
भग्नं करोमि = పగలగొడతాను;
धरण्याम् = భూమిపై,
कः हरिः = ఏ విష్ణువు,
त्वां = నిన్ను;
समेत्य = సమీపించి;
त्वां = నిన్ను;
समेत्य = సమీపించి;
रक्षितुं = రక్షించుటకు;
प्रभवेत् = సమర్థుడు కాగలడో;
अहं = నేను;
पश्यामि = చూస్తాను.

भावः-
ఓరీ ! ఈ గద యొక్క దెబ్బతో నీ తలను క్షణకాలంలో పగులగొడతాను. లోకంలో ఏ విష్ణువు నిన్ను చేరి రక్షిస్తాడో నేను చూస్తాను.

I will break your head in a moment with the blow of mace. Let me see if any Hari will come to your rescue in this world.

9. हरिश्च ते सर्वगतो मुरारिः
इतीरितं बालक दर्शयाद्य |
स्तम्भेऽस्ति वा हर्म्यगते स विष्णुः
क्व श्रीनिवासः क्व महेन्द्रनीलः ॥
హరిశ్చ తే సర్వగతో మురారిః
ఇతీరితం బాలక దర్శయాద్య ।
స్తంభేస్తి వా హర్మ్యగతే సవిష్ణుః
క్వ శ్రీనివాసః క్వ మహేంద్రనీలః

पदच्छेदः – हरिः, च, ते, सर्वगतः, मुरारिः, इति, ईरितं, बालक, दर्शय, अद्य, स्तम्ये, अस्ति, वा, हर्म्यगते, स, विष्णु क्कं श्रीनिवासः क्व महेन्द्रनीलः

अन्वयक्रमः – बालक, मुरारिः ते, हरिः, सर्वगतः, इति ईरितम्, अद्य, दर्शय, हर्म्यगते, स्तम्भे, सः, विष्णुः अस्ति का श्रीनिवासः, क्व महेन्द्रनीलः क्व |

अर्थाः-
बालक = ఓరీ బాలుడా!,
मुरारिः = మురారి అయిన;
ते = నీ యొక్క,
हरिः = విష్ణువు;
सर्वगतः = అంతట ఉన్నాడు;
इति = అన్ని;
ईरितम्, = పలుకబడినది ;
अध = ఇప్పుడు;
दर्शय = చూపించుము;
हर्म्यगते = ఇంటియందలి;
स्तम्भे = స్తంభమునందు;
सः विष्णुः = ఆ విష్ణువు;
अस्ति वा = ఉన్నాడా;
श्रीनिवासः = శ్రీనివాసుడు;
क्व = ఎక్కడ;
महेन्द्रनीलः = నీలదేహుడు;
क्व = ఎక్కడ.

भावः-
ఓయీ ! మురారి అయిన నీ విష్ణువు అంతట ఉన్నాడని నీవు చెప్పావు గదా ! ఇప్పుడు నాకు చూపించు. ఇంటిలోని ఈ స్తంభంలో ఉన్నాడా ? శ్రీనివాసుడు ఎక్కడ ? నీలదేహుడైన విష్ణువు ఎక్కడ ?

O boy, you say that Hari is everywhere. Show me now whether that Hari in this pillar in the palace. Where is Srinivasa ? Where is that Blue one”.

10. तदा तद्वचनं श्रुत्वा राक्षसस्य महामतिः ।
प्रह्लादः शान्तचित्तः सन् अवोचद्वाक्यमुत्तमम् ||
తదా తద్వచనం శ్రుత్వా రాక్షసస్య మహాపతిః |
ప్రహ్లాదః శాంతచిత్తః సన్ అవోచద్వాక్యముత్తమమ్ ॥

पदच्छेदः – तदा, तद्वचनं श्रुत्वा, राक्षसस्य, महापतिः, प्रह्लादः, शान्तचित्तः, सन्, अवोचत्, वाक्यं, उत्तमम् ।

अन्वयक्रमः – तदा, राक्षसस्य, महीपतिः, तद्वचनं श्रुत्वा, प्रह्लादः, शान्तचित्तः, सन् उत्तमं वाक्यं, अवोचत्

अर्थाः-
तदा = అప్పుడు,
राक्षसस्य = రాక్షసులకు,
महीपतिः = రాజైన,
तद्वचनं = మాటలను;
श्रुत्वा = విని;
प्रह्लादः = ప్రహ్లాదుడు;
शान्तचित्तः सन् = శాంతచిత్తుడై ;
उत्तमं = ఉత్తమమైన;
वाक्यं = మాటను;
अवोचत् = పలికాడు.

भावः-
రాక్షసరాజైన హిరణ్యకశిపుని మాటలను ప్రహ్లాదుడు విన్నాడు. ప్రశాంత భావంతో ప్రహ్లాదుడు ఉత్తమమైన మాటలను రాజుతో ఈవిధంగా పలికాడు.

On hearing those words of the Rakshasa, Prahlada, whose mind was calm, replied thus.

11. रमाधवः स्थावरजङ्गमेषु नरेषु सिंहेषु विहङ्गमेषु ।
जलेऽनले वायुतरङ्गमध्ये विराजते हस्तिकुरङ्गगात्रे ॥
రమాధవః స్థావరజంగమేషు నరేషుసింహేషు విహంగమేషు |
జల్వేనలే వాయు తరంగ మధ్యే విరాజతే హస్తికురంగగాత్రే ॥

पदच्छेदः रमाधवः स्यावरजंगमेषु नरेषु, सिंहेषु, विहङ्गमेषु जले, अनले वायुतरंगमध्ये विराजते हस्तिकुरंग गात्रे |

अन्वयक्रमः – रमाधवः, स्थावरजंगमेषु नरेषु, सिंहेषु, विहङ्गमेषु, जले, अनले, वायुतरंगमध्ये, हस्ति – कुरंगगात्रे विराजते ।

अर्थाः-
रमाधवः = విష్ణువు
स्थावरजंगमेषु = కదలని
नरेषु = నరులయందు
सिंहेषु = సింహములయందు;
विहङ्गमेषु = పక్షులయందు;
जले = నీటియందు;
अनले = అగ్నియందు ;
वायुतरंगमध्ये = వాయుతరంగములయందు;
हस्ति = ఏనుగులందు;
कुरंगगात्रे = జింకల శరీరాలయందు;
विराजते = ప్రకాశిస్తున్నాడు.

भावः-
ఓయీ, తండ్రి ! శ్రీ మహావిష్ణువు స్థావర జంగమాదులయందు, నదుల యందు, సింహాలయందు, పక్షులయందు, నీటియందు, అగ్నియందు, వాయు తరంగాలయందు, ఏనుగులయందు, జింకల శరీరాలయందు ప్రకాశిస్తున్నాడు అనగా విష్ణువు ఉన్నాడని భావము.

“The consort of Rama dwells in ani¬mate and inanimate beings, in men, lions, birds, water, fire, wind, waves and in the bodies of elephants and deer.”

12. प्रह्लादवचनं दैत्यः समाकर्ण्य हिरण्यकः ।
क्रोधोन्मत्त उवाचेदं वचनं परुषाक्षरम् ॥
ప్రహ్లాదవచనం దైత్యః సమాకర్ణ్య హిరణ్యకః |
క్రోధోన్మత్త ఉవాచేదం వచనం పరుషాక్షరమ్ ॥

पदच्छेदः प्रह्लादवचनं दैत्यः समाकर्ण्य, हिरण्यकः, क्रोधोन्मत्तः उवाच, इदं वचनं, परुषाक्षरम् |

अन्वयक्रमः- दैत्यः, हिरण्यकः, प्रह्लादवचनं, समाकर्ण्य, क्रोधोन्मत्तः, परुषाक्षरं, इदं वचनं, उवाच ।

अर्थाः-
दैत्यः = రాక్షసుడైన;
हिरण्यकः = హిరణ్యక శివుడు,
प्रह्लादवचनं = ప్రహ్లాదుని మాటలను;
समाकर्ण्य = విని;
क्रोधोन्मत्तः = కోపముతో కూడినవాడై;
परुषाक्षरं = పరుషములైన మాటలతో,
इदं वचनं = ఈ మాటలను;
उवाच = పలికాడు.

भावः-
రాక్షసరాజైన హిరణ్య కశిపుడు ప్రహ్లాదుని మాటలను విన్నాడు. మిక్కిలి కోపంతో కూడినవాడై పరుషంగా ఈ విధంగా పలికాడు.

Hiranyaka, having heard the words of Prahlada, becoming mad with anger, spoke these harsh words.

13. रे मूढ दर्शय हरिं क्व गतः स भीरुः
स्तम्भेऽस्ति वा मुररिपुः क्व गतो रमेशः ।
अद्यैव केशवमहं गदया हनिष्ये
मूर्खावतंस गतवांस्तव कुत्र विष्णुः ||

రే మూఢ దర్శయ హరిం క్వగతః స భీరుః
స్తంభేకాస్తి వా మురరిపుః క్వ గతో రమేశః,
అద్యైవ కేశవమహం గదయా హనిష్యే
మూర్ఖావతంస గతవాంస్తవ కుత్ర విష్ణుః

पदच्छेदः – रे, मूढ, दर्शय, हरि, क्व, गतः, सः, भीरुः, स्तंभे, अस्ति, वा, मुररिपुः, क्व, गतः, रमेशः अद्य, एव, केशवं, अहं, गदथा, हनिष्ये, मूर्खावतंस, गतवान् तव, कुत्र, विष्णुः |

अन्वयक्रमः – रे मूढ, मूर्खावतंस, हरिं दर्शय, भीरुः, सः क्व गतः, मुररिपुः, स्तंभे, अस्ति, वा, रमेशः क्व गतः, अद्यैव, अहं गदया, केशवं, हनिष्ये, तव, विष्णुः, कुत्र, गतवान् ।

अर्थाः-
रे मूढ = ఓ మూఢుడా,
मूर्खावतंस = ఓ ముర్ఖశిఖామణి;
हरिं = విష్ణువును;
दर्शय = చూపించు;
भीरुः = భయస్థుడైన;
सः = ఆ విష్ణువు;
स्तंभे = స్తంభమునందు;
अस्ति वा = ఉన్నాడా;
रमेशः = విష్ణువు;
क्व गतः = ఎక్కడికి వెళ్ళాడు;
अद्यैव = ఈ రోజే;
अहं = నేను;
केशवं = విష్ణువును;
गदथा = గదతో;
हनिष्ये = చంపగలను;
तव = నీ యొక్క;
विष्णुः = విష్ణువు;
कुत्र = ఎక్కడికి;
गतवान् = వెళ్ళాడు.

भावः-
ఓరీ మూఢుడా ! శ్రీ హరిని నాకు చూపించు. భయస్తుడైన ఆ విష్ణువు ఎక్కడికి వెళ్ళాడు ? ఈ స్తంభంలో ఉన్నాడా ? ఎక్కడికి వెళ్ళాడు. ఈ రోజే నా గదతో ఆ విష్ణువును చంపుతాను. నీ విష్ణువు ఎక్కడికి వెళ్ళాడు ?

“Oh fool, Show me Hari. Where has that coward gone? Is he in this pillar? Where has he run away, that Muraripu? I will kill Kesava with the mace now itself. O stupid fellow, where has your Vishnu gone?”

14. तच्छ्रुत्वा वचनं बालः प्रह्लादः स्मितपूर्वकम् ।
जगाद स रमेशस्तु सर्वव्यापी महाबलः ॥
తచ్ఛృత్వా వచనం బాలః ప్రహ్లాదః స్మితపూర్వకమ్ |
జగాద స రమేశస్తు సర్వవ్యాపీ మహాబలః ॥

पदच्छेदः – तत् श्रुत्वा वचनं, बालः, प्रह्लादः, स्मितपूर्वकं, जगाद, स, रमेशः, तु, सर्वव्यापी, महाबलः

अन्वयक्रमः – तत्, वचनं श्रुत्वा, बालः, प्रह्लादः, स्मितपूर्वकं, जगाद, महाबलः, सर्वव्यापी स:, रमेशः, सर्वव्यापी ।

अर्थाः-
तत् वचनं = ఆ రాక్షసేంద్రుని,
वचनं = మాటలను,
श्रुत्वा = విని ,
बालः = బాలుడైన;
प्रह्लादः = ప్రహ్లాదుడు;
स्मितपूर्वकं = చిరునవ్వుతో;
जगाद = పలికాడు;
महाबलः = మహాబలుడైన;
स: रमेशः = ఆ విష్ణువు;
सर्वव्यापी = సర్వ వ్యాపకుడు.

भावः-
బాలుడైన ప్రహ్లాదుడు తన తండ్రి పలికిన మాటలను విని చిరునవ్వుతో మహాబలుడైన ఆ శ్రీ మహావిష్ణువు సర్వవ్యాపకుడు.

On listening those words, Prahlada smil-ingly said that Hari is omnipresent.

15. तस्य संहरणं नैव शक्यं तेऽस्ति निशाचर ।
स्तम्भेऽस्ति श्रीपतिर्विष्णुः वर्तते सर्वगोचरः ||
తస్య సంహరణం నైవ శక్యం తేవ్రాస్తే నిశాచర
స్తంభేకాస్తి శ్రీపతిర్విష్ణుః వర్తతే సర్వగోచరః

पदच्छेदः तस्य, संहरणं, नैव, शक्यं, ते, अस्ति, निशाचर, स्तंभे, अस्ति, श्रीपतिः, विष्णुः वर्तते, सर्वगोचरः,

अन्वयक्रमः – निशाचर, तस्य, संहरणं, ते नैव, शक्यम्, सर्वगोचरः, श्रीपतिः, विष्णुः स्तंभे, वर्तते ।

अर्थाः-
निशाचर = ఓ రాక్షస రాజా!
तस्य = ఆ విష్ణువు యొక్క,
संहरणम् = సంహరణ;
नैव शक्यम् = సాధ్యంకాదు;
सर्वगोचरः = అంతట కన్పించేటువంటి;
श्रीपतिः = లక్ష్మీ దేవికి భర్త అయిన;
विष्णुः = విష్ణువు ;
स्तंभे = స్తంభమునందు;
वर्तते = ఉన్నాడు.

भावः-
తండ్రీ ! ఆ విష్ణువును సంహరించడం నీ వలన సాధ్యం కాదు. సర్వగోచరుడైన విష్ణువు ఈ స్తంభమునందు ఉన్నాడు.

It is impossible to kill him. Vishnu is in this pillar. He can be seen everywhere.

16. तदा हिरण्यकशिपुः क्व हरिस्ते इति ब्रुवन् ।
गदाप्रहारमकरोत् स्तम्भस्योरि राक्षसः ॥
తదా హిరణ్యకశిపుః క్వ హరిస్తే ఇతి బ్రువన్ |
గదాప్రహారమకరోత్ స్తంభస్యోరి రాక్షసః ॥

पदच्छेदः – तदा, हिरण्यकशिपुः क्व, हरिः, वे, इति, ब्रुवन्, गदाप्रहारम्, अकरोत्, स्तम्भस्य, उपरि, राक्षसः ।

अन्वयक्रमः तदा, राक्षसः, हिरण्यकशिपुः, ते हरिः, क्व, इति, ब्रुवन्, स्तम्भस्य, उपरि, गदाप्रहारे, अकरोत् ।

अर्थाः-
तदा = అప్పుడు,
राक्षसः = రాక్షసుడైన,
हिरण्यकशिपुः = హిరణ్యకశిపుడు;
ते = నీ యొక్క;
हरिः = విష్ణువు;
क्व = ఎక్కడ;
इति = అని;
ब्रुवन् = పలుకుతూ;
स्तम्भस्य = స్తంభముయొక్క ;
उपरि = పైన;
गदाप्रहारम् = గదతో కొట్టడాన్ని;
अकरोत् = చేశాడు.

भावः-
రాక్షసుడైన హిరణ్యకశిపుడు ప్రహ్లాదునితో “నీ హరి ఎక్కడున్నాడు ?” అని పలుకుతూ స్తంభంపైన గదతో కొట్టడం చేశాడు.

Then Hiranyakasipu hit the pillar with the mace shouting where your Hari is ?

17. गदाप्रहारभिन्नाञ्च स्तम्भात्तस्मादजायत ।
नृसिंह भगवान् विष्णुः क्रोधमूर्तिर्महाबलः ॥
గదాప్రహారభిన్నాచ్చ స్తంభాతస్మాదయత।
నృసింహో భగవాన్ విష్ణుః క్రోధమూర్తిర్మహాబలః

पदच्छेदः – गदाप्रहारभिन्नात् च, स्तम्भात्, तस्मात्, अजायत, नृसिंहः, भगवान् विष्णुः क्रोधमूर्तिः, महाबलः ।

अन्वयक्रमः – गदाप्रहारभिन्नात् तस्मात् स्तम्भात्, क्रोधमूर्तिः, महाबलः, नृसिंहः, भगवान्, विष्णुः, अजायत ।

अर्थाः-
गदाप्रहारभिन्नात् = గదతో కొట్టబడి భిన్నమైన ,
तस्मात् स्तम्भात् = ఆ స్తంభం నుండి;
क्रोधमूर्तिः = కోపముతో కూడిన;
महाबलः = గొప్ప బలవంతుడైన;
नृसिंहः = నృసింహుడైన;
भगवान् = దైవస్వరూపుడైన;
विष्णुः = విష్ణువు;
अजायत: = ఆవిర్భవించాడు.

