TS Inter 1st Year

Students must practice this TS Inter 1st Year Maths 1B Study Material Chapter 10 Applications of Derivatives Ex 10(a) to find a better approach to solving the problems.

TS Inter 1st Year Maths 1B Applications of Derivatives Solutions Exercise 10(a)

I.
Question 1.
Find Ay and dy for the following functions for the values of x and Ax which are shown against each of the functions. ((V.S.A.Q.)
(i) y = x² + 3x + 6, x = 10, Δx = 0.01 (March 2014, ’11, ’05)
Answer:
f(x) = x² + 3x + 6
Δy = f(x + Δx) – f(x)
= (x + Δx)2 + 3(x + Δx) + 6 – x² – 3x – 6
= 2x Δx + (Δx)2 + 3
Δx = 2 (10) (0.01) + (0.01)2 + 3 (0.01)
= 0.2 + 0.0001 + 0.03 = 0.2301
dy = f’ (x) Δx = (2x + 3) Δx
= [2(10) + 3] (0.01)
= (23) × (0.01) = 0.23

(ii) y = e^x + x, x = 5 and Δx = 0.02.
Answer:
Δy = f(x + Δx) – f(x)
= f (5 + 0.02) – f (5)
= f (5.02) – f(5)
= e^5.02 + 5.02 – e⁵ – 5
= e⁵ e^0.02 – e⁵ + 0.02
= e⁵ (e^0.02 – 1) + 0.02
dy = f’ (x). Δx = (e^x + 1) Δx
= (e⁵ + 1) (0.02)

iii) y = 5x² + 6x + 6, x = 2 and Ax = 0.001.
Answer:
Δy = f(x + Δx) – f(x)
= f (2 + 0.001) – f(2)
= f (2.001) – f(2)
= 5 (2.001)2 + 6 (2.001) + 6 – [5(2)2 +. 6(2) + 6]
= 5 (2.001)2 + 6 (2.001) – 20 – 12
= 5 (2.001)2 + 6 (2.001) – 32
= 20.0200 + 12.0060 – 32
= 0.026005 dy = f'(x) Δx = (10x + 6) Δx = 26 (0.001) = 0.026

iv) y = \(\frac{1}{x+2}\), x = 8 and Δx = 0.02.
Answer:
Δy = f(x + Δx) – f(x)
= f (8 + 0.02) – f(8)
= f(8.02) – f (8)
= \(\frac{1}{8.02+2}-\frac{1}{8+2}\)
= \(\frac{1}{10.02}-\frac{1}{10}\)
= 0.0998003992 – 0.1000 = – 0.0001996
dy = f'(x)Δx = \(-\frac{1}{(x+2)^2}\)Δx = –\(-\frac{1}{100}\) (0.02)
= – 0.0002

v) y = cos x, x = 60° and Δx = 1°.
Answer:
Δy = f(x + Δx) – f(x)
= cos (x + Δx) – cos x
= cos (60 + 1°) – cos 60°
= 0.4848 – \(\frac{1}{2}\) = 0.4848 – 0.5 = – 0.0152
dy = f’ (x) Δx = – sin x (Δx)
= – sin60° (1°) = \(-\frac{\sqrt{3}}{2}\)(0.0174)
= -(0.8660) (0.0174) = – 0.0151

II.
Question 1.
Find the approximations of the following. ((V.S.A.Q.) (March 2013)
(i) \(\sqrt{82}\)
Answer:
82 = 81 + 1= 81 (1 + \(\frac{1}{81}\))
x = 81, Δx = 1, f(x) = √x
dy= f’ (x). Δx = \(\frac{1}{2 \sqrt{x}}\). Δx = \(\frac{1}{2 \sqrt{81}}\)(1)
= \(\frac{1}{18}\)(1) = 0.0555
f(x + Δx) – f(x) = dy
f(x + Δx) = f(x) + dy
= \(\sqrt{81}\) + 0.0555 = 9.0555 = 9.056

ii) \(\sqrt[3]{65}\) (Board Model Paper)
Answer:

iii) \(\sqrt{25.001}\)
Answer:
Let x = 25, Δx = 0.001, f(x) = √x
f(x + Δx) ≈ f(x) + f'(x)Δx
= √x + \(\frac{1}{2 \sqrt{x}}\)Δx
= 5 + \(\frac{1}{10}\) (0.001) = 5.0001

(iv) \(\sqrt[3]{7.8}\)
Answer:
x = 8, Δx = -0.2, f(x) = \(\sqrt[3]{x}\)
f(x + Δx) ≈ f(x) + f'(x) Δx

(v) sin 62°
Answer:
Let x = 60°, Δx = 2°, f(x) = sin x
∴ f(x + Δx) = f(x) + f'(x) Δx
= sin x + cos x Δx
= sin 60° + cos 60°. (2°)
= \(\frac{\sqrt{3}}{2}+\frac{1}{2}\)(2°)
= 0.8660 + 0.0174 = 0.8834

(vi) cos (60° 5′)
Answer:
x = 60°, Δx = 5′ = \(\frac{5}{60} \times \frac{\pi}{180}=\frac{\pi}{2160}\) = 0.001453
f(x) = cos x
∴ f(x + Δx) – f(x) + f'(x) Δx
= cos x – sin x Δx
= cos60° – sin60° (0.001453)
= 0.5 – 0.8660 (0.001453)
= 0.5 – 0.001258 = 0.4987

vii) \(\sqrt[4]{17}\)
Answer:
Let x =16, Δx = 1, f(x) = \(\frac{1}{4}\) = x^1/4
.-. f(x + Δx) = f (x) + f’(x) Δx
= x^{\(\frac{1}{4}\)} + \(\frac{1}{4}\)x^{\(\frac{-3}{4}\)}
= 16^{\(\frac{1}{4}\)} + \(\frac{1}{4}\)16^{\(\frac{-3}{4}\)} Δx
= 2 + \(\frac{1}{32}\)(1)
= 2 + 0.0312 ≈ 2.0312

Question 2.
If the increase in the side of a square is 4% then find the approximate percentage of increase in the area of the square. (S.A.Q.) (May 2014)
Answer:
Let x be the side of the square and given
= \(\frac{\Delta \mathrm{x}}{\mathrm{x}}\) × 100
Area of square A = x²
Error ΔA = 2x Δx
Relative error = \(\frac{\Delta \mathrm{A}}{\mathrm{A}}=\frac{2 \mathrm{x} \Delta \mathrm{x}}{\mathrm{x}^2}=2 \cdot \frac{\Delta \mathrm{x}}{\mathrm{x}}\)
% error in area of the square
= 2. \(\frac{\Delta x}{x}\) × 100 = 2 × 4 = 8

Question 3.
The radius of a sphere is measured as 14 cm. Later it was found that there is an error of 0.02 cm in measuring the radius. Find the approximate error in surface area of the sphere. (S.A.Q.)
Answer:
Let r be the radius of sphere = 14
Also given Δr = 0.02
We have surface area of the sphere A = 4πr²
Approximate error in surface area of sphere
∴ ΔA = 8πr Δr = 8π × 14 × 0.02 = 2.24 π
= (2.24) (3.14) = 7.0336

Question 4.
The diameter of a sphere is measured to be 40 cm. If an error of 0.02 cm is made in it then find approximate errors in volume and surface area of the sphere. (SA.Q.)
Answer:
Let V be the volume of sphere
Then V = \(\frac{4}{3}\)πr³ = \(\frac{4}{3} \pi\left(\frac{\mathrm{d}}{2}\right)^3=\frac{\pi \mathrm{d}^3}{6}\)
Approximate error in volume ΔV = \(\frac{\pi}{6}\)3d² Δd
= \(\frac{\pi}{2}\)d² Δd
Given Δd = 0.02, d = 40
∴ ΔV= \(\frac{\pi}{2}\)(40)² (0.02)
= π (1600) (0.01) = 16π
Surface Area S = 4πr²
= 4π \(\left(\frac{\mathrm{d}}{2}\right)^2\) = πd²

Approximate error in surface area
ΔS = π 2d . Δd = 2π (40) (0.02) = 1.6 π

Question 5.
The time’t’ of a complete oscillation of a simple pendulum of length l is given by t = 271 y g , where g is gravitational constant. Find the approximate percentage in error of t when the percentage error in l is 1 %. (S.A.Q.)
Answer:
Given t = 2π\(\sqrt{\frac{l}{g}}\)
log t = log 2π + \(\frac{1}{2}\) [log l – log g]
\(\frac{\Delta \mathrm{t}}{\mathrm{t}}=\frac{1}{2} \frac{\Delta l}{l}\) (∵ 2π; g are constants)
Given \(\frac{\Delta l}{l}\) × 100 = 1
∴ Approximate percentage error of t is
\(\frac{\Delta t}{t}\) × 100 = \(\frac{1}{2} \frac{\Delta l}{l}\) × 100
= \(\frac{1}{2}\)(1) = \(\frac{1}{2}\)

Students must practice these TS Intermediate Maths 1B Solutions Chapter 1 Locus Ex 1(a) to find a better approach to solving the problems.

TS Inter 1st Year Maths 1B Locus Solutions Exercise 1(a)

Question 1.
Find the equation of locus of a point which is at a distance 5 from A (4, – 3). (V.S.A.Q)
Answer:
Given A = (4, – 3) and suppose P (x, y) is any other point on the locus.
Then given PA = 5
⇒ PA² = 25
⇒ (x – 4)² + (y + 3)² = 25
⇒ x² + y² – 8x + 6y + 25 – 25 = 0
⇒ x² + y² – 8x + 6y = 0 ……………… (1)
(If there exists another point Q(x₁, y₁) such that QA² = (x₁ – 4)² + (y₁ + 3)²
Let Q(x₁, y₁ satisfy (1) then
x₁² + y₁² – 8x₁ + 6y₁ = 0
and QA² = x₁² + y₁² – 8x₁ + 6y₁ + 25
= 0 + 25 = 25
⇒ QA = 5
∴ Q (x₁, y₁) satisfy the geometric condition (1)
∴ Required equation of locus is x² + y² – 8x + 6y = 0
Note : Second part need not follow the problem from the definition of locus.

Question 2.
Find the equation of locus of a point which is equidistant from the points A (-3, 2) and B (0, 4). (V.S.A.Q)
Answer:
Let P (x, y) be any point on the locus. Then from the given geometric condition PA = PB

∴ PA² = PB²
⇒ (x + 3)² + (y – 2)² = (x – 0)² + (y – 4)²
⇒ x² + y² + 6x + 9 – 4y + 4 = x² + y² – 8y + 16
⇒ 6x + 4y – 3 = 0
⇒ 6x + 4y = 3 is the equation of the locus.

Question 3.
Find the equation of locus of a point P such that the distance of P from the origin is twice the distance of P from A (1, 2).
(V.S.A.Q) (March 2012)
Answer:
Given O (0,0) and A (1,2) are the two points, P (x, y) be any point on the locus. From the given condition OP = 2PA

⇒ OP² = 4 PA²
⇒ x² + y² = 4[(x – 1)² + (y – 2)²]
⇒ x² + y² = 4 [(x² + y² – 2x – 4y + 1 + 4]
⇒ 4 [x² + y² – 2x – 4y + 5]
⇒ 4x² + 4y² – 8x – 16y + 20
∴ Equation to the locus of P is
3x² + 3y² – 8x – 16y + 20 = 0

Question 4.
Find the equation of locus of a point which is equidistant from the coordinate axes. (V.S.A.Q)
Answer:
Let P (x, y) be any point on the locus.
The distance from P to X – axis is ’y and that of the distance to Y – axis is ‘x’.
Given y = x ⇒ y² = x²
locus of P (x, y) is x² – y² = 0

Question 5.
Find the equation of locus of a point equidistant from A (2, 0) and the Y – axis. (V.S.A.Q)
Answer:
A (2, 0) is the given point and
Let P (x, y) be any point on the locus.
The distance from P to Y – axis is PB = x
Given PA = PB
⇒ PA² = PB²
⇒ (x – 2)² + y² = x²
⇒ x² – 4x + 4 + y² = x²
⇒ y² – 4x + 4 = 0
∴ Locus of P (x, y) is y – 4x + 4 = 0

Question 6.
Find the equation of locus of a point P the square of whose distance from the origin is 4 times its y – coordinate. (V.S.A.Q)
Answer:
Let P (x, y) be any point on the locus. Its distance from origin is OP
Given that OP² = 4y
⇒ x² + y² = 4y
⇒ x² + y² – 4y = 0
∴ Equation to the locus of P is
x² + y² – 4y = 0

Question 7.
Find the equation of locus of a point P Such that PA² + PB² = 2c² where A = (a, 0), B= (- a, 0) and 0 < |a| < |c| (V.S.A.Q)
Answer:
Let P (x, y) be any point on the locus. Given A = (a, 0) and B = (-a, 0) are two points. Given condition is PA² + PB² = 2c²
⇒ (x – a)² + y² + (x + a)² + y² = 2c²
⇒ x² – 2ax + a² + y² + x² + 2ax + a² + y² = 2c²
⇒ 2x² + 2y² = 2c² – 2a²
∴ x² + y² = c² – a² is the equation of locus of P.

II.
Question 1.
Find the equation of locus of P, if the line segment joining (2, 3) and (-1,5) subtends a right angle at P. (May ’12, March ’13, ’05) (S.A.Q)
Answer:

A = (2, 3), B = (-1, 5) are the given points. P (x, y ) is any point on the locus.
Given condition is ∠APB = 90°
Using pythagorous theorem, AP² + PB² = AB²
⇒ (x – 2)² + (y – 3)² + (x + 1)² + (y – 5)² = ( 2 + 1)² + ( 3 – 5)²
⇒ x2² – 4x + 4 + y² – 6y + 9 + x² + 2x + 1 + y² – 10y + 25 = 9 + 4
⇒ 2x² + 2y² – 2x – 16y + 26 = 0
∴ Locus of P is x² + y² – x – 8y + 13 = 0
(x, y) ≠ (2, 3) and (x, y) ≠ (-1,5)

Question 2.
The ends of the hypotenuse of a right angled triangle are (0, 6 ) and ( 6, 0 ). Find the equation of locus of its third vertex. (S.A.Q)
Answer:
The ends of the hypotenuse are given as A (0, 6) and B (6, 0)
Let P (x, y) be the third vertex.

Given condition is ∠APB = 90°
∴ By pythagorous theorem
⇒ AP² + PB² = AB²
⇒(x – 0)² + (y – 6)² + (x – 6)² + (y – 0)² = (0 – 6)² + (6 – 0)²
⇒ 2x² + 2y² – 12y – 12x + 36 + 36 = 36 + 36
⇒ 2x² + 2y² – 12x – 12y = 0
∴ Locus of P (x, y) is x² + y² – 6x – 6y = 0
(x, y) ≠ (0, 6) and (x, y) ≠ (6, 0)

Question 3.
Find the equation of locus of a point the difference of whose distances from (- 5, 0) and (5, 0) is 8. (May 2011,’06, March 2001) (S.A.Q)
Answer:
A (- 5, 0) and B (5, 0) are the given points.
Let P (x, y) be a point on the locus.
From the given condition |PA – PB| = 8 …… (1)
Consider
PA² – PB² = [(x + 5)² + (y – 0)²] – [(x – 5)² + (y – 0)²]
= (x² + 10x + 25 + y²) – (x² – 10x + 25 + y²) = – 20x
∴ (PA + PB) (PA – PB) = 20x
⇒ (PA + PB) (8) = 20x
⇒ PA + PB = \(\frac{5}{2}\) x .
Adding (1) and (2)
2PA = 8 + \(\frac{5 x}{2}\)x
⇒ 4PA = 16 – 5x
⇒ 16 PA = (16 – 5x)²
⇒ 16 [(x + 5)² + y²] = (16 + 5x)²
⇒ 16 [x² + y² + 10x + 25] = (16 + 5x)²
⇒ 16x² + 16y² + 160x + 400 = 256 + 160x + 25²
⇒ 9x² + 16y² + 144 = 0
⇒ 9x² – 16y² = 144
⇒ \(\frac{9 x^2}{144}-\frac{16 y^2}{144}\) = 1
⇒ \(\frac{x^2}{16}-\frac{y^2}{9}\) = 1
∴ Equation of locus of P(x, y) is \(\frac{x^2}{16}-\frac{y^2}{9}\) = 1

Question 4.
Find the equation of locus of P, if
A = (4, 0), B = (- 4, 0) and |PA – PB| = 4. (S.A.Q) (May’ 2007)
Answer:
Given that A = (4, 0) and B = (- 4, 0) are two points and let P (x ,y) be any point on the locus.
The given condition is |PA – PB| = 4 ………………. (1)
Consider
PA² – PB² = [(x – 4)² + y²] – [(x + 4)² + y²]
= (x² – 8x + 16 + y²) – (x² + y² + 8x + 16)
= – 16x
(PA + PB) (PA – PB) = – 16x
⇒ (PA + PB) (4) = -16x
⇒ PA + PB = – 4x ……………….. (2)
Adding (1) and (2)
2PA = 4 – 4x
⇒ PA = 2 – 2x
⇒ PA² = (2 – 2x)²
⇒ (x – 4)² + y² = 4 – 8x + 4x²
⇒ x² + y² – 8x + 16 = 4x² – 8x + 4
⇒ 3x² – y² = 12
⇒ \(\frac{x^2}{4}-\frac{y^2}{12}\) = 1
∴ Equation to the locus of P is \(\frac{x^2}{4}-\frac{y^2}{12}\) = 1

Question 5.
Find the equation of locus of a point, the sum of whose distances from (0, 2) and (0, – 2) is 6 . (S.A.Q)
Answer:
Let A = (0, 2) and B = (0, – 2) are the two given points.
Let P (x, y) b.e any point on the locus.
From the given condition, PA + PB = 6 …………….. (1)
Consider
PA² – PB² = [(x – 0)² + (y – 2)²] – [(x – 0)² + (y + 2)²]
= x² + y² – 4y + 4 – x² – y² – 4y – 4 = – 8y
∴ (PA + PB) (PA – PB) = – 8y
⇒ 6 (PA – PB) = – 8y
⇒ (PA – PB) = \(\frac{-8 y}{6}=\frac{-4 y}{3}\) ………………… (2)
Adding (1) and (2)

⇒ 9x² + 9y² + 36 = 81 + 4y²
⇒ 9x² + 5y² = 45
⇒ \(\frac{x^2}{5}+\frac{y^2}{9}\) = 1
∴ Equation to the locus of P is \(\frac{x^2}{5}+\frac{y^2}{9}\) = 1

Question 6.
Find the equation of the locus of P, if A = ( 2, 3 ), B = ( 2, -3 ) and PA + PB = 8. (SA.Q)
Answer:
Let P (x, y ) be any point on the locus.
Given condition is PA + PB = 8 (1)
PA² – PB² = [(x – 2)² + (y – 3)²] – [ (x – 2)² + ( y + 3)²]
= (x – 2)² + (y – 3)² – (x – 2)² – (y + 3)² = – 12y
(y – 3)² – (y + 3)² = – 12y
∴ PA² – PB² = – 12y
(PA + PB) (PA – PB) = -12y
⇒ 8 (PA – PB) = – 12y
⇒ PA – PB = \(\frac{-12 y}{8}=\frac{-3 y}{2}\) ……………….. (2)
Adding (1) and (2)
2PA = 8 – \(\frac{3 \mathrm{y}}{2}\) = \(\frac{16-3 y}{2}\)
⇒ 4PA = 16 – 3y
⇒ 16PA² = (16 – 3y)²
⇒ 16 [(x – 2)² + (y – 3)²] = (16 – 3y)²
⇒ 16 [x² + y² – 4x – 6y + 13] = 256 – 96y + 9y²
⇒ 16x² + 7y² – 64x – 48 = 0
∴ Equation to the locus of P is
16x² + 7y² – 64x – 48 = 0
(or) 16(x² – 4x) + 7y² = 48
⇒ 16 (x² – 4x + 4) + 7y² = 112
⇒ 16 (x – 2)² + 7y² = 112.
⇒ \(\frac{(x-2)^2}{7}+\frac{y^2}{16}\)

Question 7.
A (5, 3) and B (3, – 2) are two fixed points. Find the equation to the locus of P, so that the area of triangle PAB is 9. (S.A.Q) (March 2006)
Answer:
A (5, 3 ), B (3, -2 ) are the given points.
Let P (x, y ) be any point on the locus. Given condition is that the area of ∆ PAB = 9
⇒ \(\frac{1}{2}\) |[x₁ (y₂ – y₃) + x₂ (y₃ – y₁) + x₃ (y₁ – y₂)[|
= \(\frac{1}{2}\) |[5(- 2 – y) + 3 (y – 3) + x (3 + 2)]| = 9
⇒ 5x – 2y – 19 = ±18
⇒ 5x – 2y – 19 = 18 (or) 5x – 2y – 19 = – 18
⇒ 5x – 2y – 37 = 0 (or) 5x – 2y – 1= 0
∴ Locus of P is (5x – 2y – 37) (5x – 2y – 1) = 0

Question 8.
Find the equation of locus of a point, which forms a triangle of area 2 with the points A (1, 1 ) and B ( – 2, 3 ). (S.A.Q)
Answer:
A ( 1, 1), B(- 2, 3 ) are the two given points and Let P ( x, y ) be any point on the locus.
Given condition is ∆ PAB = 2
⇒ ∴ \(\frac{1}{2}\) |1(3 – y) – 2(y – 1) + x(1 – 3)| = 2
⇒ |3 – y – 2y + 2 – 2x| = 4
⇒ – 2x – 3y + 5 = ±4
⇒ – 2x – 3y + 5 = 4 (or) – 2x – 3y + 5 = – 4
⇒ 2x + 3y – 1 = 0 (or) 2x + 3y – 9 = 0
∴ Locus of P (x, y) is (2x + 3y – 1) (2x + 3y – 9) = 0

Question 9.
If the distance from P to the points (2, 3) and ( 2, – 3 ) are in the ratio 2 : 3 then find the equation of locus of P. (S.A.Q) (May 2014, March 2014)
Answer:
Let P (x, y ) be any point on the locus.
Given points are A (2, 3) and B (2, -3) and given condition is PA : PB = 2: 3
⇒ 3PA = 2PB ⇒ 9PA² = 4PB²
⇒ 9 [(x – 2)² + (y – 3)²] = 4 [(x – 2)² + (y + 3)²]
⇒ 9 [(x² – 4x + 4 + y² – 6y + 9)] = 4 [x² – 4x + 4 + y² + 6y + 9]
⇒ 5x² + 5y² – 20x – 78y + 65 = 0
∴ Equation to the locus of P is
5x² + 5y² – 20x – 78y + 65 = 0

Question 10.
A (1, 2 ), B ( 2, – 3) and C (- 2, 3) are three points. A point P moves such that PA² + PB² = 2PC². Show that the equation to the locus of P is 7x – 7y + 4 = 0 (S.A.Q) (May 2007)
Answer:
Let P (x, y) be any point on the locus. Given points are
A = (1, 2) ; B = (2, – 3) and C = (- 2, 3)
Given condition is PA² + PB² = 2PC²
⇒[(x – 1)² + (y – 2)²] + [(x – 2)² + (y + 3)²]
= 2 [(x + 2)² + (y – 3)²]
⇒ 2x² + 2y² – 6x + 2y + 18
= 2x² + 2y² + 8x – 12y + 26
⇒ 14x – 14y + 8 = 0
⇒ 7x – 7y + 4 = 0
∴ Equation to the locus of P is
7x – 7y + 4 = 0

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material Grammar संवित्परीक्षा Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar संवित्परीक्षा

गतानुगतिको लोकः

पुरा कश्चन सन्यासी स्वेन आर्जितं धनम् एकस्मिन् ताम्रभाजने निक्षिप्य अरक्षत् । सः एकदा मकर संक्रान्तिपर्वदिने पर्वस्नानार्थं नदीम् अगच्छत् । धनपूर्ण ताम्रघटं कुटीरे त्यक्तुं भीतः सः तं गृहीत्वैव अगच्छत् । नद्याः तीरे गर्तं कृत्वा धनघटं तस्मिन् निक्षिप्य गर्तं पूरितवान् । अभिज्ञानार्थं तस्य उपरि सैकतलिङ्गम् एकं विन्यस्य स्त्रानार्थम् अगच्छत् । तं दृष्ट्वा इतरे जनाः तस्मिन् तीर्थे सैकतलिङ्गस्य पूजा समुदाचारः स्यात् इति अमन्यन्त । अतः ते अपि तथैव अकुर्वन् । स्नात्वा प्रत्यागतः सन्न्यासी नदीतीरं सैकतलिङ्गमयम् अपश्यत् । तेषां लिङ्गानां मध्ये आत्मना न्यस्तम् अभिज्ञानलिङ्गं ज्ञातुम्
नीतिः गतानुगतिको लोकः न लोकः पारमार्थिकः ।

Once upon a time a saint hid all the money he earned in a bronze trunk. On the auspicious day of Makara Sankranti, he went to take a bath in the river. He was afraid of losing the trunk with the money. So he took the trunk with him to the river. He dug a hole in the banks of the river and hid. the trunk in it. To recognize the spot, he built a Shiva Lingam with sand on it and he went off to take the bath. Seeing that all the others who came to.take a bath in the river thought that it was a tradition to make a Shiva Lingam and worship it. So everyone built a Shiva Lingam and when the saint returned from the bath he saw that the whole place was filled with Shiva Lingams. He was disappointed as the wasn’t able to recognize his Lingam amidst of all those Shiva Lingams.

Moral of the story: People don’t think on their own and end , up following what others did mindlessly.

పూర్వం ఒక సన్యాసి ఉండేవాడు. అతడు సంపాదించిన డబ్బును ఒక రాగి పెట్టెలో దాచి ఉంచేవాడు. మకర సంక్రాంతి పండుగ రోజు అతడు సంక్రమణ స్నానం చెయ్యడానికి నదికి వెళ్ళాడు. డబ్బుతో నిండిన రాగి బిందెను వదిలి పెట్టడానికి భయపడి ఆ సన్యాసి తన వెంటే ఉంచుకొని బయలుదేరాడు. నది ఒడ్డున ఒక గుంట తీసి ‘డబ్బు బిందెను ఆ గుంటలో పెట్టి గుంటను పూడ్చాడు. మళ్ళీ గుర్తుపట్టడానికి ఇసుకతో శివలింగం చేసి అక్కడ పెట్టి స్నానానికి వెళ్ళాడు. దాన్ని మిగిలిన వాళ్ళు చూసి పుణ్యక్షేత్రంలో ఇసుక లింగ పూజ ఆచారమేమో అని అనుకున్నారు. అందువల్ల మిగిలిన వాళ్ళు కూడా అలాగే చేశారు. స్నానం చేసి వచ్చిన సన్యాసి నది ఒడ్డు మొత్తం ఇసుక లింగాలతో నిండిపోవడం చూశాడు. వాటి మధ్యలో తాను పెట్టిన లింగాన్ని గుర్తుపట్టలేక నిరాశ చెందాడు.

నీతి : లోకంలో ప్రజలు స్వంత ఆలోచన లేకుండా ఇతరులు నడచిన దారిలోనే నడుస్తారు.

प्रश्नाः

प्रश्न 1.
सन्न्यासी स्वेन आर्जितं धनं कथम् अरक्षत् ?
उत्तर:
सन्यासी स्वेन आर्जितं धनं एकस्मिन् ताम्रभाजने निक्षिप्य अस्क्षत् ।

प्रश्न 2.
सन्न्यासी कदा किमर्थं च नदीम् अगच्छत् ?
उत्तर:
सन्न्यासी मकरसंक्रान्तिपर्वदिने पर्वस्नानार्थं नदीम अगच्छत् ।

प्रश्न 3.
नद्याः तीरे सन्न्यासी किम् अकरोत् ?
उत्तर:
नद्याः तीरे सन्न्यासी गर्तं कृत्वा धनघटं तस्मिन निक्षिप्य गर्तं पूरितवान् ।

प्रश्न 4.
इतरे जनाः किमिति अमन्यन्त ?
उत्तर:
“तस्मिन् तीर्थे सैकतलिङ्गस्य पूजा समुदाचारः स्यात्” इति इतरे जनाः अमन्यन्त ।

प्रश्न 5.
अस्याः कथायाः का नीतिः ?
उत्तर:
“गतानुगतिको लोकः न लोकः पारमार्थिकः” इति अस्याः कथायाः नीतिः ।

परानुकारी गर्दभः

पुरा कस्यचन वणिजः गृहे एकः वृषभः गर्दभः च आस्ताम् । एकदा सः गर्दभस्य पृष्ठे तूलं, वृषभपृष्ठे लवणगोणीं च निधाय विपणिं प्रति अगच्छत् । मार्गे काचित् नदी आसीत् । तां नदीं तरन् वृषभः भाराक्रान्तः सन् जले अपतत् । प्रवाहेण क्लिन्नं लवणम् अद्रवत् । तेन वृषभस्य भारः न्यूनः अभवत् । वृषभं दृष्ट्वा गर्दभः अपि स्वयं जले अपतत् । जले क्लिन्नस्य तूलस्य भारः द्विगुणः अजायत । वणिक् अपि गर्दभम् अताडयत् ।

नीतिः अविचार्य परानुकरणं सन्तापकारणं भवति ।

There once lived a businessman who owned an ox and a donkey. He would load a sack of cotton on the donkey and a sack of salt on the ox and sell it in the town. On the way they had to cross a river. Due to the heavy weight on its back, the ox fell into the river and the salt melted in the water. As a result, the burden on the ox reduced. Seeing that the donkey also jumped into the river. But the cotton’s weight doubled in the water and the businessman also bet the donkey.

Moral of the story: Following someone thoughtlessly causes grief.

పూర్వకాలములో ఒక వ్యాపారికి ఒక ఎద్దు, ఒక గాడిద ఉండెను. అతడు గాడిద వీపుమీద దూది, ఎద్దువీపు మీద ఉప్పు గోతమును ఉంచి అమ్ముటకు వెళ్ళెను. దారిలో ఒక నది ఉండెను. ఆ నదిని దాటుచూ ఎద్దు బరువుచేత నీటిలో పడెను. నీటిలో మునిగిన ఉప్పు కరిగిపోయెను. ఆ కారణము చేత ఎద్దు వీపు మీద ఉన్న బరువు తగ్గెను. ఎద్దును చూచిన గాడిద కూడా నీటిలో మునిగెను. నీటిలో మునిగిన దూది బరువు రెట్టింపు అయ్యెను. వ్యాపారి కూడా గాడిదను కొట్టెను.

నీతి : ఆలోచించకుండా ఇతరులను అనుసరించినవారు దుఃఖానికి కారణం అవుతారు.