भावः-
హిరణ్యకశిపుడు గదతో స్తంభాన్ని కొట్టాడు. ఆ స్తంభం నుండి మిక్కిలి కోపంతో కూడిన, మహాబలవంతుడైన, నృసింహమూర్తిగా ఉన్న దైవమైన విష్ణువు ఆవిర్భవించాడు.

From the pillar broken by the blow of the mace appeared Vishnu in the angry form Nrisimha.

18. शङ्खचक्रधरो विष्णुः नृसिंहो प्रखरैर्नखैः ।
अङ्के संस्थाप्य दनुजं ददार पुरुषोत्तमः ॥
శంఖచక్రధరో విష్ణుః నృసింహో ప్రహరైర్నఖైః |
అంకే సంస్థాప్య దనుజం దదార పురుషోత్తమః ॥

पदच्छेदः – शंखचक्रधरः, विष्णुः, नृसिंहः, प्रहरैः, नखैः, अंके, शंस्थाप्य, दनुजं, ददार, पुरुषोत्तमः ।

अन्वयक्रमः – चक्रधरः, पुरुषोत्तमः, नृसिंहः, विष्णुः, दनुजम्, अंके, संस्थाप्य, प्रहरैः, नखैः, ददार ।

अर्थाः-
चक्रधरः = చక్రధరుడైన,
पुरुषोत्तमः = పురుషోత్తముడైన,
नृसिंहः = నృసింహుడైన;
विष्णुः, = విష్ణువు;
दनुजम् = రాక్షసుడైన;
तम् = ఆ హిరణ్యకశిపుడిని;
अंके = ఒడిలో;
संस्थाप्य = కూర్చుండబెట్టుకొని;
प्रहरैः = వాడియైన;
नखैः = గోళ్ళతో;
ददार = చీల్చాడు.

भावः-
చక్రధరుడు, పురుషోత్తముడు, నృసింహుడు అయిన విష్ణువు రాక్షసరాజైన హిరణ్యకశిపుడిని తన ఒడిలో ఉంచుకొని వాడియైన గోళ్ళతో చీల్చి సంహరించాడు.

Vishnu, holding conch and disk, in the form of Nrisimha tore apart with sharp nails the Demon, having dragged him on to his lap.

19. दैत्यं निहत्य कीलालसिक्तदेहो चतुर्भुजः ।
रराज सायंकालीनः यथा सूर्योऽरुणो महान् ॥
దైత్యం నిహత్య కీలాల సిక్తదేహో చతుర్భుజః ।
రరాజ సాయంకాలీనః యథా సూర్యోకుణో మహాన్ ||

पदच्छेदः – दैत्यं, निहत्य, कीलालसिक्तदेहः चतुर्भुजः, रराज, सायंकालीनः, यथा, सूर्यारुणो, महान् ।

अन्वयक्रमः – महान् चतुर्भुजः, दैत्यं निहत्य, कीलालसिक्तदेहः, सायंकालीनः सूर्यारुणः यथा, रराज ।

अर्थाः-
महान् = గొప్పవాడైన,
चतुर्भुजः = విష్ణువు,
दैत्यं = రాక్షసుడైన హిరణ్య కశిపుడిని;
निहत्य = చంపి;
कीलालसिक्तदेहः = రక్తముతో తడిసిన శరీరము గలవాడై;
सायंकालीनः = సాయంకాలమునకు చెందిన;
सूर्यारुणः यथा = సూర్యునివలె;
रराज = ప్రకాశించాడు.

भावः-
మహాత్ముడైన విష్ణువు రాక్షసేంద్రుడైన హిరణ్య కశిపుడిని సంహరించాడు. ఆ సమయంలో నరసింహుడు రక్తముతో తడిసిన శరీరముకలవాడై సాయంకాలపు సూర్యునివలె ప్రకాశించాడు.

Having killed the demon, with his body smeared with blood, Vishnu looked like the red Sun at the time of setting.

20.
दैत्यं नृसिंहेन हतं महोग्रं
ज्ञात्वा सहस्राक्षमुखा निलिम्पाः ।
आनन्दमग्ना ननृतुर्मुकुन्दम्
आराधयामासुरभीष्टदं तम् ॥
దైత్యం నృసింహేన హతం మహోగ్రం
జ్ఞాత్వా సహస్రాక్షముఖా నిలిష్తాః |
ఆనందమగ్నా ననృతుః ముకుందం
ఆరాధయామాసు రభీష్టదం తమ్ ||

पदच्छेदः – दैत्यं, नृसिंहेन, हतं, महोग्रं, ज्ञात्वा सहस्राक्ष मुखाः निलिप्ताः, आनन्दमग्नाः, ननृतुः, मुकुन्दम् आराधायामासुः, अभीष्टं, तम् ।

अन्वयक्रमः – नृसिंहेन, हतं, महोग्रं, दैत्यं, ज्ञात्वा, सहस्राक्षमुखाः, निलिप्ताः, आनन्दमग्नाः ननृतुः, अभीष्टदम्, तम्, मुकुंदम्, आराधयामासुः

अर्थाः-
नृसिंहेन = నరసింహస్వామిచేత,
हतं = చంపబడిన,
महोग्रं = భయంకరుడైన;
दैत्यं = హిరణ్యకశిపుని;
ज्ञात्वा = తెలుసుకొని;
सहस्राक्षमुखाः = దేవేంద్రాదులైన;
निलिप्ताः = దేవతలు ;
तम् मुकुंदम् = నాట్యం చేశాడు;
अभीष्टदम् = కోరికలను ఇచ్చునట్టి;
तम् मुकुंदम् = ఆ విష్ణువును;
अर्च यामासुः: = పూజించారు.

भावः-
నరసింహుడు భీకరుడైన హిరణ్యకశిపుడిని సంహరించాడు. ఈ విషయం తెలుసుకొని ఇంద్రాది దేవతలు ఆనందించారు. సకల కోరికలను అనుగ్రహించునట్టి శ్రీమహా విష్ణువును భక్తితో పూజించారు.

Indra and other gods, on knowing that the demon was killed, danced with joy and worshipped Vishnu, who did favour to them.

नृसिंहाविर्भावः Summary in Sanskrit

कवि परिचयः 

पाठ्यांशोऽयं नृसिंहनखकौमुदी इत्याख्यमहाकाव्यात् गृहीतः । अस्य रचयिता डा. के. सुधाकररावः । संस्कृत-आंग्ल-तेलुगु- कन्नडेत्यादि भाषासु निष्णातः अयं कविपण्डितः आदोनि इत्याख्ये पट्टणे १९६० तमे वर्षे जातः । अस्य पितरौ श्रीअनसूया-तिम्माजिरावौ । बाल्ये श्रीदक्षिणामूर्तिविदुषः सकाशे शंस्कृतम् अभ्यस्तवानयम् । संस्कृते तेलुगुभाषायां च स्नातकोत्तरपरीक्षायाम् उत्तीर्णोऽयं विद्वान् द्विसप्ततिं ग्रन्थान् प्रणीतवान् । एतेषु तेलुगुभाषायां ६९, संस्कृते १५, कन्नडभाषायां १३, हिन्दीभाषायां च ५ ग्रन्थाः सन्ति । अयं २०१७ तमे वर्षे कर्णाटक विश्वविद्यालयात् विद्यावारिधिं अलभत । तन्त्रोपासनादक्षः श्री रावमहोदयः संस्कृते श्रीनृसिंहनखकौमुदी, श्रीलक्ष्मीहयग्रीवसुधा इति महाकाव्यद्वयम् अरचयत् । निरन्तरम् अध्ययने विविधशास्त्राणां परिशोधने च निमग्नोऽयं कविवरः Indian Information Service परीक्षायां १९८७ वर्षे उत्तीर्णतां प्राप्तवान् । इदानीं तेलंगाणाराज्यस्थभाग्यनगरे दूरदर्शनकेन्द्रे वार्ताविभागे निदेशकपदम् अलङ्करोति ।

कथा सारांश

नवसर्गात्मकस्य नृसिंहनखकौमुदी महाकाव्यस्य षष्ठसप्तमसर्गाभ्यां गृहीतोऽयं पाठ्यभागः । अत्र भगवतः नृसिंहस्य आविर्भावः वर्णितः । हिरण्यकशिपुः स्वसुतं प्रह्लादम् अध्ययनार्थम् आश्रमं प्रेषयति । किन्तु सुकृतवशात् प्रह्लादः सर्वदा भगवंतः श्रीहरेः स्मरणं करोति । हिरण्यकशिपुः प्रह्लादं श्रीहरिस्मरणात् निवर्तयितुं बहुधा प्रयतते । श्रीहरितः अहमेव श्रेष्ठः, अतः मामेव स्मरत्वमिति बहुधा वदि सः, तथापि पितृवाक्यम् अविगणय्य प्रह्लादः निरन्तरं श्रीहरिं सेवितुम् इच्छति तेन क्रुद्धः दनुजेन्द्रः प्रह्लादं क्लेशयति । अन्ते सः स्तम्भे श्रीहरिं दर्शयसि वेति पृच्छति, स्तम्भं गदया भिनत्ति च । तस्मात् आविर्भूतः भगवान् नृसिंहः हिरण्यकशि हन्ति ।

नृसिंहाविर्भावः Summary in Telugu

కవి పరిచయం

ఈ పాఠ్యభాగం “నృసింహనఖకౌముది” అనే కావ్యం నుండి స్వీకరింపబడింది. ఈ పాఠ్యభాగాన్ని డా॥ కె. సుధాకరరావు సంస్కృతం, ఆంగ్లము, తెలుగు, కన్నడ మొదలైన భాషలయందు గొప్ప పండితుడు. ఈయన ఆదోని అనే పట్టణంలో 1970వ సంవత్సరంలో జన్మించాడు. ఇతని తండ్రి పేరు తిమ్మాజిరావు తల్లి పేరు శ్రీ అనసూయ. బాల్యంలో శ్రీదక్షిణా మూర్తి సమక్షంలో సంస్కృతాన్ని చదివాడు. సంస్కృత భాషల యందు ఉన్నత డిగ్రీలను పొందారు. వీరు 72 గ్రంథాలను రచించారు. వీటిలో తెలుగులో 39, సంస్కృతంలో 15, కన్నడంలో 13, హిందీ భాషలో 5 గ్రంథాలు రచించారు. వీరు 2017వ సంవత్సరంలో కర్ణాటక విశ్వవిద్యాలయం నుండి విద్యావారధి డిగ్రీని పొందారు. సంస్కృతంలో శ్రీనృసింహనఖకౌముది, శ్రీలక్ష్మీహయగ్రీవసుధా అనే గ్రంథాలను రచించారు. వీరు నిరంతరం చదవడంలోను, పరిశోధన చేయడంలోను నిమగ్నమయ్యేవారు. వీరు ఇండియన్ ఇన్ఫర్మేషన్ సర్వీస్ అనే పరీక్షలో 1987వ సంవత్సరంలో ఉత్తీర్ణుడయ్యారు. ప్రస్తుతం వీరు తెలంగాణ రాష్ట్రంలో హైదరాబాద్ లోని దూరదర్శన్ కేంద్రంలో వార్తావిభాగంలో పని చేస్తున్నారు.

కథా సారాంశము

తొమ్మిది సర్గంతో కూడిన ‘నృసింహనఖకౌముది’ అనే గ్రంథంలోని షష్ఠ, సప్తమ సర్గల నుండి ఈ పాఠ్యభాగం స్వీకరింపబడింది. ఇక్కడ భగవంతుడైన నృసింహస్వామి అవతార ఆవిర్భావం గొప్పగా వర్ణింపబడింది. హిరణ్యకశిపుడు తన పుత్రుడైన ప్రహ్లాదుడిని చదివించడంకోసం గురువుల వద్దకు పంపించాడు. దాని పూర్వజన్మ పుణ్యఫలం వల్ల ప్రహ్లాదుడు భగవంతుడైన శ్రీమహావిష్ణువు యొక్క స్మరణ చేస్తుండేవాడు. హిరణ్యకశిపుడు ప్రహ్లాదుడిని శ్రీహరి స్మరణ నుండి నివారింపజేయడానికి అనేక విధములుగా ప్రయత్నిం చాడు. శ్రీమహావిష్ణువు కంటే నేనే శ్రేష్ఠుడిని, అందువల్ల నన్నే స్మరించు అని అనేక విధాలుగా చెప్పాడు.

అయినా ప్రహ్లాదుడు తండ్రి మాటలను లెక్కచేయకుండా ఎల్లప్పుడు శ్రీమహావిష్ణువునే సేవించడానికి ఇష్టపడేవాడు. దీంతో కోపగించిన హిరణ్య కశిపుడు ప్రహ్లాదుడిని ఎన్నో కష్టాలకు గురిచేశాడు. చివరగా హిరణ్యకశిపుడు ప్రహ్లాదునితో ఈ స్తంభంలో విష్ణువును చూపిస్తావా ? అని అడిగాడు. స్తంభాన్ని గదతో గట్టిగా కొట్టాడు. ఆ స్తంభం నుండి శ్రీమహావిష్ణువు నృసింహ రూపంలో ఆవిర్భవించాడు. హిరణ్యకశిపుడిని సంహరించాడు.

ప్రహ్లాదుడు హిరణ్యకశిపుని కుమారుడు ప్రహ్లాదుడు గొప్ప విష్ణుభక్తుడు. హిరణ్య – కశిపుడు విష్ణువైరి. హిరణ్యకశిపుడు ప్రహ్లాదుడిని గురుకులంలో ఉంచాడు. సకలశాస్త్ర విద్యలను బోధింపజేశాడు. అయినా ప్రహ్లాదునిలో హరిపై భక్తి తగ్గలేదు. ఇది గమనించిన హిరణ్యకశిపుడు ప్రహ్లాదునితో, “నాయనా ! మనకు విష్ణువు శత్రువు. అతడిని వదులు సర్వ సుఖాలను అనుభవించు.” అని బోధించాడు. అయినా ప్రహ్లాదునిలో మార్పురాలేదు.

హిరణ్యకశిపుడు ప్రహ్లాదుని తీవ్రంగా మందలించాడు. అనేక కష్టాలను పెట్టాడు. చివరకు ప్రహ్లాదునితో విష్ణువు ఎక్కడుంటాడని, అతడిని నా ముందు చూపమని ఆదేశించాడు. ప్రహ్లాదుడు తండ్రీ ! హరి సర్వత్రా ఉంటాడు. ఎక్కడైనా చూడవచ్చు అని పలికాడు. అది విని హిరణ్యకశిపుడు “ఈ స్తంభంలో ఉన్నాడా ?” అని అడిగాడు. ప్రహ్లాదుని మాటలు విని కోపంతో తన గదతో స్తంభాన్ని కొట్టాడు. స్తంభం నుండి విష్ణువు నృసింహుని రూపంలో ఆవిర్భవించాడు. హిరణ్యకశిపుడిని సంహరించాడు. ఇంద్రాది దేవతలందరూ శ్రీమహావిష్ణువును ప్రార్థించారు.

नृसिंहाविर्भावः Summary in English

Introduction of the Poet

The lesson is an extract from Nrisimhanakhakaumudi written by Dr. K. Sudhakara Rao. Dr. Rao authored many works in Sanskrit, Telugu, Kannada and Hindi. His Sanskrit works included Nrisimhanakhakaumudi and Lakshmihayagrivasudha. Dr. Rao, who belonged to Adoni, Andhra Pradesh was a post graduate in Sanskrit and Telugu. He took doctoral degree from Karnataka University. At present he is working as Director, News Division in Hyderabad Dooradarshan.

The lesson describes the appearance of Nrisimha from the pillar and his subsequent killing of Hiranyakasipu, the father of Prahlada.

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 2nd Poem बिहारी के दोहे Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 2nd Poem बिहारी के दोहे

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
बिहारी का संक्षिप्त परिचय लिखिए ।
उत्तर:
कवि का नाम = बिहारीलाल
जीवनकाल = सन् 1603-1664
जन्म स्थान = ग्वालियर के बसुआ गोविंदपुर नामक गाँव
पिता का नाम = केशवराय
दोहे के प्रकार = श्रृंगारपरक नीति एवं भक्ति के
रचनाओं के पक्ष = भावपक्ष और कलापक्ष
शास्त्रों में निपुण = ज्योतिष, गणित, वास्तु, चित्रकला एवं शिल्पकला
साहित्यिक भाषा = ब्रज भाषा
रचना काल = रीतिकाल

प्रश्न 2.
बिहारी के अनुसार दुःख में हमें किस तरह रहना चाहिए ।
उत्तर:
बिहारी के अनुसार हम दुःख में दुःख भरी लंबी साँस मत लेना चाहिए । दुःख में धीरज धर लेना चाहिए । दुःख को दूर करने का उपाय सोचना चाहिए ताकि दुःख दूर हो जाए। भगवान ने हमें सुख और दुःख दोनों दिया है । उसे सहर्ष स्वीकार करना चाहिए ।

एक वाक्य प्रश्न  (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
बिहारी की रचना का नाम लिखिए ।
उत्तर:
“सतसई”

प्रश्न 2.
बिहारी की भाषा क्या थी ?
उत्तर:
ब्रज भाषा

प्रश्न 3.
बिहारी किनके दरबारी कवि थे ?
उत्तर:
जयपुर के राजा जयसिंह के

प्रश्न 4.
बिहारी किस काल के कवि थे ?
उत्तर:
रीतिकाल के

दोहे (దోహాలు)

1. मेरी भव बाधा हरौ, राधा नागरि सोय ।
जा तन की झांई परै, स्यामु हरित – दुति होय ॥

शब्दार्थ :
भव – बाधा = सांसारिक दुःख, సంసార దుఃఖము
नागरी = चतुर, తెలివిగల
सोइ = वही, అతడే, అదే, ఆమే ,
जा = जिसके, ఎవరి యొక్క
झांई परै = परछाई पड़ते ही, झलक पड़ते ही, ध्यान करते ही, నీడ పడటంతోనే, ప్రకాశించడంతోనే, శ్రద్దపెట్టడంతోనే
स्यामु = श्याम रंगवाले कृष्ण, మేఘవర్ణుడైన కృష్ణుడు
हरित – दुति = हरे रंग वाले, प्रसन्न, ఆకుపచ్చ రంగు గల, సంతోషం

भाव : चतुर राधा सांसारिक पीडाओं को दूर करती है। वह इतनी प्रभावशाली है कि उनकी पीले रंग की परछाई पडने मात्र से श्याम रंग के श्रीकृष्ण उज्जवल हरे रंग में बदल जाते हैं ।

భావము : వివేకి అయిన రాధ సంసార బాధలను దూరం చేస్తుంది. ఆమె ఎంత ప్రభావశాలి అంటే ఆమె యొక్క పసుపు వర్ణశరీర ఛాయ పడినంతనే నల్లని వర్ణం గల శ్రీకృష్ణుడు ప్రకాశవంతమైన ఆకుపచ్చ వర్ణంలోకి మారిపోతాడు.

2. बड़े न हुजै गुननु बिनु, बिरद बड़ाई पाइ ।
कहत धतूरे सौं कनकु, गहनौ गढ्यौ न जाइ ॥

शब्दार्थ :
गुननु बिनु = गुणों के बिना, గుణములు లేని
बिरद = कोरी प्रशंसा से भरी हुई बड़ाई, ప్రశంసతో కూడిన గొప్పదనం
कनक = धतूरा, ఉమ్మెత్త పూవు
कनक = सोना, బంగారం

भाव : बिना गुणों के केवल कोरी प्रशंसा से भरी हुई बड़ाई प्राप्त करके कोई भी आदमी बडा नहीं हो सकता । जैसे धतुरे का एक नाम कनक भी है और सोने को भी कनक कहते हैं, तो धतुरे को कनक कहने से उससे आभुषण नहीं बनाए जा सकते ।

భావము : ఎటువంటి గుణములు లేకుండా కేవలం పనికిరాని పొగడ్తలతో నిండివున్న గొప్పతనాన్ని కలిగిన ఏ వ్యక్తి కూడా గొప్పవాడు కాలేడు. ఎలాగంటే, ధతూరే (ఉమ్మెత్తపూ)కి మరొక పేరు “కనక్”. సోనా (బంగారం) ని కూడా “కనక్” అని అంటారు. అయితే ధత:రే (ఉమ్మెత్తపూవు) ని కనక్ అని పిలిచినందువల్ల దానితో బంగారు ఆభరణాలు తయారుచేయలేము.

3. दीघ साँस न लेहु दुःख, सुख साईहिं न भूल ।
दई दई क्यों करत है, दई दई सु कबूल ॥

शब्दार्थ :
दीर्घ = दीर्घ, दुःखभरी लंबी लंबी, దీర్ఘమైన
साई = परमात्मा को, భగవంతునికి
दई – दई = परमात्मा – परमात्मा, పరమాత్మ, పరమాత్మ
दई = परमात्मा ने, పరమాత్ముడు
कबुल = स्वीकार कर, స్వీకరించు

भाग : तू दुःख में दुःख भरी लंबी लंबी साँस न ले तथा सुख में परमात्मा को मत भूल । इस विपत्ति के आने पर हे परमात्मा । क्यों चिल्ला रहा है । परमात्मा ने तुझे सुख अथवा दुःख दिया है, उसे सहर्ष स्वीकार कर ।

భావము : నీవు దుఃఖంలో బాధతో కూడిన దీర్ఘశ్వాస (నిట్టూర్పు) విడువకు మరియు సుఖంలో భగవంతుని మర్చిపోకు. ఆపద వచ్చినపుడు ఓరి భగవంతుడా ! అని ఎందుకు అరుస్తున్నావు. భగవంతుడు నీకు సుఖము లేదా దుఃఖాన్ని ఇచ్చాడు. దానిని ఆనందంగా / సంతోషంగా స్వీకరించు.

4. बसै बुराई जासु तन, ताही कौ सनमानु ।
भलौ भलौ कहि छोडिये, खोटें ग्रह जपु दानु ॥

शब्दार्थ :
ताही कौ = उसी को, అతనికి
सनमानु = आदर, सम्मान, గౌరవం
भलौ – भलौ = अच्छे-अच्छे, మంచి – మంచి
खोटे ग्रह = कष्ट देनेवाले ग्रह, కష్టపెట్టే గ్రహాలు / కష్టాలనిచ్చే గ్రహాలు

भाव : जिस व्यक्ति के हृदय में बुराई बसती है, अर्थात् जो व्यक्ति दुष्ट होता है, उसी का सम्मान होता है । तथा, अच्छे ग्रहों को लोग अच्छा कहकर छोड देते हैं और बुरे तथा कष्ट देनेवाले ग्रहों के लिए जप किए जाते हैं तथा दान दिए जाते हैं ।

భావము : ఏ వ్యక్తి హృదయంలో చెడు నివాసముంటుందో, అంటే ఏ వ్యక్తి దుష్టుడై ఉంటాడో, ఆ వ్యక్తికే గౌరవము, మర్యాద ఉంటుంది. ఎలాగైతే మంచిచి, సుఖాన్ని కలిగించే గ్రహాలను (పొగుడుతూ) మంచిగా చెపుతూ వదిలివేస్తారో, చెడు, కష్టాలని కలిగించే గ్రహాలకోసం జపాలు, దానం చేస్తుంటారో అలాగే వ్యక్తి విషయం లోకూడా.

5. अति अगाधु, अति औथरौ नदी, कूप, सरू, बाइ ।
सो ताकौ सागरू जहाँ, जाकी प्यास बुझाई ।।

शब्दार्थ :
अगाधु = अथाह, లోతు తెలియని
औथरौ = उथला, डगुळे, ఎక్కువ లోతులేని
कूप = कुआँ, బావి
सरु = तालाब, చెరువు
बाइ = बावडी, లోతైన చిన్న చెరువు

भाव : नदी, कुआँ, तालाब, बावडी चाहे जितने अगाध हों, चाहे जितने उथले; जिसकी प्यास जिससे बुझे, उसके लिए वही सागर है ।

భావము : నది, బావి, చెరువు, లోతైన చిన్న చెరువు, అది ఎంత లోతైనదైనా, లోతులేనిదైనా సరే, ఎవరిదాహం దేనిద్వారా తీరుతుందో అదే వారికి సముద్రం. అనగా ఎవరిద్వారా ఉపయోగం జరుగుతుందో వారంటే లబ్ధి పొందిన వారికి గొప్ప అని అర్థం.

6. बढत बढत सम्पति सलिलु, मन सरोजु बढ़ि जाइ ।
घटत घटत सु न फिरि घटै, बरु समूल कुम्हिलाइ ।।

शब्दार्थ :
सम्पति सलिलु = सम्पत्ति रूपी पानी, సంపద రూపంలోని నీరు
मन सरोजु = मन रूपी कमल, మనస్సు రూపంలోని కులం
बरू = बल्कि, అయితే, పైగా
समूल = जड़सहित, मूलधन सहित, సమూలంగా
कूय = कुआँ, బావి
कुम्हिलाइ = मुरझा जाता है, नष्ट हो जाता है, ముడుచుకు పోతుంది, నశించిపోతుంది

भाव : सम्पत्ति रुपी पानी के बढते रहने पर मन रुपी कमल भी बढता जाता है, अर्थात् मन में अनेक प्रकार की लालसाएँ बढ़ती जाती हैं । किंतु सम्पत्ति रूपी पानी के घटने पर मन रूपी कमल घटता नहीं, बल्कि समूल नष्ट हो जाता है ।

భావము : సంపద రూపంలో ఉన్న నీరు పెరుగుతున్నప్పుడు మనస్సు రూపంలో ఉన్న కమలంకూడా పెరుగుతుంది, అనగా మనస్సులో అనేక రకాల కోరికలు పెరుగుతాయి. కానీ సంపద రూపమైన నీరు తగ్గినపుడు మనస్సు రూపమైన కమలం తగ్గదు, పైగా సమూలంగా నశించిపోతుంది.

7. समै- समै सुंदर सबै, रूप कुरूप न कोय ।
मन की रुचि जेती जितै, तित तेती रूचि होय ॥

शब्दार्थ :
समै – समै = अपने अपने समय पर, తమ – తమ సమయాల్లో
रूप = रूपवान, सुंदर, అందం
कुरूप = असुंदर, అందవిహీనం
रुचि = प्रीति, ప్రియమైన
रुचि = शोभा, అందం

भाव : इस संसार में कोई भी वस्तु सुंदर अथवा असुंदर नहीं है । वरन् अपने – अपने समय पर सभी वस्तुएँ सुंदर बन जाती हैं। मनुष्य की जिस वस्तु के प्रति जितनी अधिक प्रीति होती है, वह उसे उतनी ही अधिक शोभा सम्यक दिखाई देगी ।

భావము : ఈ ప్రపంచంలో ఏ వస్తువు కూడా అందమైనది, అంద విహీనమైనది అంటూ ఉండదు. కాకపోతే వారి వారి సమయాల్లో అన్ని వస్తువులు అందంగా తయారైనవే. మనిషికి ఏ వస్తువు ఎడల ఎక్కువ ప్రేమవుంటుందో అది అతనికి అంతే ఎక్కువ అందంగా కన్పిస్తుంది.

8. या अनुरागी चित्त की गति समुझे नहिं कोइ ।
ज्यौं – ज्यौं बूड़ै स्याम रंग, त्यौं – त्यौं उज्जलु हो ॥

शब्दार्थ :
या = इस, దీని
अनुरागी = प्रेम से भरे, ప్రేమతో నిండిన
चित्त = मन, మనస్సు
गति = दशा, स्थिति, దశ, స్థితి
ज्यौं – ज्यौं = जैसे – जैसे, ఎలాగైతే, ఎట్లయితే
बूड़ै = डूबना, लीन होना, మునిగిపోవుట, లీనమైపోవుట
त्यौं – त्यौं = वैसे – वैसे, అలాగే, అట్లాగే

भाव : कृष्ण के प्रेम में डूबे हुए मन की स्थिति निराली होती है। ईश्वर के प्रेम में जितना डूबते हैं, हम उतने ही उज्ज्वल स्थिति को प्राप्त करते हैं।

భావము : కృష్ణుని ప్రేమలో మునిగి వున్న మనస్సు యొక్క స్థితి అపూర్వమైనది. ఈశ్వరుని యొక్క ప్రేమలో ఎంత మునిగి / నిమగ్నమైపోతామో అంత మనము ఉజ్వల స్థితి పొందుతాము.

दोहे के भाव (దోహాలు భావార్థాలు)

1. मेरी भव बाधा हरौ, राधा नागरि सोय ।
जा तन की झांई परै, स्यामु हरित दुति होय ॥

भावार्थ : बिहारी इस दोहे में राधा की स्तुति करते हुए कहते हैं. चतुर राधा सांसारिक पीडाओं को दूर करती है । वह इतनी प्रभावशाली है कि उनकी शरीर की परछाई पडने मात्र से श्याम / साँवला रंग के श्रीकृष्ण उज्जवल हरे रंग में बदल जाते हैं ।

భావార్థము : బిహారి ఈ దోహాలో రాధను స్తుతిస్తూ / స్మరిస్తూ ఈ విధంగా చెప్పారు. వివేకి అయిన రాధ సంసార బాధలను దూరం చేస్తుంది. ఆమె ఎంత ప్రభావశాలి అంటే ఆమె యొక్క శరీర ఛాయ పడినంతనే నల్లని వర్ణం (నీల మేఘశ్యాముడు) గల శ్రీకృష్ణుడు ప్రకాశవంతమైన ఆకుపచ్చ వర్ణంలోకి మారిపోతాడు.

2. बसै बुराई जासु तन, ताही कौ सनमानु ।
भलौ भलौ कहि छोडिये, खोटें ग्रह जपु दानु ॥

भावार्थ : बिहारी इस दोहे में दुष्ट व्यक्ति की सम्मान के बारे में बताते हुए कहते हैं – “जिस व्यक्ति के हृदय में बुराई बसती है, अर्थात जो व्यक्ति दुष्ट होता है, उसी का समाज में सम्मान होता है । जैसे, अच्छे ग्रहों को लोग अच्छा / भला कहकर छोड देते हैं और बुरे तथा कष्ट देनेवाले ग्रहों के लिए जप तथा दान दिए जाते हैं ।

భావార్థము : ఈ దోహాలో “బిహారీ” దుష్ట వ్యక్తికి ఇచ్చే గౌరవాన్ని గురించి చెబుతున్నారు. ఏ వ్యక్తి హృదయంలో చెడునివాసముంటుందో, అంటే ఏ వ్యక్తి దుష్టుడై ఉంటాడో, ఆ వ్యక్తికే గౌరవ, మార్యద ఉంటుంది. ఎలాగైతే మంచిని, సుఖాన్ని కలిగించే గ్రహాలను (పొగుడుతూ) మంచిగా చెబుతూ వదిలివేస్తారు మరియు చెడుని, కష్టాలని కలిగించే గ్రహాలకోసం జపాలు, దానాలు చేస్తుంటారు.

3. समै- समै सुंदर सबै, रूप कुरूप न कोय ।
मन की रुचि जेती जितै, तित तेती रुचि होय ॥

भावार्थ : बिहारी इस दोहे में वस्तु की सुंदर या असुंदर की स्थिति के बारे में बताते हुए कहते हैं- “इस दुनिया में कोई भी वस्तु सुंदर या असुंदर नहीं है । वरन् अपने – अपने समय पर सभी वस्तुएँ सुंदर बन जाती हैं । मनुष्य की जिस वस्तु के प्रति जितनी अधिक प्रीति होती है, वह उसे उतना ही अधिक सुंदर दिखाई देगी ।

భావార్థము : బిహారీ ఈ దోహాలో వస్తువు యొక్క అందం – అంద విహీనం అనే దాని గురించి ప్రస్తావిస్తూ ఇలా చెబుతున్నారు. “ఈ ప్రపంచంలో ఏ వస్తువుకూడా అందమైనది అంద విహీనమైనది అంటూ ఉండదు. కాకపోతే వారి వారి కాలాల్లో (సమయాల్లో) అన్ని వస్తువులు అందంగా తయారైనవే. మనిషికి ఏ వస్తువు ఎడల ఎక్కువ ప్రేమ ఉంటుందో అది అతనికి అంతే ఎక్కువ అందంగా కన్పిస్తుంది.