प्रश्नाः

प्रश्न 1.
वणिक् ऐकदा कुत्र अगच्छत् ?
उत्तर:
वणिक् एकदा विपणिं प्रति अगच्छत् ।

प्रश्न 2.
वृषभः भाराक्रान्तः सन् किम् अकरोत् ?
उत्तर:
वृषभः भाराक्रान्तः सन् जले अपतत् ।

प्रश्न 3.
वृषभं दृष्ट्वा गर्दभः किम् अकरोत् ?
उत्तर:
वृषभं दृष्टवा गर्दभः अपि जले अपतत् ।

प्रश्न 4.
कस्य भारः द्विगुणः अजायत ?
उत्तर:
गर्दभस्य भारः द्विगुणः अजायत ।

प्रश्न 5.
अस्याः कथायाः का नीतिः ?
उत्तर:
अविचार्य परानुकरणं सन्तापकारणं भवति ।

लुब्धः कर्षकः

पुरा धारानगर्यां कश्चित् कर्षकः एकाम् अद्भुतां कुक्कुटीम् अपालयत् । सा कुक्कुटी प्रतिदिनं एकैकं सुवर्णमयम् अण्डं ददाति स्म । तेन सः कर्षकः अतीव धनवान् अजायत । प्रतिदिनं सुवर्णं प्राप्नुवतः अपि तस्य लोभः अतीव अवर्धत । एकदा सः अचिन्तयत् दिने दिने स्वल्पमात्रस्य सुवर्णस्य प्राप्त्या प्रयोजनं नास्ति । अतः कुक्कुट्याः उदरात् सर्वमपि सुवर्णम् एकदैव ग्रहीष्यामि । तथा निश्चित्य कर्षकः कुक्कुटी हत्वा तस्याः उदरम् अपाटयत् । तस्मिन् तु एकम् अण्डम् अपि न आसीत् । कर्षकस्य अतिलोभेन स्वर्णदायिनी कुक्कुटी विनष्टा

नीति : अतिलोभात् जनः विनश्यति ।

Once in a village called Dharanagara there was a farmer who had a wonderful hen that laid a golden egg daily. The farmer became very rich due to the hen. He became greedy. One day he thought that instead of taking some gold every day he would rather have all the gold in the hen at once. So he cut up the hen and found nothing in its stomach. Due to the farmer’s greed the hen that laid golden eggs was dead.

Moral of the story : Greed causes human’s destruction.

పూర్వం ధారానగరమందు ఒక వ్యవసాయదారుడు ఒక అద్భుతమైన కోడిని పెంచెను. ఆ కోడి ప్రతిరోజూ ఒక్క బంగారు గుడ్డును ఇచ్చుచుండెను. ఆ కారణము చేత ఆ రైతు గొప్ప ధనవంతుడు అయ్యెను. రోజూ బంగారమును తీసుకొనుచున్న అతనికి దురాశ ఎక్కువ అయ్యెను. ఒక రోజు అతడు ఈ విధముగా ఆలోచించెను. రోజూ కొంచెము కొంచెము బంగారం తీసుకొనుట వలన ప్రయోజనము లేదు. అందువలన కోడి పొట్టలో ఉన్న బంగారం మొత్తం ఒకేసారి తీసుకొందును అని ఆలోచించి ఆ రైతు ఆ కోడిని చంపి పొట్టను చీల్చెను. దాని పొట్టలో ఒక గుడ్డు కూడా లేదు. రైతు యొక్క దురాశ వలన బంగారమును ఇచ్చు కోడి చనిపోయెను.

నీతి : దురాశ వలన మనుషులు వినాశమును పొందుదురు.

प्रश्ना:

प्रश्न 1.
कर्षकः काम् अपालयत् ?
उत्तर:
कर्षकः एकाम अद्भुतां कक्कुटीम् अपालयत् ।

प्रश्न 2.
कुक्कुटी प्रतिदिनं किं ददाति स्म ?
उत्तर:
कुक्कुटी प्रतिदिनं एकैकं सुवर्णमयं अण्डं ददाति स्म ।

प्रश्न 3.
तथा निश्चित्य कर्षकः किम् अकरोत् ?
उत्तर:
तथा निशिचत्य कर्षकः कुक्कुटी हत्वा तस्याः उदरम् अपाटयत् ।

प्रश्न 4.
केन कुक्कुटी विनष्टा ?
उत्तर:
कर्षकस्य अतिलोभेने कुक्कुटी विनष्ट ।

प्रश्न 5.
अस्याः कथायाः का नीतिः ?
उत्तर:
’अतिलोभात् जनः विनस्यति’ इति अस्याः कथाथाः नीतिः ।

बिडालस्य गले घण्टा

एकस्मिन् गृहे बहवः मूषिकाः आसन् । ते गृहे धान्यादीनि सर्वाणि खादित्वा तद्गृहस्वामिनः महतीं हानिं अकुर्वन् । तेन विषण्णः गृहस्वामी बिडालंम् एकम् आनीतवान् । सः बिडालः च प्रत्यहं मूषिकानां ग्रहणे खादने एव च लग्नः अभवत् । ते च मूषिकाः स्वजातेः संक्षयं दृष्ट्वा भीताः तस्य वधोपायं चिन्तयितुं महतीं सभाम् अकुर्वन् । दूरदूरात् आगताः माहन्तः मूषिकाः तस्य बिडालस्य वधोपायं अचिन्तयन् । कश्चन मूषिकयुवा असूचयत् । बिडालस्य गले एका घण्टा बध्यते चेत् वयं तस्य आगमनं ज्ञात्वा अप्रमत्ताः भवेम इति । तत् श्रुत्वा सर्वे हर्षेण निर्तितुम् आरभन्त । तदा कश्चित् वृद्धमूषिकः अग्रे आगत्य युष्मासु कः बिडालस्य गले घण्टां बद्धुं प्रभविष्यति इति अपृच्छत् । तत् श्रुत्वा सर्वे मूषिकाः निरुतराः अजायन्त ।

नीतिः जनः निरर्थकानि कार्याणि न कुर्यात् ।

There were a lot of mice in a household. They were eating all the rice grains causing the house owner a huge loss. So the owner brought a cat. The cat hunted the mice and ate them every day. Seeing this, the mice were afraid of their clan’s destruction and organized a meeting to plan for killing the cat. A lot of great mice came to attend this meeting from faraway places. One young mouse said that if they tied a bell around the cat’s neck, they would be able to know his movements. And that they can escape the cat. All the mice were happy about the solution. Then an old mouse came up and asked who would go to the cat to tie the bell. All the mice fell silent on hearing that.

Moral of the story : People should never do useless work.

ఒకరి ఇంట్లో ఎలుకలు ఎక్కువగా ఉన్నవి. ఆ ఇంటిలో ఉన్న ధాన్యం మొత్తం తిని ఆ ఇంటి యజమానికి నష్టము కలిగించెను. ఆ కారణము చేత బాధపడిన యజమాని ఒక పిల్లిని తెచ్చెను. ఆ పిల్లి ప్రతిరోజు ఎలుకలను పట్టి తినుచుండెను. ఆ కారణము చేత ఎలుకలు తమ జాతి నశించిపోవుట చూచి ఆ పిల్లిని చంపు ఉపాయమును ఆలోచించుటకు సభను ఏర్పాటు చేసెను. చాలా దూర ప్రదేశముల నుండి వచ్చిన గొప్ప గొప్ప ఎలుకలు ఆ పిల్లిని చంపుటకు ఉపాయమును ఆలోచించినవి. ఒక యువ ఎలుక ఈ విధముగా చెప్పెను. “పిల్లి మెడలో గంటను కట్టినట్లైతే మనము దాని రాకను గమనించి జాగ్రత్తపడగలము” అని చెప్పెను. ఆ మాటను విని ఎలుకలన్నియు సంతోషించినవి. అప్పుడు ఒక వృద్ధ ఎలుక ముందుకు వచ్చి మీలో ఎవరు పిల్లి మెడలో గంట కట్టడానికి ముందుకు వస్తారు అని అడిగెను. అది విని ఎలుకలన్నియు సమాధానము లేనివి అయ్యెను.

నీతి : ప్రజలకు పనికి రాని పనులను చేయకూడదు.

प्रश्नाः

प्रश्न 1.
बिडालः कस्मिन् लग्नः अभवत् ?
उत्तर:
बिडालः प्रत्यहं मूषिकानां ग्रहणे खादने एव लग्नः अभवत् ।

प्रश्न 2.
के बिडालस्य वधोपायम् अचिन्तयन् ?
उत्तर:
मूषिकाः बिडालस्य वधोपायम् अचिन्तयन् ।

प्रश्न 3.
मूषिक युवा किमिति असूचयत् ?
उत्तर:
बिडालस्य गले एका घण्डा बध्यते येत् वयं तस्य आगनमं ज्ञात्वा अप्रमत्ताः भवेम इति मूषिक युवा असूचयत् ।

प्रश्न 4.
वृद्धमूषिकः किमिति अपृच्छत् ?
उत्तर:
युष्मासु कः बिडालस्य गले घण्टां बद्धुं प्रभविष्यति इति वृद्धमूषिकः अपृच्छत् ।

प्रश्न 5.
अस्याः कथायाः का नीति ?
उत्तर:
जनः निरर्थकानि कार्याणि न कुर्यात् । इति अस्याः कथायाः नीति ।

मूर्खस्य नास्त्यौषधम्

पुरा दश मूर्खाः तीर्थयात्रार्थं प्रातिष्ठन् । मार्गे कापि नदी आगता । तां तीर्त्वा तेषां नायकः सर्वे आगताः वा न वा इति ज्ञातुम् आत्मानम् अगणयित्वा अन्यान् अगणयत् । तेन तेषां संख्या नव अजायत । तेन पर्याकुलेषु तेषु एकैकः आत्मानं विहाय अवशिष्टान् अगणयन् । इत्थं दशवारं ते नव संख्यामेव अगणयन् । स्वेषु एकः नद्यां निमग्नः इति सम्भाव्य ते मुर्खाः उच्चैः रोदितुम् आरभन्त । कश्चन सन्यासी तत्र आगत्य तेषां दुःखस्य कारणं ज्ञात्वा स्वयं तान् अगणयत् । तेन तैषां संख्या दश अजायत । ते च आत्मनां प्रमादं ज्ञात्वा लज्जिताः अभवन् ।

नीतिः सर्वस्य औषधम् अस्ति । किन्तु मुर्खस्य औषधं नास्ति ।

Once ten fools started on a pilgrimage together. On the way they had to cross a river. To know if everyone crossed the river safely or not their leader started counting them. He counted everyone excluding himself, due to which the count came up as 9. To that, all the distressed fools started counting everyone excluding themselves. They got only 9 members how many ever times they counted. So they thought one of them fell into the river and started crying loudly. A saint came there and asked the reason for their sadness. As he started counting them himself all the ten members were there. The fools realized their mistake and were ashamed.

Moral of the story : Everything has a medicine. But foolishness doesn’t have any medicine.

పూర్వకాలములో పదిమంది మూర్ఖులు కలిసి తీర్థయాత్రకు బయలుదేరిరి. దారిలో ఒక నది వచ్చెను. దానిని (ఆ నదిని) దాటి వారి నాయకుడు అందరూ వచ్చారా ? లేదా ? అని తెలుసుకొనుటకు తనను వదిలిపెట్టి అందరిని లెక్కించెను. అందువలన అతనికి లెక్కకు 9 మంది మాత్రమే వచ్చుచుండిరి. దానితో వ్యాకులపడిన వారు తమను విడిచిపెట్టి మిగిలిన అందరిని లెక్కించసాగిరి. ఈ విధముగా పదిసార్లు లెక్కించినను 9 మంది మాత్రమే లెక్కకు వచ్చుచుండిరి. దానితో వారు వారిలో ఒకడు నదిలో మునిగిపోయెనని తలచి ఆ మూర్ఖులు పెద్దగా ఏడ్వసాగిరి. ఒక సన్యాసి అక్కడకు వచ్చి వారి దుఃఖమునకు కారణమును తెలుసుకొని తానే స్వయముగా వారిని లెక్కించగా పదిమంది ఉండిరి. వారు తమ తప్పును తెలుసుకొని సిగ్గుపడిరి.

నీతి : అందరికి మందు ఉంటుంది., కాని మూర్ఖులకు మందు ఉండదు.

प्रश्नाः

प्रश्न 1.
नदीं तीर्त्वा मुर्खाणां नायकः किम् अकरोत् ?
उत्तर:
नदीं तीर्त्वा मूर्खाणां नायकः सर्वे आगताः वा न वा इति ज्ञातुम् आत्मानम् अगणयित्वा अन्यान अगणयत् ।

प्रश्न 2.
मूर्खाः किमिति सम्भाव्य रोदितुम् आरभन्त ?
उत्तर:
एकः नद्यां निमग्नः इति सम्भाव्य रोदितुम् आरभन्त ।

प्रश्न 3.
सन्यासी तत्र आगत्य किम् अकरोत् ?
उत्तर:
सन्यासी तत्र आगत्य तेषां दुःखस्य कारणम् ज्ञात्वा स्वयं तान् अगणयत् ।

प्रश्न 4.
ते कं ज्ञात्वा लज्जिताः अभवन् ?
उत्तर:
ते आत्मनां प्रमादं ज्ञात्वा लज्जिताः अभवन् ।

प्रश्न 5.
अस्याः कथायाः का नीतिः ?
उत्तर:
सर्वस्य औषधम् अस्ति । किन्तु मूर्खस्य औषधं नास्ति ।

हितोपदेशो मूर्खाय

गोदावरीतीरे महान् वटवृक्षः आसीत् । तस्मिन् बहवः शुकाः नीडानि निर्माय वसन्ति स्म । एकदा महती वृष्टिः आसीत् । तदा केचन मर्कटाः आपादमस्तकं क्लिन्नाः तं वृक्षम् आश्रयन्त । तान् दृष्ट्वा जातानुकम्पाः शुकाः भो युष्माकं मनुष्याणाम् इवं पाणिपादम् अस्ति खलु । तत् किं युयं कुलायानि न निर्माथ ? अस्मान् पश्यत । नीडवन्तः वयं वर्षु अपि सुखेन जीवामः इति अवदन् । तत् श्रुत्वा मर्कटाः शुकाः आत्मनः उपहसन्ति इति अमन्यन्त । ततः क्रुद्धाः ते शुकानां कुलायानि सर्वाणि उच्छिद्य अधः पातयामासुः ।

नीतिः मूर्खाणां हितोपदेशः अपि प्रकोपाय भवति न तु शान्तये ।

On the banks of river Godavari there was a big Banyan tree. A lot of parrots built their nest and lived on that tree. One day there was heavy rain. Some monkeys were drenched in the rain and came to that tree for shelter. Looking at them the parrots said – “Sir,! Even you have hands and legs like humans then why didn’t you build shelters for yourself ? Look at us. Due to these nests we are happy and safe even during the storm.” Listening to this the monkeys thought that the parrots made fun of them. Then the angry monkeys destroyed all the parrot’s nests and throw them down.

Morals: Advice to a foolish person causes more anguish than peace.

గోదావరీ తీరమునందు పెద్ద మట్టివృక్షము ఉండెను. దాని యందు అనేక, చిలుకలు గూళ్ళు కట్టుకొని నివసించుచుండెను. ఒకప్పుడు పెద్ద వాన కురిసెను. అప్పుడు కొన్ని కోతులు పూర్తిగా తడిసిపోయి ఆ వృక్షము వద్దకు వచ్చియున్నవి. వాటిని చూచి బాధపడిన చిలకలు అయ్యా ! మీకు కూడా మానవుల వలె చేతులు, కాళ్ళు ఉన్నవి కదా ! మరి మీరు ఎందుకు గూడును నిర్మించుకోలేదు ? మమ్ములను చూడండి. గూడు ఉండుట చేత మేము వర్షములో కూడ సుఖముగా ఉన్నాము అని చెప్పెను. అది విని కోతులు, చిలుకలు తమను ఎగతాళి చేసెనని తలచెను. దానితో కోపించిన కోతులు ఆ చిలుకల గూళ్ళను అన్నింటిని పాడుచేసి క్రింద పడవేసెను.

నీతి : మూర్ఖులకు మంచిని చెప్పినా అది వారికి కోపము కలిగించును కాని శాంతిని కలుగచేయదు.

प्रश्नाः

प्रश्न 1.
वटवृक्षे शुकाः लथं वसन्ति स्म ।
उत्तर:
वटवृक्षे शुकाः नीडानि निर्माय वसन्ति स्म ।

प्रश्न 2.
मर्कटाः कथम्भुताः वटवुक्षम् आश्रयन्त ?
उत्तर:
मर्कटाः आपादमस्तकं क्लिन्नाः वटवृक्षं आश्रयन्त ।

प्रश्न 3.
मर्कटाः किमिति अमन्यन्त
उत्तर:
मर्कटाः आत्मनः उपहसन्ति इति अमन्यन्त ।

प्रश्न 4.
क्रुद्धाः मर्कटाः किम् अकुर्वन् ?
उत्तर:
क्रुद्धाः मर्कटाः शुकानां कुलायानि सर्वाणि उच्छिद्य अधः पातयामासुः ।

प्रश्न 5.
अस्याः कथायाः का नीतिः ?
उत्तर:
मूर्खाणां हितोपदेशः अपि प्रकोपाय भवति न तु शान्तये ।

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material Grammar अनुवादवाक्यानि Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar अनुवादवाक्यानि

1. Let your mother be your God.
తల్లిని దైవము వలె పూజించుము.
मातृदेवो भव ।

2. Let your father be your God.
తండ్రిని దైవము వలె పూజించుము.
पितृदेवो भव ।

3. Let your teacher be your God.
గురువును దైవము వలె భావించుము.
आचार्यदेवो भव ।

4. Dharma protects when protected.
ధర్మమును రక్షించితే అది మనల్ని రక్షిస్తుంది.
धर्मो रक्षति रक्षितः ।

5. Tree protects when protected.
వృక్షాన్ని రక్షించితే అది మనల్ని రక్షిస్తుంది.
वृक्षो रक्षति रक्षितः ।

6. India is the land of work.
భారతదేశము కర్మభూమి.
भारतदेशः कर्मभूमिः ।

7. Excellence in action is Yoga.
పనులయందు సామర్థ్యము కలిగియుండుటయే యోగము.
योगः कर्मसु कौशलम् ।

8. Speech is the ornament.
అలంకారమే నిజమైన అలంకారం.
वाग्भूषणं भूषणम् ।

9. Truth alone wins.
సత్యము ఎల్లప్పుడు జయించును.
सत्यमेव जयते ।

10. The Universe is one family
ఈ భూమి ఒక చిన్న కుటుంబం.
वसुधैक कुटुम्बकम् ।

11. scholar is worshipped everywhere.
పండితుడు అన్ని చోట్ల పూజింపబడును.
विद्वान् सर्वत्र पूज्यते ।

12. Education gives humility.
విద్య వినయమును ఇచ్చును.
विद्या ददाति विनयम् ।

13. No Goddess other than mother.
అమ్మను మించిన దైవము లేదు.
न मातुः परं दैवतम् ।

14. Speak truth.
సత్యమును పలుకుము.
सत्यं वद ।

15. Be righteous.
ధర్మమును ఆచరించుము.
धर्मं चर ।

16. Boy studies Sanskrit.
బాలుడు సంస్కృతం చదువుతున్నాడు.
बालकः संस्कृतं पठति ।

17. Student salutes teacher.
విద్యార్థి గురువును నమస్కరిస్తున్నాడు.
छात्रः गुरुं वन्दते ।

18. I am going to college.
నేను పాఠశాలకు వెళ్ళుచున్నాను.
अहं कलाशालां गच्छामि ।

19. Warrior protects the country.
సైనికుడు దేశాన్ని రక్షించును.
सैनिकः देशं रक्षति ।

20. Leader rules the state.
నాయకుడు రాష్ట్రమును పాలించును.
नायकः राष्ट्रं पालयति ।

21. Character is the ultimate ornament.
శీలం గొప్పతనం అలంకారము.
शीलं परं भूषणम् ।

22. Helping others is the merit.
ఇతరులకు ఉపకారము చేయడం పుణ్యం.
परोपकारः पुण्याय ।

23. Paining others is the demerit
ఇతరులను భాదించడం పాపం.
पापाय परपीडनम् ।

24. Motherland excells even heaven.
జన్మభూమి స్వర్గము కంటె మిన్న.
जन्मभूमिः स्वर्गादपि गरीयसी ।

25. Let all the worlds be safe.
లోకములన్నీ స్వర్గముగా ఉండు గాక !
लोकाः समस्ताः सुखिनो भवन्तु ।

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material Grammar सन्धयः Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar सन्धयः

Sandhi is defined as extreme proximity of letters. परः सन्निकर्षा ।

When two vowels or consonants come together a Sandhi is formed. Visarga also plays a role in making a Sandhi. Based on whether vowels, consonants or visarga take part in making Sandhi, the Sandhi is divided into three categories, namely उच् सन्धिः, हल् सन्धिः and विसर्गसन्धिः |

The important उच् सन्धि varieties are: सवर्णदीर्घसन्धिः, गुणसन्धिः, वृद्धिसन्धिः, यणादेशसन्धिः and अयवायावसन्धिः।
The हल् सन्धि varieties are श्चुत्वसन्धिः, ष्टुत्वसन्धिः, जश्त्वसन्धिः and अनुनासिकसन्धिः ।
The visarga sandhi is one, but has different forms.
The syllabus for I year Intermediate includes only the 3 सन्धि varieties.

రెండు పదములు వ్యవధానము లేకుండా ఉచ్చరింపబడునప్పుడు మొదటి పదము యొక్క చివరి అక్షరమునకు, రెండవ పదము యొక్క మొదటి అక్షరమునకు అత్యంత సాన్నిహిత్యమేర్పడును. దీనినే ‘సంహిత’ లేక ‘సంధి’ అని అందురు. అట్టి సాన్నిహిత్యం ఏర్పడినపుడు ఆ రెండక్షరములలో ఒకదానికి గానీ లేక రెండింటికి గానీ మార్పులు సంభవించును. ఆ మార్పులకే సంధి కార్యములని పేరు. ఆ విధములైన మార్పులనాధారముగా చేసుకొని సంధులను మూడు విధములుగా విభజించినారు.

1. स्वरसन्धिः లేదా अच् सन्धिः అచ్చులకే స్వరములని పేరు. రెండు అచ్చుల మధ్య జరుగు సంధి కార్యములను స్వరసంధులు లేక అచ్ సంధులని పిలుచుదురు.
2. व्यज्जनसन्धिः లేదా हलसन्धिः హల్లులకే వ్యంజనములని పేరు. రెండు హల్లుల మధ్యగాని, హల్లునకు అచ్చుతో గానీ జరుగు సంధి కార్యములకు हलसन्धिः లేక व्यज्जनसन्धिः అని పిలుచుదురు.
3. विसर्गसन्धिः : విసర్గ తరువాత ఉండు అచ్చుతో కానీ, హల్లుతో గానీ సంభవించు సంధి కార్యములను ‘విసర్గసంధి’ అని పిలుచుదురు.

I. अच् सन्धिः (అచ్ సంధి)
రెండు అచ్చుల మధ్య సంభవించు సంధి కార్యములను ‘అచ్’ సంధులని పిలుచుదురు. ఇవి అయిదు విధములు.

1. सवर्णदीर्घसन्धिः,
2. गुणसन्धिः
3. वृद्धिसन्धिः
4. यणादेशसन्धिः
5. अयवायावसन्धिः

1. सवर्णदीर्घसन्धिः (సవర్ణదీర్ఘసంధి )

सूत्रम् : अकः सवर्णे दीर्घ: When a short or long vowel is followed by a homogeneous vowel, the long of it is substituted for both. A homogeneous vowel is the same vowel.
Thus अ or आ + अ or आ = आ,
इor ई + इ or ई = ई,
उ or ऊ + उ or ऊ = ऊ,
ऋ + ऋ = ॠ
Ex: राम + अनुजः = रामानुजः
देव + आलय: = देवालयः

సూత్రము : అ, ఇ, ఉ, ఋ లకు సవర్ణములైన అచ్చులు పరమగునపుడు వానికి దీర్ఘము ఏకాదేశమగును.

సంస్కృత వ్యాకరణ పండితుడైన పాణిని మహర్షి దీనికి ‘अकः सवर्णे दीर्घः’ అను సూత్రములు చెప్పెను.

‘అక్’ లకు (अ, इ, उ, ऋ) సవర్ణములైన అచ్చులు పరములైనపుడు (సవర్ణమూలనగా మరల అవే అచ్చులు పరమైనపుడు) దీర్ఘము ఏకాదేశమగును.
ఉదా : 1. गुण + आश्रयः – गुणाश्रयः

ఇచ్చట ‘गुण’ అను పదము యొక్క చివర ‘ अ’ అను అచ్చు ఉన్నది (गुण + अ). దానికి మరల ‘आ’ అను అచ్చు పరమైనది. अ మరియు आ సవర్ణములైన అచ్చులు. కావున దీనికి आ అను దీర్ఘాచ్చు వచ్చును.
गुण् अ + आश्रयः – गुणाश्रयः

మరికొన్ని ఉదాహరణలు :
2. दैत्य + अरिः → दैत्यारिः इतीव (अ + अ → आ )
3. इति + इव → इतीव (इ + इ → ई)
4. भानु + उदयः → भानूदयः (उ + उ→ ऊ)

2. गुणसन्धिः (గుణ సంధి)

सूत्रम् : आद्गुणः If short or long अ is followed by short or long इ, उ, ऋ, ऌ then ए, ओ, अर्, अल् are substituted for both respectively. Thus अ or आ + इ or ई = ए.
अ or आ + उ or ऊ = ओ,
अ or आ + ऋ = अर्,
अ or आ + ऌ = अल्
Ex : गज + इन्द्रः = गजेन्द्रः
नर + ईश = नरेशः

సూత్రము : ‘अ’ లేక ‘आ’ इ, उ, ऋ, लृ లు పరమైనచో వరుసగా ए, ओ, अर्, अल् లు వచ్చును.
పాణిని సూత్రము आद्गुणः
‘आत्’ అనగా ‘अ’, ‘आ’, इ, उ, ऋ, लृ లు పరమైనపుడు గుణము ए, ओ, अर्, अल् లు వచ్చును.
ఉదా :
1. सह + उदरः → सहोदरः (अ + उ → ओ)
దీని యందు ‘सह’ అను పదము యొక్క చివరి భాగమునందున్న ‘अ’ కు उदरः అను పదములో ముందున్న ‘उ’ పరమైనది. కావున ఈ రెండింటి స్థానములో ‘ओ’ వచ్చును.
2. माता + इव → मातेव (आ + इ → ए)
3. सप्त + ऋषयः → सप्तर्षयः (अ + ऋ → अर्)
4. तव + लृकारः → तवल्कारः (अ + लृ → अल्)

3. वृद्धिसन्धिः (వృద్ధిసంధి)

सूत्रम् : वृद्धिरेचि। If short or long अ is followed by ए/ऐ or ओ / औ then ऐ or औ will be the respective substitute for both.
Thus अ or आ + ए or ऐ = ऐ and अ or आ + ओ or औ = औ
Ex: एक + एकः = एकैक:
वसुधा + एव = वसुधैव

సూత్రము : అకారమునకు (अ లేదా आ) ए, ऐలు పరమైనచో ” కారమును, ओ, औ లు పరమైనచో औ కారమును వచ్చును.
పాణిని సూత్రము : वुद्धिरेचि
అవర్ణమునకు एच् పరమైనప్పుడు (ए, ऐ, ओ, औ) వృద్ధి (ऐ, औ) లు ఏకాదేశమగును.
ఉదా :
1. तथा + एव तथैव (आ + ए → ऐ)
దీని యందు ‘तथा’ అను పదములోని ‘आ’ కారమునకు ए పరమైనది. కావున ऐ వచ్చినది.
तथ् + आ + एव → तथ् + ऐ व – तथैव
2. यथा + औषधम् → यथौषधम् (आ + औ → औ)
3. परम + ओषधिः → परमौषधिः (अ + ओ → औ)

4. यणादेशसन्धिः (యణాదేశసంధి )

सूत्रम् : इको यणचि If short or long इ, उ, ऋ and ऌ are followed by a non-homogeneous letter, then य्, व्, र् and ल् come in their place.
Thus : इ or ई + non-homogeneous letter = य् + non-homogeneous letter.
उ or ऊं + non-homogeneous letter = व् + non-homogeneous letter.
ऋor ऋ + non-homogeneous letter = र् + non-homogeneous letter.
ऌ or ऌ + non-homogeneous letter = ल् + non-homogeneous letter.
Ex : प्रति + अक्षम् = प्रत्यक्षम्
इति + आदरः = इत्यादरः

సూత్రము : इ, उ, ऋ, ऌ లకు అసవర్ణములైన అచ్చులు పరములైనప్పుడు य्, व्, र्, ल् లు వరుసగా వచ్చును.
పాణిని సూత్రము : इकोयणचि
‘इक्’ (इ, उ, ऋ, ऌ) లకు అసవర్ణములైన అచ్చులు పరములైనప్పుడు 4, (य्, व्, र्, ल्)లు వచ్చును.
ఉదా :
1. इति + उवाच → इत्युवाच (కై + उ → य् + उ → यु)
ఇతి + ఉవాచ → ఇత్యువాచ (ఇ + ఉ → య్ + ఉ → యు)
ఇచ్చట ‘ इति’ అను పదములోని చివరియందున్న ‘इ’ కి తరువాత పదము ముందున్న ‘उ’ పరమైనది. కావున ‘इ’ స్థానములో ‘य्’ వచ్చినది.
इत् इ उ वाच
इत् य् उ वाच
इत्य् + उवाच – इत्युवाच

2. प्रति + उपकारः → प्रत्युपकारः
ప్రతి + ఉపకారః → ప్రత్యుపకారః
3. मधु + अरिः →मध्वरिः
మధు + అరిః → మధ్వరిః
4. अपि + एवम् → अप्येवम्
అపి + ఏవమ్ → అప్యేవమ్

5. अयवायावसन्धिः (एचोयवायावः)

सूत्रम् : एचोऽयवायावः If ए, ऐ, ओ and औ are followed by a vowel, then अय्, आय्, अव् and आव् come in their place.
Thus ए + vowel = अय् + vowel,
Ex :
ऐ + vowel = आय् + vowel,
ओ + vowel = अव् + vowel,
औ + vowel = आव् + vowel.
Ex : हरे + ए = हरये
भानो + ए = भानवे

ए, ऐ, ओ, औ లకు అచ్చు పరమైనప్పుడు వరుసగా अय्, आय्, अव्, आव् ల ए, ऐ, ओ, औ ల స్థానములో వచ్చును. अयवायाव – अय्, आय्, अव्, आव्
हरे + ए అనునప్పుడు హరే అను పదములో చివరి భాగమునందు ఏ కారము ఉన్నది. దానికి ఏ అను అచ్చు పరమైనది. కాబట్టి ఏ స్థానములో అయ్ అనునది వచ్చినది.
हरे + ए → हर् + ए + ए → हर् + आय् + ए → हरय् + ए = हरये
ఉదా : भानो + ए → भानवे (ओ + ए → अवे)
नै + अकः → नायकः (ऐ + अ → आय)

6. पूर्वरूपसन्धिः (एडः पदान्तादति)

सूत्रम्: एडः पदान्तादति When a short अ follows ए or ओ at the end of a word, the previous form (पूर्वरुप) is substituted in place of both.