बिहारी के दोहे Summary in Hindi

कवि परिचय (కవి పరిచయం)

बिहारीलाल रीतिकाल के सुप्रसिद्ध एवं प्रतिनिधि कवि हैं । इनका जन्म सन् 1603 ई में ग्वालियर के बसुआ गोविंदपुर नामक गाँव में हुआ I इनके पिता का नाम केशवरांय था । आप जयपुर के राजा जयसिंह के दरबारी कवि थे । बिहारी ने श्रृंगारपरक नीति एवं भक्ति के दोहे लिखे हैं । इनकी रचनाओं में भावपक्ष की अपेक्षा कलापक्ष का सुंदर निर्वाह हुआ है । इसलिए इनको “गागर में सागर भर देनेवाला’ कवि कहा जाता है । इनकी भाषा ब्रज भाषा है । सन् 1664 में जयपुर नरेश के दरबार में रहते उनकी मृत्यु होगई ।

साहित्यिक योगदान : बिहारी की सुप्रसिद्ध रचना ‘सतसई’ है । यह मुक्तक काव्य है । इसमें 713 दोहे संग्रहित हैं । “बिहारी सतसई’ में श्रृंगार (प्रेम) भक्ति और नीति के दोहे मिलते हैं । कम शब्दों में अधिक भाव का संप्रेषण करना बिहारी के दोहों की विशेषता है । इसलिए इनको गागर में सागर भर देनेवाला कवि माना गया है ।

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material उपवाचकम् 3rd Lesson आनूरवम् Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit उपवाचकम् 3rd Lesson आनूरवम्

निबन्धप्रश्ना: (Long Answer Questions)

प्रश्न 1.
कः तपोवनं प्रविशति ?
उत्तर:
परिचय : आनूरवम् इति रूपकम् श्रीमता कोगण्टि सीतारामाचार्येण विरचितम् । अस्मिन् सूर्यस्य सारथेः अनूरोः जन्मादिकं वर्णितम् ।

भगवान् कुलपतिः तपसां सिद्धिः च काश्यपः तपोवनं प्रविशति ।

प्रश्न 2.
कश्यपेन किमिति निश्चितम् ?
उत्तर:
परिचय : आनूरवम् इति रूपकम् श्रीमता कोगण्टि सीतारामाचार्येण विरचितम् । अस्मिन् सूर्यस्य सारथेः अनूरोः जन्मादिकं वर्णितम् ।

कुमारयुगले एकः सवित्रे देयः इति कश्यपेन निश्चितम् । स एव द्युतिमान् अनूरुः ।

लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions)

प्रश्न 1.
कः तपोवनं प्रविशति ?
उत्तर:
भगवान् कुलपतिः कश्यपः भागधेयमावयोः तपोवनं प्रतिवसति ।

प्रश्न 2.
कश्यपेन किमिति निश्चितम् ?
उत्तर:
कश्यपेन चिरंजीव वत्स अलमलमावेगेन अनूरुरपि त्वं सवितृसारथि र्भविष्यति इति निश्चितम् ।

आनूरवम् Summary in Sanskrit

कविपरिचयः

‘आनूरवम्’ नाम रूपकमिदं श्रीमन कोगण्टि सीतारामाचार्यवर्येण रचितात् ‘चतुर्वाणी’ इत्याख्यात् इत्याख्यात् ग्रन्थात् गृहीतः । श्रीमान् कोगण्टि सीतारामाचार्यः आन्ध्रप्रदेशस्थ गुण्टूरुनगरे के वि के संस्कृतकलाशालायां प्राध्यापकः आसीत् । संस्कृते तेलुगुभाषायां च निष्णातोऽयं विद्वान् सप्त काव्यानि अरचयत् । तेषु कालिदासकृत – ऋतुसंहारस्य तेलुगु भाषानुकृतिः अन्यतमा । ‘चतुर्वाणी’ इत्यस्मिन् ग्रन्थे ” प्रतिज्ञाकौत्सं, आनूरवं, एकलव्यं पद्मावतीचरणचारणचक्रवर्ती” इति चत्वारि लघुरूपकाणि सन्ति । प्राचीनेतिहासेषु उपनिबद्धानि प्रसिद्धेतिवृत्तानि संङ्गृह्य अत्र सरलया मधुरया च संस्कृतभाषया रचितवान् श्रीमान् सीतारामाचार्यः । चतुर्वाणी इयं आन्ध्रप्रदेशसाहित्य – अकाडमीसंस्थया सम्भाविता अस्ति ।

आनूरवम् Summary in English

Introduction

The piny Anuravam is taken from the work Chaturvani, written by Sri Koganti Sitaramacharya. The author worked as the Principal of KVK Sanskrit College, Guntur. He wrote seven poems. Chaturvani contains four play based on the stories of the Puranas. It received Andhra Pradesh Sahitya Academy award.

This play tells the story of Kadru and Vinatha, the wives of sage Kasyapa. Kadru gives birth to serpents. Vinata breaks the egg bom to her. Anuru, who is formed with the upper body only emerges from that. Vinatha censures herself for her deed. Later, Anuru becomes the charioteer of Sun.

Summary

Kadru enters and plays with her serpent children. Vinata feels that her co-wife is fortunate as she has children. The eggs born to her are not even moving even though many years passed since their birth. When Kadru asks her why she is worried, Vinata answers that there is no worry.

Meanwhile, it is announced that sage Kasyapa is arriving. Kadru hurries Vinata for his worship. Vinata asks her to go first, feeling that she will be more adorable to her husband for having children.

Vinata enters her house, and feels that it is in darkness. She looks at the eggs and says that the shell obstructs her from seeing the face of her son. She touches the egg. Then she hears the faint sound of someone calling “Mother”. She observes that the egg has moved. She thinks that her son is calling her from within the egg. She breaks the shell with an iron like a log. She listens the sound of crying. She hits again.

Anuru appears from the egg with upper body formed. He laments that his mother has made him half-bodied. Vinata looks at him, and thinking that he is unable to break the shell, removes it. Anuru faints. On seeing him, Vinata starts abusing herself as the murderer of her own child. She also faints. After getting to her senses, she pitiably asks her son to embrace her. She requests him to curse her and bum her to ashes. There will be no sin, she says. When she again swoons, Anuru is worried as he cannot go to bring water for her.

Then two ascetic youths enter saying that one’s thoughts follow the fate. Anuru bows to them. They recognize Vinata as the wife of Kasyapa. Vinata says that she has harmed the brilliance of Kasyapa. The young boys say that Kasyapa has previously decided one of the boys shall be given to Sun god, and it is this boy. The second one shall be carefully guarded. They advise her not to lament as fate cannot be transgressed. They bless Anuru to become the charioteer of Sim god. Anuru says that where is Sun god, where is he. That he becomes the charioteer of Sun is made possible only by their blessing.

Sage Kasyapa’s entry is announced then. Vinata faints. Anuru bows to his father. He asks how he can stand up. Kasyapa consoles him saying that he will become the charioteer of Sun. He blesses him to reach those worlds of light. Anuru moves slowly and lifts himself into the space. Vinata looks in wonder. Anuru says that he has become worthy of the grace of Sun. Vinata looks as far as she can. She sees him as a small light speck. Sesha and Vasuki say that Anuru rise even before Sun, and will be worshipped by the noble Brahmins. He has got a celestial body. He has become the form of the Vedas.

आनूरवम् Summary in Telugu

కవి పరిచయం

‘అనూరవం’ అనే రూపకాన్ని శ్రీమాన్ కోగంటి సీతారామాచార్యులు రచించిన ‘చతుర్వాణి’ అనే గ్రంథం నుండి స్వీకరింపబడింది. శ్రీ సీతారామాచార్యులుగారు ఆంధ్ర ప్రదేశ్లోని గుంటూరులోని కె.వి.కె. సంస్కృత కళాశాలలో ప్రిన్సిపాల్గా ఉన్నారు. వీరు సంస్కృతాంధ్ర భాషల యందు నిష్ణాతుడు. వీరు ఏడు కావ్యాలను రచించాడు. వాటిలో కాళిదాసు రచించిన ఋతుసంహార కావ్యానికి తెలుగు భాషలో అనువాదం చేశారు. చతుర్వాణీ అనే గ్రంథంలో ప్రతిజ్ఞాకౌత్స, అనూరవం ఏకలవ్యం పద్మావతీ చరణచారణ చక్రవర్తీ అను నాలుగు లఘు రూపాలు ఉన్నాయి. ప్రాచీన ఇతిహాసాలయందు ఉన్నటువంటి కథలను ఆధారం చేసుకొని సరళ సంస్కృత భాషలో ఈయన రచించారు. ‘చతుర్వాణీ’ అనే గ్రంథానికి ఆంధ్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం లభించింది.

అనూరుని యొక్క కథను ఆశ్రయించుకొని ఈ రూపకం రాయబడింది. అందువల్లనే ఈ పాఠ్యభాగానికి ‘అనూరవం’ అనే పేరు దైవస్వరూపుడైన కశ్యపునికి కద్రువ, వినత అనే ఇద్దరు భార్యలు ఉన్నారు. వీరిద్దరిలో కద్రువకు అనంతుడు, వాసుకి, కర్కోటకుడు, ఏలాపత్రుడు, తక్షకుడు మొదలైన కుమారులు ఉన్నారు. ప్రతిక్షణం తన కుమారులతో కలిసి ఆడుతూ ఆనందాన్ని అనుభవిస్తున్నది. వారిని తన ఒడిలో ఉంచుకొని లాలించేది తాను ధన్యురాలను అని భావించేది.

అయితే పుత్రులతో కలిసి ఆడుకుంటున్న కద్రువను చూచి వినతా దుఃఖితురాలైంది. కశ్యపుని నివాసం నుండి పొందిన గుడ్లు చాలాకాలంగా అలాగే ఉన్నాయి. కదలడంలేదు. ఈ విషయాన్ని వినతా ఆలోచించింది. కద్రువ భర్తతో పుత్రులని పొందింది. పుత్రులు లేని నేను భర్తను ఎలా సేవించాలి అని విచారించింది. తన ఇంటికి వెళ్ళి పెద్ద రాయిలా ఉన్న గుడ్లను చూచి విచారమగ్నురాలైంది. అప్పుడు “తల్లీ తల్లీ” అనే శిశువు యొక్క మాటలు మధురంగా వినిపించాయి. తన ఎదుట కదులుతున్న ఒక అంశాన్ని చూచింది. తన కుమారుడు తన ఎదుటే ఉన్నాడని భావించింది. ఆ గుడ్లను పెద్ద కర్రతో పగుల గొట్టింది.

దాంతో ఆ గుడ్డు నుండి కేవలం అర్ధశరీరముతో కూడిన శిశువు బయటకు వచ్చాడు. పైభాగ శరీరముతో కూడిన వినతా తన కుమారుడిని చూస్తూ – హా ! ఎంత పని చేశాను. ఎంత అవివేకంగా ప్రవర్తించాను నేను. అని పుత్రఘాతిని దుఃఖించింది. నాయనా ! నేను తప్పు చేశాను. నన్ను క్షమించు. నన్ను వదలిపెట్టు. ఆహా ! అనూరుడా ! ఉత్తర శరీరభాగంలేని వాడవు, అని పలుకుతూ మూర్ఛను పొందింది. పిమ్మట అనూరుడు మెల్లిమెల్లిగా ఆమెను సమీపించి తాకుతాడు అంతలో ఇద్దరు మునిబాలకులు అక్కడికి వచ్చి అనూరుడిని, తల్లిని చూచి ఈ అనూరుడు గొప్ప తేజోవంతుడు. మహా పురుషుడు అని ఈ బాలుడు సూర్యునికి రథసారధిగా కాగలడు,” అని పలికి అతనిని ఆశీర్వదించాడు.

అప్పుడు కశ్యపుడు కూడా వస్తాడు. అనూరుడిని వినతాను చూచి ఇద్దరిని ఓదారుస్తాడు. వెంటనే తన తపోబలంతో పుత్రుడిని సూర్యుని సమీపానికి పంపిస్తాడు. ఈ రకంగా అనూరుడు కూడా మెల్లమెల్లగా సూర్యలోకానికి వెళ్ళి అతనికి రథసారధిగా అవుతాడు. అనూరుడు సూర్యునికి సారధిగా ఉంటూ లోకరక్షణ చేస్తున్నారు. అట్టి కుమారుడిని చూచి వినతా ధన్యురాలనుగా భావించుకుంది. మన వంశంలో ఇటువంటి మహానుభావుని యొక్క పుట్టుక అని తలచింది. అనూరుడు వాసుకి మొదలైన సోదరులతో కలిసి ఆడుకుంటున్నాడు.

పాఠ్యభాగ సారాంశము

ఆధునిక సంస్కృత కవులలో శ్రీమాన్ కోగంటి సీతారామాచార్యులుగారు ప్రసిద్ధులు. వీరు గుంటూరులోని K.V.K. సంస్కృత కళాశాలలో ఉపన్యాసకునిగాను, ప్రిన్సిపాల్గాను సేవలను అందించారు. వీరు ఎన్నో రచనలు రాశారు. సుమారు ఏడు కవితలు రాశారు.

చతుర్వాణీలో పురాణకథల ఆధారంగా నాలుగు నాటకాలు ఉన్నాయి. దీనికి ఆంధ్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం లభించింది. ప్రస్తుత పాఠ్యభాగము చతుర్వాణీ రచనల నుండి స్వీకరింపబడింది.
కశ్యపునికి ఇద్దరు భార్యలు. కద్రువ మరియు వినతా కద్రువ సర్పాలకు జన్మను ఇచ్చింది. వినతా తాను చేసిన పనికి తాను నిందించుకుంది. తనకు పుట్టిన గుడ్డును గట్టిగా పగులకొట్టింది. ఎగువ శరీరంతో ఏర్పడిన అనూరుడు దాని నుండి బయటపడ్డాడు. తరువాత అనూరుడు సూర్యభగవానునికి సారధి అయ్యాడు.

కద్రువ తన పాము పిల్లలతో ఆడుకుంటుంది. తనకు పిల్లలు ఉన్నందున తన సహభార్య అదృష్టమని వినత భావిస్తుంది. ఆమెకు పుట్టిన గుడ్డు పుట్టి చాలా సంవత్సరాలు గడచినా కదలడంలేదు. ఆమె ఎందుకు బాధపడుతోందని కద్రువ అడిగినప్పుడు వినతా తనకు ఎలాంటి ఆందోళన లేదని చెప్పింది. ఇంతలో కశ్యప ఋషి వస్తున్నట్లు ప్రకటించాడు. కద్రువ తన ఆరాధన కోసం వినతాను తొందర పెడతాడు. పిల్లలను కల్గి ఉన్నందుకు తన భర్తకు మరింత ఆరాధనగా ఉంటుందని భావించి వినతా తన ఇంటిలోకి ప్రవేశించి అది చీకటిలో ఉందని భావిస్తుంది. ఆమె గుడ్లువైపు చూస్తూ తన ముఖాన్ని చూడకుండా అడ్డుకుంటుంది.

ఆమె గుడ్డును తాకుతుంది. అప్పుడు ఆమె “తల్లీ ! అని ఎవరో పిలిచే మృదువైన శబ్దాన్ని వింటుంది. గుడ్డు కదిలిందని ఆమె గమనించింది. తన కుమారుడు గుడ్డులోపల నుండి తనను పిలుస్తున్నాడని ఆమె అనుకుంటుంది. ఆమె గుడ్డును పగులగొడుతుంది. ఆమె ఏడుపు శబ్దాన్ని వింటుంది. ఆమె మళ్ళీ కొట్టింది. ఎగువ శరీరం ఏర్పడిన గుడ్డు నుండి అనూరుడు కనిపించాడు. తన తల్లి తనను సగం శరీరంతో చేసిందని అతడు దుఃఖిస్తాడు. వినతా అతనివైపు చూస్తూ పగులగొట్టబోతున్నాడని అనుకుంటూ దాన్ని తొలగిస్తుంది. అనూరుడు మూర్ఛపోతాడు. అతడిని చూడగానే వినతా తన సొంత బిడ్డను హంతకురాలిగా దూషించడం ప్రారంభించాడు. ఆమె కూడా మూర్ఛపోతుంది.

ఆమె స్పృహలోకి వచ్చిన తరువాత, ఆమె తన కొడుకును ఆలింగనం చేసుకోమని దయతో అడుగుతుంది. ఆమెను శపించి బూడిదలో కాల్చమని ఆమె అతన్ని అభ్యర్థిస్తుంది: పాపం ఉండదు, ఆమె చెప్పింది. ఆమె మళ్ళీ మూర్ఛపోతున్నప్పుడు, అనూరుడు తన కోసం నీరు తీసుకురావడానికి వెళ్ళలేకపోతున్నాడు. అప్పుడు ఇద్దరు సన్యాసి యువకులు ఒకరి ఆలోచనలు విధిని అనుసరిస్తాయని చెప్పి ప్రవేశిస్తారు. అనూరుడు వారికి నమస్కరిస్తాడు. వారు వినతాను కశ్యప భార్యగా గుర్తిస్తారు. కశ్యప తెలివితేటలకు హాని కలిగించిందని వినతా చెప్పింది. కశ్యప ఇంతకు ముందు అబ్బాయిలలో ఒకరిని నిర్ణయించుకున్నాడని చిన్న పిల్లలు అంటున్నారు.

సూర్య దేవునికి ఇవ్వబడుతుంది, మరియు అది ఈ బాలుడు. రెండవది జాగ్రత్తగా కాపలాగా ఉండాలి. విధిని అతిక్రమించలేమని వారు విలపించవద్దని వారు సలహా ఇస్తున్నారు. వారు అనుసరుడిని సూర్య భగవానుడి రథసారధిగా ఆశీర్వదిస్తారు. సూర్యుడు దేవుడు ఎక్కడ ఉన్నాడు, ఎక్కడ ఉన్నాడు అని అనూరుడు చెప్పారు. అతను సూర్యుని రథసారధి అవుతాడని వారి ఆశీర్వాదం ద్వారా మాత్రమే సాధ్యమవుతుంది.

కశ్యప ప్రవేశం అప్పుడు ప్రకటించబడింది. వినతా మూర్ఛపోతుంది. అనూరుడు తన తండ్రికి నమస్కరిస్తాడు. అతను ఎలా నిలబడగలడు అని అడుగుతాడు. అతను సూర్యుడి రథసారధి “అవుతాడని చెప్పి కశ్యప అతనిని ఓదార్చాడు. ఆ కాంతి ప్రపంచాలను చేరుకోవడానికి ఆయనను ఆశీర్వదిస్తాడు. అనూరుడు నెమ్మదిగా కదిలి తనను తాను అంతరిక్షంలోకి వెళ్తాడు. వినతా ఆశ్చర్యంగా కనిపిస్తుంది. సూర్యుడి దయకు తాను అర్హుడని అనూరుడు చెప్పారు. వినతా ఆమెకు వీలైనంత వరకు కనిపిస్తుంది. ఆమె అతన్ని ఒక చిన్న కాంతి పుంజంగా చూస్తుంది. శేషుడు మరియు వాసుకి అనూరుడు సూర్యుడి కంటే ముందే లేచి, గొప్ప బ్రాహ్మణులచే ఆరాధించబడతారు. అతనికి ఖగోళ శరీరం వచ్చింది. అతను వేదాల రూపం అయ్యాడు.

अनुवादः (అనువాదము)

अनूरोः कथाम् आश्रित्य लिखितमिदम् इति कृत्वा अस्य रूपकस्य नाम ‘’आनूरवम्” इति कृतम् । भगवतः कश्यपस्य कद्रूः, विनता इति पत्नीद्वयम् आसीत् । एतयोः कद्रुः “अनन्तः, वासुकी, कर्कोटकः, एलापत्रः, तक्षकः” इत्यादीन् नौकान् पुत्रान् समवाप । अनुक्षणं सा पुत्रैरसह खेलन्ती आनन्दमाप्नोति । तान् स्वाङ्के विनिवेश्य लालयति । अहं धन्या इति चिन्तयति । किन्तु पुत्रैस्सह क्रीडन्तीं कट्टं दृष्ट्वा विनता दुःखिता भवति । कश्यपप्रसादात् प्राप्तौ अण्डौ बहुभ्यः वर्षेभ्यः यथातथं भवतः नोद्भिदतः न प्रचलतः इति चिन्तयति । पुत्रवतीयं कद्रूः भर्तुः बहुमता भवति ।

अलब्धसन्ताना अहं कथं वा पतिं कश्यपं सेवितुं शक्नोमि इति खिद्यते । स्वगृहं गत्वा गण्डशिलासदृशौ अण्डौ वीक्ष्य विचारमग्ना भवति । तदा ‘“अम्ब, अम्ब” इति शिशोः कस्यचन स्वरं श्रुत्वा पुरतः चलन्तम् अण्डं दृष्ट्वा अण्डकर्परपिहितः मम कुमारः मामेव सकरुणं स्मरति इति चिन्तयति । लोहायससदृक्षं लोहकाष्ठं गृहीत्वा अण्डकर्परं भिनत्ति । तेन तस्मात् अण्डात् केवलम् अर्धशरीरमात्रः शिशुः बहिरायाति । पूर्वकायमात्रं कुमारं पश्यन्ती विनता ” हा हतोसि खलु मृत्युप्रायया मया, अहं पुत्रघातिनी, अहं पुत्रघातिनी” इति विलपति । वत्स ! “कर्पख्याजेन चूर्णितोऽसि खण्डितोऽसि । कुमार मां क्षमस्व । मां परिष्वजस्व । अहो, भवान् अनूरुः, उत्तरकायहीनः” इति वदन्ती मूर्च्छति । तदा अनूरुः शनैः शनैः तस्याः सकाशं गत्वा परिस्पृशति ।

अत्रान्तरे द्वौ मुनिकुमारकौ तत्र आगत्य अनूरुं मातरं विनतां च विलोक्य, अनूरुः तेजस्सम्पन्नः महापुरुष इति, सः भगवतः सूर्यस्य रथसारथिः भविष्यतीति अक्त्वा तम् आशीर्भिः अभिनन्द्य निर्गच्छतः । तदा तत्र तपस्वी कश्यपः अपि आगच्छति । अनूरुं दृष्ट्वा `तम् अभिनन्दति विनताञ्च अनुनयति । शीघ्रमेव स्वतपोबलात् पुत्रम् अनूरुं भगवतः सूर्यस्य सकाशं प्रेषयति । एवम् अनूरुरपि शनैः शनैः उड्डीय आदित्यस्य लोकं गत्वा तस्य रथसारथिः भवति । अनूरुः भगवतः सूर्यस्य रथं चालयन् लोकं सर्वं सर्वदा परिरक्षति । तद्दृष्ट्वा विनता आत्मानं धन्यं मनुते, सम्पादिता खलु धन्यता यदस्माकम् अन्वये ईदृशस्य महानुभावस्य सम्भवो जातः इति वासुक्यादयः भ्रातरः अमितम् आनन्दम् अनुभवन्ति ।

कठिनशब्दार्थाः (కఠిన పదాలకు అర్థాలు)

1. कर्परम् = अण्डस्य कवचम्, గుడ్డు పైన పెంకు
2. जिघांसु = हन्तुम् इच्छति इति, చంపడానికి ఇష్టపడిన
3. प्रवरः = गॊत्रप्रवर्तकस्य ऋषेः सन्तानम्, గోత్ర ప్రవర్తకుని ఋషి యొక్క సంతానం

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 1st Poem रहीम के दोहे Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 1st Poem रहीम के दोहे

लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
रहीम का संक्षिप्त परिचय लिखिए ।
उत्तर:
कवि का पूरा नाम – अब्दुर्रहीम खानखाना
जीवनकाल – सन् 1556-1627 ई.
जन्म स्थान – लाहौर
माता – पिता – बैरम खान – सुल्तान बेरम
भाषाएँ – तुर्की, संस्कृत, अरबी व फारसी भाषाओं के ज्ञाता
रचनाएँ – रहीम सतसई, बरवै नायिका भेद, श्रृंगार सोरठा आदि ।
भाषा शैली – सरल और अद्भुत
कविताओं की भाषा – अवधि, ब्रज तथा खडीबोली

प्रश्न 2.
रहीम के अनुसार अपने दुःख क्यों छिपाना चाहिए ?
उत्तर:
रहीम के अनुसार अपने दुःख को अपने मन में ही छिपा रखना चाहिए । क्यों कि दूसरों को सुनाने से लोग सिर्फ उसका मज़ाक उडाते हैं, परंतु दुःख को बाँटते नहीं है।

एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
रहीम का पूरा नाम क्या है ?
उत्तर:
अब्दुर्रहीम खानखाना

प्रश्न 2.
रहीम किन – किन भाषाओं के ज्ञाता थे ?
उत्तर:
तुर्की, संस्कृत, अरबी व फारसी भाषाएँ

प्रश्न 3.
रहीम किनके दरबारी कवि थे ?
उत्तर:
बादशाह अकबर के

प्रश्न 4.
रहीम के अनुसार विद्याहीन मनुष्य किस के समान है ?
उत्तर:
बिना पूँछ और सिंग

दोहे (దోహాలు)

1. रहिमन धागा प्रेम का, मत तोरो चटकाय ।
टूटे से फिर ना जुरै, जुरै गांठ पर जाय ॥

शब्दार्थ :
चटकाय = झटका, విదిలింపు, జాడింపు, ఊపు ,
जुरै = जुडना, అతికించుట, కలియుట
तोरो = तोडना, త్రుంచుట, విరుచుట
पर जाय = पड़ना, పడుట, సంభవించుట

भाव : प्रेम का धागा (संबंध) बडा ही नाजुक होता है । इसलिए इसे टूटने नहीं देना चाहिए। जिस तरह टूटे धागों को जोडने पर गाँठ पड़ जाती है वैसे ही संबंधों में भी गाँठ पड़ जाती है ।

భావము : ప్రేమ అనే దారము (సంబంధం) చాలా నాజూకైనది. ఇందువల్ల దీనిని తెగనీయకూడదు. ఏ విధంగానైతే తెగిన దారాలను కలిపినపుడు ముడిపడుతుందో . అదే విధంగా సంబంధాల్లో కూడా ముడి (కణుపు) పడుతుంది.

2. रहिमन पानी राखिये, बिन पानी सब सून ।
पानी गये न ऊबरे, मोती मानुस चून ॥

शब्दार्थ :
पानी = चमक, स्वाभिमान, जल ( यहाँ ‘पानी’ का अर्थ तीन अर्थों में दिया गया है ।), మెరుపు, ఆత్మాభిమానం, జలం (నీరు)
सून = सूना, శూన్యము
मानुष = मनुष्य, మానవుడు, మనిషి
चूना = चूना, आटा, సున్నం, పిండి

भाव : रहीम के इस दोहे में “पानी” शब्द के तीन अर्थ हैं। मोती के संदर्भ में चमक, मनुष्य के संदर्भ में आत्म सम्मान, तथा चूने एवं आटे के संदर्भ में पानी । इनके बिना (पानी) सभी व्यर्थ हैं ।

భావము :
రహిమ్ ఈ దోహాలో “పానీ” శబ్దానికి మూడు (3) అర్థాలు చెప్పారు. ముత్యానికి మెరుపు, మనిషికి ఆత్మగౌరవం మరియు సున్నం మరియు పిండికి నీరు. కాబట్టి ఇవి (పానీ) లేనిదే అన్నీ వ్యర్థమే.

3. समय पाय फल होत है, समय पाइ झरि जात ।
सदा रहे नहिं एक सी, का रहीम पछितात ॥

शब्दार्थ :
पाय = पाकर, పొంది
झरिजात = गिर जाता है, పడిపోతుంది
एक सी = एक जैसी (स्थिर), ఒకే విధమైన (స్థిరమైన)
का = किस लिए, దేని కొరకు, దేనికోసం
पछतात = पछताते हो, పశ్చాత్తాప పడుతావో (బాధ)

भाव : समय आने पर वृक्ष पर फल लगता है । झडने का समय आने पर वह झड जाता है । सदा किसी की अवस्था एक जैसी नहीं रहती । इसलिए दुःख के समय पछताना व्यर्थ है ।

భావము : చిగురించే సమయం వచ్చినపుడే వృక్షం మీద ఫలం ఏర్పడుతుంది. రాలిపోయే సమయం వచ్చినపుడు అది రాలిపోతుంది. ఎల్లప్పుడు ఏదికూడా ఒకే పరిస్థితిలో ఉండదు. కాబట్టి దుఃఖం వచ్చినపుడు పశ్చాత్తాపం (బాధ) పడటం వ్యర్థం.

4. टूटे सुजन मनाइए, जौ टूटे सौ बार ।
रहिमन फिर-फिर पोइए, टूटे मुक्ताहार ॥

शब्दार्थ :
टूटे = रूठे हुए, కోపగించుకున్న, అలిగియున్న
सुजन = सज्जन, अच्छे व्यक्ति, సజ్జనుడు, మంచివ్యక్తి
पोइए = पिरोइए, దారంలో ముత్యాలు గ్రుచ్చుట
मुक्ताहार = मोतियों का हार, ముత్యాలహారం

भाव : अगर आपका कोई खास व्यक्ति आपसे नाराज होगया तो उसे मनाए । वह सौ बार रूठे तो सौ बार मनाए । क्योंकि अगर कोई मोती की मां टूट जाती है तो सभी मोतियों को एकत्र कर उसे वापस धागे में पिरोयां जाता है ।

భావము : ఒక వేళ ఎవరైనా మీ ప్రత్యేక వ్యక్తి మీ మీద కోపంతో అలిగినట్లయితే వారిని బుజ్జగించండి. అతడు వందసార్లు అలిగినా వందసార్లు బుజ్జగించండి. ఎందుకంటే ఒకవేళ ఏదైనా ముత్యాలహారం తెగిపోయినట్లయితే దానిలోని ముత్యాలన్నింటిని సేకరించి మరలా దారంలో గ్రుచ్చి ముత్యాల హారంగా తయారు చేయబడుతుందో అలాగే వ్యక్తినీ బుజ్జగించాలి.

5. रहिमन विपदा ही भली, जो थोरे दिन होय ।
हित अनहित या जगत में, जानि परत सब कोय ॥

शब्दार्थ :
विपदा = विपत्ति, संकट, समस्या, मुसीबत, परेशानी, ఆపద, కష్టం, సమస్య, ఇబ్బంది
थोरे = थोड़े, कुछ समय के लिए, కొంచెం, కొద్దిగా, కొంత సమయం కొరకు
हित = भला, अच्छा, మంచి, మేలు
जानि परत = जान लेना, पहचान लेना, తెలుసుకొనుట, గుర్తించుట

भाव : यदि विपत्ति कुछ समय की हो, तो वह भी ठीक ही है, क्यों कि विपत्ति में ही सबके विषय में जाना जा सकता है कि संसार में कौन हमारा हितैषी है और कौन नहीं ।

భావము : ఒక వేళ ఆపద అనేది కొంత సమయానిదే అయినప్పటికి అది కూడా మంచిదే. ఎందుకంటే ఆపదలో మాత్రమే ప్రపంచంలో ఎవరు మన మంచిని లేదా శ్రేయస్సును కోరతారు ఎవరు కోరుకోరు అనేది తెలుస్తుంది.

6. रहिमन निज मन की विथा, मन ही राखो गोय ।
सुनी इलै हैं लोग सब, बाटी न लें हैं कोय ॥

शब्दार्थ :
निज = अपना, తన, స్వీయమగు
विथा = व्यथा, వ్యధ, బాధ
गोय = गोपनीय, रहस्यमय, छिपाने योग्य, గోపనీయత, రహస్య పూరిత, దాచిపెట్టదగిన
इटिल हैं = इठलाना, मजाक उड़ाना, हंसी उडाना, మిడిసిపడుట, ఎగతాళి చేయుట, హేళన చేయుట

भाव : अपने दुःख को अपने मन में ही रखना चाहिए। दूसरों को सुनाने से लोग सिर्फ उसका मज़ाक उड़ाते हैं परंतु दुःख को बाँटते नहीं हैं।

భావము : తన దుఃఖాన్ని తన మనస్సులోనే ఉంచుకోవాలి. ఎందుకంటే ఇతరులకు వినిపించినందువల్ల అందరూ అతనిని హేళన చేస్తారు తప్ప ఆ దుఃఖాన్ని పంచుకోరు.

7. खैर, खून, खाँसी, खुसी, बैर, प्रीति, मदपान ।
रहिमन दाबै ना दबै, जानत सकल जहान ॥

शब्दार्थ :
खैर = खैरियत, कुशल समाचार, ఆరోగ్యం, కుశల సమాచారం
खून = हत्या, హత్య
बैर = शत्रुता, दुश्मनी, శతృత్వము

भाव: दुनिया जानती है कि खैरियत (स्वास्थ्य), खून (हत्या), खाँसी, खुशी, दुश्मनी, प्रेम और शराब का नशा छिपाए नहीं छिपता है ।

భావము : ఆరోగ్యము, హత్య, దగ్గు, సంతోషం / ఆనందం, శతృత్వం, ప్రేమ మరియు మద్యం మత్తు దాచినా దాగవు అన్న విషయం ప్రపంచం మొత్తానికి తెలుసు.

8. रहिमन विद्या, बुद्धि नहीं, नहीं धरम जस दान ।
भू पर जनम वृथा धरै, पशु बिन पूँछ विषान ॥

शब्दार्थ :
धरम = धर्म, कर्तव्य, ధర్మము, కర్తవ్యం
जस = जैसा, ఎలాగైతే
वृथा = व्यर्थ, बेकार, निरर्थक, बिना मतलब का, వ్యర్థం, వృథా , అర్థంలేని
धरै = धारण करना (जन्म लेना ), ధరించుట (జన్మించుట)
विषान = सींग, కొమ్ములు

भाव : जिसके पास न तो विद्या है, न बुद्धि है, जिन्होंने न तो धर्म किया है, न यश अर्जित किया है और न दान दिया है उनका पृथ्वी पर जन्म लेना व्यर्थ है । वे लोग तो बिना पूँछ और सिंग के पशु के समान हैं ।

భావము : ఎవరివద్దనైతే విద్యా, బుద్ధిలేదో ఎవరైతే ధర్మాన్ని, కీర్తి – ప్రతిష్టలను సంపాదించలేదో మరియు దానం చేయలేదో వారు భూమి మీద జన్మించడం వ్యర్థం. అలాంటి వారు తోక మరియు కొమ్ములు లేని పశువుతో సమానం.

दोहे के भाव (దోహాలు భావార్థాలు)

1. रहिमन धागा प्रेम का, मत तोरो चटकाय ।
टूटे से फिर मा जुरै, जुरै गांठ पर जाय ॥

भावार्थ : इस दोहे में रहीम उपदेश देते हैं कि “प्रेम का धागा (संबंध ) बडा ही नाजुक होता है । इसलिए इसे टूटने नहीं देना चाहिए । क्यों कि, जिस तरह टूटे धागों को जोडने पर गाँठ पड जाती है वैसे ही संबंधों में भी गाँठ पड जाती है’ ।

భావార్థము : రహీమ్ ఈ దోహాలో ప్రేమ అనే దారము (సంబంధం) చాలా నాజూకైనది. ఇందువల్ల దీనిని తెగనీయకూడదు. ఎందుకంటే ఏవిధంగానైతే తెగిన దారాలను కలిపినపుడు ముడిపడుతుందో అదే విధంగా సంబంధాల్లో కూడా ముడి (కణుపు) పడుతుందని ఉపదేశించారు.

2. रहिमन विपदा ही भली, जो थोरे दिन होय ।
हित अनहित या जगत में, जानि परत सब कोय ॥

भावार्थ : इस दोहे में रहीम का कहना है कि “यदि विपत्ति कुछ समय की हो, तो वह भी ठीक ही है। क्यों कि विपत्ति में ही संसार में कौन हमारा हितैषी है और कौन नहीं सबके विषय जाना जा सकता है ।

భావార్థము : ఈ దోహాలో రహీమ్ ఒకవేళ ఆపద అనేది కొంత సమయానిదే అయినప్పటికి అది కూడా మంచిదే. ఎందుకంటే ఆపదలో మాత్రమే ప్రపంచంలో (సమాజం) ఎవరు మన మంచిని / శ్రేయస్సును కోరతారు, ఎవరు కోరుకోరు అనేది తెలుస్తుందని చెప్పారు.