Example: हरे + अव. Here ए is followed by अ. So in the place of ए and अ, the previous form ए is substituted. So we get the form हरेव । However in order to indicate that it is not Guna sandhi but Purvarupa sandhi we place the Avagraha mark ऽ in the place of अ as हरेऽव.
Note: This sutra prohibits the application of Ayavayava as per the rule पूर्वत्रासिद्धम्, which is advanced grammar.
Ex : वृक्षे + अपि = वृक्षेऽपि
ते + अपि = तेऽपि

పదాంతమునందున్న ए, ओ (एडः) అకు హ్రస్వ అకారము పరమైనప్పుడు పూర్వరూపము వచ్చును. అనగా పూర్వపదములోనున్న ఏ, ఓ లే మిగులునని భావము.

ఉదా : हरे + अव అనునప్పుడు పూర్వ పదము యొక్క చివరి భాగమునందు ఏ కారమునకు అనగా एडः నకు అవ అనునప్పుడు హ్రస్వ అకారము పరమైనది కాబట్టి ఇచ్చట పూర్వరూపమైన ఏ కారము వచ్చి హరేనవ (हरेऽव) అను రూపము సిద్ధించును. ఇదే విధంగా విష్ణో + అత్ర (विष्णो + अत्र) – అనునప్పుడు పూర్వ పదము యొక్క చివరి భాగమునందు ఓ కారమునకు అనగా एडः నకు అత్ర అనునప్పుడు హ్రస్వ అకారము పరమైనది కాబట్టి ఇచ్చట పూర్వరూపమైన ఓ కారము వచ్చి విష్ణో త్ర (विष्णोऽत्र) అను రూపము సిద్ధించును.

ఉదా : वृक्षे + अपि → वृक्षेऽपि (ए + अ → एऽ)
ते + अपि → तेऽपि (ए + अ → एऽ)
विष्णो + अव → विष्णोऽव (ओ + अ → ओऽ)

7. पररूपसन्धिः (शकन्ध्वादिषु पररूपं)

सूत्रम् : शकन्ध्वादिषु पररूपं वाच्यम् । For the words mentioned in the Sakandhu group, the later form is substituted in the place of the former and the later.
Ex : शक + अन्धुः = शकन्धुः (शक् अ + अन्धुः = शक् अन्धुः = शकन्धुः)
Here instead of Dirgha by savarnadirgha sandhi, the pararupa, the short अ is substituted. So we get अ in the place of both the अ s.
Ex : लाङ्गल + ईषा = लाङ्गलीषा
हल + ईषा = हलीषा

శకంధు మున్నగు శబ్దములతో ప్రారంభింపబడిన పదములయందు పరరూపమే शक + अन्धुः = शकन्धुः (శక + అన్దు: – శకన్దు: )ఇచ్చట సవర్ణదీర్ఘసంధి రావలసియుండగా దానిని నిషేధించి ఇచ్చట పరరూపమే వచ్చునని నిపతించినాడు. ఈ విధంగా విభిన్నమైన సంధులు రావలసిన వాటినన్నింటినీ నిషేధించి ఆ పదాలనన్నింటినీ ఒక గణంగా కూర్చి దానికి పరరూపాన్ని పాణిని మహర్షి నిపతించినాడు.
ఉదా : लाङ्गल + ईषा → लाङ्गलीषा
हल + ईषा → हलीष

1. सवर्णदीर्घसन्धिः – अकः सवर्णे दीर्घः

(अ + अ = आ) शुभ + अङ्गः = शुभाङ्गः
(अ + आ = आ) गज + आननः = गजाननः
(आ + अ = आ) विद्या + अर्थी = विद्यार्थी
(आ + आ = आ) विद्या + आलयः = विद्यालयः
(इ + इ = ई) कवि + इन्द्रः = कवीन्द्रः
(इ + ई = ई) कपि + ईश्वरः = कपीश्वरः
(ई + इ = ई) शशी + इव = शशीव
(ई + ई = ई) वाणी + ईशः = वाणीशः
(उ + उ = ऊ) गुरु + उपदेशः = गुरुपदेशः
(उ + ऊ = ऊ) साधु + ऊचुः = साधूचुः
(ऊ + उ = ऊ) वधू + उक्तिः = वधूक्तिः
(ऊ + ऊ = ऊ) वधू + ऊह = वधूहः
(ऋ + ऋ = ऋ) धातृ + ऋणम् = धातॄणम्

2. गुणसन्धिः – आदगुणः

(अ + इ = ए) नर + इन्द्रः = नरेन्द्र:
(अ + ईं = ए) परम + ईश: = परमेशः
(आ + इ = ए) गङ्गा + इति = गङ्गेति
(आ + ई = ए) यूथा + ईप्सितम् = यथोप्सितम्
(आ + ई = ए) माता + ईदृशी = मादृशी
(अ + उ = ओ) गुण + उत्तमः = गुणोत्तमः
(अ + ऊ = ओ) मम + ऊहः = ममोहः
(आ + उ = ओ) महा + उत्सवः = महोत्सवः
(अ + ओ = अर्) गङ्गा + ऊर्मि: = गङ्गोर्मिः
(अ + ऋ = अर्) राज + ऋषिः = राजर्षिः
(अ + ऋ = अर्) वसन्त + ऋतुः = वसन्तर्तु
(अ + ऋ = अर्) महा + ऋषभः = महर्षभः
(अ + लू = अल्) तव + लूकार = तलल्कारः

3. वृद्धिसन्धिः वुध्दिरेचि

(अ + ए = ऐ) मम + एव = ममैव
(अ + ए = ऐ) तथा + एव = तथैव
(अ + ऐ = ऐ) परम + ऐश्वर्यम् = परमैश्वर्यम्
(आ + ऐ = ऐ) महा + ऐक्यता = महैक्यता
(अ + ओ = औ) दिवा + ओकसः = दिवौकसः
(आ + ओ = औ) नव + औषधम् = नवौषधम्
(अ + ओ = औ) महा + औषधिः = महौषधिः

4. यणादेशसन्धिः – इको यणचि

(इ + अ = य) प्रति + अहम् = प्रत्यहम्
(इ + अ = य) इति + अन्वयः = इत्यन्वयः
(इ + आ = या) प्रति + आगमनम् = प्रत्यागमनम्
(इ + आ = या) अभि + आगतः = अभ्यागतः
(इ + उ = य) प्रति + उपकारः = प्रत्युपकारः
(इ + उ = य) अभि + उन्नतिः = अभ्युन्नतिः
(इ + ए = ये) यदि + एवम् = यद्येवम्
(ई + अ = य) गौरी + अनुरागः = गौर्यनुरागः
(ई + अ = य) देवी + उवाच = देव्युवाच
(इ + ए = ये) वाणी + एका = वाण्येका
(उ + अ = व) अनु + अगच्छत् = अन्वगच्छत्
(उ + अ = वा) सु + आगतम् = स्वागतम्
(उ + इ = वि) साधु + इति = साध्विति
(उ + ई = वी) अनु + ईक्षणम् = अन्वीक्षणम्
(उ + ए = वे) ननु + एषः = नन्वेष:
(ऋ + अ = र) धातृ + अश: = धात्रंशः
(ऋ + आ = रा) मातृ + आज्ञा = मात्राज्ञा

5. अयंवायावदेशसन्धिः – एचोऽयवायावः

(ए + ए = अये) हरे + ए = हरये
(ओ + ए = अवे) गुरो + ए = गुरवे
(ऐ + अ = आय) गै + अक: = गायक:
(औ + अ = आव) तौ + अत्र = तावत्र
(औ + इ = अवि) वागर्थौ + इव = वागर्थाविव
(औ + इ = आवु) पादौ + उपगृह = पादावृपगृह्य
(औ + ए = आवे) गावौ + एते = गावावेते

6. पूर्वरूपसन्धिः – एड़: पदान्तादति

(ए + अ = एऽ) उदरे + अर्भकम् = उदरेऽर्भकम्
(ए + अ = एऽ) गते + अपि = गतेऽपि
(ए + अ = एऽ) के + अपि = केऽपि
(ओ + अ = ओऽ) गुरो + अव = गुरोऽव
(ओ + अ = ओऽ) भानो + अत्र = भानोऽत्र

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material उपवाचकम् 2nd Lesson भाग्यचक्रम् Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit उपवाचकम् 2nd Lesson भाग्यचक्रम्

प्रश्नौ

प्रश्न 1.
हीरालालः मात्रा दत्ताः रोटिकाः किमकरोत् ?
उत्तर:
हीरालालः एकां रोटिकां खादित्वा अपराः तिस्रः रोटिकाः पाथेयरूपेण अङ्गवस्त्रे बद्ध्वा वृत्तेः अन्वेषणाय नगरीं प्रस्थितवान् ।

प्रश्न 2.
हीरालाले परिवर्तने आगते सः किमकरोत् ?
उत्तर:
हीरालाले परिवर्तने आगते सः आलस्यं परित्यज्य प्रजानां हितकर्मणि आत्मानं नियोजितवान् ।

कवि परिचय (Introduction) (కవి పరిచయం)

पाठ्यभागोयं राष्ट्रियसंस्कृतसंस्थानेन प्रकाशितात् “व्यवहारप्रदीप” इत्यस्मात् ग्रन्थात् गृहीतः । ग्रन्थोऽयं संस्कृतभाषाकौशलम् अधिगन्तुं महदुप- करोति । अतोऽयं ग्रन्थः संस्कृतलोकस्य आदरपात्रतां गतः ।

This lesson is taken from a book named ‘Vyavahara pradeepa’ published by Sanskrit Samsthan. This book is very useful to learn Sanskrit due to which it is respected by Sanskrit fraternity.

ఈ పాఠ్యభాగము రాష్ట్రీయ సంస్కృత సంస్థానము వారిచే వెలువరించబడిన వ్యవహార ప్రదీపః అను గ్రంథము నుండి గ్రహించబడినది. ఈ గ్రంథము సంస్కృత భాషయందు సామర్థ్యమును సంపాదించుటకు బాగుగా ఉపయోగపడును. అందువలన ఈ గ్రంథము సంస్కృత భాషాభిమానుల ఆదరమును పొందెను.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

हीरालालः कस्यचित् कृषकस्य पुत्रः आसीत् । तस्य पितुः लघु क्षेत्रम् आसीत् । अहर्निशं श्रमं कृत्वा अपि सः यत् किञ्चित् उपार्जयति स्म तेन तस्य परिवारस्य भरणपोषणं न सम्भवति स्म । परन्तु हीरालालस्य एतद्विषये उपेक्षाभावः एव आसीत् । सः समयेन भोजनं कृत्वा महता आनन्देन कदाचित् क्षेत्रेषु कदाचित् नद्याः तीरे, कदाचित् च वनप्रदेशेषु भ्रजन् आसीत् ।

Hiralal is a farmer’s son. His father owned a small farm. Even though the farmer worked day and night he was not able to feed his family satisfactorily. Hiralal didn’t bother about the plight of his family. He ate on time and roamed the farm, the riverbank and the forest areas from time to time.

హీరాలాల్ ఒక రైతు కొడుకు. అతని తండ్రికి కొంచెము పొలము ఉండెను. రాత్రి పగలు కష్టపడి పనిచేసినప్పటికీ అతని కుటుంబ పోషణ జరుగుట లేదు. కాని హీరాలాల్కు ఈ విషయముపై అసంతృప్తి లేదు. అతడు వేళకు భోజనము చేసి, ఆనందముగా ఒకప్పుడు పొలమునకు, ఒకప్పుడు నదీ తీరమునకు, మరొకప్పుడు వన ప్రదేశమునకు తిరుగుతూ ఉండేవాడు.

पिता बालकं हीरालाल बहुवारम् अबोधयत् – ‘पुत्र ! त्वमपि मया `सह क्षेत्रं गच्छ श्रमं कुरु । श्रमेण विना फलं न लभ्यते । वस्तुतः श्रमः हि सामान्यं जनं महान्तं करोति । तुभ्यं यत् कार्य रोचते तत् अवश्य कुरु । एतेन अस्माकं परिवारस्य आर्थिकी स्थितिः सुदृढा भविष्यति’ इति । परन्तु हीरालालस्य कर्णयोः एतत् सर्वं मनागपि न प्रविशति स्म ।

The farmer asked his son Hiralal many times “Dear son ! Come with me to the farm. Work hard, you won’t reap any gains without pain and hard work. Generally, people become great only throught hard work. Do the work that gives you pleasure. By doing that our family’s financial situation will be improved.” But Hiralal didn’t pay heed to his father’s advice.

తండ్రి హీరాలాలు “నీవు కూడా నాతో పొలమునకు రా. పని చేయి. శ్రమ లేకుండా ఫలితం రాదు. సహజముగా శ్రమ వలననే జనులు గొప్పవారు అగుదురు. నీకు ఇష్టమైన పనిని తప్పక చేయి. దానివలన మన కుటుంబ ఆర్థిక పరిస్థితి బాగుపడగలదు.” అని చాలాసార్లు చెప్పెను. కాని హీరాలాల్ చెవులకు ఇది ఏమియు వినిపించుట లేదు. మనస్సునందు ఉండుట లేదు.

कालक्रमेण वार्धक्यात् श्रमाधिक्यवशात् च हीरालालस्य पिता महता व्याधिना आक्रान्तः अभवत् । सः पुनः तस्मात् व्याधेः मुक्तः एव न अभवत् । बहुकालं यावत् शय्यायां पतित्वा सः पञ्चवा सः पञ्चत्वं प्राप्तवान् । ततः हीरालालस्य क्षेत्रस्य कर्षणम् उचितरीत्या न समभवत् । गृहे अर्थाभावः तु.. पूर्वमेव आसीत् । कृषिकर्मणः अवहेलनात् खाद्याभावस्य स्थितिः समुत्पन्ना । एतेन व्यथिता हीरालालस्य माता हीरालालं प्रबोधयत् सूनो ! गृहस्य दुरवस्थां त्वं पश्यन् असि एवं कथं जीवनं भविष्यति । इदानी त्वं धनार्जनविषये अपि चिन्तय । मम किम् ? अहं तु वृद्धा अस्मि । परन्तु तव सुदीर्घ भविष्यद् वर्तते । अतः त्वं नगरं गत्वा किमपि कार्यं कुरु । येन अस्माकं परिवारस्य पोषणं भवेत् ।

As the time passed due to heavy work and old age Hiralal’s father was ill and he didn’t recover. He died after being bedridden for a long time. After that Hiralal’s farm was not cultivated properly. The household was poverty stricken before itself. Due to the lack of cultivation there was no food in the household. In this situation the grieving mother said to her son “Dear son ! As you are aware of the poverty in the household, how can we earn our living ? Please think of the ways to earn money. I’m already old, but you have a long life. So go to the city, get a job and earn some money. Because of it we might be able to feed our family.”

కాలము గడుచుచుండగా ముసలితనము వలన పని ఎక్కువ చేయుట వలన హీరాలాల్ తండ్రికి పెద్ద జబ్బు చేసెను. అతడు తిరిగి జబ్బు నుండి లేవలేకపోయెను. అతడు చాలా కాలము మంచములో ఉండి మరణము పొందెను. తరువాత హీరాలాల్ పొలములో వ్యవసాయము తగినంతగా జరగలేదు. ఇంట్లో దరిద్రము ఇంతకుముందే ఉన్నది. వ్యవసాయము లేకపోవుటచే ఇంట్లో తిండికి పోషణ జరుగుట లేదు. దీనిని చూచిన హీరాలాల్ తల్లి, హీరాలాల్కు ఈ విధముగా చెప్పెను. కుమారా ! ఇంటి పరిస్థితి చూచుచున్నావు. జీవనము ఎలా గడుస్తుంది. ఇప్పుడు నీవు ధన సంపాదన గురించి ఆలోచించుము. నేను ముసలిదానను అయితిని. కాని నీకు చాలా జీవితము ఉన్నది. అందువలన నీవు నగరమునకు వెళ్ళి ఏదో ఒక పనిచేయి. దానివలన మన కుటుంబ పోషణ జరుగును.

हीरालालः मातुः वचोभिः प्रभावितः अभवत् । सः नगरं गन्तुं सम्मतिं दत्तवान् । माता प्रतिवेशिनः गृहत् गोधूमचूर्णम् आनीय चतस्त्रः रोटिकाः निर्मितवती । हीरालालः एकां रोटिकां खादित्वा अपराः तिस्त्रः रोटिकाः पाथेयरूपेण अङ्गवस्त्रे बद्ध्वा वृत्तेः अन्वेषणाय नगरी प्रस्थितवान् । मार्गे सः काञ्चित् अटवीं प्राप्तवान् । पद्भ्यां चलन् सः अतीव श्रान्तः आसीत् । क्षुधा अपि तं भृशं पीडयति स्म । अतः सः एकस्य जलाशयस्य समीपे रोटिकाः खादितुम् उपविष्टवान् । तस्य पार्श्वे तिस्त्रः रोटिकाः आसन् । सः आत्मना परामृष्टवान् – ”एकां खादिष्यामि, द्वे वा खादिष्यामि, तिस्त्रः वा खादिष्यामि’ इति । तस्मिन् जलाशये तिस्त्रः जलकन्याः निवसन्ति स्म । हीरालालस्य स्वगतं विचारं श्रुत्वा ताः भीताः अभवन् । हीरालालः ताः एव उद्दिश्य “एकां, व्दे, तिस्त्रः वा खादितुम् आत्मना परमुशति” इति ताः चिन्तितवक्यः ।

Hiralal started to the city inspired by his mother’s words. His mother borrowed some flour to make four rotis for Hiralal’s journey. He ate one roti, stored the other three wrapped in a cloth and started his journey in search of a job to the city. He reached a forest in the way to the city. He was tired and hungry due to walking. He sat on the side of a pond to eat his rotis. He had three rotis ‘ beside him. He thought to himself about eating one roti or two or three. In that pond there lived three Mermaids (Jalakanyas). They were frightened listening to Hiralal’s thoughts. They thought Hiralal was planning to eat them.

హీరాలాల్ తల్లి మాటలను ఇష్టపడెను. అతడు నగరమునకు వెళ్ళుటకు ఇష్టపడెను. తల్లి పొరుగు వారి ఇంట్లో గోధుమపిండి తెచ్చి నాలుగు రొట్టెలు హీరాలాల్ వానిలో ఒక రొట్టె తిని, మిగిలిన మూడు రొట్టెలను గుడ్డలో మూట కట్టుకొని ఉద్యోగము కొరకు నగరమునకు ప్రయాణమయ్యెను. దారిలో అతడు ఒక అడవిని చేరెను. నడవడం చేత ఎక్కువ అలసిపోయెను. ఆకలి కూడా బాధించు చుండెను. ఇందువలన అతడు ఒక చెరువు సమీపములో రొట్టెలు తినుటకు కూర్చొనెను. అతని ప్రక్కన మూడు రొట్టెలు ఉండెను. అతడు తనలో ఒకటి తిందామా, రెండు తిందామా, మూడు తిందామా అని ఆలోచించుచుండెను. ఆ జలాశయము నందు ముగ్గురు జలకన్యలు నివసించుచుండిరి. హీరాలాల్ మనసులోని మాటను విని వారు భయపడిరి. హీరాలాల్ వారిని ఉద్దేశించి ఒకటి, రెండు, మూడు తినుటకు నేను ఆలోచించుచున్నాను అని వారు బాధపడుచున్నారు.

ततः ताः जलकन्याः वारिणः बहिः आगत्य अवदन् – “भो भवान् ! अस्मान् न खादतु । वयं भवते त्रीन् उपहारान् दद्मः । एते उपहाराः अतीव विस्मयकराः सन्ति” । ततः तासु जलकन्यासु एका तस्मै एकां मञ्चषां दत्वा अवदत् – “भवान् इमां मञ्चषां यत् किमपि याचिष्यते सा भक्ते अवश्यं दास्यति” इति । द्वितीय कन्या तस्मै एकं दण्डं प्रदाय अवदत् – ‘भवान् अस्य दण्डस्य प्रयोगेण शत्रून् अनायासं वशीकर्तुं शक्नोति” इति । ततः तृतीया जलकन्या तस्मै एकम् उष्णीषं प्रदाय अवदत् “एतत् उष्णीषं परिधाय भवान् यत्र कुत्रापि गन्तुम् इच्छति तत्र अचिरं गन्तुं शक्नोति’ इति। हीरालालाय उपर्युक्तानि प्रदाय ताः जलकन्याः तस्मान् स्थानात् अन्तर्हिताः अभवन् ।

Those Mermaids came out of the pond and said “Sir, please do not eat us ! We will present you with three surprising gifts.” One of the Mermaids .presented a box and said “Sir, this box gives you anything you ask for.” The second Mermaid gifted him a stick and said ’You can win your enemies easily using this stick. “The third Mermaid presented him with a turban You can go wherever you want to go wearing this turban” she said. The three Mermaids presented Hiralal with all these things and disappeared.

తరువాత ఆ జలకన్యలు నీటినుండి బయటికి వచ్చి అయ్యా ! మీరు మమ్ములను తినవద్దు. మేము మీకు మూడు కానుకలను ఇస్తాము అని చెప్పిరి. ఆ కానుకలు మీకు చాలా ఆశ్చర్యాన్ని కలుగజేస్తాయి. తరువాత ఆ జలకన్యలలో ఒకామె ఒక పెట్టెను ఇచ్చి చెప్పెను. అయ్యా ! ఈ పెట్టెను మీరు ఏదైనా అడిగినచో అది మీకు తప్పక ఇచ్చును. రెండవ కన్య అతనికి ఒక కర్ర ఇచ్చి ఇట్లు చెప్పెను. మీరు ఈ కర్రను ఉపయోగిస్తే శత్రువులను తేలికగా జయించగలరు. తరువాత మూడవ జలకన్య అతనికి ఒక తలపాగ ఇచ్చి ఇట్లు చెప్పెను. ఈ తలపాగ ధరించి ఎక్కడికి వెళ్ళవలెనంటే అక్కడికి వెళ్ళగలరు. హీరాలాల్క పైన చెప్పిన వస్తువులను ఇచ్చి ఆ జలకన్యలు అక్కడ నుండి మాయమైరి.

अथ हीरालालः तस्याः मञ्श्रूषायाः सकाशात् उत्तमं भोजनं, राजोचितं वस्त्रम्, एकम् अश्वं च अकामयत । सर्वप्रथमम् अत्युत्तमैः भोजनपानैः तृप्तः सः राजकुमारस्य वस्त्रं परिधाय अश्वं च उपविश्य मातरं मेलितुं स्वगृहं प्रति प्रस्थितवान् । अश्वम् आरुह्य हीरालालः यावत् किञ्चिद् दूरं गतवान् तावद् वनप्रदेशे कस्यवन राज्ञः सैनिकाः तं निगृहीतवन्तः । वस्तुतः तत क्षेत्रं राजकुमार्याः आखेटक्षेत्रम् आसीत् । हीरालालः जलकन्याभ्यः प्राप्तेन दण्डेन तान् अरीन् पराजितवान् । दूरे स्थिता राजकुमारी हीरालालस्य वीरोचितं कार्यजातं पश्यन्ती आसीत् । सा हीराललास्य अलौकिक शक्त्या प्रभाविता अभवत् । हीरालालः अपि राजकुमारी दृष्ट्वा तस्याः सौन्दर्येण आकृष्टः अभवत् । प्रसन्नः च सः राजकुमारीम् अश्वे उपवेश्य, उष्णीषं परिधाय नभसि डयमानः स्वगृहं प्राप्तवान् ।

Hiralal went to the box and asked for delicious lunch, royal clothes and a horse. He ate the lunch first, satisfied he wears the royal clothes and started to home on the horse. After traveling some distance Hiralal was stopped by some soldiers. Exactly at that place the princess was hunting. Hiralal defeated those soldiers easily using the stick gifted by the Mermaids. The princess who was standing at a distance from Hiralal was impressed by his bravery. Hiralal was also attracted to the princess’s beauty. He mounted on the horse with the princess. He wore the turban and reached home flying in the sky.

తరువాత హీరాలాల్ ఆ పెట్టె సమీపమునకు వెళ్ళి మంచి భోజనం, రాజులు వేసుకునే బట్టలు, ఒక గుర్రమును కోరెను. మొదట మంచి భోజనము చేసి తృప్తి పొంది అతడు రాజకుమారుడు వస్త్రమును ధరించి గుర్రముపై ఎక్కి తల్లిని కలుసుకొనుటకు తన ఇంటికి ప్రయాణమయ్యెను. గుర్రము ఎక్కి హీరాలాల్ కొంచెము దూరము వెళ్ళగానే అంతలో వన ప్రదేశమందు ‘కొందరు రాజ సైనికులు అతనిని అడ్డగించిరి. సరిగా ఆ ప్రదేశము రాజకుమారి వేటాడు ప్రదేశం అయ్యెను. హీరాలాల్ జలకన్యచే పొందబడిన కర్రతో ఆ శత్రువులను జయించెను. దూరముగా ఉన్న రాజకుమారి హీరాలాల్ వీరోచితముగా చేసిన పని చూచుచుండెను. హీరాలాల్ కూడా రాజకుమారి సౌందర్యమునకు ఇష్టపడెను. సంతోషముతో ఆ రాకుమార్తెను గుర్రము మీద కూర్చుండ పెట్టుకొని తలపాగ ధరించి ఆకాశమార్గమున ఎగురుచు తన ఇంటికి చేరెను.

माता हीरालालं दृष्ट्वा अतीव प्रसन्ना अभवत् । हीरालालः मातरं सर्वं वृत्तान्तम् अश्रावयत् । सः राजकुमारीं परिणेतुम् इच्छति इति मात्रे निवेदितवान् । एवं शुभे अहनि शुभे च मुहूर्ते हीरालालस्य राजकुमार्या सह विवाहः सम्पन्नः । ततः हीरालालः मञ्जूषायाः प्रयोगेण एकं दिव्यं प्रासादं निर्मितवान् । तस्मिन् प्रासादे मात्रा पत्न्या च सह सुखेन समयं यापितवान् । प्रासादस्य परिसरे एकां शोभनां पुष्करिणीम् उत्खातवान् । सः तत्र तासां तिसृणां जलकन्यानां मूर्तिः निर्मापितवान् । ग्रामीणाः अपि तं स्वराजानम् अमन्यन्त । हीरालाले अपि महत् परिवर्तनम् आगतम् । आलस्यं परित्यज्य सः प्रजानां हितकर्मणि आत्मानं नियोजितवान् ।

The mother was very happy on seeing Hiralal again. Hiralal narrated the whole journey to his mother. He said his mother that he wanted to marry the princess. On an auspicious day the princess and Hiralal were married. Using that box Hiralal constructed a beautiful palace. He spent his days happily with his mother and wife in that palace. He constructed a pond on the palace’s side by digging near the palace. There he built statues of the three Mermaids. Even the villagers thought of Hiralal as their king. Hiralal had a great transformation and he immediately started working for the sake of people’s benefits.

తల్లి హీరాలాల్ను చూచి చాలా సంతోషించెను. హీరాలాల్ తల్లికి మొత్తము విషయమును చెప్పెను. అతడు రాజకుమార్తెను వివాహము చేసుకొనవలెనని కోరుచున్నానని తల్లితో చెప్పెను. ఒక శుభవేళ ఒక శుభ ముహూర్తంలో హీరాలాల్కు రాజకుమార్తెతో వివాహం జరిగెను. తరువాత హీరాలాల్ ఆ పెట్టె సహాయముతో ఒక అందమైన మేడను నిర్మించెను. ఆ మేడలో తల్లి, భార్యతో కూడా సుఖముగా కాలము గడుపుచుండెను. మేడ సమీపములో ఒక అందమైన కాలువను తవ్వించెను. అతడు అక్కడ ఆ ముగ్గురు జలకన్యల విగ్రహములను పెట్టెను. గ్రామీణులు కూడా అతనిని తమ రాజుగా తలచిరి. హీరాలాల్ నందు కూడా చాలా మార్పు వచ్చెను. సోమరితనమును వదలి అతడు ప్రజలకు ఇష్టమైన పనియందు తాను చేరెను.

Here students can locate TS Inter 1st Year Commerce Notes Chapter 3 Sole Proprietorship, Joint Hindu Family Business and Cooperative Societies to prepare for their exam.

TS Inter 1st Year Commerce Notes Chapter 3 Sole Proprietorship, Joint Hindu Family Business and Cooperative Societies

→ Arrangement of ownership and Management of business organizations is termed as a form of Business organization.

→ Business organisation may be owned and managed by a single person (Sole Proprietorship) or group of persons (Partnership) or in the form of a company. (Joint Stock Company).

→ Sole Proprietorship is the oldest form of business organisation in which a single individual introduces his own capital and skills in the management of its affairs and is solely responsible for the results of its operations.

→ A business that continues from one generation to another generation is known as “Joint Hindu Family Business”.

→ The Head of the family is known as “Karta” and the members are known as “Coparceners”.

→ Cooperative society is a voluntary association of persons who work together to promote their economic interests.

→ The Motto of a cooperative society is “Each for all and all for each”.

→ In India, Cooperative societies are registered under the Co-operative Societies Act 1912, or under the State Co-operative societies Act.

TS Inter 1st Year Commerce Notes Chapter 3 సొంత వ్యాపారం, ఉమ్మడి హిందూ కుటుంబ వ్యాపారం మరియు సహకార సంఘాలు

→ వ్యాపారానికి సంబంధించిన యాజమాన్య నిర్వహణ ఏర్పాటును వ్యాపార వ్యవస్థ అంటారు. ఇది వివిధ రూపాలలో ఉంటుంది. వ్యాపార వ్యవస్థల ఎన్నిక వివిధ స్వరూపాల ప్రయోజనాలు, పరిమితుల సమతూకముపై ఆధారపడి ఉంటుంది. ఈ ఎంపిక చాలా క్లిష్టమైనది. నియంత్రణ, నష్టభయం, అధికారము మొదలైన అంశాలనాధారముగా ఎంపిక చేయాలి. ఏ సంస్థ అయినా దీర్ఘకాలము కొనసాగాలి అంటే ముందు చూపుతో అనేక సంప్రదింపుల తరువాత సరైన వ్యాపార స్వరూపాన్ని ఎంపికచేసుకోవాలి.

→ సొంత వ్యాపారవ్యవస్థలో ఒకే వ్యక్తి మూలధనాన్ని సమకూర్చి తన సొంత నైపుణ్యం, అనుభవము నిర్వహణలో ఉపయోగించి, తద్వారా వచ్చే ఫలితాలను పూర్తిస్థాయిలో తానే బాధ్యత వహిస్తాడు.

→ ఉమ్మడి హిందూ కుటుంబ వ్యాపారము మితాక్షర, దయాభాగ అనే హిందూ శాస్త్రములోని వాదనల ప్రకారము ఏర్పడుతుంది.

→ ఉమ్మడి హిందూ కుటుంబములోని సభ్యులలో పెద్దవాడిని కర్త అంటారు. అతడే నిర్వాహకుడు. మిగిలిన కుటుంబ సభ్యులను సహవారసులు అంటారు.

→ మితాక్షర నిబంధనల ప్రకారము పుట్టుక ద్వారా సభ్యునకు ఉమ్మడి ఆస్తిలో వాటా వస్తుంది.

→ ఒకరికోసం అందరూ, అందరికోసం ఒకరు అనే స్తూతంపై పనిచేస్తూ పరస్పర సహాయం చేసుకునే నిమిత్తము తమంతటతాము స్థాపించుకున్న సంఘాలను సహకార సంఘాలు అంటారు.

→ సభ్యులచే ఎన్నిక అయిన పాలక మండలి సహకార సంఘాన్ని పరిపాలిస్తుంది.

→ సహకార సంఘాల పనితీరును మెరుగుపరచడానికి ప్రభుత్వము అనేక చర్యలను చేపట్టినది.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 6th Lesson महान् जीवशास्त्रज्ञो जगदीशचन्द्रबोसः Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 6th Lesson महान् जीवशास्त्रज्ञो जगदीशचन्द्रबोसः

लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
बाल्ये जीवभौतिकशास्त्रं प्रति आकृष्टः जगदीशः किं किं करोति स्म ?
उत्तर:
बाल्ये जीवभौतिकशास्त्रं प्रति आकृष्टः जगदीशः स्वग्राम विविधान कीटान क्रिमीन च गृहीत्वा परिशीलयति स्म । अपि च जलप्रवाहात् बहुविधान् मत्स्यान जलसर्पानपि ज्येष्ठसोदर्याः पर्यवेक्षणे गृहीत्वा परीक्षते स्म ।

प्रश्न 2.
केन कारणेन जगदीशः वैद्यशास्त्रं अध्येतुम् असमर्थः आसीत् ?
उत्तर:
वारं वारं ज्वरपीडन कारणेन जगदीशः वैद्यशास्त्रं अध्येतुम असमर्थः आसीत् ।

प्रश्न 3.
जगदीशः किमिति गाढं विश्वसिति स्म ?
उत्तर:
भौतिकसास्त्र जीवशास्त्रयोः मध्ये कश्चन गाढः सम्बन्धः वर्तते इति तम् आधारीकृत्य सजीवनिर्जीवपदार्थयोः मध्ये स्थिताम् एक सूत्रताम् आविष्कर्तुं शक्यते इति च जगदीशः गाढं विश्वसति स्म ।

प्रश्न 4.
वृक्षेषु जीवतत्त्वम् आविष्कर्तुं प्रयतमानः जगदीशः किमकरोत् ?
उत्तर:
वृक्षेषु जीवतत्त्वम् आविष्कर्तुं प्रयतमानः जगदीशः जन्तूनां वृक्षाणां मध्ये च वर्तमानं धनिष्ठं सम्बन्धम एवं च जीवलक्षणसादृश्यं दर्शयितुं सूक्ष्मतमानि उपकरणानि निर्मितवान् ।

एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
जगदीशः किं शास्त्रं प्रति आकृष्टः अभवत् ?
उत्तर:
जगदीशः जीवभौतिकशास्त्रं प्रति आकृष्टः अभवत् ।

प्रश्न 2.
जगदीशचन्द्रबोसः कस्मात् विश्वविद्यालयात् (B.Sc.) उपाधिं प्राप्नोत् ?
उत्तर:
जगदीशचन्द्रबोसः लण्डन् विश्वविद्यालयात् (B.Sc.) उपाधिं प्राप्नोत् ।

प्रश्न 3.
मासत्रयं इंग्लाण्डदेशे वसन् जगदीशः कं समागतवान् ?
उत्तर:
मासत्रयं इंग्लाण्डदेशे वसन् जगदीशः मार्कोनी महोदयं समागतवान् ।

प्रश्न 4.
क्रेस्कोग्राफ नामकं यन्त्रं किं करोति ?
उत्तर:
क्रेस्कोग्राफ नामकं यन्त्रं तरोः वृध्दौ अत्यन्तसूक्ष्माम अपि दशां दर्शयितुं समर्थम् आसीत् ।

व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము)

1. एकवचनम् – शिष्यः शास्त्रं पठेत् ।
द्विवचनम् – शिष्यौ शास्त्रं पठेताम् ।
बहुवचनम् – शिष्याः वेदान् पठेरन् ।

2. एकवचनम् – त्वं काव्यं पठे:
द्विवचनम् – युवां इतिहासं पठेतम् ।
बहुवचनम् – यूयं निरुक्तं पठेत ।

3. एकवचनम् – अहं ग्रन्थं पठेयम् ।
द्विवचनम् – आवां विज्ञानशास्त्रं पठेव ।
बहुवचनम् – वयं ललितकलाः पठेम ।

4. एकवचनम् – पण्डितः ज्ञानं लभेत ।
द्विवचनम् – पण्डितौ सम्माननं लभेयाताम् ।
बहुवचनम् – पण्डिताः सम्पत्तिं लभेरन् ।

5. एकवचनम् – त्वं विवेकं लभेयाः ।
द्विवचनम् – युवां धनं लभेयाथाम् ।
बहुवचनम् – यूयं भाग्यं लभेध्वम् ।

6. एकवचनम् – अहं मोक्षं लभेय ।
द्विवचनम् – आवां इन्द्रियनिग्रहं लभेवहि ।
बहुवचनम् – वयं अष्टैश्वर्याणि लभेमहि ।

यदा (when) – तदा (then)

1. यदा वसन्तकालः भवति तदा कोकिलः गायति ।
2. यदा मेघः वर्षति तदा मयूरः नृत्यति ।
3. यदा भक्तः पूजां करोति तदा देवः प्रसन्नः भवति ।
4. यदा सूर्योदयः भवति तदा पद्मं विकसति ।
5. यदा चन्द्रोदयः भवति तदा कमलं विकसति ।

‘यदा – तदा’ पदाभ्यां रिक्तस्थानानि पूरयत ।

प्रश्न 1.
………………….. ग्रीष्मकालः भवति ………………….. उष्णं भवति ।
उत्तर:
यदा ग्रीष्मकालः भवति तदा उष्णं भवति ।

प्रश्न 2.
……………… मेघः वर्षति …………….. मयूरः नृत्यति ।
उत्तर:
यदा मेघः वर्षति तदा मयूरः नृत्यति ।

प्रश्न 3.
…………………. सूर्योदयः भवति ………………… बालकः उत्तिष्ठति ।
उत्तर:
यदा सूर्योदयः भवति तदा बालकः उत्तिष्ठति ।

प्रश्न 4.
……………….. सिंहः गर्जति ……………….. हरिणः धावति ।
स. यदा सिंहः गर्जति तदा हरिणः धावति ।

प्रश्न 5.
…………………… चोरः आगच्छति ………………. शुनकः भषति ।
स. यदा चोरः आगच्छति तदा शुनकः भषति ।

षडुचिवाचकशब्दाः

कोष्टस्यैः पदैः रिक्तस्थानानि पूरयत ।

1. (मधुरः) गुडस्य (Jaggery) (బెల్లం) रुचिः मधुरः ।

प्रश्न 2.
(आम्लः) तिन्त्रिण्या : (Tanarind) (చింతపండు) रुचि : …………….. ।
उत्तर:
आम्लः

प्रश्न 3.
(लवणः) लवणस्य (Salt) (ఉప్పు) रुचिः ……………… ।
उत्तर:
लवणाः

प्रश्न 4.
(कटुः) मरीचिकायाः (Chilly) (మిర్చి) रुचिः ………………. ।
उत्तर:
कटुः

प्रश्न 5.
(कषायः) आम्लकस्य (Gooseberry) (రేగిపండు) रुचिः ………………….. ।
उत्तर:
कषायः

प्रश्न 6.
(तिक्तः) कारवेल्लस्य (bitter gourd) (కాకరకాయ) रुचिः ………………. ।
उत्तर:
तिक्तः

वर्णवाचक शब्दाः

1. हंस्यस्य वर्णः श्वेतः ।
2. काकस्य वर्णः कृष्णः ।
3. आकाशस्य वर्णः नीलः ।
4. शुकस्य वर्णः हरितः ।
5. रक्तस्य वर्णः रक्तः ।
6. हरिद्रायाः वर्णः पीतः ।
7. घटस्य वर्णः कपिशः ।

उचितैः वर्णवाचकशब्दैः रिक्तस्थानं पूरयत ।

प्रश्न 1.
बकस्य वर्णः …………………… ।
उत्तर:
खेतः

प्रश्न 2.
कोकिलस्य वर्णः …………….. ।
उत्तर:
कृष्णः

प्रश्न 3.
आकाशस्य वर्णः …………………… ।
उत्तर:
नीलः

प्रश्न 4.
पत्रस्य वर्णः ………………… ।
उत्तर:
हरितः

प्रश्न 5.
पद्मस्य वर्णः …………………. ।
उत्तर:
रक्तः

प्रश्न 6.
हरिद्रायाः वर्णः ………………. ।
उत्तर:
पीतः

प्रश्न 7.
मृत्तिकायाः वर्णः ……………….. ।
उत्तर:
कृष्णः

अव्ययम् ‘क्त्वा’

1. छात्रः विद्यालयं गच्छति पठति ।
छात्रः विद्यालयं गत्वा पठति ।

2. पुरुषः कार्यं करोति । धनम् अर्जयति ।
पुरुषः कार्यं कृत्वा धनम् अर्जयति ।

3. बालकः श्रुणोति । लिखति ।
बालकः श्रुत्वा लिखति ।

4. शिक्षकः लिखति । कथयति ।
शिक्षकः लिखित्वा कथयति ।

5. वधूः पश्यति । हसति ।
वधूः दृष्ट्वा हसति ।

‘क्त्वा’ अव्ययं योजयित्वा वाक्यं लिखत ।

प्रश्न 1.
शिष्यः विद्यालयं गच्छति । पठति ।
शिष्यः विद्यालयं …………………. पठति ।
उत्तर:
गत्वा

प्रश्न 2.
जनकः कार्यं करोति । धनम् अर्जयति ।
जनकः कार्यं ……………….. धनम् अर्जयति ।
उत्तर:
कृत्वा

प्रश्न 3.
माणवकः शृणोति । लिखति ।
माणवकः ………………. लिखति ।
उत्तर:
श्रुत्वा

प्रश्न 4.
अध्यापकः लिखति । कथयति ।
अध्यापकः ……………….. कथयति ।
उत्तर:
लिखित्वा

प्रश्न 5 कन्या
शुकं पश्यति । हसति ।
कन्या शुकं ………………. हसति ।
उत्तर:
दुष्ट्वा

प्रश्न 6.
माणवकः धावति । पतति ।
माणवकः ……………… पतति ।
उत्तर:
धावित्वा

प्रश्न 7.
भिक्षुकः भोजनं खादति । जलं पिबति ।
भिक्षुकः भोजनं ……………….. जलं पिबति ।
उत्तर:
खात्वा

प्रश्न 8.
पितामही जलं पिबति । पात्रं यच्छति ।
पितामही जलं …………………. पात्रं यच्छति ।
उत्तर:
पीत्वा

प्रश्न 9.
सज्जनः धनं यच्छति । गच्छति ।
सज्जनः धनं ……………….. गच्छति ।
उत्तर:
एषित्वा

प्रश्न 10.
भृत्यः सेवते । वेतनं लभते ।
भृत्यः ……………… वेतनं लभते ।
उत्तर:
सेवित्वा

प्रश्न 11.
अर्चकः देवं वन्दते । प्रदक्षिणं करोति ।
अर्चकः देवं ……………… प्रदक्षिणं करोति ।
उत्तर:
वन्दयित्वा

प्रश्न 12.
नायकः विजयः लभते । लोके वर्धते ।
नायकः विजयः ………………. लोके वर्धते ।
उत्तर:
लब्ध्वा

महान् जीवशास्त्रज्ञो जगदीशचन्द्रबोसः Summary in Sanskrit

कवि परिचयः

जज्ञीवशास्त्रज्ञो जगदीशचन्द्रबोसः इति पाठ्यांशोऽयं कविकुलगुरु – कालिदास – विश्वविद्यालयस्य बालसाहित्यग्रन्थमालातः गृहीतः । बुधवरः आचार्य – पैन्ना – मधुसूदनः अस्य रचयिता । श्रीमतीभारती श्रीनरसिंह – शर्मणोः पुत्रोऽयं विपश्चित्. तेलंगाणा – राज्यस्थ – नलगोंड – जिल्लायां नार्कटपल्लि – नाम्नि मण्डले अजायत । दशमीकक्ष्यानन्तरं संस्कृताध्यायनरतो भूत्वा आचार्य मधुसूदनः न्यायः – व्याकरण – साहित्य योगशास्त्रादिषु प्रावीण्यम् अलभत ।

उस्मानिया विश्वविद्यालये अध्ययनं कृत्वा ततः नागपुरस्थ कविकुलगुरु – कालिदास संस्कृत विश्वविद्यालये उपाचार्यत्वम् अधिगम्य क्रमेण प्राचार्यत्वं प्राप्य इदानीम् सङ्कायाध्यक्ष (Dean, Faculty of Indian Philosophy and Culture) पदवीम् अलङ्करोति । भारते “युवविपश्चित्” इति पुरस्कारेण सम्मानितः आचार्य – मधुसूदनः ‘काव्यकण्ठचरितम्, प्रज्ञाचाक्षुषम्’ इति महाकाव्यद्वयम्, सप्तलघु काव्यानि च अरचयत् । संस्कृत – तेलुगु – मराठी – आंग्ल – जर्मन् भाषासु निष्णातोऽयं पण्डितः नैकानि काव्यानि अनूदितवान् ।

महान् जीवशास्त्रज्ञो जगदीशचन्द्रबोसः Summary in English

Poet Introduction

The lesson “Jagadeesh Chandra Bose – The Biologist” is taken from the book “Bala Sahityam” which belongs to the university “Kavikulaguru Kalidas” It’s written by Penna Madhusudhana. He is son of Mr. Narasimha Sharma and Mrs. Bharati. He‘s bom in Narketpalli Mandal in Nalgonda district in divided Telangana state.

After 10^th std, he learnt Sanskrit and excelled in law, grammar, poetry and yoga. After getting graduated from Osmania University, he worked as a lecturer in “Kavikulaguru Kalidasa” Sanskrit University, Nagpur and was promoted as Dean, Facility of Indian philosophy and culture. He’s awarded as “Yuvuri panchit” in India. Acharya Madhusudhana wrote two pic poetry ‘Kavya kantha Charitam’, ‘Pagnachakshucham’ and also wrote seven small poems. He is proficient in Sanskrit, Telugu, Marathi, English and German languages. He translated many poetic works.

महान् जीवशास्त्रज्ञो जगदीशचन्द्रबोसः Summary in Telugu

కవి పరిచయం

“మహాన్ జీవశాస్త్రజ్ఞో జగదీష్ చంద్రబోసః” అను ఈ పాఠము కవికులగురు కాళిదాస్ విశ్వవిద్యాలయం (యూనివర్సిటీ)కి చెందిన బాల సాహిత్యం అను పుస్తకము నుండి గ్రహించబడినది. దీనిని డా. మధుసూధన్ పెన్నా గారు రచించిరి. వీరు శ్రీ నరసింహశర్మగారు మరియు శ్రీమతి భారతిగారి దంపతులకు జన్మించిరి. వీరు అవిభాజ్య తెలంగాణలోని నల్గొండజిల్లాలో నార్కటపల్లి మండలంలో goo. పదవతరగతి తర్వాత సంస్కృతము, న్యాయశాస్త్రము,

వ్యాకరణం, పద్యము మరియు యోగాను అభ్యసించిరి. ఉస్మానియా విశ్వ విద్యాలయం నుండి గ్రాడ్యుయేషన్ చదివిన తర్వాత కవికులగురు కాళిదాస సంస్కృత విశ్వవిద్యాలయం నాగపూర్లో లెక్చరర్ గా పనిచేసిరి. అంతేగాక వీరు భారతీయ దర్శనం మరియు సంస్కృత విషయంలో డీన్ ఫ్యాకల్టీగా పదోన్నతి పొందెను. వీరు “భారతయువ పంచిత్’ అవార్డును పొందియుండిరి. ఆచార్య మధుసూదనగారు రెండు పురాణకావ్యాలను రచించిరి. అవి కావ్యకంఠ చరితమ్ మరియు ప్రజ్ఞాచాక్షుషమ్. అంతేగాక వీరు ఏడు చిన్న కవితలను కూడా రచించిరి. వీరు సంస్కృతము, మరాఠీ, ఆంగ్లము మరియు జర్మన్ భాషలలో ప్రావీణ్యం కలవారు. వీరు అనేక కావ్యాలను అనువదించిరి.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

वङ्गदेशे फरीदापुरस्य मैमन् सिंग् ग्रामे जातः श्री जगदीशचन्द्र बोसः । तस्य पिता भगवानचन्द्र बोसः । सः भारते ब्रिटिश शासने उन्नताधिकारी आसीत् । देशभक्तिः, साङ्केतिकविद्यां प्रति श्रद्धा, पर्यावरणपरिरक्षणं इत्यादयः गुणाः पितरि तस्मिन् आसन् । ते एव गुणाः पुत्रे जगदीशे अपि आनुवांशिकरुपेण आगताः आसन् ।

Jagadeesh Chandra Bose was bom in Faridapur in Mynam Singh village in Bengal. Bhagvan Chandra Bose was his father. He was an officer in the British office. His father was more interested in leaniing technology. He was a patient and had respect towards environment and interested in saving it. Jagadeesh Chandra Bose also got these traits from his father.

జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు బెంగాల్ (వంగదేశం)లోని ఫరీదాపూర్లోని మైమన్సింగ్ గ్రామంలో జన్మించిరి. భగవాన్ చంద్రబోస్ గారు వీరి తండ్రిగారు. వీరి తండ్రిగారు బ్రిటీష్ కార్యాలయంలో ఒక ఆఫీసర్గా పనిచేయుచుండిరి. వీరి నాన్నగారు సాంకేతిక విద్య నేర్చుకొనుటలో చాలా అభిరుచి కలవారు. అతడు దేశభక్తి మరియు పర్యావరణ పరిరక్షణ పట్ల శ్రద్ధ కలిగినవాడు. ఈ విధంగా జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు కూడా తన తండ్రిగారి నుండి వారసత్వ రీత్యా ఈ గుణాలను కలిగి ఉండిరి.

जगदीशस्य माता वामासुन्दरी सुगुणवती आसीत् । रामायण- महाभारतादिग्रन्थेषु विद्यमानान् उत्तमविषयान् सा कथामाध्यमेन वदति स्म । एतेषां प्रभावः अपि बालस्य जगदीशस्य उपिर आसीत् । पितुः नियमबद्धं जीवनं मातुः पवित्रं च सम्यक् अनुशील्य जगदीशः बाल्यादेव सम्यक् शिक्षितः अभवत् ।

Vama Sundari was his mother. She knew the mythological stories Ramayana and Mahabharata. She used to teach the morals in those books through stories. This had a huge impact on Chandrabose. Father’s discipline and mother’s sincerity influenced him to become a good student from his childhood.

వామసుందరి జగదీష్ చంద్రబోస్ గారి అమ్మగారు. ఈమెకు రామాయణ మహాభారత గాథలు తెలుసు. ఆమె ఆ పుస్తకాలలోని నీతి కథలను బోధించేది. దీని ప్రభావం జగదీష్ చంద్రబోస్ గారిపై ఎక్కువగా ఉండేది. తండ్రిగారి క్రమశిక్షణ అమ్మగారి సిన్సియారిటీ జగదీష్ చంద్రబోస్ గారిని బాల్యంలో ఒక మంచి విద్యార్థిగా తయారు చేయుటలో ప్రభావితం చేసెను.

विध्यभ्यसः (విద్యాభ్యాసం) :
स्वपुत्रः सर्वत्र समाभावनं वहेत्, प्रथमं मातृभाषां अधियात् च इति धिया भगवानचन्द्रः तं ग्रामे साधारणविद्यालये एव प्रवेशितवान् ? धीवरपुत्राः तक्षकपुत्राः, कर्मकरपुत्राः सर्वेऽपि तत्र आगच्छन्ति स्म । उन्नताधिकारिणः पुत्रः जगदीशः तैः सह अध्ययनं कुर्वन् बहून् विषयान् अजानात् । विभिन्नवर्गीयाणां बालकानां साहचर्येण सः क्रमेण सर्वविधज्ञानं लब्धवान् ।

Bhagvan Chandra his father first sent him to a normal school in his village to make him understand what society is and inculcated equality in him as everyone, the rich, poor, intelligent kids went there. He learnt many things studying there with all kinds of people and improved his intelligence.

భగవాన్ చంద్రబోస్ గారు తన కుమారుడు జగదీష్ చంద్రబోసు ముందుగా తన గ్రామంలోని సాధారణ పాఠశాలలో సమాజాన్ని అర్థం చేసుకొనుటకు, సమానత్వ భావాన్ని అతనిలో నింపుటకు, ధనిక- పేద, తెలివిగల్గినవారు, తెలివిలేనివారు అందరి పిల్లల్లో మెలుగుటకు చేర్పించిరి. జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు ఇక్కడ చదువుకుంటూ చాలా విషయాలను గమనించిరి. ఇక్కడ అన్ని రకాలైన ప్రజలను చూసి వారి నుండి తన తెలివితేటలను అభివృద్ధి పరచుకొనెను.

तथा ग्रामे साधारणे विद्यालये अधीत्य अपि जगदीशः उत्तमामेव विद्यां प्राप्तवान् । ततः प्राथमिकोन्नतविद्यायै कलकत्तानगरस्थां सेंट जेवियर् (St. Xavier) संस्थायाः पाठशालां, तताः कलाशालां च प्राविशत् ।

Eventhough, he studied in a local school, he had a real good education. Then, he went to Calcutta for his higher education. He studied at St. Xavier’s school and then in college.

అతడు స్థానిక పాఠశాలలో చదివినప్పటికీ ఒక మంచి యథార్థవిద్యను పొందెను. తర్వాత ఉన్నత విద్యకై కలకత్తా వెళ్ళెను. సెయింట్ జేవియర్ పాఠశాలలో తదుపరి కళాశాలలో చదివిరి.

बाल्ये एव जगदीशो जीवभौतिकशास्त्रं प्रति आकृष्टः अभवत् । प्राग्वङ्गदेशस्थे स्वग्रामे विविधान् कीटान् कृमीन् च गृहीत्वा परिशीलयति स्म । जलप्रवाहात् बहुविधान् मत्स्यान् जलसर्पानपि ज्येष्ठसोदर्याः पर्यवेक्षणे गृहीत्वा परीक्षते स्म । अत एव सः जीवशास्त्रमेव अध्येतव्यमिति निरचिनोत् । किन्तु तदानीं कलकत्ताविश्वविद्यालये जीवशास्त्रं वा जीवभौतिकशास्त्रं वा अध्येतुं अवकाशः न आसीत् । किञ्च सेंट जेवियर् कलाशालायाः भौतिकशास्त्राध्यापकस्य लाफोंट् महोदयस्य बोधनगरिम्णा प्रभाविताः भूत्वा बहवः विद्यार्थिनः भौतिकशास्त्रमेव अधीयते स्म । तथैव जगदीशः अपि भौतिकशास्त्रमेव स्वीकृत्य तस्मिन् शास्त्रे कलकत्ता विश्वविद्यालयस्य स्नातकपदं (Bachelor’s Degree) प्राप्तवान् ।

Jagadeesh was interested in Biology from his childhood. He did research on insects and rodents from his own village in East Bengal. He did research on different fish and water snakes with the help of his brother. So, he decided to study Zoology as his degree but it was not possible for him to study so, he studied Physics from La Fonties at St. Xavier’s and started teaching physics to other students. He chose physics and got a bachelor’s degree from University of Calcutta.

జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు బాల్యము నుండి జీవశాస్త్ర విషయంలో అభిరుచి కలిగియుండెను. ఆయన తన పశ్చిమ బెంగాల్లోని స్వంత గ్రామంలో కీటకములు, ఎలుకలు, చుంచులు, మొదలైన వాటిపై పరిశోధన చేసెను. అంతేకాక ఆయన వివిధ రకాలైన చేపలు, నీటిపాములు, వానపాములపై తన సోదరుని సహాయముతో పరిశోధన చేసెను. అందువలన అతను వృక్షశాస్త్రమును తన ‘డిగ్రీలో చదువగోరెను. కానీ ఇది తనకు చదువ వీలులేక పోయెను. అందువలన అతడు భౌతిక శాస్త్రమును సెయింట్ జేవియర్స్ కాలేజీలో చదివెను. అంతేకాక ఇతర విద్యార్థులకు భౌతికశాస్త్రంలో శిక్షణ (బోధన) ఇచ్చుచుండెను. అతను భౌతికశాస్త్రమును ఎంపిక చేసుకొని కలకత్తా విశ్వవిద్యాలయం నుండి బ్యాచిలర్స్ డిగ్రీని పొందెను.

तदनन्तरं उन्नतविद्याभ्यासः कुत्र करणीयः इति गृहे चर्चायां जातायां जगदीशस्य पिता पुत्रस्य इंग्लेण्ड् देशगमनमेव अभिलषितवान् । जगदीशः प्रशासनाधिकारी भूत्वा सामान्यजनानां सेवां कर्तुमैच्छत् । किन्तु स्वयं प्रशासनाधिकारी तस्य पिता सः उन्नतविद्यावान् स्वतन्त्रः च भवेत् इति ऐच्छत् । पितुः इच्छानुसारं जगदीशः लंडन् विश्वविद्यालये वैद्यशास्त्रम् अध्येतुं तत्र गतवान् । परन्तु दैवगतिः अन्यथा आसीत् । पूरा असम (Assam) प्रदेशे निवसन् जगदीशः केनापि ज्वरेण पीडितः अभवत् । स एव ज्वरः लंडन् विश्वविद्यालये वैद्यशास्त्रम् अभ्यसन्तं अपि तं वारं वारं पीडयन् आसीत् । तेन कारणेन वैद्यशास्त्रम् अध्येतुम् असमर्थः सः केंब्रिड्ज् विश्वविद्यालये विज्ञानशास्त्रा अध्ययनम् आरब्धवान् ।

Jagadeesh’s father wanted to send him to England for his further Education and research. But Jagadeesh wanted to become a politician and help the common people. But, his father told him to study furtherly and become an independent man. Then he decided to go to London University to study Medicine. But his fate was not in this way. He suffered from fever which stopped him from going to London. So, he studied Science at Cambridge University.

జగదీష్ చంద్రబోసు తండ్రిగారు తనను తన ఉన్నత విద్యాభ్యాసము మరియు పరిశోధన కొరకు ఇంగ్లాండ్ పంపగోరుచుండెను. కాని జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు ఒక రాజకీయ నాయకుడై సాధారణ ప్రజలకు సహాయం చేయదలచుకొనెను. ‘ కానీ తన నాన్నగారు అతనితో ఇంకా ముందు ముందు బాగా చదివి స్వతంత్ర వ్యక్తి కావలెనని చెప్పిరి. అప్పుడు జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు లండన్ విశ్వవిద్యాలయం వెళ్ళి మెడిసిన్ (వైద్య విద్య) చదువ నిర్ణయించుకొనెను. కానీ వారి నాన్నగారు ఆ దారిలో వెళ్ళవద్దని చెప్పియుండిరి. ఆయన జ్వరంతో బాధపడిరి. ఆ జ్వరం కారణంగానే లండన్ వెళ్ళకుండా ఆగిపోయిరి. అందువలన వారు కేంబ్రిడ్జి విశ్వవిద్యాలయంలో సామాన్యశాస్త్రం (సైన్స్) చదివిరి.

वृक्षशास्त्रं जन्तुशास्त्रं च अधिकश्रद्धया पठन् जगदीशः बहुविधान् वृक्षान् लताः च परिशीलयन् आसीत् । तस्मिन्नेव समये सः लाई रेले महोदयं समागतवान् । वस्तुतः रेले महोदय्य नायकत्वे एव जगदीशः वृक्षशास्त्रे अधिकं परिशोधनं कृतवान् । केंब्रिड्ज् विश्व विद्यालयात् B.A. उपाधिं लण्डन् विश्वविद्यालयात् B.Sc उपाधिं च प्राप्य जगदीशः भारतदेशं प्रत्यागच्छत् ।

He studied Zoology and Biology with a great interest and did research on many trees. He met a great scientist, Lord Raule during that time. He did more research work under the guidence of Lord Raule. He got B.A. degree from Cambridge University and B.Sc., degree from London University. After this he came to India.

ఆయన జీవశాస్త్రం – వృక్షశాస్త్రాలను చాలా అభిరుచితో చదివిరి. ఆయన చాలా చెట్లపై (మొక్కలపై) పరిశోధన చేసిరి. ఆ సమయంలో ఆయన గొప్ప శాస్త్రవేత్త అయిన లార్డ్ రేలే గారిని కలిసిరి. లార్డ్ రేలేగారి ఆధ్వర్యంలో ఆయన అనేక పరిశోధనా కార్యములను చేసిరి. ఆయన కేంబ్రిడ్జి యూనివర్సిటీ నుండి B.A. డిగ్రీని, లండన్ యూనివర్సిటీ నుండి B.Sc డిగ్రీని పొందిరి. తదుపరి శ్రీ జగదీష్ చంద్రబోసుగారు ఇండియా తిరిగి వచ్చిరి.

स्वाभिमानी जगदीशः’ (స్వాభిమానీ జగదీష్) :
प्रत्यागमनानान्तरं जगदीशः कलकत्तानगरे प्रेसिडेन्सी कलाशालायां भौतिकशास्त्रस्य आचार्यपदं प्राप्तवान् । तस्मिन् काले आंग्लेयानां अपेक्षया भारतीयाचार्ये अतीव न्यूनं वेतनं दीयते स्म । तं दुराचारं निरस्यन् जगदीशः संवत्सरत्रयं यावत् किमपि वेतनम् अगृह्णन्नेव तत्र अध्यापितवान् । यदा तस्य मेधसः आविष्कारः जातः तदा कलाशालधिकारिणः तस्मै प्रथमदिनादारभ्य पूर्णं वेतनं अदुः ।

Jagadeesh was a man with great pride. He started working as a lecturer at Presidency College in Calcutta. During that time, Indian Lecturer were given less salary compared to British. To remove that Jagadeesh didn’t take salary for three years. When the college realised this and knew about him, immediately gave his salary from the first day of his joining.

జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు బాగా ఆత్మాభిమానం కల వ్యక్తి. ఆయన ప్రెసిడెన్సీ కళాశాల, కలకత్తాలో లెక్చరర్ గా జీవితాన్ని ఆరంభించిరి. ఆ సమయంలో బ్రిటీష్ వారితో పోలిస్తే భారతీయ లెక్చరర్స్కు తక్కువ వేతనాలు లభిస్తుండేవి. ఈ వ్యత్యాసాన్ని తొలగించుటకు జగదీష్ చంద్రబోసు గారు మూడు సంవత్సరాలు జీతం తీసుకొనకుండా ఉండిరి. కళాశాల వారు దీనిని గమనించి వెంటనే అతను ఉద్యోగంలో చేరిన మొదటి రోజే జీతమును ఇచ్చిరి.