3. खैर, खून, खाँसी, खुसी, बैर, प्रीति, मदपान ।
रहिमन दाबै ना दबै, जानत सकल जहान ॥

भावार्थ : कवि रहीम का कहना है कि “संसार में खैरियत (स्वास्थ्य), खून (हत्या), खाँसी, खुशी, दुश्मनी, प्रेम और शराब का नशा छिपाने पर भी छिपाया नहीं जा सकता ।

భావార్థము : ఆనందం, శతృత్వం, ప్రేమ మరియు మద్యం మత్తును దాచినా దాగవు” అని చెప్పారు.

रहीम के दोहे Summary in Hindi

कवि परिचय (కవి పరిచయం)

रहीम का पूरा नाम अब्दुर्रहीम खानखाना था । आपका जन्म सन् 1556 ई को लाहौर में हुआ । उनके पिता का नाम बैरम खान तथा माता का नाम सुल्तान बेगम था । बैरम खान बादशाह अकबर के संरक्षक थे ।

रहीम तुर्की, संस्कृत अरबी व फारसी भाषाओं के ज्ञाता थे। रहीम अकबर के दरबारी कवि थे । उनकी मृत्यु सन् 1627 ई. में हुई ।

साहित्यिक योगदान : रहीम ने अपनी काव्य रचना द्वारा हिन्दी साहित्य की अद्भुत सेवा की ।

रहीम के ग्रंथों में “रहीम सतसई”, “बरवै नायिका भेद”, “नगर शोभा’, ‘श्रृंगार सोरठा,” “फुटकर बरवै’, सवैये आदि प्रसिद्ध हैं । रहीम के काव्य में नीति, भक्ति, प्रेम और श्रृंगार का सुंदर समावेश मिलता है । इन्होंने अपने अनुभवों को सरल शैली में अभिव्यक्त किया । इनकी काव्य रचनाओं में अवधि, ब्रज भाषा और खडी बोली का प्रयोग किया गया है । रहीम ने तद्भव शब्दों का अधिक प्रयोग किया है ।

Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material 1st Lesson सोमदत्तचरितम् Textbook Questions and Answers.

TS Inter 2nd Year Sanskrit Study Material 1st Lesson सोमदत्तचरितम्

निबन्धप्रश्नौ (Essay Questions) (వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు)

1. सोमदत्तस्य पराक्रमं वर्णयत ।
(సోమదత్తుని పరాక్రమం గురించి తెలుపండి.)
(Describe the valour of Somadatta)
2. सोमदत्तेन कृतं मत्तकालनिग्रहं विशदयत ।
(Narrate the killing of Mattakala by Somadatta.)
(సోమదత్తుడు మత్తకాలుని వధించిన విధానం రాయండి.)
జవాబు:
‘సోమదత్తచరితం’ అనే పాఠ్యభాగాన్ని మహాకవి దండి రచించాడు. దండి రచించిన ‘దశకుమారచరితం’ అనే గ్రంథం నుండి ఈ సోమదత్తచరితం అనే పాఠ్యభాగం స్వీకరింపబడినది. ఇందులో సోమదత్తుని చరిత్ర అద్భుతముగా వర్ణింపబడింది.

మహాకాలక్షేత్రంలో రాజవాహనుడిని సోమదత్తుడు కలిశాడు. తన వృత్తాంతాన్ని ఈ విధంగా వివరంగా చెప్పాడు. ఓ రాజా ! నేను తమను గురించి అడవిలో తిరుగు తుండగా దప్పికతో నీరు త్రాగడానికి ఒక చెరువును సమీపించాను. అక్కడ ఒక దివ్యరత్నాన్ని చూశాను. తీవ్రమైన ఎండ ఉండటం వల్ల ఒక పాతబడిన శివాలయం దగ్గరకు వెళ్ళాను. అక్కడ కొంతమంది బాలురతో ఉన్న ఒక వృద్ధుడిని చూశాను.

కుశల ప్రశ్నలు అడిగాను. తాను దరిద్రుడనని, భిక్షాటన చేస్తూ తల్లిలేని పిల్లలను రక్షిస్తున్నానని చెప్పాడు. నేను దయతలచి ఆ రత్నాన్ని ఆ వృద్ధునికి ఇచ్చాను. అది విని నేను అతనితో అయ్యా ! ఈ రాజ్యం ఎవరిది ? అతని పేరు ఏమిటి ? అని అడిగాను. దానికి సమాధానంగా ఆ వృద్ధుడు మహాత్మా ! ఈ ప్రాంతాన్ని వీరకేతువు పాలిస్తున్నాడు. అతని కుమార్తె వామలోచన, ఆమెను వివాహం చేసుకోవడానికి లాటదేశాధిపతి అయిన మత్తపాలుడు ఇష్టపడ్డాడు.

కాని అతని కోరికను వీరకేతువు అంగీకరించలేదు. దాంతో మత్తపాలుడు వీరకేతువుపై కోపగించాడు. యుద్ధానికి కూడా సన్నద్ధమయ్యాడు. అయితే భయపడిన వీరకేతువు కుమార్తెను మత్తపాలునికి అప్పగించారు.

‘ఆమెను తన దేశంలో వివాహం చేసుకోవాలని ఆమెతోపాటు బయలుదేరాడు. దారిలో వేటకోసం ప్రయాణం ఆపాడు. ఆ సమయంలో వీరకేతువు కుమార్తెకు రక్షణగా నియమింపబడిన మానపాలుడు అనేవాడు తమ రాజుకు అవమానం కల్గించిన మత్తకాలునిపై దాడిచేయాలనుకొని అదనుకోసం వేచియున్నాడు.

ఈ మాటలు విని నేను ఆ వృద్ధునికి రత్నం ఇచ్చాను. ప్రయాణ బడలికవల్ల నేను అక్కడే నిద్రించాను. ఏదో అలికిడికి నిద్రలేచిన నన్ను చూసి ఆ వృద్ధుడు “ఇతడే దొంగ” అని రాజభటులకు పట్టించాడు. దాంతో రాజభటులు నన్ను బంధించి కారాగృహంలో బంధించారు. “లోపల ఉన్న వాళ్ళు నీవాళ్ళే” అని చెప్పాడు.

यूयं मम वयस्याः इति निर्दिष्टमेतैः

ఆశ్చర్యపడిన నేను “మీరు ఎవరు ? ఇక్కడ ఎందుకున్నారు ?” అని అడిగాను. దానికి సమాధానంగా వారు “అయ్యా ! వీరకేతువు యొక్క మంత్రి మానపాలుని ఆదేశానుసారం మత్తకాలుడిని చంపడానికి సొరంగ మార్గంలో అతని కోటలో ప్రవేశించాము. అక్కడున్న బంగారం, రత్నాలను దొంగిలించి అడవిలోకి వెళ్ళాము. మరుసటిరోజు భటులు. మమ్ములను గమనించి, బంగారాన్ని, రత్నాలను తీసుకున్నారు. దానిలో ఒక రత్నం దొరకలేదని భావించి మమ్ములను ఈ కారాగృహంలో బంధించారు.” అని చెప్పాడు. అది విని నేను నాకు దొరికిన రత్నం ముసలివానికి ఇచ్చినదే అని భావించాను.

నేను వారి గురించి వెతుకుతున్న విషయం చెప్పి, ఏదో మాట్లాడుతూ వారితో స్నేహం చేసి అర్థరాత్రి వారి సంకెళ్ళు తెంపి, నా సంకెళ్ళు తెంపుకొని కారాగృహం నుంచి బయటపడినాను. తరువాత ఎదుట నిద్రపోతున్న కాపలాదారుల ఆయుధాలను తీసుకొని, నగర రక్షకుల నుండి తప్పించుకొని మానపాలుని శరీరంలో ప్రవేశించాము. మానపాలుడు తన సేవకుల ద్వారా నా గురించి తెలుసుకొని నన్ను గౌరవించాడు.

మరుసటి రోజు మత్తకాలునిచే పంపించబడిన సైనికులు మానపాలునిచేరి “ఓ మంత్రీ, రాజమందిరంలోకి సొరంగ మార్గం ద్వారా దొంగచాటుగా ప్రవేశించి, ధనాన్ని అపహరించిన దొంగలు మీ రాజ్యంలో ప్రవేశించారు. వారిని అప్పగించు లేదా నీకు చాలా ప్రమాదం కలుగుతుంది, అని కఠినంగా పలికారు. అది విని కోపంతో మానపాలుడు లాటపతి ఎవరు ? అతనితో స్నేహం ఏమిటి ? ఆ నీచుని వలన మనకు కలిగే ప్రయోజనం ఏమిటి ? అని సైనికులను భయపెట్టాడు.

ललाटपतिः कः ? तेन मैत्री का ?

దానివల్ల కోపగించిన మత్తపాలుడు కొంతమంది సైనికులతో మానపాలునితో యుద్ధం చేయడానికి సిద్ధపడ్డాడు. యుద్ధసన్నద్ధుడైన మానపాలుడు మత్తికాలునితో యుద్ధం చేయడానికి సిద్ధమయ్యాడు. నేను కూడా కవచాన్ని ధరించి అతడిచ్చిన ఆయుధాలతో మంచి సారధితో కూడిన రధంపై ఎక్కి యుద్ధానికి ప్రయాణమయ్యాను. శత్రుసమీపానికి వెళ్ళాను. మత్తకాలుని రధంపై దూకి అతడి కంఠాన్ని ఖండించాను.

శత్రుసంహారంవల్ల సంతోషించిన మంత్రి నన్ను అనేక విధాలుగా సన్మానించాడు. ఈ విషయం విని అనందించిన వీరకేతువు నన్ను బాగా అభినందించాడు. ఒక శుభముహూర్తంలో ఆయన కుమార్తెను నాకు ఇచ్చి వివాహం జరిపించాడు. తరువాత యువరాజుగా బాధ్యతలను తీసుకున్నాను. నేను రాజ్యపాలనలో అతనికి సహకరిస్తూ నా భార్యతో సుఖమయమైన జీవితాన్ని గడుపుతున్నాను.

ఎన్ని సుఖములున్నా తమను విడచి ఉండవలసి ఉన్నందుకు మనసులో దుఃఖ పడుతున్న సమయంలో ఒక సిద్ధపురుషుడు నన్ను చూచి “త్వరలో నీవు నీ మిత్రుడిని కలుసుకొని ఆనందించగలవు, అనే మాట విని మహాకాళక్షేత్ర నివాసుడైన పరమశివుని ఆరాధించుటకు నా భార్యతో కలిసి ఇక్కడికి వచ్చి, మహా శివుని అనుగ్రహంతో మిమ్ములను దర్శించుకున్నాను.” అని సోమదత్తుడు తన వృత్తాంతాన్ని రాజవాహనునికి తెలియజేశాడు.

Introduction: The lesson Somadatta Charitam is an extract from Dasakumaracharita written by Dandin. Dandin’s use of graceful words is praised as दण्डिनः पदलालित्यम् । Somadatta, who was separated from his friend Rajavahana tells him his story after meeting him a year later.

Meeting the Old Brahmin: Somadatta told Rajavahana that while searching for his friend, he found in a forest a valuable ruby. He took it and went to the temple of Siva that was nearby to take rest. There he met an old Brahmin, who took care of his many children by begging alms. He told Somadatta about the army camp of Mattakala.

The Story of Mattakala: Mattakala, the king of Lata wanted to marry Vamalochana, the daughter of Viraketu, the ruler of that region. When Viraketu rejected, he attacked him. The frightened Viraketu offered his daughter to Mattakala. Mattakala decided to many Vamalochana at his place, and camped there on the way for hunting. Manapala, the minister of Viraketu, who was appointed as an escort of the princess, also camped nearby, waiting for a chance to kill Mattakala.

The Prisoner: Taking pity on the Brahmin, Somadatta gave the ruby to him. After sometime the Brahmin returned followed by some soldiers and accused Somadatta as a thief. असौ दस्यः The soldiers put Somadatta in a prison. There he learned the other prisoners were followers of Manapala. निर्दिष्ट मेतैः भटैः | They entered the tent of Mattakala at night through the way of a tunnel to kill him. But as he was not there, they had stolen the money that was there. The soldiers caught them the next day, and found a precious ruby missing. During the night, Somadatta freed himself, and escaped along with them and reached the camp of Manapala.

Killing of Mattakala: The next day Mattakala’s men came to Manapala and ordered him to hand over the robbers. Manapala abused Mattakala saying that he did not want Mattakala’s friendship. लाटपतिः कः ? तेन मैत्री का ? The angry Mattakala attacked Manapala. Somadatta also took part in the fight, and driving his chariot to the place where Mattakala was, jumped into his chariot, and killed him with his sword.

Viraketu became happy and married his daughter to him. Following the advice of an ascetic Somadatta, accompanied by his wife came to worship Mahakala Siva, and met Rajavahana.

सन्दर्भ वाक्यानि (సందర్భవాక్యాలు)(Annotations)

1. असौदस्युः

परिचय : इदं वाक्यं सोमदत्तचरितम् इति पाठ्यभागत् स्वीकृतम् कविः दण्डः ग्रन्थः दशकुमारचरितम् ।
सन्दर्भ : सोमदत्त स्वकथां राजवाहनाय एवं अवदत् ।
भाव : सोमदत्तं दर्शचित्वावृद्धः स एव चोर इति अवदत्त ।
विवरणम् : मित्र ! राजभटा तं परित्यज्य मां रज्जुथिः गांढ निशम्य कारागारे न्यक्षिपत्, सः वृद्धः कैश्चनभटैः सह अनुयातः तत्रागत्य मां ” अस दस्युः” इति आदर्शयत् ।

2. यूयं मम वचस्या इति निर्दिष्टमेतैः भटैः

परिचय : इदं वाक्यं सोमदत्तचरितम् इति पाठ्यभागत् स्वीकृतम् कविः दण्डिः ग्रन्थः दशकुमारचरितम् ।
सन्दर्भ : सोमदत्त कारागारस्य भटानां संभाषणे सोमदत्तः अवदत् ।
भाव : हे भटाः ! यूयं मम मित्राणि इतिमया श्रुतं किमिदं सत्यं ? इति अवदत् ।
विवरणम् : ननु पुरुषाः वीरपुरुषाः निमित्तेन केन निर्विशय कारावासदुःखं दुस्तरम् ।

3. ललाटपतिः कः ? तेन मैत्री का ?
परिचय : इदं वाक्यं सोमदत्तचरितम् इति पाठ्यभागत् स्वीकृतम् कविः
दण्डिः ग्रन्थः दशकुमारचरितम् ।
सन्दर्भ : सोमदत्तः भटान् प्रति एवं अवदत् ।
भाव : ललाटपतिः दुर्मार्गः, तस्य सेवया अस्माकं किं प्रयोजनम् ।
विवरणम् : भटाः मानपालं उपेत्य “मत्रिन् ! अस्मदीय राजमन्दिरे सुरंगया बहुधनं अपहृत्य चोरवीराः भवतां कटकं प्राविशन्, ललाटपतिः अत्यन्त नीचः । तस्य सेवया अस्माकं प्रयोजनं नास्ति ।

कठिनशब्दार्थाः (కఠిన పదాలకు అర్ధాలు)

1. अम्बरमणिः = सूर्य:, సూర్యుడు
2. देवतायतनम् = देवालयः, దేవాలయము
3. दस्युः = चोरः, దొంగ
4. अध्वश्रमः = मार्गायासः, మార్గశ్రమ
5. किङ्कराः = सेवकाः, సేవకులు
6. विषण्णाः = दुःखिताः, దుఃఖితులు
7. तुमुलसङ्गरकरं = सङ्कुलं युद्धं कुर्वाणम्, భీకర యుద్ధాన్ని చేయుచున్నవాడి
8. अरातिः. = शत्रु, శత్రువు

व्याकरणांशाः (వ్యాకరణం)

सन्धयः (సంధులు)

1. किञ्चित् + दूरम् = किञ्चिद्दूरम् – जश्त्वसन्धिः
2. अनेकैः + उपायैः = अनेकैरुपायैः – विसर्गसन्धिः
3. तत् + न = तन्न – अनुनासिकसन्धिः
4. तनयैः + सह = तनयैस्सह – विसर्गसन्धिः
5. सुहृत् + जनः = सुहृज्जनः – श्श्रुत्वसन्धिः
6. तत् + श्रुत्वा = तच्छ्रुत्वा – जश्त्वम्सन्धिः
श्श्रुत्वम् – चर्त्वम् – छत्वम्