जगदीशस्य आविष्काराः (జగదీష్ చంద్రబోస్ గారి ఆవిష్కరణలు) :
प्रेसिडेन्सी कलाशालायां समीचीनां प्रयोगशाला न आसीत्, अद्यापनस्य कार्यभारस्तु अत्यधिकः । तथापि जगदीशः स्वस्व धनेनैव प्रयोगसामग्री सम्पादयन् रात्रिषु प्रयोगान् कुर्वन् च बहून् अपूर्वविषयान् आविष्कारः । ततः विशतिवर्षेभ्यः प्राक् JC Maxwell नामकः भौतिकशास्त्रज्ञः विविधतरङ्गदैर्घ्ययुक्तायाः विद्युदयस्कान्त धार्मिकशक्तेः उपस्थितिं केवलं सिद्धान्तरूपेण प्रतिपादितवान् । प्रयोगैः तस्य निरुपणात् पूर्वमेव सः दिवङ्गतः ।

तदनन्तरं Hertz नामकः जर्मन देशीयः अपि शून्ये वर्तमानायाः विद्युदयस्कान्तशक्तेः तरङ्गाणां विषये स्वस्य परिशोधनं तत्फलितं च प्रकाशितवान् । तस्य मरणानन्तरं Oliver Lodge महोदयः तस्य स्मारकोपन्यासं कुर्वन् रेडियोतरङ्गाणां प्रसारणयोग्यत्वं प्रादर्शयत् । ग्रन्थरूपेण प्रकाशितेन तेन उपन्यासेन प्रभावितेषु बहुषु जगदीशः अन्यतम् । सः तं परिशोधनम् अग्रे नीत्वा रेडियोतरङ्गणां तरङ्गदैर्घ्यं न्यूनीकृत्य तान् सूक्ष्मतां (5 mm) अनयत् । निस्तन्त्रीमार्गेम रेडियोतरङ्गाणां प्रसारणे जगदीश एव आद्यः आसीत् । अर्धवाहकसन्धायकम् (Semiconductor junction) उपयुज्य रेडियो तरङ्गाणां परिज्ञाने अपि स एव आद्यः आसीत् । मार्कोनीनामकात् भौतिकशास्त्रज्ञात् पूर्वमेव जगदीशः निस्तन्त्रीपद्धत्या रेडियोतरङ्गाणां ग्रहणे च समर्थं यन्त्रं निर्माय तस्य प्रयोगं कलकत्तायां पट्टणसभाभवने जनानां समक्षं प्रादर्शयत् ।

There were no laboratories in Presidency College at that time. It became really difficult even to teach. But he didn’t stop. He bought equipment with his own money and worked on his research at nights and found out many new things. Radio waves were the first things he foundout. JC.Maxwell, a physicist worked on different electric and magnetic waves but he died before proving them.

Then, Hertz, a German scientist worked on electromagnetic waves and published them. Then Oliver Lodge announced about Radio waves in Hertz’s funeral. That speech was published as a book and Chandra Bose read it. He started doing more research on waves and increased and decreased its frequency. Jagadeesh was the first person to use wireless transmission. He also did the transmission in a semiconductor junction. He developed a machine tp identify radio waves and displayed it in Calcutta meeting.

ఆ సమయంలో ప్రెసిడెన్సీ కళాశాలలో ప్రయోగశాలలు ఉండేవికావు. అందువలన బోధన చేయుటకు కూడా చాలా కష్టంగా ఉండేది. అయినప్పటికీ ఆయన తన పనిని ఆపలేదు. ఆయన తన స్వంత డబ్బుతో పరికరాలను కొని రాత్రులందు కూడా తన పరిశోధనలను కొనసాగించి ఎన్నో క్రొత్త విషయాలను కనుగొనెను. రేడియో తరంగాలు అనేవి ఆయన కనుగొనిన మొట్టమొదటి విషయం. JC మ్యాక్స్వెల్ అను భౌతికశాస్త్రవేత్త వివిధ విద్యుత్ మరియు అయస్కాంత తరంగాలపై పరిశోధనలు చేసెను.

కానీ వాటిని నిరూపించక ముందే చనిపోయెను. అప్పుడు హెర్ట్జ్ అను జెర్మన్ శాస్త్రవేత్త ఎలక్ట్రోమేగ్నటిక్ వేవ్స్ (విద్యుదయస్కాంత తరంగాలు)పై పనిచేసి వాటిని ముద్రించెను. తర్వాత ఆలివర్ లాడ్జ్ అనునతడు హెర్జ్ అంత్యక్రియలప్పుడు రేడియో తరంగాలను గురించి ప్రకటించెను. ఆ ప్రసంగం ఒక పుస్తకంగా ముద్రించబడినది. జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు దానిని చదివిరి. ఆయన వీటిపై ఇంకా ఎక్కువ పరిశోధనలు చేయసాగెను. తరంగ ఫ్రీక్వెన్సీని బాగా పెంచుచూ తగ్గించుచుండెను. జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు వైర్లెస్ ట్రాన్సమిషన్ను ఉపయోగించిన వారిలో మొట్ట మొదటివారు. ఆయన ట్రాన్సమిషన్ను సెమీకండక్టర్ జంక్షన్గా తయారుచేసిరి. రేడియో తరంగాలను గుర్తించుటకు ఒక పరికరమును అభివృద్ధి పరచి దానిని ఒక సభలోని. మీటింగ్లో ప్రజలకు చూపించెను.

पञ्चसप्तति (75) मीटर् दूरे प्रकोष्ठे ग्राहकयन्त्रेण सह एकां घण्टां मारकयन्त्रं (pistol) च स्थापयित्वा स्वप्रकोष्ठात् रेडियेटर् द्वारा विद्युदयस्कान्ततरङ्गान् प्रासारयत् । तेषां प्रभावेण ग्राहकयन्त्रं स्वयं घण्टां वादयित्वा मारकयन्त्रमपि प्रयुक्तवत् । तेन विजयेन जगदीशस्य नाम शास्त्रलोके बहुधा विश्रुतमभवत् । सः लिवरपूल् अधिवेशने भागं वोढुं ब्रिटिश संस्थया आहूतः । इंग्लैण्ड्देशम् अगच्छत् । ततः तत्रत्यानां प्रार्थनया प्रतिशुक्रवासरं रायल्संस्थायाम् उपन्यास्यन् मासत्रयं तत्रैव तस्थौ । तस्मिन्नेव काले सः मार्कोनीमहोदयं समागतवान्। तदनन्तरमेव मार्कोनीवर्यस्य परिशोधनं सफलं जातमित्यपि केचित् वदन्ति ।

His device worked to a perimeter of 75m. It was tested using a bell and a pistol. Then he sent the electromagnetic waves using a radiator. The Pistol and bell both worked on the device with this success he got a great name in the technological world. He participated in Liverpool meeting and was invited by Britishers. With their request Jagadeesh stayed there for three months and gave speech every Friday at the Royal organisation. He met Marconi during that time.

According to some people’s opinion Marcon’s research became truthful after meeting with Jagadeesh.

అతని పరికరము 75 మీ. పరిధి వరకు పని చేయును. దీనిని ఒక గంట మరియు పిస్టల్ ద్వారా పరిశీలించెను. రేడియేటర్ ద్వారా విద్యుదయస్కాంత తరంగాలను పంపెను. దీని విజయంతో సాంకేతిక ప్రపంచంలో ఒక గొప్ప పేరు సంపాదించెను. జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు లివర్పూల్ మీటింగ్లో బ్రిటీషు వారి ఆహ్వానం మేరకు పాల్గొనిరి. వారి ఆహ్వానం మేరకు జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు అక్కడ మూడు నెలలు ఉండిరి. అంతేకాకవారు ప్రతి శుక్రవారం రాయల్ ఆర్గనైజేషన్ నందు ఉపన్యశించిరి. ఆ సమయంలో ఆయన ‘మార్కోని’ని కలిసెను. కొంతమంది వ్యక్తుల అభిప్రాయాలను సారం మార్కోని పరిశోధనలు జగదీష్ చంద్రబోస్ గారిని కలిసిన తర్వాత నిజమైనవి.

भौतिक जगतः अवगमनार्थं भौतिकशास्त्रम् अधीत्य जगदीशः तदर्थं बहूनि उपकरणानि निर्मितवान् । ततः सः बाल्यात् प्रभृति स्वस्य प्रीतिपात्रे जीवभौतिकशास्त्रे मनः अधात् ।

To understand physics Jagadeesh studied physics very keenly. After that he invented many devices in physics. For this he concentrated in physics from his childhood.

భౌతికశాస్త్రమును అర్థము చేసుకొనుటకు జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు భౌతిక శాస్త్రాన్ని చాలా తెలివిగా చదివెను. దాని తర్వాత ఎన్నో భౌతికశాస్త్ర పరికరాలను ఆయన కనుగొనెను. దీనికోసం ఆయన బాల్యం నుండి భౌతికశాస్త్ర విషయాలను ఆసక్తితో గమనించుచుండెను.

एकदा तेन निर्मित कोहेरर् (coherer) नामकं यन्त्रं किञ्चित्कालं कर्म कृत्वा व्यरमत् । किञ्चित्कालानन्तरं पुनः कर्म कर्तुम् आरभत । तेन जगदीशः अवगतवान् यत् निर्जीवपदार्थाः अपि श्रन्ताः भूत्वा विश्रान्तिम् । अपेक्षन्ते इति । ततः सः निर्जीवपदार्थानां जीवधर्मान् अध्येतुं प्रारभत । तेन सहैव वृक्षेषु विद्यमानं जीवपदार्थम् अधिकृत्य अपि तस्य अध्ययनम् अन्ववर्तत । भौतिकशास्त्र जीवशास्त्रयोः मध्ये कश्चन गाढः सम्बन्धः वर्तते इति तम् आदारीकृत्य सजीवनिर्जीव पदार्थयोः मध्ये स्थिताम् एकसूत्रताम् आविष्कर्तुं शक्यते इति च सः गाढं विश्वसिति स्म । पृथक् दृश्यमानानां शास्त्राणां मध्ये कश्चन सूक्ष्मः सम्बन्धः अवश्यं वर्तते इति, तस्य ज्ञानेन सर्वेषां पदार्थानां श्रमः निद्रा उत्साहः मूर्च्छा इत्याद्याः स्थितयः भवन्ति इत्ययं तस्य सिद्धान्तः प्रथमं सर्वेषां शास्त्रज्ञानां परिहासपात्रम् अजायत ।

वृक्षेषु जीवतत्त्वम् आविष्कर्तुं प्रयतमानो जगदीशः जन्तूनां वृक्षाणां मध्ये लोहानां वृक्षाणां मध्ये च वर्तमानं घनिष्ठं सम्बन्धम् एवं च जीवलक्षणसादृश्यं दर्शयितुं सूक्ष्मतमानि उपकरणानि निर्मितवान् येषां साहाय्येन तरुषु अपि जीवतत्त्वस्य प्रदर्शनं सुशकम् आसीत् ।

He invented’a device called Coherer but it worked for a snortspan and stopped working. But after some days it started working again. So, Jagadeesh understood that even a divice with no life needs rest. So, he started working on the life of lifeless devices. He researched on the life of plants. He understood there was a huge relation between physics and biology.

He believed that a relation could be formed between the life and lifeless objects. Even though physics and biology look different from outside. He thought they were interlinked. He believed that trees, grass also had stress, sleep and excitement. At first he was embarassed in front df other scientists for this thought. He started working on feeling of animals and trees and their life movements. He invented very derivate devices for research. He proved his research using these devices.

ఆయన కొహెరర్ అను పరికరమును కనుగొనెను. కానీ కొద్దిరోజుల తర్వాత ఆ పరికరము పనిచేయక ఆగిపోయినది. కొద్దిరోజుల తర్వాత మరలా పనిచేయుట ఆరంభించినది. దానిని బట్టి జగదీష్ చంద్రబోస్ గారు విశ్రాంతి లేనిదే పరికరాలు కూడా పనిచేయవని గుర్తించిరి. కావున ఆయన జీవంలేని పరికరాలను పరిశోధించుట ప్రారంభించెను. ఆయన మొక్కల జీవనంపై కూడా పరిశోధనలు చేసెను. ఆయన భౌతిక జీవశాస్త్రాల మధ్య చాలా సంబంధము ఉన్నదని గ్రహించెను.

జీవించివున్న, జీవం లేని వాటిమధ్య సంబంధమును ఏర్పరచవచ్చునని ఆయన దృఢ విశ్వాసం. అయినప్పటికీ భౌతిక జీవశాస్త్రాలు రెండూ బయటి నుండి తేడా కలిగినవిగా ఉంటాయి. అవి రెండూ అంతర సంబంధం కలిగి ఉంటాయని ఆయన నమ్మకం. చెట్లు, గడ్డి కూడా ఒత్తిడి, నిద్ర, ఉత్సాహమును కలిగి వుంటాయని ఆయన నమ్మకం. ఈ విషయంపై తన అభిప్రాయాన్ని ముందుగా ఇతర శాస్త్రవేత్తలకు తెలియ జేసెను. జంతువులు, చెట్ల యొక్క భావాలను వారి జీవన కదలికలను తెలుసుకొనుటకు పనిని ప్రారంభించెను. ఆయన చాలా సున్నితమైన పరికరాలను పరిశోధన నిమిత్తం కనుగొనెను. ఈ పరికరాలను ఉపయోగించి ఆయన తన పరిశోధనలను నిరూపించెను.

तदर्थ सः क्रेस्कोग्रफ् (crescograph) नामकं यन्त्रं निर्मितवान् । तरोः वृद्धौ अत्यन्तसूक्ष्मामपि दशां तद् यन्त्रं दर्शयितुं समर्थम् आसीत् । यदा तरुः वर्धते तद्वर्धनं चक्षुर्भिः द्रष्टुं न शक्यते परन्तु अस्य यन्त्रस्य साहाय्येन तदपि वर्धनं ज्ञातुं शक्यते । अतिमन्दगमने जनाः कच्छपम् उदाहरणरूपेण स्वीकुर्वन्ति । परन्तु तस्य कच्छपस्य गमनस्य यः द्विसहस्नतमः अंशः अस्ति तावता वेगेन वर्धते तरुः । तादृशं चलनमपि तेन यन्त्रेण ज्ञातुं शक्यम् आसीत् ।

He invented Crescograph for his research. The device shows even slightest changes in the plants even if plants are old. It’s not possible to see a tree grow. But using this device it can be observed. People slowly started believing in him. A tortoise is a slow animal, people used to compare it to growth of the tree and realised a tree grows 2000 times faster than tortoise.

ఆయన క్రెస్కోగ్రాఫ్ అను పరికరమును తన పరిశోధన నిమిత్తం కనుగొనెను. ఈ పరికరము మొక్కలలో జరిగే చిన్న సూక్ష్మమైన మార్పులనే గాక మొక్కలు ముసలివి అయిపోయినను కనుగొనును. చెట్టు పెరుగుదలను గమనించడం సాధ్యం కాదు. కానీ ఈ పరికరం ద్వారా అది సాధ్యపడును. ప్రజలు అతనిని నిదానంగా నమ్మడం ప్రారంభించిరి. తాబేలు నిదానంగా నడిచే ఒక జంతువు. ప్రజలు దీని నడకను చెట్టు ఎదుగుదలతో పోలుస్తారు. కానీ చెట్లు కంటే 2000 రెట్లు వేగంగా పెరుగును.

एवं स्वस्य भौतिकशास्त्रस्य परिशोधनानुभवेन जगदीशचन्द्रमहोदयः जीवशास्त्रस्य रहस्यानि शोधयितुम् उत्तमानि उपकरणानि निर्माय तरुणां प्रस्तराणाम् अपि जीवचैतन्यं कथं भवतीति प्रदर्शितवान् | एतेन वस्तुतः प्राचीनशास्त्रज्ञानां नवीनशास्त्रज्ञानां च सिद्धान्तानां समन्वयोऽभवेत् ।

In this way using his experience in physical science. Jagadeesh Chandra bose found out many secrets in the biology. He invented devices for trees and plants and found out about their life. His research is used by the scientists at that time and even now.

ఈ విధంగా తన అనుభవాలను భౌతికశాస్త్రమునకు ఉపయోగించెను జగదీష్ చంద్రబోసుగారు, జగదీష్ చంద్రబోస్ జీవశాస్త్రంలో ఎన్నో రహస్యాలను కనుగొనెను. వారు ఎన్నో పరికరాలను చెట్లకోసం మొక్కలకోసం కనుగొని వాటి జీవనగతులను కనుగొనెను. ఆ కాలంలో మరియు ఇప్పుడు కూడా వారి పరిశోధనలు శాస్త్రవేత్తలకు ఉపయోగకరంగా ఉన్నవి. అందుకే ఆయన జగదీష్ చంద్రబోస్.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 5th Lesson पितृसेवापरः श्रवणकुमारः Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 5th Lesson पितृसेवापरः श्रवणकुमारः

निबन्धप्रश्नौ (Essay Questions) (వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
पितृसेवापरः श्रवणकुमारः इति पाठ्यांशस्य सारं लिखत ।

प्रश्न 2.
दशरथश्रवणकुमारयोः वुत्तन्तं लिखित ।
उत्तर:
The present story “पितृसेवापरः श्रवणकुमारः” was taken from the book ”साहित्य सुधा” which was written by charudeva Sastry.

Once upon a time the king Dasaratha of Surya vamsa went to forest alone to know the goods and bads of the saints. At that time he heard something being dipped into river. He thought it was an elephant and immediately shot an arrow in the direction of that sound.

There after he heard some person’s loud voice with the words “O’Father! O’ Mother”, by listening these words the king realised that he aimed a human not an elephant. Immediately the king reached that human and asked all the details of him and for which purpose that person is here.

He said “My name is Sravana. I came here to get water for my parents who were very thirsty. You shot me with your arrow without any reason. With this I am going to die. But I am thinking about my parents who are old, blind also. They are waiting for return of mine and for water.

So, you go to him without late, tell him what had happened and console them and let me die with this arrow in my body. Then Dasaradha takes out the arrow from Sravana’s body and immediately after that Sravana passed away.

The king Dasaradha realised what he did. He started hating himself and was afraid that the parents would curse him. With these thoughts he went to the blind couple’s place. Hearing the sound of his feet Sravana’s father asked why he was late and where was the water.

With this Dasaradha shamefully with shivering voice replied “O” saints ! I am not Sravana. I am the sinful person who killed your son Dasaradha, the king of Ayodhya”. And also told the reason behind the killing of the saint’s son. Eventhough Dasaradha tried to Console them in so many ways, nothing worked. Then, king took them to the place where Sravana died. After reaching that place they cried breathlessly for a very long time and became unconscious.

After sometime they regained their consciousness and realised that their son was died. Then they cursed the king Dasaradha You killed our only son. You will also die from sadness caused by your son without any reason.” After cursing they also died there.

Then the king placed a pyre for them and sent to heaven. But, the curse given by Sravana’s father was remained in his heart forever. When Rama was going to forest he remembered all of it again. He died of the sadness that Rama was leaving him. The curse was gotten real.

ప్రస్తుత “पितृसेवापरः श्रवणकुमारः ” ‘పిత్రుసేవాపరః శ్రవణకుమారః’ అను కథ “साहित्य सुधा” ‘సాహిత్య సుధా పుస్తకం నుండి తీసికొనబడినది. దీనిని చారుదేవశాస్త్రిగారు రచించిరి.

సాధువుల యొక్క మంచి, చెడులను తెలిసికొనుటకు గాను ఒకానొకప్పుడు సూర్యవంశమునకు చెందిన దశరథ మహారాజుగారు ఒంటరిగా అడవికి వెళ్ళిరి.

ఆ సమయంలో సరయూ నదిలో ఏదో మునుగుతున్న శబ్దము వినెను. అది ఏనుగని భావించిన దశరథుడు వెంటనే ఒక బాణమును ఆ శబ్దము వచ్చిన వైపుకు వదిలెను.

దాని తర్వాత ఒక మనిషి పెద్దగా “ఓ నాన్నా! ఓ అమ్మా” అని అరుచుట దశరథుడు వినెను. ఈ మాటలు విన్న తర్వాత రాజుగారు తాను బాణం గురిపెట్టినది ఏనుగునకు కాదు మనిషికి అని నిర్ధారించుకొనెను. వెంటనే రాజుగారు ఆ వ్యక్తి వద్దకు వెళ్ళి తన వివరములను గురించి అక్కడకు అతడు ఎందుకు వచ్చెనో అడిగెను.

అప్పుడు అతడు “నా పేరు శ్రావణుడు. నేను ఇక్కడికి దాహంతో ఉన్న తల్లిదండ్రులకు మంచినీటి కోసం వచ్చితిని. ఏ కారణం లేకుండానే మీరు మీ బాణంతో నాకు గురిపెట్టిరి. ఈ కారణంగా నేను చనిపోవుచున్నాను. కానీ నేను నా గుడ్డి ముసలి తల్లిదండ్రులను గురించి ఆలోచించుచున్నాను. వారు నా తిరిగి రాక కొరకు మంచినీటి కొరకు ఎదురు చూస్తుంటారు.

కాబట్టి, ఆలస్యం చేయకుండా వెళ్ళివారికి జరిగిన విషయం చెప్పి వారికి నచ్చచెప్పు. నాకు గుచ్చుకున్న బాణం తీసివేసి నన్ను చావనివ్వు అని శ్రావణుడు చెప్పెను. అప్పుడు దశరథుడు శ్రావణుని శరీరంలోని బాణమును తీసివేసెను. వెంటనే శ్రావణుడు చనిపోయెను.

దశరథుడు తాను ఏమి చేసెనో అర్థము చేసుకొనెను. అతడు తనకు తానే ద్వేషించుకోసాగెను. శ్రావణుని తల్లిదండ్రులు తనను శపించెదరేమోనని భయపడసాగెను. ఈ ఆలోచనలతో దశరథ మహారాజుగారు వృద్ధ దంపతుల వద్దకు వెళ్ళెను. అతని కాలి శబ్దము వినగానే శ్రావణుని తండ్రి ఇంత ఆలస్యము ఎందుకైనది ? మంచినీళ్ళు ఎక్కడ అని అడిగెను.

ఇది విన్న దశరథుడు సిగ్గుతో, వణుకుతున్న, స్వరంతో “ఓ సాధువులారా! నేను శ్రావణుడను కాదు. నేను పాపిని. నేను నీ కుమారుణ్ణి చంపిన అయోధ్యరాజు దశరథుడను.” అని చెప్పెను. తను శ్రావణుని చావుకు గల కారణమునంతయు వివరించెను. దశరథుడు వారికి నచ్చ చెప్పుటకు చేసిన ప్రయత్నము లేవియు పనిచేయలేదు. అప్పుడు దశరథ మహారాజు వారిని శ్రావణుని చనిపోయిన ప్రదేశమునకు తీసుకుని వెళ్ళెను. అక్కడకు చేరిన తర్వాత ఆ వృద్ధ దంపతులు శ్వాస తీసుకోకుండా చాలా సమయం ఏడ్చి ఏడ్చి స్పృహ తప్పిపడిపోయిరి.

కొంచెం సేపటి తర్వాత వారు స్పృహలోనికి వచ్చి తమ కుమారుడు చనిపోయెనని నిర్ధారించుకొనిరి. అప్పుడు వారు దశరథుని ఈ విధంగా శపించిరి “నీవు నా ఒక్కగానొక్క కుమారుణ్ణి చంపావు. నీవు కూడా నీ కుమారుని దుఃఖం కారణంగా ఏ కారణం లేకుండానే చనిపోతావు” ఈ విధంగా శపించిన పిదప వారుకూడా చనిపోయిరి.

అప్పుడు రాజుగారు వారందరికి చితిపేర్చి వారిని స్వర్గమునకు పంపెను. కానీ శ్రావణుని తండ్రి ఇచ్చిన శాపం తన హృదయంలో ఎప్పటికి మెదులుతూనే ఉన్నది. రాముడు అడవికి వెళ్ళేటప్పుడు ఇదంతయూ దశరథుడు మరల గుర్తు తెచ్చుకొనెను. రాముడు తనను వదిలి వెళ్ళిపోవుచున్నాడన్న దుఃఖం కారణంగా దశరథుడు చనిపోయెను. శాపం నిజమయ్యెను.

लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
कः किमर्थम् अरण्यानी समागच्छत्
उत्तर:
महाराजो दशरथः वनमध्यम मुनीनां वृत्तज्ञानाय अरण्यानीं समागच्छत् ।

प्रश्न 2.
जलेन पूर्यनाणस्य कुम्भस्य शब्दं श्रुत्वा दशरथः किमकरोत् ?
उत्तर:
जलेन पूर्यमाणस्य कुम्भस्य शब्दं श्रुत्वा दशरथः कश्चित् उन्मत्तो द्विपो जलम् अवगाहत इति भ्रान्त्या धनुषि दीप्तं शरं सन्धाय शब्द प्रति तद्वधाय चिक्षेप ।

प्रश्न 3.
कस्य नूनं नरके वासः भवेत ?
उत्तर:
पुत्रः स्वेन कृतं कर्मणा माता पितरं दुःखं जनयति, तस्य नूनं नरके वासः भवेत ।

प्रश्न 4.
तपस्वी दीर्घमुष्णं च निश्वस्य पुनः किमवदत् ?
उत्तर:
तपस्वी दीर्घमुष्णं च निश्वस्य – “राजन् ! यदेकपुत्रं माम अपुत्रम अकरो:, तेन त्वम् अपि पुत्रशोकेन कालम करिष्यसि ।” इति अवदत् ।

एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
सरयूतीरवर्तनीम् अरण्यानीं कः जगाम ?
उत्तर:
सरयूतीरवर्तनीम् अरण्यानीं महाराजो दशरथः जगाम ।

प्रश्न 2.
दशरथस्य इषुणा कः हतः ?.
उत्तर:
दशरथस्य इषुणा तपस्वी श्रवणः हतः ।

प्रश्न 3.
श्रवणकुमारः कयोः कृते जलम् आददाति स्म ?
उत्तर:
श्रवणकुमारः पित्रोः कृते जलम् आददाति स्म ।

प्रश्न 4.
दशरथः रामविरहेणैव कथं विलपन् प्राणान् मुमोच ?
उत्तर:
दशरथः रामविरहेणैव कुरर इवं विलपन् प्राणान् मुमोच ।

सन्दर्भवाक्यानि (Annotations) (సందర్భవాక్యాలు)

प्रश्न 1.
राजन् ! श्रवणोऽस्मि नाम्ना ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं चारुदेवशास्त्रिणा विरचितात् ‘साहित्यसुधा’ इति ग्रन्थे ‘पितृसेवापरः श्रवणकुमारः’ इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – दशरथेन पृष्टः तपस्वी तं एवं प्रत्यवदत् ।

भावः प्रभो ! मम नाम श्रवणः ।

प्रश्न 2.
पुत्रवद् अहं युवां सेविष्ये ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं चारुदेवशास्त्रिणा विरचितात् ‘साहित्यसुधा’ इति ग्रन्थे ‘पितृसेवापरः श्रवणकुमारः’ इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – “मया तव पुत्रः मारितः ” इति वृत्तान्तं सर्वं दशरथः श्रवणस्य पित्रोः उक्त्वा, अनन्तरं वाक्यमिदं जगाद ।

भावः तव पुत्रः पुष्मान यथा सुश्रूषयति तथा अहमपि करोपि ।

प्रश्न 3.
कथं वा नौ प्रतिवचनं न ददासि ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं चारुदेवशास्त्रिणा विरचितात् ‘साहित्यसुधा’ इति ग्रन्थे ‘पितृसेवापरः श्रवणकुमारः’ इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – पुत्र वियोगेन दुःखितौ श्रवणस्य पितरौ, तं स्मृत्वा एवं आक्रन्दन्तौ वाक्यमिदं ऊचतुः ।

भावः पुत्र! आवयोः वचनानि श्रुत्वाऽपि किमर्थं न भाषसे ।

प्रश्न 4.
पुत्रशोकेन कालं करिष्यसि ।
उत्तर:
कविपरिचय:- वाक्यमिदं चारुदेवशास्त्रिणा विरचितात् ‘साहित्यसुधा’ इति ग्रन्थे ‘पितृसेवापरः श्रवणकुमारः’ इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भ: – दशरथेन आश्वासितः तपस्वी श्रवणस्यपिता तं प्रति एवं जगाद ।

भावः – पुत्रवियोगन यथा अहं दुःखितः अभवम् तथैव त्वमपि मरणं बाधां अनुभवतु ।

व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము)

1. सन्धयः

1. एवोत्थाय = एव + उत्थाय – गुणसन्धिः
2. उत्थायैकाकी = उत्थाय + एकाकी – वृद्धिसन्धिः
3. अथैकपुत्रौ = अथ + एकपुत्रौ – वृद्धिसन्धिः
4: पाययेति = पायय + इति – गुणसन्धिः
5. तेनेषुणा = तेन + इषुणा – गुणसन्धिः
6. जीर्णाङ्गौ = जीर्ण + अङ्गौ – सवर्णदीर्घसन्धिः
7. पितरावागतौ = पितरौ + आगतौ – अयवायावादैशसन्धिः
8. प्रतयवदत् = प्रति + अवदत् – यणादेशसन्धिः

2. कठिन शब्दार्थाः

1. वनमध्यम् अद्युषितानाम् = वनस्य मध्ये निवसताम्
2. मा स्म शोचः = शोकं मा कुरु
3. संविग्रौ = व्याकुलौ
4. ताम्यतः = क्षीणतां प्राप्नुवतः
5. उदहरत् = न्यसारयत्
6. चिरयसि = चिरं करोषि
7. व्यसनम् = विनाशम् / मृत्युम्
8. हस्तिनः = गजस्य
9. प्राणैश्च विना कृतः = प्राणेभयः रहितः विहितः
10. क्षते क्षार प्रक्षेप इव = क्षतस्य उपरि लवणस्य पात इव
11. प्रदेशम् = स्थानम्
12. प्रनष्टा = नाशं प्राप्ता
13. मोहं चागच्छताम् = मूर्च्छ प्राप्तवन्तौ
14. न चाभिभाषसे = न वदसि
15. कालं करिष्यसि = मृत्युं प्राप्
16. नापायन् = पृथक् नाभवन्
17. कुररः = पक्षिविशेषः

संस्कृतभाषाकौशलम्

कोष्ठस्थं पदं सम्बोधनप्रथमाविभक्तिरूपेण परिवर्त्य रिक्तस्थानं पूरयत। (सम्बोधनसूचकपदानि – हे / भोः / अयि / अये)

1. रमेशः – हे रमेश ! अत्र अगच्छ
2. (महाराजः) – भोः ………………… । (महाराजा)
3. (मुनिः) – हे! मुने! स्वगतम् ।
4. (कवि:) – अयि ! ………………. आतिथ्यं स्वीकुरु । (कवे)
5. (भानु) – भोः भानो ! शुभं कुरु ।
6. ( शम्भुः) – भोः ………………… । वरं प्रयच्छ । (शम्भो )
7. (सीता) – अये सीते ! कन्दमूलं खाद ।
8. (दुर्गा) – अयि ………………. पाठं पठ । (दुर्गे)
9. (वधूः) – हे वधो! पतिगृहं गच्छ ।
10. (पुत्रवधूः) – अयि ………….। गुरुन् सेवस्व । (पुत्रवधू)

अतिथिसत्कारः

गृहस्थ: – भोः सुप्रभातम् (नमस्कारः / शुभमध्याह्नम् / शुभरात्रिः )
अतिथिः – हे मित्र नमस्कारः ।
गृहस्थः – त्वं कुशली / कुशलिनी किल ।
अतिथिः – आम् अहं कुशली ।
गृहस्थः – मित्र! चिरात् दृष्टः । उपविश । भोजनं कुरु ।
अतिथिः – क्षम्यताम् भोः ! कार्यान्तरम् अस्ति । पुनः आगमिष्यामि । धन्यवादः ।
गृहस्थ: – भवतु । फलरसं पिब ।
अतिथिः – अस्तु देहि रसम् ।
गृहस्थः – स्वीकुरु शीतलं फलरसम् ।
अतिथिः – रुचिकरः फलरसः । धन्यवादः श्रीमन् ।
गृहस्थः – इतोऽपि आवश्यकम् वा ?
अतिथि: – मास्तु महोदय । अद्य सायं मम पुत्रस्य जन्मदिनस्य आचरणं भविष्यति । त्वं सपरिवारं मम गृहम् आगस्छ ।
गृहस्थ: – अहो! पुत्रस्य जन्मदिनोतसवः वा ! अवश्यम् अगमिष्यामः अतिथिः सायं पुनर्मिलामः ।
अतिथिः – तथैवास्तु ।

विध्यादिषु लोट् लकारः

1. छात्रः पुस्तकं पठतु । छात्रौ पुस्तके पठताम् । छात्राः पुस्तकानि पठन्तु ।
2. त्वं वेदं पठ । युवां वेदं पठतम् । यूयं वदान् पठत ।
3. अहं संस्कृतं पठानि । आवां संस्कृतं पठाव । यूवं संस्कृतं पठाम ।
4. शिष्यः गुरुं वन्दताम् । शिष्यौ गुरुं वन्देताम् । शिष्याः गुरुं वन्दताम् ।
5. त्वं गुरुं वन्दस्व । युवां गुरुं वन्देथाम् । युयं गुरुं वन्धत्वम् ।
6. अहं गुरुं वन्दै । आवां गुरुं वन्दावहै । वयं गुरुं वन्दामहै ।

द्विवचनबहुवचनरूपैः वाक्यानि लिखत ।

प्रश्न 1.
बालकः विद्यालयं गच्छतु । ………………….. । ………………… ।
उत्तर:
बालकः विद्यालयं गच्छतु ।
बालकौ विद्यालय गच्छतात् ।
बालकाः विद्यालयाः गच्छन्तु ।

प्रश्न 2.
त्वम् उपायनं यच्छ । ………………….. । ………………….. ।
उत्तर:
त्वं उपायनम् यच्छ ।
तौ उपायनौ यच्छतात् ।
तान् उपायनाः यच्छताम् ।

प्रश्न 3.
अहम् उपन्यासं लिखानि । ………………….. । ………………… ।
उत्तर:
अहम् उपन्यासं लिखानि ।
आवां उपन्यासौ लिखावः ।
वयं उपन्यासान् लिखामः ।

प्रश्न 4.
वैद्यः निर्धनान् सेवते । वैद्यौ निर्धनान् सेवाताम् । वेद्याः निर्धनान् सेवन्ताम् ।

प्रश्न 5.
भक्तः देवं सेवते । ………………… । ……………… ।
उत्तर:
भक्तः देनं सेवते ।
भक्तौ देवौ सेवेताम् ।
भक्ताः देवान् सेवान्ताम् ।

प्रश्न 6.
त्वं देशं सेवस्व । ……………….. । …………………. ।
उत्तर:
त्वं देशं सेवस्व ।
तौ देशे सेवेथाम् ।
तान् देशानि सेनेयुः ।

प्रश्न 7.
अहं वृद्धान् सेवै । ……………….. । ……………….. ।
उत्तर:
अहं वृद्धान् सेवै ।
आवां वृद्धानौ सेवावहै ।
वयं वृद्धानः सेवामहै ।

यदि – तर्हि (ఐతే – అప్పుడు)

1. यदि सूर्यः अस्ति तर्हि प्रकाशः भवति ।
2. यदि जलम् अस्ति तर्हि मत्स्यः जीवति ।
3. यदि मेघः गर्जति तर्हि मयूरः नृत्यति ।
4. यदि उत्सवः भवति तर्हि उत्साहः भवति ।
5. यदि संस्कृतं भवति तर्हि संस्कृतिः भवति ।

‘यदि – तर्हि’ पदैः रिक्तस्थानं पूरयित्वा वाक्यानि लिखत ।

प्रश्न 1.
………………… ध्यानं करोति …………………. एकाग्रता वर्धते ।
उत्तर:
यदि ध्यानं करोति तर्हि एकाग्रता वर्धते ।

प्रश्न 2.
…………………….. एकाग्रता भवति ……………….. ज्ञानं वर्धते ।
उत्तर:
यदि एकाग्रता भवति तर्हि ज्ञानं वर्धते ।

प्रश्न 3.
……………….. ज्ञानं भवति ………………… विवेकः भवति ।
उत्तर:
यदि ज्ञानं भवति तर्हि विवेकः भवति ।

प्रश्न 4.
………………… विद्या भवति …………………. विनयः भवति ।
उत्तर:
यदि विद्या भवति तर्हि विनयः भवति ।

प्रश्न 5.
………………….. योगाभ्यासं करोति ……………….. आरोग्यं भवति ।
उत्तर:
यदि योगाभ्यासं करोति तर्हि आरोग्यं भवति ।

अव्ययम् ‘अपि’ (also) शब्देन रिक्तस्थानं पूरयत ।

प्रश्न 1.
वटुः वेदं पठति ।
उत्तर:
शास्त्रम् अपि पठति ।

प्रश्न 2.
छात्रः विद्यालयं गच्छति ।
उत्तर:
देवालयम् ………. । ………… ।
देवालयम् अपि गच्छति

प्रश्न 3.
सेवकः कार्यं करोति ।
उत्तर:
………………. निद्राम् ………….. ………………… ।
सेवकः निद्राम् अपि करोति ।

प्रश्न 4.
पितामही मधुरं खादित ।
उत्तर:
सा औषधम् …………….. सेवते ।
सा औषधम् अपि सेवते ।

प्रश्न 5.
मीना हरिकथां श्रृणोति ।
उत्तर:
…………….. भगवद्गीताम् …… ………. ।
गीता भगवद्गीताम् अपि श्रृणोति ।

तुमुन् अव्ययम्

प्रश्न 1.
वदुः गरुकुलं गच्छति । वेदं पठति
उत्तर:
वटुः वेदं पठितुं गुरुकुलं गच्छति ।

प्रश्न 2.
भिक्षुकः सरोवरं गच्छति । जलं पिबति ।
उत्तर:
भिक्षुकः जलं पातुं सरोवरं गच्छति ।

प्रश्न 3.
छात्रः पाठं शृणोति । लिखति ।
उत्तर:
छात्रः लेखितुं पाठं शृणोति ।

प्रश्न 4.
सेवकः कार्यं करोति । धनम अर्जयति ।
उत्तर:
सेवकः धनम् अर्जयितुं कार्यं करोति ।

प्रश्न 5.
मीना देवालयं गच्छति । हरिकथां श्रृणोति ।
उत्तर:
मीना हरिकथां श्रोतुं देवालयं गच्छति ।

तुमुन् अव्ययं योजयित्वा वाक्यं लिखत ।

1. शिष्यः – गुरुकुलं गच्छति । वेदं पठति ।
शिष्यः – वेदं पठितुं गुरुकुलं गच्छति ।

प्रश्न 2.
कृषकः – सरोवरं गच्छति । जलं पिबति ।
कृषकः – जलं …………… सरोवरं गच्छति ।
उत्तर:
कृषकः – जलं पिबतुं सरोवरं गच्छति ।

प्रश्न 3.
बालकः – पाठं शृणोति । लिखति ।
बालकः – ……………….. पाठं शृणोति ।
उत्तर:
बालकः – लिखितुं पाठं शृणोति ।

प्रश्न 4.
भृत्यः – कार्यं करोति । धनम अर्जयति ।
भृत्यः – धनम् ………………. कार्यं करोति ।
उत्तर:
भृत्यः – धनम् अर्जयितुं कार्यं करोति ।

प्रश्न 5.
जननी देवालयं गच्छति । हरिकथां शृणोति ।
जननी हरिकथां ……………….. देवालयं गच्छति ।
उत्तर:
जननी हरिकथां शृणोतुं देवालयं गच्छति ।

प्रश्न 6.
मातामही वृद्धाश्रमं गच्छति । फलानि यच्छति ।
मातामही फलानि ………………. वृद्धाश्रमं गच्छति ।
उत्तर:
मातामही फलानि ऐच्छितुं वृद्धश्रमं गच्छति ।

प्रश्न 7.
जनकः – भोजनालयं गच्छति । भोजनं खादति ।
जनक: – ……………. भोजनालयं गच्छति ।
उत्तर:
जनकः – भोजनं भोजनालयं गच्छति ।

प्रश्न 8.
पितृव्यः – चलच्चित्रमन्दिरं गच्छति । चित्रं पश्यति ।
पितृव्यः – चलच्चित्रं …………………….. चलच्चित्रमन्दिरं गच्छति ।
उत्तर:
पितृव्यः – चलच्चित्रं पश्चेतुं चलच्चित्रमन्दिरं गच्छति ।

पितृसेवापरः श्रवणकुमारः Summary in Sanskrit

कविपरिचय

संस्कृतसाहित्ये सरलतया प्रवेशाय संस्कृतस्य च सञ्जीवनी सुधायाः पानाय आचार्याः चारुदेवशास्त्रिमहाभागः साहित्यसुधा इति ग्रन्थम् अरचयन् । तस्याः साहित्यसुधायाः पितृभक्तो श्रवणो मुनिः इति इतिहासवृत्तरूपः अंशः । स एव अंशः अत्र पितृसेवकः श्रवणकुमारः इतिनाम्ना पाठ्यांशभूतः । आचार्याः चारुदेवशास्त्रिमहाभागः वैयाकरण विद्वांसः संस्कृतक्षेत्रस्य सुपरिचिताः निजं जीवनं संस्कृतभाषायाः संस्कृतसाहित्यस्य च सफलसेवायै सलर्प्य संस्कुतजिज्ञासूनां कृते महतः उपयोगिनः शास्त्रग्रन्थान् व्यरचयन् । एतेषां महानुभावान । रचनासु व्याकरण चन्द्रोदयः, उपसर्गार्थचन्द्रिका, शब्दा पशब्दविवेक इत्यादयः ग्रन्थाः प्रमुखत्वेन गण्यन्ते । एते ज्ञानपीठपुरस्कार ग्रहीतुः संस्कृतविदुषः आचार्यसत्यव्रतशास्त्रिणः पितृचरणाः ।

श्रवणो वने पिपासितयोः पित्रोः पानार्थं जलम् आनेतुं रात्रौ नद्याः तटं जगाम । अस्मिन् एवावसरे दशरथो नृपः स्वप्रजावृत्तज्ञानाय परिभ्रमंस्तस्मिन्नेव वनोद्देशे समागच्छत् । बुग् – बुग् इति शब्दं श्रुत्वा च झटिति बाणममुञ्चत् । तेन च बाणेन जलम् आददानः श्रवणो हतः हा पितः । इत्यार्तनादं श्रुत्वा मनुष्योऽयं न गजः इत्यवधार्य राजा झटिति तं प्रदेशं गत्वापृच्छत् को भवान् ? इति । श्रवणोऽहं पित्रोर्जलार्थं अत्रागतः, त्वया चाकारणं हतः । एतत् पात्रं जलपूर्णं तस्य पित्रोः सकाशं नीत्वा शङ्कितयोऽपि सर्वं वृत्तम् ताभ्याम् अकथयत् । तेन बहुधा सान्त्वितावपि अनाश्वस्तौ राज्ञे शापं दत्वा कालधर्मम् अयाताम् ।

पितृसेवापरः श्रवणकुमारः Summary in English

Poet Introduction

To learn and understand Sanskrit easily, Charudeva sastri has written a book called Sahithya Sudha. Respected son, Sravana Kumara’s story was most praised in the book. The same story with the name ‘पितृसेवापरः श्रवणकुमारः, was told here. The author is a well known person in the Sanskrit field. He dedicated his life to Sanskrit language writings and was very helpful to those who were eager to learn Sanskrit through his writings Vykaranachandrodayam, Upasargardhachandrika, Sabdhapasabdhavivekam etc. were his main writings. He received Gnanapeeta Award.

Summary

One night Shravana went to a riverbank in the forest to bring water for his thirsty father. The same night, king Dasaradha was ! roaming around to know about the livelihoods of people in the same forest when he heard some sound from the riverbank. He immediately shot an arrow thinking it was an elephant instead, he heard a cry “O, Father!” Dasaradha immediately understood he shot an arrow at a man and went near him. He asked about the man’s where abouts.

The Shravana introduced himself and said that he I came there to get some water for his father. But his being killed without a reason. So, he asked, Dasaratha to take water to his father and died immediately, Dasaratha went to his home with the water. Then, he explained Sravana’s parents about what happened and consoled them in many ways but none worked. They cursed Dasaradha and died of the pain that his son is no more.

पितृसेवापरः श्रवणकुमारः Summary in Telugu

కవి పరిచయం

సంస్కృతమును తేలికగా నేర్చుకొనుటకు, అర్థము చేసుకొనుటకు చారుదేవ శాస్త్రిగారు సాహిత్యసుధ అను గ్రంథమును రచించిరి. మర్యాద కల్గిన కుమారుడు శ్రావణకుమారుని కథను గురించి ఆ పుస్తకంలో ప్రశంశించబడినది. అదే కథ ‘पितृसेवा परः श्रवणकुमारः’ పితృసేవాపరః శ్రవణకుమారః యథాతథంగా ఇక్కడ చెప్పబడినది. రచయిత సంస్కృత భాషకు తన జీవితమును అంకితమిచ్చెను. ఆయన రచనలు సంస్కృతము నేర్చుకొనదలచిన వారికి చాలా ఉపయోగముగా ఉన్నవి. వ్యాకరణ ఛందోదయం, ఉపసర్గ అర్థచంద్రిక, శబ్దపశబ్దవివేకం మొదలగునవి వారి ముఖ్య రచనలు. వీరికి సంస్కృత భాఫా సేవకుడిగాను జ్ఞానపీఠ పురస్కారం లభించినది.

కథా సారాంశము

ఒక రోజు రాత్రి శ్రావణుడు అడవిలోని నది ఒడ్డునకు తన తండ్రి దాహము తీర్చుటకు నీటికోసం వెళ్ళెను. అదే రోజు రాత్రి దశరథ మహారాజు గారు ప్రజల యొక్క జీవన విధానాన్ని తెలుసుకొనుటకు అదే అడవిలో తిరుగుచుండెను. అతడు నది ఒడ్డు నుండి శబ్దము విన్నప్పుడు బహుశ అది ఏనుగు చేయు శబ్దము అనుకొని వెంటనే ఒక బాణం వదిలేను. బదులుగా !” అని ఏడుపు వినబడెను. వెంటనే దశరథునకు తను ఒక మనిషికి గురిపెట్టెనని అర్థమైనది. వెంటనే అతని దగ్గరకు వెళ్ళెను.

దశరథుడు అతని వివరము అడిగెను. అప్పుడు శ్రావణుడు తన గురించి పరిచయం చేసుకుని తాను తన తండ్రి గారికోసం కొంచెం నీరు తీసుకుని వెళ్ళుటకు వచ్చెనని తెలియజేసేను. కానీ తాను ఏ కారణం లేకుండా చనిపోబోతున్నాడు. అందువలన అతడు దశరథుణ్ణి తన తండ్రికి మంచినీరు తీసుకుని వెళ్ళమని చెప్పి వెంటనే చనిపోయెను. అప్పుడు దశరథుడు శ్రవణుని ఇంటికి మంచినీరు తీసుకుని వెళ్ళెను. అప్పుడు ఆయన శ్రావణుని తండ్రికి ఏమి జరిగినదో వివరించెను. వారిని ఎన్నో విధాలుగా నచ్చజెప్పెను. కానీ ఇవి ఏమియు పనిచేయలేదు. వారు దశరథుడిని శపించి తమ కుమారుడు ఇక లేడన్న బాధతో చనిపోయెను.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

कदाचित् सूर्यवंशीयो महाराजो दशरथः प्रजाः स्वप्रजा इव पालयन् मुनीनां वनमध्यम् अध्युषितानां वृत्तज्ञानाय निशीथ एवोत्थाय एकाकी सरयूतीरवर्तिनीम् अरण्यानीं जगाम । गत्वा च तत्रान्धकारेऽकाल एवैकतो जलेन पूर्यमाणस्य कुम्भस्य शब्दं शुश्राव । श्रुत्वा च कश्चित् उन्मत्तो द्विपो जलम् अवगाहत इति भ्रान्त्या धनुषि दीप्तं शरं सन्धाय शब्दं प्रति तद्वधाय चिक्षेप ।

Once upon a time, Dasaradha, one of kings of Suryavamsa was ruling the kingdom like people were his own children. One night, to findout the goods and bads of the saints living in the forest he went out alone. He went to the forest near the bank of river sarayu. At the same time, he heard something being dipped into the river. He thought it was an elephant and immediately shot an arrow in the directions of that sound.

ఒకానొకప్పుడు సూర్యవంశానికి చెందిన దశరథ మహారాజుగారు రాజ్యమును పరిపాలించుచుండెను. ఆయన ప్రజలందరినీ తన కన్న పిల్లలవలె చూచుకొను చుండెను. ఒక రోజు రాత్రి అడవిలో సాధువుల మంచి చెడులను తెలుసుకొనుటకు ఒంటరిగా అడవికి వెళ్ళెను. ఆయన సరయూనది ఒడ్డున గల అడవిలోనికి వెళ్ళెను. అదే సమయంలో నదిలో ఏదో మునుగుచున్న. శబ్దము వినెను. అది అడవి ఏనుగుగా భావించి ఆ శబ్దం వచ్చిన దిశగా బాణం వేసెను.

विद्धश्च तेनेषुणा कोऽपि तपस्वी हा तात ! हा मातः ! इति ब्रुवन् भूमावपतत् । मनुष्यस्येव स्वरसंयोग इति विज्ञाय राजा सहसैव तत्रोपगतो यतः शब्दः समागतोऽभूत् अपश्यच्च कुमारम् । को भवान् मया नृशंसेनाहत इत्येवं सकरुणं पृष्टः स प्रत्यवदत् राजन् ! श्रवणोऽस्मि नाम्ना । अत्र वने निवसता पितृसेवापरेण मया ते किम् अपराद्धं यदेवं पित्रोः कृते जलम् आददानं माम् अकारणं मर्मसु प्रहृतवान् असि । अयं ते बाणः प्राणान् मे हरिष्यतीति निश्चिम् अवेहि । अमोघारते बाणा इति हि प्रसिद्धः । कि करोमि ? आसन्न में मरणम् । न च स्वं मरणं शोचामि पितरौ तु शोचामि, यौ नेत्रान्धौ जार्णाङ्गौ विवशौ पिपसाकुलौ मां प्रतीक्षमाणावितो नातिदूरे तरुतले तिष्ठतः । जलं विना तौ कथं जीविष्यतः ? नूनं प्राणांस्त्यक्ष्यतः । अतस्त्वं तूर्णतरम् उपसृत्य तौ जलं पाययेत्यभ्यर्थये । माम् इदानीं मा शोचः । पितरौ मे विलम्बमानं मां शप्स्येते इति आशडितोऽस्मि । यतः ।

He immediately heard some person shouting “O Father ! O Mother !” The king immediately understood that he shot an arrow at a human and went near him and asked who he was and where he came from. You were hit by my arrow unnecessarily. The king asked the man sympathetically. He replied, “I sun Sravana. We live in this forest. I came here to get some water for my father, you shot me with your arrow without a reason. I am going to die. I heard that your arrows are very famous. I can’t do anything now. My end has come. But I’m not thinking about myself. I’m thinking about my old blind father. He’s waiting for me to bring some water. How can they live without water so, you stay silent and go to my parents and give them this vessel. They would curse me if I was late.”

దశరథ రాజుగారు వెంటనే “ఓ నాన్నా! ఓ అమ్మా! అన్న మాటలు వినెను. అతను ఆ వ్యక్తి వద్దకు వెళ్ళి అతనిని నీవెవరవు ? ఇక్కడకు ఎందుకు వచ్చావు ? అని అడిగెను. అనవసరంగా నీకు నా బాణము తగిలినది. రాజుగారు సానుభూతితో ఆ వ్యక్తిని అడిగెను. అప్పుడు “నేను శ్రావణుడను”. మేము అడవిలో నివశించుచున్నాము. నేను ఇక్కడికి మా నాన్నగారి కోసం కొంచెం నీరు తీసుకువెళ్లడానికి వచ్చాను. నీవు కారణం లేకుండా నీ బాణంతో నన్ను కొట్టినావు. నేను చనిపోవుచున్నాను. నీ బాణాలు చాలా గొప్పవని నేను విన్నాను. నేనిప్పుడు ఏమీ చేయలేను. నా చావు సమీపంలో ఉంది. కానీ నేను నా గురించి ఏమీ ఆలోచించుటలేదు. నేను మా ముసలి గుడ్డి అమ్మనాన్నల గురించి ఆలోచించుచున్నాను. ఆయన మా కోసం నేను నీరు తీసుకువస్తానని ఎదురు చూస్తూ ఉండి ఉంటారు. మంచినీరు లేకుండా వారెలా ఉండగలరు ? అందువలన నిశ్శబ్దంగా మీరు నా తల్లిదండ్రుల వద్దకు వెళ్ళి ఈ మంచినీటి పాత్రను ఇవ్వండి. మీరు ఆలస్యం చేసినట్లయితే వాళ్ళు నన్ను శపిస్తారు” – అని ఆ వ్యక్తి చెప్పెను.

पुत्राचारेण संविग्रौ पितरौ यदि शोचत: ।
नूनं तु नरके वासरतस्येति प्रतिशुश्रुमः ॥

तेन त्वम् इतोऽविलम्बितं गत्वा मम ताताय यदत्र वृत्तं तन्निवेदय, तं प्रसादय मां च विशल्यं कुरु इत्येवं उक्तो नृपो ताम्यतस्तस्य बाणम् उदहरत्, स च प्राणान् अत्यजत् ।

“So, you go to him without any late, tell him what had happened here. Console them and let me die without this arrow in my body.” Then Dasaradha took the arrow out of him Sravana died immediately.

“కాబట్టి ఎటువంటి ఆలస్యం చేయక నీవు అక్కడికి వెళ్ళి ఇక్కడ ఏమి జరిగినది చెప్పండి. వారికి నచ్చ చెప్పండి. ఇక నన్ను ఈ బాణం నా శరీరంలో లేకుండా చావ నివ్వండి.” అని శ్రావణుడు చెప్పెను. అప్పుడు దశరథుడు శ్రావణుని శరీరము నుండి బాణమును తీసివేసెను. వెంటనే శ్రావణుడు చనిపోయెను.

ततो राजा जलपूर्णं घटम् आदाय कम्पमानगात्रः तत्स्थानं प्रति गन्तुं प्रवृत्तः । गच्छंश्चात्मकृतं ब्रह्महत्यारूपं महत् पापम् अनुध्यायन्नात्मानं धिक्कुर्वाणः शापभीतः कथं कथमप्यन्धौ वृद्धतापसौ तावुपगतः ।

Then, the king took the water vessel and started going to the place with shivering voice. Realising the murder he had done, he started hating himself and was afraid if the parents would curse him. With these thoughts in his mind, he went to the blind couples place.

అప్పుడు దశరథ మహారాజు ఆ నీటి పాత్ర తీసుకుని శ్రావణుని తల్లిదండ్రులు ఉన్న ప్రదేశానికి వణుకుతున్న స్వరంతో బయలుదేరెను. తను చేసిన హత్యకు తనను తానే ద్వేషించుకొనుచుండెను. శ్రావణుని తల్లిదండ్రులు తనను శపించెదరని భయపడుచుండెను. తన మనస్సులో ఈ ఆలోచనలను పెట్టుకుని అతడు గుడ్డి దంపతులున్న చోటుకు వెళ్ళెను.

तस्याशब्दं श्रुत्वा श्रवणजनकोऽप्यभाषत – किं चिरयसि मे कथं नाभिभाषसे ? इति वारं वारं व्याहृत्व विरते तस्मिन् परं लज्जितो दशरथो भीतभीतः सगद्गदम् उवाच भोस्तपस्विनौ ! नाहं श्रवणः, अहम् अस्मि तस्य निहन्ता दशरथो नाम पापात्मा अयोधयाधिपः ।

Hearing to the sound of his feet. Sravana’s father asked why he was late and asked him to give him water ‘Why are you not saying a word ?” asked the blind father repeatedly. Then Dasaratha shamefully with shivering voice replied, “O saints ! I’m not Sravana. I am the sinful person who killed your son. Dasaradha, the king of Ayodhya.

దశరథుని అడుగుల శబ్దం వినగానే “ఎందుకు ఇంత ఆలస్యమైనది ? నాకు మంచినీళ్ళు ఇవ్వు” అని శ్రవణుని తండ్రి అడిగెను. నీవు ఎందుకు మాట్లాడటం లేదని గుడ్డి తండ్రి మరలా అడిగెను. అప్పుడు సిగ్గుతో వణుకుతున్న స్వరంతో దశరథ మహారాజు “ఓ సాధువులారా ! నేను శ్రావణుడను కాను. నేను పాపిని, నేను నీ కుమారుడిని చంపిన వాడను. నేను అయోధ్యను పాలించుచున్న దశరథుడను.” అని చెప్పెను.

श्रुयतां कथं स व्यसनम् उपेतः । नक्तं तमसि तेन पूर्यमाणस्य कुम्भस्य शब्दं श्रुत्वा मया हस्तिन एष शब्द इति मिथ्या गृहीतः तेन श्रवणो वक्षसि ताडितः प्राणैश्च विना सद्यश्च बाणमोक्षः कृतः तु कृत इति । अयम उदकुम्भः जलं पीत्वा पिपासां शमयतं कृतापराधं च मां मर्षयतम् । अज्ञानकृतोऽयम् अपराध इति क्षमाम् अर्हति । क्षमा हि महात्मनां भूषणम् ।

I will explain how your son died. It was dark night and some-thing dipped into water. I thought it was an elephant and shot an arrow. It hit Sravana’s vakshasthala and he died. The here, take this water and forgive me for the mistake I did unknowingly. Forgiveness is in the nature of great souls.

నేను మీకు మీ కుమారుడు ఎలా చనిపోయెనో వివరించెదను. ఇది రాత్రి సమయం. ఏదో నదిలో మునుగుచున్న శబ్దం వినబడినది. నేను అది ఏనుగు అయి ఉంటుందేమోనని భ్రమపడి బాణం వదలితిని. అది శ్రావణుని వక్షస్థలంలో తగిలి అతడు చనిపోయెను. ఇవిగో ఇక్కడున్న ఈ నీటిని తీసుకుని నేను తెలియక చేసిన తప్పును క్షమించండి. గొప్ప ఆత్మ కలిగిన వారికి క్షమాగుణం సహజంగానే ఉంటుంది అని చెప్పెను.

किञ्च । अतीतं मा शोचतम्, पुत्रवद् अहं युवां सेविष्ये यावज्जीवं युवयोराज्ञाकरो भूत्वा यथासमीहितं चेष्टिष्ये इत्येवं राज्ञो भाषितं श्रुत्वापि न तौ शान्तिं लभेते, परं दशरथस्यैकैकम् अप्यक्षरं पुत्रवियोगेन खण्डित हृदययोस्तयोः क्षते क्षारप्रक्षेप इव भवति । अथ स राजा तौ तापसौ तं प्रदेशम् आनाययत् यत्र तयोः श्रवणो मृतोऽशेत । प्रज्ञाचक्षुषोस्तयोः प्रज्ञापि प्रनष्टा, न हि तौ किम् इदानीं करणीयम् इति विचारयितुं पारयतः । एकतो निर्जनं वनम् अपरतो नेत्रान्धौ अथैकपुत्रौ तस्याप्येवं मरणम्, महतीयम् अनर्थपरम्परा इत्येवं विचार्य मुहुर्मुहुस्तौ मुक्तकण्ठम् अरुदिताम्, मोहं चागच्छताम्

Don’t think about anything else. I will look after you like my own parents. I will follow your words. Even though Dasaradha tried to console them in many ways none worked. Then, king took them to the place where Sravana died. They lost their rationality after reaching that place they cried breathlessly for a very long time and I became unconscious. They regained their consciousness and starded speaking.

ఇంకా మీరేమీ ఆలోచించవద్దు. నేను మిమ్మల్ని నా స్వంత తల్లిదండ్రులుగా చూచుకుంటాను. నేను మీ మాటల్ని వింటాను. ఈ విధంగా ఎన్నోసార్లు వారిని నచ్చచెప్పినప్పటికీ ఏమియూ పని చేయలేదు. ఆ తర్వాత వారిని శ్రావణుడు చనిపోయిన ప్రదేశమునకు తీసుకువెళ్ళెను. వారు అక్కడ తమ సహనాన్ని కోల్పోయిరి. వారు శ్వాస ఆడనంతవరకూ చాలా సమయం ఏడ్చి స్పృహ తప్పి పడిపోయిరి. వారు తిరిగి స్పృహలోనికి వచ్చి మాట్లాడసాగిరి.

ततस्तौ समाश्वस्य – हा पुत्रक ! हा तात ! हा अन्धयोर्यष्टे क्क गतोऽसि नौ विहाय । किम् इदं नाभिवादयसे न चाभिभाषसे । किम् इति भूमौ शेषे ? वत्स ! किं कुपितोऽसि । कथं नालिङ्गसि पुत्र ! कथं वा नौ प्रतिवचनं न ददासि। को वा नौ कन्दमूलफलान्याहृत्य भोजयिष्यति न पुनः कदाप्येवम् अकाले जलादिनिमित्तं त्वां प्रेषयिष्यावः इत्येवं बहुविधं करुणम् आक्रन्दताम् ।

“O son ! where did you go, leaving your blind parents alone ? Won’t you talk to us ? Why are you angry with us ? Why are you not speaking who will bring us the food ? We will never send you again for water come back to us”. They talked to their dead son in many ways crying.

“ఓ కుమారా! నీవు నీ గుడ్డి తల్లిదండ్రులను ఒంటరిగా వదిలివేసి ఎక్కడికి వెళ్ళితివి ? నీవు మాతో మాట్లాడవా ? నీకు మాపై ఎందుకు కోపం వచ్చినది ? నీవు ఎందుకు మాట్లాడవు ? ఇప్పుడు మాకు భోజనం ఎవరు పెడతారు ? నిన్ను నీరు తెమ్మని మరలా ఎప్పటికీ పంపంలే. మా వద్దకు రా.” ఇలా శ్రావణుని తల్లిదండ్రులు చనిపోయిన శ్రావణునితో ఏడుస్తూ ఎన్నో విధాలుగా మాట్లాడుచుండిరి.