समासाः సమాసాలు

1. दीनम् आननं यस्य सः तं दीनाननम् बहुव्रीहिः
2. बहवश्च ते तनयाश्च, बहुतनयाः तैः समेतः तं, बहुतनयसमेतं – तृतीयातत्पुरुषः
3. अध्वनः श्रमः, तेन खिन्नः, अध्वश्रमखिन्नः – तृतीयातत्पुरुषः
4. कशायाः घातः, तेन चिह्नितं शरीरं यस्य सः, कशाघातचिह्नितशरीरः – बहुव्रीहिः
5. समस्तञ्च तत् वस्तु च तस्य शोधनं, तस्य वेला, तस्यां, समस्तवस्तु शोधनवेलायाम् – षष्ठीतत्पुरुषः
6. न विद्यते अर्घः अस्य इति अनर्घम् । अनर्घञ्च तत् रत्नञ्च, अनर्घरत्नं, तस्य अनर्घरत्नस्य विशेषणपूर्वपदकर्मधारयः
7. रोषेण अरुणिते नेत्रे यस्य सः, रोषारुणितनेत्रः – बहुव्रीहिः
8. रणस्य निश्चयः, रणनिश्चयः सः कृतः येन सः कृतरणनिश्चयः – बहुव्रीहिः
9. सन्नद्धाः यधाः येन सः, सन्नद्धयोधः – बहुव्रीहिः
10. चतुरश्च असौ सारथिश्च चतुरसारथिः तेन युक्तः तं चतुरसारथियुक्तम् – तृतीयातत्पुरुषः
11. परमश्च असौ आनन्दश्च परमानन्दः तेन सम्भृतः परमानन्दसम्भृतः – तृतीयतत्पुरुषः
12. राज्यस्य सुखं राज्यसुखं, नैकविधञ्चं तत् राज्यसुखं, नैकविधराज्यसुखम् – विशेषणपूर्वपदकर्मधारयः
13. भवतः विरहः भवद्विरहः, तस्य वेदना, तया विकलः हृदयः यस्य सः – तं भवद्विरहवेदनाविकलहृदयं – बहुव्रीहिः

सोमदत्तचरितम् Summary in Sanskrit

कविपरिचयः

‘सोमदत्तचरितम्’ नाम पाठ्यांशोऽयं दण्डिमहाकविना विरचितात् दशकुमारचरितात् गृहीतः । ” त्रयो दण्डिप्रबन्धाश्च त्रिषु लोकेषु विश्रुताः” इति राजशेखरकविना उक्तप्रकारेण दण्डिमहाकविः “अवन्तिसुन्दरी कथा, दशकुमारचरितम्, काव्यादर्शः ” इति त्रीन् ग्रन्थान् अरचयत् इति ज्ञायते । अवन्तिसुन्दरीकथायाः प्रस्तावनायाम् उक्तानुसारं दण्डी गौरीवीरदत्तयोः पुत्र इति भारबिमहाकवेः प्रपौत्रः इति च अवगम्यते । अपि चायं कविः प्रायः सप्तम शताब्दौ आसीदिति साहित्येतिहासग्रन्थकर्तारः अभिप्रयन्ति । दशकुमारचरिते दण्डिनः गद्यशैली सरसा सरला सुबोधा च । दशकुमारचरितस्य गद्यं न श्लोषाद्यलङ्कारैः संकीर्णम् । न वा दीर्घसमासैः विषमीकृतम् । अर्थस्य स्पष्टता, सुमधुरभावाभिव्यक्तिः ललितपदप्रयोगश्च सर्वत्र दृश्यन्ते । अत एव “दण्डिनः पदलालित्यम्’ इति प्रशंसन्ति पण्डिताः ।

सारांश

दशकुमारचरितं पूर्वपीठिका उत्तरपीठिका चेति भागद्वयात्मकं प्रथते । पूर्वपीठिकायां पञ्च उच्छ्वासाः उत्तरपीठिकायां च अष्टौ उच्छ्वासाः विद्यन्ते । प्रस्तुतपाठ्यभागः सोमदत्तचरितं तृतीयोच्छासे वर्णितम् अस्ति । मगधराज्यस्य राजा राजहंसः आसीत् । तस्य पुत्रः राजवाहनः । राजवाहनस्य अपि च तस्य मित्राणां चरितम् अस्मिन् ग्रन्थे चित्रितमस्तीति कृत्वा अस्य दशकुमारचरितम् इति नाम निश्चितम् ।

सोमदत्तः विन्ध्यारण्ये राजवाहनम् अन्विष्यन् कदाचित् पिपासाकुलो भूत्वा जलं पातुं नदीं प्रति याति । तत्र उज्ज्वलाकारं रन्नमेकं पश्यति । तन्नीत्वा सूर्यस्य तापकारणात् देवतायतनं गत्वा तत्र स्थिताय वृद्धाय तद्रन्नं ददाति । किन्तु स वृद्धः राजभटैः बद्धो भूत्वा तान् तत्रानीय सोमदत्तं दर्शयन् असौ दस्युः इति कथयति । तत्पूर्वमेव ‘“मत्तकालो नाम लाटदेशराजः अस्मद्राज्ञः वीरकेतोः तनयां वामलोचनां परिणेतुम् इच्छति । वीरकेतुः तन्नाङ्गीकरोति ।

क्रुद्धों मत्तकालः वीरकेतुं युद्धे विजित्य वामलोचनां नीत्वा स्वदेशम्प्रति गच्छन् अस्मिन् वने विश्राम्यति’ इत्यादिं कथां विवृणोति स वृद्धः । एतत् श्रुत्वा सोमदत्तः वीरकेतोः सचिवस्य मानपालस्य साहाय्येन मत्तकालं हन्ति । वीरकेतुरपि सोमदत्तस्य शौर्यं विदित्वा स्वीयां तनयां वामलोचनां तस्मै ददाति विवाहादिकं च निर्वहति । ततश्च सोमदत्तः भार्यया सह महाकालक्षेत्रं गत्वा तत्र राजवाहनेन मिलति ।

सोमदत्तचरितम् Summary in English

Introduction

Introduction: The Lesson Somadattacharitam is an extract from Dasakumaracharita written by Dandin. Rajasekhara praised Dandin saying that his three works wére well known in the three worlds. Those works are — Avantisundarikatha, Dasakumaracharita and Kavyadarsa. According to the introduction in Avantisundarikatha, Dandin was the great grandson of Bharavi. Dandin belonged to the seventh century AD. He was praised for the use of graceful words. दण्डिनः पदलालित्यम् इति ।

सोमदत्तचरितम् Summary in Telugu

కవి పరిచయం

‘సోమదత్తచరితం’ అనే పాఠ్యభాగాన్ని మహాకవి దండి రచించాడు. ఆ మహాకవి రచించిన ‘దశకుమారచరితం’ నుండి ఈ పాఠం స్వీకరింపబడింది. “దండి యొక్క మూడు ప్రబంధాలు లోకంలో విశేష కీర్తిని పొందాయి’. అని అనే రాజశేఖరుని మాటలను అనుసరించి ఈ దండి మహాకవి అవంతిరాజసుందరీకథాః, దశకుమారచరితం, కావ్యాదర్శః అనే మూడు గ్రంథాలను రచించాడని తెలుస్తున్నది. అవంతీసుందరీ కథ యొక్క ప్రస్తావనలో చెప్పిన దానిని అనుసరించి దండి గౌరీ, వీరదత్తుల కుమారుడని, భారవికి ముని మనుమడని తెలుస్తున్నది. మరియు ఈ దండి కవి క్రీ.శ. 7వ శతాబ్దంలో ఉన్నట్లుగా సాహిత్యకారుల అభిప్రాయము.

దశకుమారచరితంలో దండి మహాకవి శైలి సరశంగాను, సుబోధకంగాను ఉంటుంది. ఈ దశకుమారచరితంలోని గద్యశైలి శ్లేషాది అలంకారాలతో కూడి ఉంటుంది. మరీ అంత పెద్ద సమాసభూయిష్ట వాక్యాలు ఉండవు. అర్ధస్పష్టత, సుమధుర భావాభివ్యక్తీకరణ, లలితపదప్రయోగం అన్నింట కన్పిస్తుంది. అందువల్లనే ‘దండినః పదలాలిత్యం’ అనే ప్రశంస ఏర్పడింది.

సారాంశము

‘దశకుమారచరితం’ అనే గ్రంథంలో పూర్వపీఠిక, ఉత్తరపీఠికా అనే రెండు భాగాలు ఉన్నాయి. వాటిలో పూర్వపీఠికయందు ఐదు ఉచ్ఛ్వాసాలు ఉన్నాయి. ఉత్తర పీఠిక యందు ఎనిమిది ఉచ్ఛ్వాసాలు ఉన్నాయి. ప్రస్తుత పాఠ్యభాగమైన సోమదత్తచరితం పూర్వపీఠికలోని తృతీయోచ్ఛ్వాసము నుండి స్వీకరింపబడినది.

మగధ దేశానికి రాజు రాజహంసుడు. అతని పుత్రుడు రాజవాహనుడు రాజ వాహనుని యొక్క మిత్రుల చరిత్ర కూడా ఈ గ్రంథంలో వర్ణింపబడింది. అందుకే ఈ గ్రంథానికి ‘దశకుమారచరితం’ అనే పేరు వచ్చింది.

సోమదత్తుడు వింధ్యారణ్యంలో రాజవాహనుడిని వెతుకుతూ ఒకచోట దప్పికకల్గి నీటిని త్రాగడానికి ఒక నది దగ్గరకు వెళ్ళాడు. అక్కడ బాగా ప్రకాశిస్తున్న ఒక రత్నాన్ని చూచాడు. దానిని తీసికొని ఎండవేడిమిని తప్పించుకోవడానికి ఒక శివాలయం చేరాడు. అక్కడున్న ఒక వృద్ధునికి ఆ రత్నాన్ని ఇచ్చాడు. అయితే ఆ వృద్ధుడు రాజభటులతో బంధింపబడినవాడై తిరిగి సోమదత్తుడిని సమీపించి “ఇతడే దొంగ” అని పలికాడు.

దానికి ముందే మత్తకాలుడు అనే పేరుగల లాటదేశాధిపతి మారాజైన వీర కేతువు యొక్క కుమార్తెను వివాహం చేసుకోవాలనుకున్నాడు. కాని వీరకేతువు దానికి అంగీకరించలేదు. కోపగించిన మత్తకాలుడు వీరకేతువుపై యుద్ధం ప్రకటించాడు. భయపడిన వీరకేతువు కుమార్తెను అతనికి అర్పించాడు. దాంతో మత్తకాలుడు వామ లోచనను తీసుకొని వెళ్తూ ఈ అరణ్యంలో విశ్రమించాడు, అనే కథను వృద్ధుడు వివరించాడు.

ఇదంతా విని సోమదత్తుడు వీరకేతువు తండ్రియైన మానపాలుని సహాయంతో మత్తకాలుడిని చంపాడు. వీరకేతువు కూడా సోమదత్తుని పరాక్రమాన్ని గూర్చి తెలుసుకొని ఆనందించాడు. తన కుమార్తెను వామలోచనను సోమదత్తునికి ఇచ్చి వివాహం చేశాడు. ‘ పిమ్మట సోమదత్తుడు భార్యతో కలిసి మహాకాళక్షేత్రానికి వెళ్ళి అక్కడ రాజవాహనుడిని
కలిశారు.

మగధ రాజ్యానికి రాజు రాజహంసుడు. అతని కుమారుడు రాజవాహనుడు. సోమదత్తుడు విధ్యారణ్యంలో రాజవాహనుడిని వెతుకుతు ఒకసారి దప్పికతో కూడి ఒక నదిని గూర్చి వెళ్తాడు. అక్కడ బాగా ప్రకాశిస్తున్న ఒక రత్నాన్ని చూచాడు. దానిని తీసుకొని ఎండ వేడిమిని తగ్గించుకోవడానికి ఒక దేవాలయానికి వెళ్ళాడు. అక్కడ ఉన్నట్టి ఒక వృద్ధునికి ఆ రత్నాన్ని ఇచ్చాడు. అయితే ఆ వృద్ధుడిని రాజభటులు పట్టుకొని బంధించి తిరిగి సోమదత్తుని వద్దకు తీసుకొని వచ్చారు. సోమదత్తుడిని చూపిస్తూ “ఇతడే దొంగ” అని చెప్పాడు.

వానికి ముందే మత్తకాలుడు అనే పేరు గల లాటదేశరాజు మారాజైన వీరకేతువు యొక్క కుమార్తె అయిన వామలోచనను వివాహం చేసికొనుటకు ఇష్టపడతాడు. వీరకేతువు అంగీకరించలేదు. కోపగించిన మత్తకాలుడుకి వీరకేతువు భయపడి కుమార్తెను అతనికి అప్పగించాడు. అతడు వామలోచనను తీసుకొని తన దేశానికి వెళ్తూ ఈ వనంలో విశ్రమించియున్నాడు, అనే ఆ కథను ఆ వృద్ధుడు విన్నాడు.

ఇదంతా విని సోమదత్తుడు వీర కేతువు మంత్రి అయిన మానపాలుని సహాయంతో మత్తకాలుడిని చంపుతారు. వీరకేతువు కూడా సోమదత్తుని పరాక్రమాన్ని తెలుసుకొని స్వయంగా తన కుమార్తె అయిన వామలోచనను అతనికిచ్చి వివాహం చేస్తాడు. పిమ్మట సోమదత్తుడు భార్యతో కలిసి మహాకాళక్షేత్రమునకు వెళ్ళి అక్కడ రాజవాహనుడిని కలిశాడు.

अनुवादः (అనువాదములు) (Translations)

कस्मिंश्चित् ग्रामान्ते स्वप्रभुणा राजवाहनेन समागतः सोमदत्तः तस्मै स्ववृत्तान्तम् एवमकथयत् – “देव, भवच्चरणकमलसेवाभिलाषी अहं भ्रमन्नेकस्मिन् वने पिपासाकुलः लतापरिवृतं शीतलं नदसलिलं पिबन् तत्र उज्ज्वलाकारं रत्नमेकम् अपश्यम् । तद्गृहीत्वा किञ्चिद्दूरं गत्वा अम्बरमणेः अत्युष्णतया गन्तुमक्षमः तस्मिन्नेव वने स्थितं देवतायतनं प्रविष्टवान् । तत्र दीनाननं बहुतनयसमेतं कञ्चन वृद्धम् अवलोक्य कुशलम् अपृच्छम् |

ఒకానొక గ్రామంలో తన ప్రభువైన రాజవాహనునితో కలసిన సోమదత్తుడు తన వృత్తాంతాన్ని ఈ విధంగా చెప్పాడు – దేవా ! నీ పాదపద్మ సేవను కోరు నేను ఒకానొక అరణ్య ప్రదేశమున సంచరించుచు దప్పికగొని లతలచే కప్పబడిన చల్లని నదీ జలమును త్రాగుచు, అచట ప్రకాశించు ఆకారముగల ఒక రత్నమును కనుగొంటిని దానిని తీసుకొని బయలుదేరి కొంతమార్గమును నడచి, సూర్యుని వేడి ఎక్కువగుటచే నడవడానికి శక్తిలేనివాడనై ఒక వనమందలి దేవాలయములో ప్రవేశించి, దీనవదనుడు, బహుపుత్ర సమేతుడు అగు ఒక వృద్ధ బ్రాహ్మణుని చూచి, దయపుట్టి కుశలప్రశ్నలను అడిగాను.

Somadatta, who met Rajavahana near a village, told his story thus:

My lord, desirous of serving your feet, while wandering every where, one day, when overcome by thirst as I was drinking from a stream surrounded by creepers in a forest, I found a bright gem. I took it. ‘Unable to walk further in the scorching heat of the sun, I went into a small temple to rest, and saw there a poor brahman with a number of children. I asked about his welfare.

चिन्ताकुलः स वृद्धः मामेवम् अवोचत् – “महाभाग, मातृहीनान् सुतानेतान् अनेकैरुपायैः रक्षन्निदानीम् अस्मिन् कुदेशे भैक्ष्यं सम्पाद्य तेनैव एतान् पोषयन् शिवालयेऽस्मिन् निवसामि इति । “भूदेव, एतत्कटकाधिपती राजा कस्य देशस्य ? किं नामधेयः ? अस्य अत्रागमनकारणं किम् ?” इति पृष्टः एवम् अभाषत सः-

“सौम्य, मत्तकालो नाम लाटेश्वरः देशस्यास्य पालयितुः वीरकेतोः तनयां वामलोचनानाम्नीं परिणेतुम् ऐच्छत् । किन्तु वीरकेतुः तन्नाङ्गीचकार । तेन क्रुद्धः मत्तकालः अस्योपरि युद्धं प्रकटीचकार । दुष्टेन तेन भीतः वीरकेतुः महदुपायनमिव स्वतनयां मत्तकालायादात् । हृष्टः सः निजपुरे एवैनां परिणेष्यामि इति निश्चित्य स्वदेशं गच्छन् सम्प्रति मृगयादरेणात्र सैन्यवासमकारयत् । कन्यानुसरणे नियुक्तः मानपालो नाम वीरकेतुमन्त्री निजनायावमानखिन्नः स्वसैन्येन सह अन्यत्र शिबिरं विरच्य मत्तकालं प्रतिरोद्धुम् अनुकूलमवसरं निरीक्षमाणः तिष्ठति” इति ।

విచారగ్రస్తుడైన ఆ వృద్ధుడు నాతో ఈవిధంగా పలికాడు. ఓ మహానుభావా ! మాతృహీనులైన ఈ కుమారులను అనేక ఉపాయములతో రక్షిస్తూ ఈ పాడు దేశమునందు భిక్షను సంపాదించి వీరికి పెట్టుచు ఈ శివాలయమునందు నివసించుచున్నాను.” అని పలికెను. ఓ బ్రాహ్మణుడా ! ఈ శిబిరమునకు అధిపతి ఏ దేశమునకు రాజు ? అతని పేరు ఏమి ? ఇచ్చటకు అతని రాకకు గల కారణం ఏమిటి ? అని అడుగబడినవాడై ఇట్లు పలికెను.