अथ दशरथेन सान्तिवतस्तपस्वी दीर्घम् उष्णं च निश्वस्य पुनरवदत् राजन् ! यदेकपुत्रं माम् अपुत्रम् अकरोः तेन त्वम् अपि पुत्रशोकेन कालं करिष्यसि । यस्माद् अज्ञानाद्धतस्त्वया मुनिः तस्मात् त्वां ब्रह्महत्या न स्प्रक्ष्यति – इत्युक्त्वा स विरराम ।

Then realising that their son died, they started speaking to Dasaradha “You killed our only son. You will also die from sadness caused by your son without any reason. You killed my son unknow-ingly. So, you won’t have any bad signs on you”. They cursed him and died there.

తన కుమారుడు చనిపోయాడు అని నిర్ధారణకు వచ్చిన తర్వాత వారు దశరథునితో మాట్లాడసాగిరి. “నీవు నాకున్న ఒక్కగానొక్క కుమారుణ్ణి చంపినావు. నీవు కూడా నీ కుమారుని కారణంగా కల్గిన దుఃఖంతోనే ఏ కారణం లేకుండా చనిపోతావు. నీవు తెలియక నా కుమారుణ్ణి చంపావు. కాబట్టి కొంచెం చెడు సంకేతాలు నీపై ఉండవు. కానీ నీవు కూడా మా వలె పుత్రశోకంతో చనిపోతావు అని వారు అతనిని శపించి అక్కడే చనిపోయిరి.

ततस्तन्मिथुनं चितां देहम आरोप्य स्वर्गम् अभ्ययात् । श्रवणपितुस्तानि वाक्यानि जाग्रतः स्वपतो वा दशारथस्य कदापि हृदयान्नापायन् । रामवनगमनसमये तु तानि मूर्तिमन्ति भूत्वातिष्ठन् । रामविरहेणैव कुरर इव विलपन् स प्राणान् मुमोच । सत्यम् `उक्तम्-

Then the king placed a pyre for the couple and sent them to heaven. But his father’s curse remained in his heart forever. When Rama was going for exile he remembered all of it again. He died of the sadness that Rama was leaving him. The curse had gotten real.

అప్పుడు రాజుగారు ఆ దంపతులకు చితిపేర్చి వారిని స్వర్గమునకు పంపెను. కానీ శ్రావణుని తండ్రి శాపము తన హృదయంలో ఎప్పటికీ మెదులుతూనే ఉండెను. రాముడు అడవులకు వెళ్ళుచున్నప్పుడు అతడు ఇదంతయు గుర్తుకు తెచ్చుకొనెను. రాముడు తనను వదిలి వెళ్ళుచున్నాడన్న దుఃఖంతో దశరథుడు చనిపోయెను. శాపం నిజమైనది.

यद् यद् आचरति धीमान् ज्ञानाद् अज्ञानतोऽपि वा ।
समयं प्राप्य तन्नूनं प्रसह्य फलवद् भवेत् ॥

A righteous person knowingly or unknowingly does any good or bad, he will face the same when the time comes.

న్యాయంగా ఉండే మనిషి తెలిసో తెలియకో చేసిన మంచో, చెడో తిరిగి సమయం వచ్చినప్పుడు దానిని ఎదుర్కొనును.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 4th Lesson शरणागतरक्षणम् Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 4th Lesson शरणागतरक्षणम्

निबन्धप्रश्नौ (Essay Questions) (వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
शिबिचक्रवर्तिनः भूतदयां विवुणुत ।

प्रश्न 2.
वासवानलौ शिबिचक्रवर्तिनं कथं परीक्षितवन्तौ ?
उत्तर:
This question is taken from the lesson “शरणागत रक्षणम्” Which was extract from the book ” संस्कृततुतियदर्धः” written by K.L.V Sastri.

In the past the king Sibi ruled the kingdom Ushinara. He was very emphathetic that he felt the pain of a small creature like his own.

Once, the eagle followed a pigeon for its prey. With this pigeon afraid and reached king Sibi and asked-flim for help. Sibi also gave assurance to pigeon. Mean while the eagle also entered the king’s palace and requested him to give it the pigeon and satisfy prey of it. The king refused for this and stood on his decision. After that he said ”6 dear eagle its my duty as a king to save the bird”. After listening the words, of king Sibi, the eagle replied to him – O Kingyou protected that pigeon which has been my meal. So, help me in satisfying my hunger in another way.” Then the king assured the eagle that it will receive other food by giving his own flesh.

Then the eagle replied, “If you decided give flesh instead of pigeon for me the meat from right side of your body weighing equal to the pigeon.” The king agreed for this and looked into the eyes of his wife to do as decided.

She also understand the king’s silence and brought the sword and started cutting the flesh from the right side of the king’s body. Then put it in a balance to measure the weight of flesh with the pigeon. The flesh weight is not equalled to the pigeon’s because it is increasing when ever the flesh is put in balance. Finally the king sat on the other side of the balance.

At this time the eagle and the pigeon revealed their true forms and saids the king – ‘We are gods of Air and Rain re-spectively. We came here to test your compassion towards small creatures. You passed this.” With their blessings the king become normal and ruled the kingdom for a longtime with same compassion, love and justice.

ఈ ప్రశ్న ‘శరణాగత్ రక్షణమ్’ (शरणागत रक्षणम्) అను పాఠం నుండి తీసికొనబడినది. దీనిని ‘సంస్కృత తృతీయాదర్శః’ (संस्कृततुतियदर्धः) అను గ్రంథం నుండి గ్రహించబడినది. దీనిని K.L.V శాస్త్రిగారు రచించిరి.

ప్రాచీన కాలమున ఉశీనగరాన్ని శిబిచక్రవర్తి పరిపాలించెను. ఆయన ఇతరుల మనోభావాలను అర్థం చేసుకుని భావ సాదృశ్యంతో చిన్న జీవరాశి యొక్క బాధలను కూడా తన బాధలుగా భావించేవాడు.

ఒకరోజు ఒక గ్రద్ద పావురాన్ని ఆహారంగా స్వీకరించడం కోసం పావురం వెంటపడెను. ఆ పావురం భయపడి శిబి చక్రవర్తి వద్దకు వచ్చి అతనిని సహాయము కొరకు అర్థించెను. శిబిరాజు కూడా దానిని రక్షించుటకు హామి ఇచ్చెను. అదే సమయంలో గ్రద్ద కూడా రాజుగారి భవనంలోనికి ప్రవేశించెను. అది రాజుగారితో తనకు ఆ పావురాన్ని ఆహారంగా ఇవ్వమని ఆకలిని తీర్చమని బ్రతిమిలాడెను. రాజుగారు దానిని తిరస్కరించెను.

తాను తీసుకున్న నిర్ణయమునకు కట్టుబడెను. ఆ తర్వాత, “ఓ ప్రియమైన గ్రద్ద ! రాజుగా పక్షిని రక్షించడం నా విధి.” అని రాజుగారు గ్రద్దతో చెప్పెను. శిబిరాజుగారి మాటలు విన్న తర్వాత గ్రద్ద రాజుగారికి “ఓ రాజా ! నా ఆహారమైన పావురానికి నీవు రక్షణ ఇస్తున్నావు. కావున వేరొక మార్గంలో నా ఆకలిని తీర్చడానికి నీవు ప్రయత్నించు” అని బదులు ఇచ్చెను. దానికి రాజుగారు పావురానికి బదులుగా తన స్వంత మాంసాన్ని ఆహారంగా ఇస్తానని గ్రద్దకు చెప్పెను.

అప్పుడు గ్రద్ద “నీవు పావురానికి బదులు నీ మాంసం నాకు ఇస్తానని నిర్ణయించుకున్నట్లయితే నీవు నీ కుడి శరీర భాగపు మాంసం పావురం బరువునకు సమానమైన మాంసం నాకు ఇవ్వవలెను.” అని సమాధానమిచ్చినది. రాజుగారు దానిని అంగీకరించెను. తాను నిర్ణయించిన విధముగా చేయమన్నట్లు రాజుగారు తన భార్య కళ్ళలోకి చూసెను.

ఆమె కూడా రాజుగారి నిశ్శబ్దమును అర్థము చేసికొని కత్తి తెచ్చి రాజుగారి కుడి శరీర భాగంలో, నుండి మాంసం నరకడం ప్రారంభించెను. అప్పుడు బరువును తూయు త్రాసులో ఒక తక్కెడలో పావురమును ఉంచి మరో తక్కెడలో మాంసమును పెట్టెను. మాంసం బరువు పావురము బరువుతో సమానంగా తూగుట లేదు. ఎందుకనగా పావురం బరువు మాంసమును పెట్టు ప్రతిసారి పెరిగిపోతూనే ఉన్నది.

చివరకు రాజుగారు ఆ త్రాసులోని రెండవ వైపు తానే కూర్చుండెను. ఆ సమయంలో పావురము మరియు గ్రద్ద తమ నిజరూపాలను దాల్చినవి. అవి రాజుతో “మేము వాయు మరియు అగ్ని దేవతలము. చిన్న జీవులపట్ల మీకున్న దయను పరీక్షించాలని మేము ఇక్కడికి వచ్చాము. నీవు దీనిలో కృతార్ధుడవైనావు.” అని చెప్పెను. వారి ఆశీస్సులతో రాజుగారు తన గాయాలు ఏమీ లేకుండా తిరిగి తన శరీరాన్ని పొందెను. చాలా కాలం రాజ్యాన్ని అదే దయ, ప్రేమ, న్యాయంతో పరిపాలించెను.

लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
राजा विहगोत्तमं श्येनं किमिति अब्रवीत् ?
उत्तर:
राजा विहगोत्तमं श्येनं “अयं तपस्वी कपोतो रक्षार्थं मामुपगतः । शरणागतस्य परिपालनमेव राज्ञः प्रथमो धर्मः । तस्मात् इमं न मोक्तुमुत्सहे’ इति अब्रवीत् ।

प्रश्न 2.
कपोतात अन्यं वरं याचमानः श्येनः किमाह ?
उत्तर:
कपोतात अन्यं वरं याचमानः श्येनः “राजन ! यदि ईदुशः ते निस्चयः”, तव शरीरस्य दक्षिणभागात् कपोतप्रमाणं मांसम् उत्कृत्य मह्यं देहि ” इति आह ।

प्रश्न 3.
राजन्यपुत्री शिबेः भार्या किमकरोत् ?
उत्तर:
राजन्यपुत्री शिबेः भार्या खड्गमादाय शिबेः दक्षिणाङ्गानि एकैकशः छित्वा मांसमादाय तुलामारोपयेत् ।

प्रश्न 4.
दिव्यरूपधरौ श्येनकपोतौ किमूचतुः ?
उत्तर:
दिव्यरूपधरै श्येनकपोतौ “राजन् ! तव भूतदयां परीक्षितुम आगतौ । सत्यं दयालुरेवासि । चिरं विजयस्व” इति ऊचतुः ।

एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
शिबिः नाम नरपतिः कीदृश: ?
उत्तर:
शिबिः नाम नरपतिः धार्मिकः, दयालुः, सत्यसन्धः च ।

प्रश्न 2.
बुभुक्षितः श्येनः किमकरोत् ?
उत्तर:
बुभुक्षितः श्येनः कपोतमेकं अन्वधावत् ।

प्रश्न 3.
कपोतो नाम कीदृश: ?
उत्तर:
कपोतो नाम श्येनानां विधात्रा विहित आहारः ।

प्रश्न 4.
वामात् अक्ष्णः कः समजनि ?
उत्तर:
वामात् अक्ष्णः सत्तोषबाष्पः समजनि ।

सन्दर्भवाक्यानि (Annotations) (సందర్భవాక్యాలు)

प्रश्न 1.
राजन् बुभुक्षा मामत्यन्तं पीडयति ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं के. एल. वी. शास्त्रिणा विरचितात् ‘संस्कृ- ततृतीयादर्शः’ इत्यस्मात् ग्रन्थात् ‘शरणागतरक्षणम’ इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् ।

सन्दर्भः – श्येनः राजानं प्रति इदम अब्रवीत् ।

भावः – हे राजन् ! बभुक्षतया अहं अतीव बाधां अनुभवन्नस्मि ।

प्रश्न 2.
शरणागतस्य परिपालनमेव राज्ञः प्रथमो धर्मः ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं के. एल. वी. शास्त्रिणा विरचितात् ‘संस्कृ- ततृतीयादर्शः’ इत्यस्मात् ग्रन्थात् ‘शरणागतरक्षणम’ इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् ।

सन्दर्भः – राजा शिबिः श्येनं प्रति इदम् अब्रवीत् ।

भावः – आश्रितानां रक्षणं राज्ञः श्रेष्ठः कर्तव्यम् ।

प्रश्न 3.
राजन् मांसदाने तवास्ति खेद इति अश्रुबिन्दुः कथयति ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं के. एल. वी. शास्त्रिणा विरचितात् ‘संस्कृ ततृतीयादर्शः’ इत्यस्मात् ग्रन्थात् ‘शरणागतरक्षणम’ इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् ।

सन्दर्भः – श्येनः शिबि प्रति वाक्यमिदं उवाच ।

भावः – भूपते ! मांस प्रदानेन तुभ्यं दुःखं भवति इति तव अश्रुं दृष्ट्वा अवगम्यते ।

प्रश्न 4.
सत्यं दयालुरेवासि ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं के. एल. वी. शास्त्रिणा विरचितात् ‘संस्कृ ततृतीयादर्शः’ इत्यस्मात् ग्रन्थात् ‘शरणागतरक्षणम’ इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् ।

सन्दर्भः – इन्द्राग्नौ शिबेः त्यागं प्रशशंसन वाक्यमिदं शिबिं ऊचतुः ।

भावः राजन् ! त्वं अतीव दयावान् असि, इदं सत्यम् ।

व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము)

सन्धयः

1. अन्वधावत्ळे = अनु + अधावत् = यणादेशसन्धिः
2. राजान्तिकम् = राज + अन्तिकम् = सवर्णदीर्घसन्धिः
3. विहगोत्तम = विहग + उत्तम = गुणसन्धिः
4. दिनान्यतीतानि = दिनानि + अतीतानि = यणादेशसन्धिः
5. श्येनकपोतावपि = श्येनकपोतौ + अपि = आवादेशसन्धिः

कठिनशब्दार्थाः

1. विहगः = पक्षी
2. पतत्रिन् = हे पक्षिन्
3. कृत्स्नं = सम्पूर्णम्
4. राजन्यपुत्री = राजश्रेष्ठस्य दुहिता
5. आकूतम् = अभिप्रायम्
6. वासवानलौ = इन्द्रग्नी
7. नेदुः = ध्वनिमकुर्वन्
8. अक्षताङ्गः = अव्रणितशरीरः
9. जनुः = जन्म

संस्कृतभाषाकौशलम्

सप्त ककारादिप्रश्नवाचक शब्दाः

1. किम् (What) (ఏమిటి)
2. कुत्र (Where) (ఎక్కడ)
3. कति (How many) (ఎన్ని)
4. कदा (When) (ఎప్పుడు)
5. कुतः (Whence / from where) (ఎక్కడ నుంచి ఎక్కడకి)
6. कथम् (How) (ఎంత)
7. किमर्थम् (Why) (ఎందుకు)

उचितेन प्रश्नवाचकशब्देन रिक्तस्थानं पूरयत ।

वाक्यम् – प्रश्नवाचक शब्देन प्रश्नः

प्रश्न 1.
मम नाम रामः । तव नाम …………………. ?
उत्तर:
किम्

प्रश्न 2.
मत्स्यः जले अस्ति । मत्स्यः ……………….. अस्ति ?
उत्तर:
कुत्र

प्रश्न 3.
पञ्च पाण्डवाः सन्ति । ………………….. पाण्डवाः सन्ति ?
उत्तर:
कति

प्रश्न 4.
छात्रः अष्टवादने विद्यालयं गच्छति ।
छात्रः …………………. विद्यालयं गच्छति ?
उत्तर:
कुत्र

प्रश्न 5.
आचार्यः गृहतः विद्यालयम् आगच्छति ।
आचार्यः ……………….. विद्यालयं आगच्छति ?
उत्तर:
कुतः

प्रश्न 6.
वृद्धः मन्दं गच्छति । वृद्धः ………………… गच्छति ?
उत्तर:
कथम्

प्रश्न 7.
छात्रः ज्ञानार्थं विद्याभ्यासं करोति ।
छात्रः …………………… विद्याभ्यासं करोति ?
उत्तर:
किमर्थम्

कोष्ठे प्रदत्तानां संख्यानाम् अनुगुणम् उत्तराणि लिखत ।

1. कः ददाति ? रामः ददाति । (3)

प्रश्न 2.
कः किं ददाति ?
…………………………….. (3, 8)
उत्तर:
रामः धनं ददाति ।

प्रश्न 3.
कः कस्मै किं ददाति ?
…………………………….. (3,7,8)
उत्तर:
रामः ब्राह्मणाय धनं ददाति ।

प्रश्न 4.
कः केन कस्मै किं ददाति ?
…………………………. (3, 6, 7, 8)
उत्तर:
रामः हस्तेन ब्राह्मणाय धनं ददाति ।

प्रश्न 5.
कः कस्मात् केन कस्मै कि ददाति ?
…………………………….. (3, 5, 6, 7, 8)
उत्तर:
रामः कोशात् हस्तेन ब्राह्मणाय धनं ददाति ।

प्रश्न 6.
कः कुत्र कस्मात् केन कस्मै किं ददाति ?
………………………………. (3, 4, 5, 6, 7, 8)
उत्तर:
रामः अयोध्यानगर्यां कोशात् हस्तेन ब्राह्मणाय धनं ददाति ।

प्रश्न 7.
कीदृशः रामः कुत्र कस्मात् केन कस्मै किं ददाति ?
……………………………………… (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8)
उत्तर:
दशरथस्य पुत्रः रामः अयोध्यानगर्यां कोशात् हस्तेन ब्राह्मणाय धनं ददाति ।

वामस्तम्भस्थं रिक्तस्थानं अद्य इति पदेन पूरयत । दक्षिणस्तम्भरथं रिक्तस्थानं श्वः परश्वः प्रपरश्वः वा पदैः पूरयत ।

1. वर्तमाने लट् – नायकः अद्य मुम्बईनगरं गच्छति ।
भविष्यति लृट् – सःश्वः देहलीनगरं गमिष्यति ।

प्रश्न 2.
वर्तमाने लट् – बालकौ ……………………… चलच्चित्रं पश्यतः ।
भविष्यति लृट् – तौ ………………… नृत्यं द्रक्ष्यतः ।
उत्तर:
बालकौ अद्य चलच्चित्रं पश्यतः ।
तौ श्वः॒ नृत्यं द्रक्ष्यतः ।

प्रश्न 3.
वर्तमाने लट् – नटाः …………………….. गीतानि श्रृण्वन्ति ।
भविष्यति लृट् – परश्वः वेदमन्त्रान् श्रोष्यन्ति ।
उत्तर:
नटाः अद्य गीतानि श्रोष्यन्ति ।
परर्श्वः वेदमन्त्रान श्रोष्यन्ति ।

प्रश्न 4.
वर्तमाने लट् – कविः …………………… पद्यं लिखति ।
भविष्यति लृट् – सः ………………….. गद्यं लेखिष्यामि ।
उत्तर:
कविः अद्य पद्यं लिखति ।
सः प्रपरश्वः गद्यं लेखिष्यामि ।

प्रश्न 5.
वर्तमाने लट् – कवी …………………….. काव्य रचयतः ।
भविष्यति लृट् – तौ ………………….. नाटकानि रचयिष्यतः ।
उत्तर:
कविः अद्य काव्ये रचयतः ।
तौ श्वः नाटकानिः रचयिष्यतः ।

प्रश्न 6.
वर्तमाने लट् – गुरुः …………………. वेदं पठति ।
भविष्यति लृट् – सः …………………. शास्त्रं पठिष्यति ।
उत्तर:
गुरुः अद्य वेदं पठति ।
सः परश्वः शास्त्रं पठिष्यति ।

प्रश्न 7.
वर्तमाने लट् – गौः …………………. तृणं खादति ।
भविष्यति लृट् – सः ………………… सस्यं खादिष्यति ।
उत्तर:
गौः अद्य तृणं खादति ।
सः परश्वः सस्यं खादिष्यति ।

प्रश्न 8.
वर्तमाने लट् – बालिका ………………….. फलरसं पिबति ।
भविष्यति लृट् – सा ………………… क्षीरं पस्यति ।
उत्तर:
बालिका अद्य फलरसं पिबति ।
सा परश्वः क्षीरं पस्यति ।

प्रश्न 9.
वर्तमाने लट् – शिक्षिके ………………….. वेतनं लभेते ।
भविष्यति लृट् – ते ……………….. गौरवभृतिं लप्स्येते ।
उत्तर:
शिक्षिके अद्य वेतनं लभेते ।
ते प्रापरश्वः गौरवभृतिं लप्स्येते ।

प्रश्न 10.
वर्तमाने लट् – गृहिणी ………………… आपणं गच्छति ।
भविष्यति लृट् – सा ………………….. विपर्णी गमिष्यति ।
उत्तर:
गृहिणी अद्य आपणं गच्छति ।
सा श्वः विवर्णी गमिष्यति ।

भविष्यति लट् 

1. एकवचनम् – कविः काव्यं लेखिष्यति ।
द्विवचनम् – कवी नाटकानि लेखिष्यतः ।
बहुवचनम् – कवयः स्तोत्राणि लेखिष्यन्ति ।

2. एकवचनम् – वधूः पाकं करिष्यन्ति ………………….. ।
द्विवचनम् – क्धवौ कार्याणि ………………… ।
बहुवचनम् – वध्वः कार्याणि ………………… ।
उत्तर:
एकवचनम् – वधूः पाकं करिष्यति ।
द्विवचनम् – वध्वौः कार्याणि करिष्यतः ।
बहुवचनम् – वध्वः कार्याणि करिष्यन्तिः ।

3. एकवचनम् – त्वं सेवां करिष्यसि ।
द्विवचनम् – युवां देशसेवां करिष्यथः ।
बहुवचनम् – यूयं वृद्धसेवां करिष्यथ ।

4. एकवचनम् – अहं पाकं करिष्यामि ।
द्विवचनम् – आवां पाकं करिष्यावः
बहुवचनम् – वयं पाकं करिष्यामः ।

5. एकवचनम् – बालकः गुरुं वन्दिष्यते ।
द्विवचनम् – बालक गुरु वन्दिष्येते ।
बहुवचनम्- बालकाः गुरुन् वन्दिष्यध्वे ।

6. एकवचनम् – त्वम् आचार्यं वन्दिष्यसे ।
द्विवचनम् – युवां वृद्धान् वन्दिष्येते ।
बहुवचनम् – बालकाः गुरुन् वन्दिष्यन्ते ।

7. एकवचनम् – अहम् देवं वन्दिष्ये ।
द्विवचनम् – आवाम् ईश्वरं वन्दिष्यावहे ।
बहुवचनम् – वयम् ईश्वरं वन्दिष्यामहे ।

एकवचनरूपम् अनुसृत्य द्विवचनबहुवचनरूपैः वाक्यानि रचयत ।

1. माणवकः गमिष्यति । माणवकौ गमिष्यतः । माणवकाः गमिष्यन्ति ।

प्रश्न 2.
वैद्यः वर्धिष्येते । वैद्यौ ……………… । वैद्याः ………………… ।
उत्तर:
वैद्यौ वर्धिष्यते ।
वैद्याः वर्धिष्यन्ते ।

प्रश्न 3.
कविः लेखिष्यति । कवी ……………….. । कवयः ……………….. ।
उत्तर:
कवीः लेखिष्यतः ।
कवयः लेखिष्यन्ति ।

प्रश्न 4.
त्वं वन्दिष्यते युवां ………………….. । यूयं ……………………. ।
उत्तर:
युवां वन्दिष्यते ।
यूयं वन्दिष्यन्ते ।

प्रश्न 5.
अहं देवदेवं वन्दे आवां ………………… । वयं ………………… ।
उत्तर:
आवां देवदेवं वन्दावहे ।
वयं देवदेवं वन्दामहे ।

अनद्यतभूते लङ्

1. एकवचनम् – लवः रामायणम् अकथयत् ।
द्विवचनम् – लवकुशौ रामायणम् अकथयताम् ।
बहुवचनम् – बालकाः महाभारतम् अकथयन्त ।

2. एकवचनम् – त्वम काव्यम अकथयः ।
द्विवचनम् – युवां सत्यवचनं अकथयतम् ।
बहुवचनम् – वयं समाचारम् अकथयाम

3. एकवचनम् – अहं समाचारम् अकथयम् ।
द्विवचनम् – आवां समाचारम् अकथयाव ।
बहुवचनम् – वयं समाचारम् अकथयाम ।

4. एकवचनम् – त्वं ईश्वरं अवन्दथाः ।
द्विवचनम् – युवाम् ईश्वरम् अवन्देथाम् ।
बहुवचनम् – यूयम् ईश् वरम् अवन्देध्वम् ।

5. एकवचनम् – अहं देवम् अवन्दे ।
द्विवचनम् – आवाम् देवम् अवन्दावहि ।
बहुवचनम् – वयम् देवम् अवन्दामहि ।

6. एकवचनम् – भक्तः देवम् अवन्दत ।
द्विवचनम् – भक्तौ देवम् अवन्देताम् ।
बहुवचनम् – भक्ताः देवम् अवन्दन्त ।

लङ्लकारम् उपयुज्य वाक्यनिर्माणं कुरुत ।

1.
उत्तर:
पद्यम् अलिखत् । तौ पद्यम् अलिखताम् । ते पद्यम् अलिखन् ।

प्रश्न 2.
सा पुस्तकम् अरचयत् ।
ते …………………… ।
ताः ………………….. ।
उत्तर:
ते पुस्तकम् । अरचयतात् ।
ताः पुस्तकम् अरचयताम् ।

प्रश्न 3.
त्वं पुस्तकम् अपठः ।
युवां ………………… ।
यूयं ……………….. ।
उत्तर:
यूवां पुस्तकं अपठतम् ।
यूयं पुस्तकम् अपठत ।

प्रश्न 4.
अहं शास्त्रम् अपठम् ।
आवां ………………… ।
वयं ……………….. ।
उत्तर:
आवां शास्त्रम् अपठवाव ।
वयं शास्त्रम् अपठाम ।

प्रश्न 5.
अहम् अस्मि ।
आवां स्वः …………………… ।
वयं स्मः ………………….. ।
उत्तर:
आवां स्वः ।
वयं स्मः ।

प्रश्न 6.
एषः फलम् अखादत् ।
एतौ …………………. ।
एतै ……………….. ।
उत्तर:
एतौ फलम् अखादाम् ।
एतै फलम अखादन ।

प्रश्न 7.
एषा धनम् अयच्छत् ।
एतै …………………. ।
एताः ………………. ।
उत्तर:
एता धनम् अयच्छताम् ।
एताः धनम् अयच्छन् ।

प्रश्न 8.
त्वं वेदम् अयच्छः ।
युवां ………………… ।
यूयं ……………….. ।
उत्तर:
युवां वेदम् अयच्छतम् ।
यूयं वेदम् अयच्छत ।

प्रश्न 9.
अहं रामायणम् अयच्छम् ।
आवां ………………… ।
वयं ………………….. ।
उत्तर:
आवां रामायणम् अयच्छाव ।
वयं रामायणम् अयच्छाम ।

शरणागतरक्षणम् Summary in Sanskrit

कविपरिचयः

अयं पाठः आर्. एस्. वाद्यार् & सन्स् इत्येतैः । प्रकाशितात् संस्कृततृतीयादर्शः इत्यस्मात् पाठ्यपुस्तकात् स्वीकृतः । अस्य ग्रन्थस्य कर्ता महोपाध्यायः के. एल्. वी. शास्त्रिमहोदयः । एषः महाशयः चेन्नैपत्तनस्थायां प्रेसिडेन्सी कलाशालायां अध्यापकपदं अलङ्कृत्य विरतः अभवत् । दक्षिणभारते एतैः प्रकाशकैः प्रकाशिताः ग्रन्थाः अत्यन्तं प्रामाणिकतया आद्रियन्ते ।

कथा सारांश

उशीनराणां राजा शिबिः दयावान् भूतदयापरः च आसीत् । एकदा कश्चन कपोतः श्येनेन अनुधावितः तं शरणमगच्छत् । तमनुधावन श्येनः तं आहारं दातुं अयाचत । ततः स राजा स्वशरीरस्य दक्षिणभागात् तस्मै कपोतप्रमाणं मांसं तस्मै दातुं उद्युक्तः अभूत् । सम्पूर्णे दक्षिणभागे अवसन्नेऽपि तुलामारोपितः कपोतः गुरुतर एव अवस्थितः । अतः शिबिः स्वयं . तुलामारुरोह । नभसः पुष… पपात, देवदुन्दुभयश्च अनदन् । ततः श्येनकपोतौ इन्द्राग्न्योः रुपे धृत्वा तं प्रशस्य अगच्छताम् । राजापि तयोः प्रसादेन अक्षतशरीरो भूत्वा चिरं प्रजाः अपालयत् ।

शरणागतरक्षणम् Summary in English

Poet Introduction

This lesson was extracted from the book ‘Sanskrit Tritiyadarsaha’ written by K.L.V Sastri. He worked as a lecturer in a college in Chennai presidency and retired. The books published by him and his writings which have been published became fa¬mous in Southern India.

Summary

Sibi, the son of king Ushinara was a very generous king. He was very empathetic with every living creature in his kingdom. He was a compassionate and a just king. Following these, an eagle asked him to give it food. -Then, the king cut the flesh from his right thigh weighing equal to a pigeon. Even though, he cut all the flesh from his right leg, the pigeon was weighing more.

So, Sibi himself sat on the balance to equal his weight to the pigeon. Then, there was a rain of flowers ort him from the sky and the Gods were playing drums from heaven. Then, the eagle and pigeon revealed their true identity the eagle was lord Indra and pigeon was lord Agni and praised Sibi for his compassion and love and left. The Sibi immediately returned to his previous from where he had no injuries. The king then ruled the kingdom happily for a long time.

शरणागतरक्षणम् Summary in Telugu

కవి పరిచయం

ఈ పాఠము ‘సంస్కృత తృతీయదర్శః’ అను పుస్తకము నుండి గ్రహించ బడినది. దీనిని కె.యల్.వి. శాస్త్రిగారు రచించిరి. ఆయన చెన్నయ్ ప్రెసిడెన్సీ కళాశాలలో ” లెక్చరర్గా పని చేసి పదవీ విరమణ పొందిరి. ఆయన రచించిన గ్రంథములు దక్షిణ భారతదేశంలో ప్రసిద్ధి చెందినవి.

కథా సారాంశము

ఉశీనర రాజుగారి కుమారుడైన శిబి చాలా ఉదార స్వభావం కల రాజుగారు. ఆయన తన రాజ్యంలోని ప్రతి జీవరాశి పట్ల సమాన భావ సాదృశ్యము కలవాడు. ఆయన కారుణ్యం కలిగినటువంటి వాడు గొప్ప న్యాయబద్ధంగా పాలించేరాజు. దీనిని అనుసరించి ఒక గ్రద్ద తనకు ఆహారమును ఇమ్మని అడిగెను. అప్పుడు శిబి రాజుగారు తన కుడి తొడ మాంసమును పావురము బరువంత కోసి ఇచ్చెను. అయినప్పటికీ ఆయన తన కుడి కాలులోని మాంసమునంతయు కత్తిరించి ఇచ్చెను.