ఓ సౌమ్యుడా ! మత్తకాలుడు అనే పేరు గల లాటదేశపు రాజు ఈ దేశపాలకుడగు వీరకేతుని కుమార్తెయగు వామలోచనను వివాహం చేసుకోవాలనుకున్నాడు. కాని దానికి వీరకేతువు అంగీకరించలేదు. దాంతో కోపగించిన మత్తకాలుడు వీరకేతునిపై యుద్ధం ప్రకటించాడు. వీరకేతువు భయపడినవాడై తన కూతురును గొప్ప కానుకగా మత్తకాలునికి అప్పగించాడు. యువతి లభించడంతో సంతోషించిన చిత్తముగల లాటదేశాధిపతి తన పురమునందే పెళ్ళి చేసుకోవాలి అని నిశ్చయించుకొని, స్వదేశమును గూర్చి వెళ్ళుచూ వేటయందలి ఆదరముతో ఈ అరణ్యమునందు సైన్య శిబిరాన్ని ఏర్పాటు చేశాడు. కన్యయే సర్వస్వమైన వీరకేతునిచే నియోగింపబడిన మానధనుడైన మానపాలుడును వీరకేతు మంత్రి చతురంగ బలములతో కూడినవాడై మరొకచోట శిబిరాన్ని ఏర్పాటుచేసి, ‘మత్తకాలుడిని ఎదిరించడానికి అనుకూలమైన సమయంకోసం నిరీక్షిస్తూ ఉన్నాడు.

Overcome by grief, the Brahmin said, “O great one, I have been somehow taking care of these motherless children by begging alms in this poor place, and staying in this temple of Siva”. I asked him “The ruler of which kingdom has camped nearby ? What is his name ? Why has he come here ?” He answered thus.

“The Lord of Lata, Mattakala by name, hearing again and again of the great beauty of Vamalochana, daughter of Viraketu, ruler of this country, wanted to marry her. But Viraketu rejected. The enraged Mattakala attacked him. Viraketu became afraid and offered his daughter to him as a gift. Mattakala, who was happy, decided to marry her after returning to his own country. He camped here for the pleasure of hunting. Manapala, the minister of Viraketu, who was appointed as the escort of the damsel, became indignant at the insult meted out to his king, and was waiting for an opportune moment to overpower Mattakala, and he camped elsewhere.”

ततः निर्धनाय तस्मै विप्राय तं रत्नमदाम्, सोऽपि तत् गृहीत्वा कुत्रचित् तनयैस्सह अगच्छत् । अध्वश्रमखिन्नोऽहं तत्रैव किञ्चिन्निद्रासुखं प्राप्तवान् । तदनु कशाघातचिह्नितशरीरः स वृद्धः कैश्चन भटैस्सह अनुयातः तत्रागत्य माम् ‘असौ दस्युः’ इत्यदर्शयत् । तदा राजभटाः तं परित्यज्य मां रज्जुभिः गाढं नियम्य कारागारे न्यक्षिपन् | कारागारे स्थितान् अन्यान् पुरुषान् दृष्ट्वा एकम् अपृच्छम् – ननु पुरुषाः वीरपुरुषाः, निमित्तेन केन निर्विशथ कारावासदुःखं दुस्तरम् ? यूयं मम वयस्या इति निर्दिष्टमेतैः भटैः, किमिदम् ? इति ।

పిమ్మట నిర్ధనుడైన ఆ బ్రాహ్మణునికి ఆ రత్నాన్ని ఇచ్చాను. అతడు కూడా ఆ రత్నాన్ని తీసుకొని కుమారునితో కలిసి ఎక్కడికో వెళ్ళాడు. మార్గశ్రమతో బడలికను పొందిన నేను అక్కడే కొద్దిగా నిద్రను పొందాను. పిమ్మట వెనుకకు మరల్చి కట్టబడిన బాహుయుగళము కల్గి, కొరడా దెబ్బల గుర్తులు గల, ఆ బ్రాహ్మణుడు అనేకమంది ఖడ్గదారులచే అనుసరించబడి నన్ను చేరి ఇతడే దొంగ అని చూపించెను. పిమ్మట రాజభటులు అతడిని వదలి, నన్ను తాళ్ళతో గట్టిగా బంధించి కారాగారంలో పడవేశారు. కారాగారంలో ఉన్నట్టి ఇతర పురుషులను చూచి ఒకడిని ప్రశ్నించాను. “ఓయీ ! వీర పురుషులారా ! ఏ కారణముచేత దుస్తరమైన కారాగారవాస దుఃఖమును అనుభవించు చున్నారు .? మీరు స్నేహితులని వీరిచే నిర్దేశింపబడినది ఇది ఏమి ? అని.

Then I offered the jewel to the poor Brahmin. He took it and went away along with his children. I slept there, as I was tired. Later, the brahman came with marks of whip lashes on his body, followed by some soldiers. On seeing me, he called out, “He is the thief.” Thereupon the soldiers let him go, and, seizing me, and having put fetters on my feet, thrust me into a dungeon. I asked one of the fellow prisoners there, “O warriors, for what reason do you experience the suffering of prison stay? Why do they say that you are my friends?”

तदा तैरेवमुक्तम् – “महाभाग, वीरकेतुमन्त्रिणो मानपालस्य किङ्करा वयम् । तदाज्ञया लाटेश्वरमारणाय रात्रौ सुरङ्गद्वारेण तदागारं प्रविश्य तत्र राजाभावेन विषण्णा भूत्वा तत्रस्थं धनमपहृत्य महाटवीं प्राविशाम । अपरेद्युः मत्तकालस्य भटाः अस्मान् अभ्येत्य, दृढं बद्ध्वा निकटमानीय समस्तवस्तुशोधन वेलायाम् एकस्य अनर्घरत्नस्याभावात् अस्मान् हन्तुं कारागारेऽस्मिन् शृङ्खलाभिः बद्ध्वा न्यक्षिपन्” ।

తరువాత వారిచే పలుకబడినది ఓ మహాభాగ ? మేము వీరకేతు మంత్రియగు మానపాలుని సేవకులము. ‘అతని అనుమతితో లలాటపతిని చంపుటకై రాత్రియందు సురంగమార్గమును అతని నిలయమును ప్రవేశించి, అచ్చట రాజు కనబడకపోవుటచే దుఃఖితులమై, గొప్ప ధనమును దొంగిలించి, మహారణ్యంలో ప్రవేశించాము. మరుసటిరోజు మత్తకాలుని సేవకులు మమ్ములను సమీపించి దొంగిలించిన ధనముతోనున్న మమ్ములను చుట్టుముట్టి మిక్కిలి దృఢముగా బంధించి కటకమునకు తీసుకొనివచ్చి, సమస్త వస్తువులను పరిశీలించు సమయంలో ఒక అమూల్య రత్నము కనిపించకపోవుటతో మమ్ములను చంపుటకు ఈ కారాగారంలో గొలుసులతో బంధించి పడవేశారు.

Then they said, “We are the followers of Manapala, the minister of Viraketu. On his order in order to assassinate the king of Lata, we entered his tent through the way of a tunnel. But we became dejected at not finding him there, and having stolen all the money there entered in to the dense forest. The next morning the soldiers of Mattakala caught us and having bound us brought to the camp, and while checking all the items, found that one valuable jewel was missing. They chained us and jailed us to kill us.”

तदा “इदं तदेव माणिक्यं यदहं तस्मै वृद्धाय दत्तवान्” इति निश्चित्य, आत्मनो जन्म नामधेयं युष्मदन्वेषणपर्यटनप्रकारं च तान् प्रत्याभाष्य, समयोचितं संलापं कुर्वन् तैस्सह मैत्रीम् अकार्षम् । ततः अर्धरात्रे तेषां मम च शृङ्खलाबन्धनं निर्भिद्य, बहिरागत्य, कारागारस्य द्वारे निद्रावस्थायां स्थितानां भटानाम् आयुधजालानि आदाय, अभिमुखे आगतान् पुररक्षान् अभिद्राव्य, मानपालस्य शिबिरं प्राविशम् | मानपालः स्वकिङ्करेभ्यः मम वृत्तान्तं तत्कालीनं मम पराक्रमं च निशम्य माम् आर्चयत् ।

అప్పుడు “ఇదే ఆ మాణిక్యము, దీనినే ఆ వృద్ధునికి ఇచ్చాను” అని నిశ్చయించుకొని తన యొక్క జన్మను, పేరును మిమ్ము అన్వేషించుచు తిరిగిన విధమును సమయోచిత సంభాషణములతో స్నేహమును చేశాను. పిమ్మట అర్ధ రాత్రమున వారి యొక్క, నాయొక్క సంకెళ్ళ బంధమును ఛేదించి, వారితో అనుసరింపబడి, నిద్రించిన ద్వారపాలక సమూహపు ఆయుధగణము తీసుకొని, ఎదురై తాకిన నగర రక్షకులను గొప్ప పరాక్రమ లీలచే పార ద్రోలి మానపాలుని శిబిరమును ప్రవేశించాను. మానపాలుడును తన భృత్యుల వలన నా కులాభిమాన వృత్తాంతమును తాత్కాలిక పరాక్రమమును విని నిన్ను అర్పించెను.

I understood that it was the same ruby, which I gave to the Brahmin, and told them about myself, and searching for you, and made friendship with them speaking to them according to the occasion. At midnight, I broke my fetters and theirs, came out, took the weapons of the guards sleeping at the jail gate, and overpowering the camp guards, reached the camp of Manapala. Having heard from his men my story and the valour I showed at that time, Manapala honoured me.

परेद्युः मत्तकालेन प्रेषिताः केचन भटाः मानपालमुपेत्य “मन्त्रिन्, अस्मदीयराजमन्दिरे सुरङ्गया बहुधनम् अपहृत्य चोरवीराः भवतां कटकं प्राविशन् । तानर्पय, नोचेत् महाननर्थः सम्भविष्यति” इति क्रूरतरं वाक्यम् अब्रुवन् । तन्निशम्य रोषारुणितनेत्रः मानपालः “लाटपतिः कः ? तेन मैत्री का ? पुनः अस्य वराकस्य सेवया किं लभ्यम् ?” इति तान् निरभर्त्सयत् ।

तेन कुपितः मत्तकालः कैश्चन भटैस्सहितः मानपालेन योद्धुम् अभ्यागात् । पूर्वमेव कृतरणनिश्चयः मानी मानपालः सन्नद्धयोधः तेन योद्धुं निरगात् । अहमपि तेन दत्तानि रणसमुचितानि आयुधानि दृढतरं कवचं च गृहीत्वा चतुरसारथियुक्तं स्थम् अधिरुह्य योद्धुं निर्गतः । ततः तुमुलसङ्गरकरम् उभयसैन्यम् अतिक्रम्य वेगेन मद्रथं तन्निकटं नीत्वा शीघ्रं रथस्योपरि समुल्लङ्घ्य अरातेः शिरः कर्तनम् अकरबम् । शत्रोः हननेन परमानन्दसम्भृतः मन्त्री मम अनेकविधां सम्भावनाम् अकार्षीत् ।

మరుసటిరోజు మత్తకాలునిచే పంపించబడిన కొంతమంది భటులు మానపాలుడిని సమీపించి “మంత్రీ, మా రాజమందిరంలో సురంగ మార్గంలో చాలా ధనాన్ని దొంగిలించి మా కటకంలో ప్రవేశించారు. వారిని మాకు అప్పగించండి. లేకపోతే గొప్ప అనర్ధం కలుగుతుంది” అని కఠినంగా పలికాడు. దానిని విని కోపంతో ఎర్రబడిన కన్నులుగల మానపాలుడు ఎవడు లలాటరాజు ? అతనితో మైత్రి ఏమి ? ఆ నీచుని సేవచే ఏమి లభ్యమగును ? అని వారిని బెదిరించాడు”.

దాంతో కోపగించిన మత్తకాలుడు కొంతమంది సైనికులతో కలసి మానపాలునితో యుద్ధం చేయడానికి వచ్చాడు. గతంలోవలె యుద్ధానికి సిద్ధపడిన అభిమానవంతుడైన మానపాలుడును సంసిద్ధులైన యోధులు గలవాడై, యుద్ధకాముడై నిశ్శంకముగా బయలుదేరాడు. నేను కూడా అతని చేత ఇవ్వబడిన ఆయుధాలను గట్టి కవచాన్ని కూడా తీసుకొని నైపుణ్యంగల సారధితో కూడిన రధాన్ని ఎక్కి యుద్ధం చేయడానికి వెళ్ళాను. పరస్పర మాత్సర్యముతో సంకుల సమరము సాగించు ఉభయసైన్యములను అతిక్రమించి ప్రకాశించు భుజబలగర్వముతో బాణవర్షమును వారి అవయవాల పై కురిపించుచు శత్రువులను సంహరించాను. త్వరితలంఘనముచేత అతని రధాన్ని ఉంచుకొని నేను శత్రువు శిరస్సును ఖండించితిని. శత్రువు మరణించడం వలన మిక్కిలి ఆనందాన్ని పొందిన మంత్రి నాకు బహువిధమైన గౌరవాన్ని ఇచ్చాడు.

The next day, some men sent by Mattakala came to Manapala, and said “Some robbers, who entered our camp through a tunnel way, make good their escape after stealing a lot of money, and have entered your place. Give them up immediately, or it will be the worse for you.” On hearing that, Manapala, his eyes red with anger, abused them saying, “Who is the King of Lata, what is friendship with him? What will be gained by serving that one?”

Enraged by this Mattakala, followed but by few men, came to fight Manapala. However, Manapala, who decided beforehand to fight with him, came out to attack him. I received from him weapons useful for battle, and a strong armour and having got in to a chariot guided by a skillful charioteer went forth to fight. Having found my way through the tumultuously fighting army, I brought my chariot close to his, and jumping into it, cut off his head. Becoming overjoyed at the death of the enemy, the minister honoured me in many ways.

ततः मानपालप्रेषितात् अनुचरात् एतत्सर्वम् आकर्ण्य सन्तुष्टमनाः राजा वीरकेतुः मां बहुधा अभिनन्द्य कस्मिंश्चन शुभदिने समहोत्सवं स्वतनयां वामलोचनां मह्यम् अदात् । तदनन्तरं यौवराज्याभिषिक्तोऽहं राज्यपालने तं सहकुर्वन् वामलोचनया सह नैकविधराज्युखम् अनुभवन्नासम् ।

एकस्मिन् दिवसे भवद्विरहवेदनाविकलहृदयं मां वीक्ष्य कश्चन सिद्धपुरुषः सुहृज्जनविलोकनफलम् अवाप्स्यसि शीघ्रमेवेति अवोचत् । तच्छ्रुत्वा महाकालक्षेत्र निवासिनः परमेश्वरस्य आराधनाय पत्नीसमेतः अत्र समागतोऽस्मि, अपि च भक्तवत्सलस्य गौरीपतेः कारुण्येन त्वत्पादारविन्दसन्दर्शनानन्दं प्राप्तवान् इति सोमदत्तः राजवाहनम्प्रति स्वेतिवृत्तम् अकथयत् ।

పిమ్మట మానపాలునిచే పంపబడిన అనుచరుని వలన ఈ సమస్త వృత్తాంతమును విని సంతుష్ఠ మనస్కుడైన మహారాజు ఎదురుగా వచ్చి, నా పరాక్రమమునకు విస్మయము చెందినవాడై నన్ను బాగా అభినందించి, ఒకానొక మంచిరోజు తన కుమార్తెయగు వామలోచనను నాకు ఇచ్చాడు. పిమ్మట యువరాజ పట్టాభిషిక్తుడనైన నేను రాజ్య పాలనలో అతనికి సహకరిస్తూ వామలోచనతో కలిసి అనేక విధములైన రాజ్యసుఖాలను అనుభవిస్తూ ఉన్నాను.

ఒకరోజు మా ఎడబాటు వలన కలిగిన బాధ అనెడి శల్యముచే వికలత చెందిన హృదయము గలవాడనై ఒక సిద్ధుని ఆనతి ప్రకారం మహాకాల నివాసియగు పరమేశ్వరుని ఆరాధించుట కొరకు ధర్మపత్నీ సమేతముగా మిత్రదర్శనము ఫలముగా గల ఈ ప్రదేశమునకు వచ్చితిని. భక్తులయందు వాత్సల్యము గల పార్వతీపతి దయతో మీ పాదపద్మములను దర్శించుట వలన కలిగిన ఆనందాతిశయము నాకు లభించింది.” అని సోమదత్తుడు .రాజవాహనునికి తన వృత్తాంతాన్ని చెప్పాడు.

Having received an account of this from the messenger sent by Manapala, king Viraketu, who became happy, congratulated me and on an auspicious day gave his daughter in marriage to me amidst celebrations. Later, I was made the crown prince, and helping the king in administration, enjoyed royal pleasures with Vama- lochana.

One day an ascetic told me, who was agitated because of not seeing you that I would get the fruit of meeting my friend shortly. Having heard that I came here accompanied by my wife to worship Lord Siva. By the grace of Siva, I got the pleasure of seeing your feet again.” Thus, Somadatta told his story to Rajavahana.