పావురము ఇంకా బరువెక్కుచుండెను. అందువలన శిబి తానే త్రాసులో కూర్చుని పావురము బరువుతో సమానంగా తూగెను. అప్పుడు ఆకాశంలో నుండి శిబిరాజుపై పూలవాన కురిసినది. దేవతలు స్వర్గం నుండి డప్పుల మోత మ్రోగించిరి. అప్పుడు పావురము, గ్రద్ద ఇరువురు తమ నిజరూపమును ధరించిరి. గ్రద్ద ఇంద్ర భగవానుడు మరియు పావురము అగ్నిదేవునిగా దర్శనమిచ్చిరి. వారిరువురు శిబిరాజు యొక్క కారుణ్యభావం, ప్రేమను ప్రశంసించి వెడలిపోయిరి. వెంటనే శిబిరాజుగారు తన పూర్వపు శరీర ధారుడ్యాన్ని ఎటువంటి గాయం లేకుండా పొందెను. ఆ తర్వాత ఆ రాజుగారు తన రాజ్యాన్ని చాలాకాలం సంతోషంగా పరిపాలించెను.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

आसीत् पूर्वम् उशीनरेषु धार्मिको दयालुः सत्यसन्धश्च शिबिः नाम नरपतिः । यः खलु सर्वाणि भूतानि आत्मवत् पश्यन् न केवलं मनुष्यानेव किन्तु पशुपक्ष्यादीनपि प्रेम्णा पर्यपालयत् । इतरेषां प्राणिनां जायमानं उपद्रवं आत्मन एवामन्यत ।

Sibi, a just, empathetic, righteous and compassionate king. He ruled the kingdom Usina. He took care not only of people in the kingdom, but also had the same compassion and love towards all the creatures in the kingdom. He was very empathetic that he felt the pain of small creatures like his own.

శిబి న్యాయపాలన, సమాన భావ సాదృశ్యము, నీతి కారుణ్యము కల రాజుగారు. అతడు ‘ఉశీనర’ అను రాజ్యాన్ని పరిపాలించెను. ఆయన తన రాజ్యంలోని ప్రజలనే కాక అన్ని జీవరాశులపై కారుణ్యము, ప్రేమ కలిగి ఉండెను. అన్ని జీవులను జాగ్రత్తగా చూచుకొనుచుండెను. ఆయన ఎంతటి భావ సాదృశ్యము కలిగినవాడంటే చిన్న జీవి బాధను కూడా తన బాధగా భావించెదడు.

श्रूयते च – एकदा कश्चित् श्येयेनः बुभुक्षितः कपोतमेकं अन्वधावत् । कपोतोऽपि श्येनात् भीतो द्रुतं पलायमानः शिबि राजानं शरणमगच्छत् । राजा च तमभयप्रदानेन सान्त्वयामास । तेन समयेन श्येनोऽपि द्रुतं धावन् राजान्तिकं आजगाम । उवाच च – ‘राजन् ! बुभुक्षा मामत्यन्तं पीडयति । चिरात् इमं कपोतम् अनुधावन् अस्मि । परं ग्रहीतुं नाशकम् । इदानीं मे मनोरथः फलितः । मुञ्च मे कपोतम्’ – इति । राजाऽब्रवीत् – ‘विहगोत्तम । अयं तपस्वी कपोतो रक्षार्थं मामुपगतः । शरणागतस्य परिपालनमेव राज्ञः प्रथमो धर्मः । तस्मात् इमं न मोक्तुमुत्सहे’ – इति ।

Once, an eagle was following its prey, a pigeon. Pigeon, afraid of the eagle came to king Sibi for help. King gave his word that the pigeon was safe with him. At the same time, the eagle also entered into kings palace and said, “O king, I am very hungry. I was chasing this pigeon for a very long time. But I was unable to catch it. But, you caught it so, I can eat it now.”

Then the king replied, “O dear eagle, this pigeon asked me to save it from you. It’s my duty as a king to save the bird”.

ఒక రోజు ఒక గ్రద్ద తన ఆహారం కోసం పావురము వెంటపడినది. ఆ పావురము భయముతో శిబి రాజుగారి వద్దకు వచ్చి సహాయం కోరినది. రాజు దానిని రక్షిస్తానని మాట ఇచ్చెను. అదే సమయంలో గ్రద్ద కూడా రాజుగారి భవనంలోనికి వచ్చి “ఓ రాజా ! నేను బాగా ఆకలిగా ఉన్నాను. నేను చాలా సమయం నుండి ఈ పావురాన్ని వెంటాడుతున్నాను. కానీ నేను దీనిని పట్టుకోలేకపోయాను. దీనిని నీవు పట్టుకున్నావు. కాబట్టి ఇప్పుడు దీనిని నేను తింటాను.” అని రాజుగారితో చెప్పినది. అప్పుడు రాజుగారు “ఓ ప్రియమైన గ్రద్దా ! ఈ పక్షి తనను నీ నుండి రక్షించమని కోరినది. ఒక రాజుగా ఈ పక్షిని రక్షించడం నా బాధ్యత.” అని చెప్పెను.

श्येनोऽवदत् – राजन् यथाऽयं कपोतो रक्षार्थी तथाऽहमपि भिक्षार्थी त्वामुपपन्नः । शरणागतयोः एकस्य पुरस्कारः अन्यस्य तिरस्कारश्च अयुक्तः । अपि च निराहारस्य मे द्वित्राणि दिनान्यतीतानि । यदि कपोतमिमं न मुञ्चसि तर्हि अद्यैव मे प्राणा विपत्स्यन्ते । विपन्ने च मयि मम पुत्राः दाराश्च अनाथाः मरिष्यन्ति । तेन ते महानधर्मः स्यात् । अतो बहूनां रक्षणार्थं मुच्यतामयमेकः कपोतः’ – इति राजाऽऽचष्ट – ‘महाभाग ! तवं तावदन्यदेव भक्ष्यं कल्पयामि । तेन त्वं जीवितं धारयिष्यसि । कपोतश्चायं रक्षितो भविष्यति’ – इति ।

Then the eagle said “O Mighty king! The pigeon came to you for protection but its my meal. Just like you protected the pigeon, help me in satisfying my hunger. I hadn’t been eating since 3 days. If I don’t eat, I will die. If I die, my wife and children will become orphans and die of hunger will you be happy then seeing these many lives lost. So, to save all these lives give the pigeon to me”.

అప్పుడు గ్రద్ద “ఓ శక్తివంతమైన రాజా ! పావురము నీ వద్దకు రక్షణ కోరి వచ్చినది. కానీ అది నా ఆహారం. దానికి నీవు రక్షణ ఇచ్చావు. కాబట్టి నా ఆకలిని తీర్చుటకు నాకు సహాయం చెయ్యి నేను గత మూడు రోజుల నుండి ఏమీ తినలేదు. ఇప్పుడు ఒకవేళ నేను ఏమియు తినకపోతే నేను చనిపోతాను. నేను ఒకవేళ చనిపోయినట్లయితే నా భార్య, నా పిల్లలు అనాథలైపోతారు. వారు కూడా ఆకలితో చనిపోతారు. ఇలా ఎన్నో జీవితాలు పోతే నీవు సంతోషంగా చూస్తూ ఉంటావా ? అందుకని మా అందరి జీవితాలను రక్షించుటకు ఆ పావురాన్ని నాకు ఇవ్వు.” అని రాజుగారితో చెప్పినది. “సరే అలాగైతే దీనికి బదులుగా వేరొక ఆహారాన్ని నీకు తెలియజేసెను. ఇప్పిస్తాను. పావురం కూడా బ్రతుకుతుంది కదా” అని రాజుగారు గ్రద్దకు

श्येनोऽकथयत् – ‘राजन् ! कपोतो नाम श्येनानां विधात्रा विहित आहारः । अतः कपोतात् अन्यैः वस्तुभिः न मे प्रयोजनम्’ – इति । राजाऽऽह – अयि ! पतत्रिन् ! वृथाऽयं ते निर्बन्धः । मम जीवितस्य व्ययेनापि अस्य प्राणाः परिरक्षणीया इति धीरो मे निश्चयः । अतः कपोतादन्यत् अभिमतं वरं याचस्व । तत् ते दास्यामि – इति ।

“O king ! A pigeon was created as a food for the eagle. So, only a pigeon could satisfy, my hunger and no other food can” said the eagle. Then the king warned the eagle not to speak unnecessary words and he would save the life of pigeon at cost of his life. This way his decision and asked the eagle to ask any boon other than pigeon.

“ఓ రాజా ! పావురము గ్రద్దకు ఆహారముగా సృష్టించబడినది. అందువలన కేవలం పావురమే నా ఆకలిని తీర్చగలదు. అంతేకానీ మరొక విధమైన ఆహారం కాదు.” అని గ్రద్ద రాజుగారితో చెప్పినది. అప్పుడు రాజుగారు అనవసరమైన మాటలు మాట్లాడకు. నేను నా జీవితాన్ని పణంగా పెట్టైనా ఈ పావురాన్ని రక్షిస్తాను అని. చెప్పెను. ఇదే నా నిర్ణయం. పావురానికి బదులుగా మరేదైనా వరం కోరుకోమని రాజుగారు గ్రద్దకు చెప్పిరి.

श्येन आह – ‘राजन् ! यदि ईदृशस्ते निश्चयः तर्हि मा नाम मुच्यतां कपोतः । तव शरीरस्य दक्षिणभागात् कपोतप्रमाणं मांसमुत्कृत्य मह्यं देहि । तद्भक्षणेन अहं तृप्तो गमिष्यामि – इति । तच्छ्रुत्वा राजा सन्तुष्टान्तरङ्गो यदि मद्देहमांसेन एकस्य प्राणिनो रक्षणं भविष्यति तर्हि कृतार्थं मे जनुः इत्याभाष्य सविधे तिष्ठन्त्याः स्वभार्यायाः रब्रे चक्षुः पातयामास ।

Then the eagle replied, “O king of this is your don’t want the pigeon instead give me the neat from right side of your body weighing equal to the pigeon. I will leave happily eating it” The king happily agreed to the conditions as a being was saved and looked into eyes of his wife sitting near him.

అప్పుడు గ్రద్ద “ఓ రాజా ! ఇదే నీ నిర్ణయమైతే నాకు పావురం వద్దు. పావురానికి బదులుగా పావురంతో సమాన బరువున్న మాంసం నీ కుడి శరీర భాగం నుండి నాకు కావాలి నేను దాన్ని సంతోషంగా తింటాను.” అని రాజుగారికి సమాధానమిచ్చినది. రాజుగారు సంతోషంగా దాని షరతుకు ఒప్పుకొనెను. పావురం రక్షించబడుతుంది అని చెబుతూ రాజుగారు తన దగ్గరగా ఉన్న భార్య కళ్లలోకి చూసెను.

राजन्यपुत्री सा साध्वी पत्युः आकूतम् अवगत्य तस्य विशदं यशः पालयितुमिच्छन्ती खड्गमादाय तस्य दक्षिणाङ्गानि एकैकशः छित्वा मांसमादाय तुलामारोपयत् । यथा यथा मांसेनाऽऽपूर्यते तुला तथा तथा कपोतो गुरुतामृच्छति । शरीरस्य दक्षिणभागः समग्रोऽपि अवसन्नः । तदानीं राज्ञो वामनयनात् एकः अश्रुबिन्दुः क्षितौ पपात । तदवलोक्य श्येनः ‘राजन् ! मांसदाने तवास्ति खेद इति अश्रुबिन्दुः कथयति । नाहं ते मांसं गृह्णीयाम्’- इति वदन् प्रस्थितः ।

Being bom in a king’s family, considering the greatness of the king slowly brought the sword and started cutting the flesh from the right side of his body and put it in a balance which is used to measure the weight of his flesh. The pigeon sat on the other side of the balance. As he was cutting more flesh, the weight on pi¬geons side started increasing. His right side now had no more flesh to cut. Then a drop of tear fell on the floor from the king’s left eye. Then the eagle said, “O king, your eye is saying that you all not happy in giving your flesh. So, I can’t accept your offer” and started leaving.

రాజకుటుంబంలో జన్మించిన కారణంగా గొప్పగా భావించిన ఆ రాజుగారి భార్య నిదానంగా కత్తి తీసుకుని తన భర్త శరీరంలోని కుడి తొడ భాగం నుండి మాంసం కోసి త్రాసులో తూచుటకు వేయసాగెను. పావురము త్రాసులో ఒకవైపున ఉంచబడినది. మాంసమును కత్తిరించి త్రాసులో ఉంచగా పావురము వున్న వైపు బరువు ఎక్కువ తూగుచుండెను. అతనికి కుడి భాగంలో కత్తిరించుటకు ఇంకా మాంసము మిగల లేదు. అప్పుడు రాజుగారి ఎడమ కంటి నుండి ఒక కన్నీటి బొట్టు క్రింది పడినది. అప్పుడు గ్రద్ద “ఓ రాజా ! నీ కన్ను మాంసం ఇవ్వడం నీకు సంతోషంగా లేదని తెలియజేయుచున్నది. కాబట్టి నేను నీవు ఇచ్చేది స్వీకరించను.” అని చెప్పి వెళ్ళిపోబోయినది.

राजा ब्रवीति – “महासत्व ! अन्यथा न मन्तव्यं भवता । तुलायां कपोतमद्यापि गुरुतरं दृष्ट्वा दक्षिणभगस्येव आत्मनोऽपीदानी परं प्रयोजनं भविष्यतीति चिन्तयतो वामभागस्याविरासीत् प्रमोदः । तेन अयं वामात् अक्ष्णः सन्तोषबाष्पः समजनि, न तु शोकबाष्पः । अतः कपोतस्य प्रतिनिधित्वेन मम कृत्स्नं शरीरमेव स्वीक्रियतामिति वदन् स्वयं तुलामारुरोह । तस्मिन्नेव क्षणे नभस्तः । पुष्पवृष्टिः पपात । देवदुन्दुभयो नेदुः । सर्वे लोकाः साश्चर्या बभुवुः

Then the king replied, “O eat doesn’t think otherwise. Seeing the “weight of the pigeon, the left side of my body felt happy that only right side is being guess to you. This is happy tear. So, to save the pigeon I would like to give you the rest of my body”. Saying this the king sat on the other side of the balance. At that minute, flowers started raining from the sky. Heaven played its drums. All the words were shocked to see this great sacrifice.

అప్పుడు ఆ రాజుగారు “ఓ గ్రద్దా ! వేరొక విధంగా భావించవద్దు. పావురము బరువు చూసిన తర్వాత నా ఎడమ శరీర భాగం సంతోషించినది, నీకు కుడితొడ భాగము మాత్రమే ఇస్తున్నందున మిగిలిన నా శరీర భాగములను ఇచ్చేందుకు నా శరీరం సంతోషించింది. ఇది కేవలం ఆనందభాష్పం మాత్రమే. కాబట్టి పావురాన్ని రక్షించడానికి నేను నా శరీరం మొత్తం భాగాన్ని ఇవ్వడానికి ఇష్టపడుతున్నాను” అని ఆ గ్రద్దకు సమాధానమిచ్చిరి. ఈ విధంగా చెప్పి త్రాసులోని రెండవ తక్కెడలో రాజుగారు కూర్చునిరి. ఆ నిమిషమున ఆకాశం నుండి పూలవాన కురిసినది. స్వర్గములోని దేవతల తప్పెట మ్రోత మ్రోగించిరి. ఈ త్యాగాన్ని చూసిన వారందరూ నిర్ఘాంతపోయిరి.

श्येनकपोतावपि दिव्यरुपधरौ भूत्वा – ‘राजन् ! आवां वासवानलौ ! तव भूतदयां परीक्षितुमागतौ । सत्यं दयालुरेवासि । चिरं विजयस्व’ इत्युक्त्वा स्वस्थानमारोहताम् । राजाऽपि देवतानां प्रसादेन सद्य एव अक्षताङ्गो भूत्वा प्रथितयशाः चिरं राज्यं चकार ।

The eagle and the pigeon then revealed their true forms and said to the king “O king ! we are the air and fire goods”. We came here to test your compassion towards small creatures and you passed the test with flying colours”. Then, they gave the king their blessings and left to their places. The king immediately returned to his previous form which had no cuts and ruled the kingdom for a long time with same compassion love and justice.

అప్పుడు పావురము మరియు గ్రద్ద తమ నిజరూపాలను చూపించి రాజుతో “ఓ రాజా ! మేము వాయు మరియు అగ్ని దేవతలము. మేము చిన్న జీవరాశుల పట్ల మీకున్న దయాభావాన్ని పరీక్షించాలని ఇక్కడికి వచ్చాము. నీవు ఈ పరీక్షలో అద్భుతంగా ఉత్తీర్ణత సాధించావు.” అని చెప్పి ఆ రాజుగారిని దీవించి అక్కడి నుండి వెళ్ళిపోయినవి రాజుగారు తన గాయాలు ఏమీ లేకుండా తిరిగి తన శరీరాన్ని పొందెను. తదుపరి తన రాజ్యాన్ని అదే దయ, ప్రేమ, న్యాయంతో చాలాకాలం పరిపాలించెను.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 1st Poem भर्तुहरिसुभाषितानि Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 1st Poem भर्तुहरिसुभाषितानि

लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు )

प्रश्न 1.
परोपकारिणां स्वभावः कदृिश: ?
उत्तर:
परोपकाराः सर्वसम्पदैः युक्ता अपि विनम्राः, गर्वरहिताः सर्वदा हितकारिणः अन्येभ्यः भवन्ति ।

प्रश्न 2.
खलसज्जनानां मैत्री कीदृशी ?
उत्तर:
खलस्य मैत्री दिनस्य पूर्वार्ध छायेव प्रथमतः गुर्वी भूत्वा क्रमेण क्षीयते । किन्तु सज्जनस्य मैत्री दिनस्य उत्तरार्ध छायेव प्राथमतः लघ्वीभूय पश्चात् तत् वृध्दिम् भवति ।

प्रश्न 3.
सन्तः सन्मित्रलक्षणं किमिति प्रवदन्ति ?
उत्तर:
पापात् निवारयति, सत्कर्मणि नियोजयति, रहस्यं कदापि न प्रकटीकरोति, सद्गुणान् सर्वैः वदन्ति, आपदे कदापि न त्यजति, काले ददाति एतानिसन्मित्र – लक्षणमिति सन्तः वदन्ति ।

प्रश्न 4.
धीराणां स्वभावः कीदृश: ?
उत्तर:
धीराः स्वैः आरब्धं कर्म पर्वत सन्निभान क्लेशान अपि अवतीर्य साधयति, कदारि न विरमति । एतदेव धीराणां स्वभावः ।

एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు )

प्रश्न 1.
तरवः कैः नम्राः भवन्ति ?
उत्तर:
तरवः फलोद्गमैः नम्राः भवन्ति ।

प्रश्न 2.
कः पशुः भवति ?
उत्तर:
विद्याविहीनः पशुः भवति ।

प्रश्न 3.
के काञ्चनमाश्रयन्ते ?
उत्तर:
सर्वेगुणाः काञ्चनमाश्रयन्ते

प्रश्न 4.
खलसज्जनानां मैत्री का इव भवति ?
उत्तर:
खलसज्जनानां मैत्री छाया इव भवति ।

व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము )

सन्धयः

1. ब्रह्मापि = ब्रह्मा + अपि – सवर्णदीर्घसन्धिः
2. स्तबकस्येव = स्तबकस्य + इव – गुणसन्धिः
3. श्रुतेनैव = श्रुतेन + एव – वृद्धिसन्धिः
4. छायेव = छाया + इव – गुणसन्धिः
5. अथाभ्युदये = अथ + अभ्युदये – सवर्णदीर्घसन्धिः
6. चाभिरतिः = च + अभिरतिः – सवर्णदीर्घसन्धिः
7. महात्मनाम् = महा + आत्मनाम् – सवर्णदीर्घसन्धिः
8. नवाम्बुभिः = नव + अम्बुभिः – सवर्णदीर्घसन्धिः
9. एवैषः = एव + एषः – वृद्धिसन्धिः
10. परोपकारिणाम् = पर + उपकारिणाम् – गुणसन्धिः

कठिनशब्दार्थाः

ज्ञानलवदुर्विदग्धं = स्वस्य अत्यल्पेन ज्ञानेन अतिगर्वितम्
एकान्तहितम् = अत्यन्तं हितम्
विप्लुताः = दुःखिताः
कुलीनः = सद्वंशप्रसूतः

संस्कृतभाषाकौशलम्  

संस्कृतेन परिचयः (मम, तव, अहम्, त्वम्, कः / का / किम् )

शिक्षकः / शिक्षिका छाञ: / छात्रा

अयि भोः छात्राः नमस्कारः ।
मम नाम श्रीनिवासः / अहल्या |
तव नाम किम् ? मम नाम अरविन्दः / लता |
अहं शिक्षक / शिक्षिका । अहं / छात्रः / छात्रा |
त्वं कः ? / का ?

(सः कः) (पुं. लिं.)
पश्न:
कोष्ठस्यैः पदैः उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
सः कः ? सः रामः । (रामः)
What is that? That is Rama.

प्रश्न 2.
सः कः ? …………… । (शुकः)
उत्तर:
सः शुकः

प्रश्न 3.
सः कः ? ……………. । (वृक्षः)
उत्तर:
सः वृक्षः

प्रश्न 4.
सः कः ? …………….. । (सिंहः)
उत्तर:
सः सिंहः

प्रश्न 5.
सः कः ? ………….. । (कविः)
उत्तर:
सः कविः

(सा का) (रत्री. लिं)

प्रश्न 1.
सा का ? सा सीता । (सीता)
Who is that? That is Sita.

प्रश्न 2.
सा का ? …………….. । (माला)
उत्तर:
सा माला ।

प्रश्न 3.
सा का ? ……………. । (शिक्षिका)
उत्तर:
सा शिक्षिका ।

प्रश्न 4.
सा का ? ………………. । (पाठशाला)
उत्तर:
सा पाठशाला ।

प्रश्न 5.
सा का ? ………….. । (नदी)
उत्तर:
सा नदी ।

(तत्, किम् ) (नपुं. लिं.)

प्रश्न 1.
तत्, किंम ? तत् पुस्तकम् । (पुस्तकम्)
Who is that ? That is Book.

प्रश्न 2.
तत् किम् ? ………….. । (भवनम् )
उत्तर:
तत् भवनम् ।

प्रश्न 3.
तत्, किम् ? ……………….. । (वनम्)
उत्तर:
तत् वनम् ।

प्रश्न 4.
तत् किम् ? ……………. । (पुष्पम्)
उत्तर:
तत् पुष्पम् ।

प्रश्न 5.
तत्, किम् ? ……………. । (फलम्)
उत्तर:
तत् फलम् ।

(एषः, कः) (पुं. लिं.)

प्रश्न 1.
एषः कः ? एषः युवकः । (युवकः)
What is this ? This is a young man.

प्रश्न 2.
एषः कः ? …………. । (सर्पः)
उत्तर:
एषः सर्पः ।

प्रश्न 3.
एषः कः ? ……………. । (वृध्दः)
उत्तर:
एषः वृध्दः ।

प्रश्न 4.
एषः कः ? ……………. । (जनकः)
उत्तर:
एषः जनकः ।

प्रश्न 5.
एषः कः ? …………….. । (गजः)
उत्तर:
एषः गजः ।

(एषा, का) (स्त्री. लि.)

प्रश्न 1.
एषा का ? एषा शिक्षिका । (शिक्षक)
Who is this ? This is a teacher.

प्रश्न 2.
एषा का ? ……………. । (नौका)
उत्तर:
एषा नौका ।

प्रश्न 3.
एषा का ? …………….. । (जननी)
उत्तर:
एषा जननी ।

प्रश्न 4.
एषा का ? ……………. । (सोदरी)
उत्तर:
एषा सोदरी ।

प्रश्न 5.
एषा का ? …………… । (गायिका)
उत्तर:
एषा गायिका ।

(एतत् किम् ) ( नपुं. लिं.)

प्रश्न 1.
एतत् किम् ? एतत् विमानम् । (विमानम्)
Who is this? This is an aeroplane.

प्रश्न 2.
एतत् किम् ? …………….. । (रेलयानम् )
उत्तर:
एतत् रेलयानम् ।

प्रश्न 3.
एतत् किम् ? ……………. । (मन्दिरम्)
उत्तर:
एतत् मन्दिरम् ।

प्रश्न 4.
एतत् किम् ? …………… । (पत्रम्)
उत्तर:
एतत् पत्रम् ।

प्रश्न 5.
एतत् किम् ? …………….. । (उद्यानम्)
उत्तर:
एतत् उद्यानम् ।

भावः (Substance) (తాత్పర్యము)

* 1. अज्ञः सुखमाराध्यः सुखतरमाराध्यते विशेषज्ञः ।
ज्ञानलवदुर्विदग्धं ब्रह्मापि नरं न रज्जयति ॥

Substance: An ignorant person can be pleased easily. A wise person can be pleased more easily. But, even the creator cannot please one, who is proud with a little bit of knowledge.

తాత్పర్యము : తెలియని వానికి సులభముగ తెలుపవచ్చును. చక్కగా తెలిసిన వానికి సమాధానము చెప్పుట సులభము. స్వల్ప జ్ఞానము కలిగి సర్వజ్ఞుఁ డనని గర్వపడువానిని సృష్టికర్తయగు బ్రహ్మయు రంజింపచేయలేడు.

విశేషాంతము : మూర్ఖమానవుని మనస్సుకు ఆనందాన్ని కలిగించటం బ్రహ్మ దేవుని వల్లనే కానప్పుడు ఇక సామాన్య మానవ మాత్రులెంత ? అందువలన మూర్ఖమానవులకు దూరంగా ఉండటమే శ్రేయస్కరం.అని ఈ శ్లోకంలో కవి వివరించాడు.

* 2. स्वायत्तमेकान्तगुणं विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः ।
विशेषतः सर्वविदां समाजे विभूषणं मौनमपण्डितानाम् ||

Substance: Silence is the self-controlled and always beneficial disguise for ignorance made by the creator. It is an ornament to the ignorant especially in the assembly of the scholars.

తాత్పర్యము : బ్రహ్మ మూఢులు తమ మూఢత్వమును దాచుకొనుటకుగాను తమకు స్వాధీనమైయుండునట్లు మౌనమును సృజించెను. పండితుల యెదుట మౌనముగనుండుటయే మూఢులకలంకారము.

* 3. परिवर्तिनि संसारे मूतः को वा न जायते ।
स जातो येन जातेन याति वंशः समुन्नतिम् ॥

Substance : In this rotating world which dead is not bom again ? However, he alone is considered as bom by whose birth, his family attains greatness.

తాత్పర్యము : చావు పుట్టుకలనునవి యెప్పుడునుగల ఈ సంసార చక్రమున చచ్చిన వారందరును పుట్టువారే, అట్లు పుట్టినవారిలో నశింపనివారు ఎవరు? ఎవని పుట్టుక వలన వంశము కీర్త్యాదులచే గొప్పతనము పొందునో వాడే జన్మించినవాడు. వాని జన్మయే గణనీయము.

* 4. कुसुमस्तबकस्येव द्वयी वृत्तिर्मनस्विनः ।
मूर्ध्नि वा सर्वलोकस्य शीर्यते वन एव वा ॥

Substance : There are only two ways for a noble-minded person just as for a bunch of flowers – to be on the head of the world or to wither away in the forest.

తాత్పర్యము : మహనీయుడగు విద్వాంసునకు పుష్పగుచ్ఛమువలె అందరిచేత శిరసావహింపబడుటయో, లేక అరణ్యముననే మ్రగ్గుటయో ఈ రెండు గతులే తప్ప వేరు విధములేదు.

* 5. सिंहः शिशुरपि निपतति मदमलिनकपोलभित्तिषु गजेषु ।
प्रकृतिरियं सत्ववतां न खलु वयस्तेजसो हेतुः ॥

Substance : A lion, though young, attacks elephants whose wall-like temples are muddled with rut. It is the nature of the courageous. Age is not a reason for courage.

తాత్పర్యము : సింహము బాల్యదశ యందు ఉన్నను మదధారలు స్రవించుటచే మలినములయిన గోడల వంటి చెక్కిళ్ళు గల మదగజంబు మీదికి ఉఱుకును. ఇది బలవంతుల స్వభావము. పరాక్రమం ప్రదర్శించుటకు వయస్సుతో పనిలేదు.

* 6. दानं भोगो नाशस्तिस्त्रो गतयो भवन्ति क्त्तिस्य ।
यो न ददाति न भुंक्ते तस्य तृतीया गतिर्भवति ॥

Substance: Three are the ways to money-Charity, enjoyment and loss. The money not given in charity or spent for enjoyment will be lost.

తాత్పర్యము : ధన వ్యయమునకు సత్పాత్రదానము, తాననుభవించుట, దొంగలు మొదలగు వారలు హరించుట అని మూడుదారులు కనపడు చున్నవి. ఎవరు సత్పాత్రునకు ఇయ్యక తాను అనుభవింపక యుండునో వాని ధనమునకు మూడవ దారియే అగును. (అనగా దొంగలు దోచు కుందురు.

* 7. दुर्जनः परिहर्तब्यो विद्ययालंकुतोपि संन् ।
मणिनालंकृतः सर्पः किमसौ न भयङ्करः ॥

Substance : A wicked person, even though adorned with education, should be avoided. Is not a serpent terrible even though bedecked with a jewel ?

తాత్పర్యము : పాము శిరము నందు రత్నము కలదైనను భయంకరమగుట చేత దూరముగా నెటుల వదలదగినది అగుచున్నదో అట్లే దుర్జనుడును విద్యావంతుడైనను దూరముగా విడువదగినవాడు.

* 8. संपत्सु महतां चित्तं भवत्युत्पलकोमलम् ।
आपत्सु च महाशैलशिलासंघातकर्कशम् ॥

Substance: The heart of the noble becomes soft like the lotus in prosperity. It is hard like a mountain rock during adversity.

తాత్పర్యము : మహాత్ముల మనస్సు సంపదలు సంభవించునేని కలువకంటె కోమలముగ ఉండును. ఆపదలు వచ్చునేని పెద్దకొండ యందలి రాతి గుండు వలె కఠినముగ ఉండును. అనగా సంపదలు వచ్చిన గర్వించి కఠినులు కారనియు, ఆపదలు వచ్చిన వెలవెల బోరనియు భావము.

* 9. श्रोत्रं श्रुतेनैव न कुण्डलेन दानेन पाणिर्न तु कङ्कणेन ।
विभाति कायः करुणापराणां परोपकारैर्न तु चन्दनेन ॥

Substance : The ear of the kind-hearted people shines not with earrings but with learning, their hand shines not with bracelet but with donation, and their body shines not with sandal paste but with helpful deeds.

తాత్పర్యము : దయావంతులైన సత్పురుషుల చెవులకు శాస్త్రశ్రవణమలంకారము కాని కుండలములు కాదు. (చెవి పోగులు) వారి హస్తములకు అలంకారము దానము చేయటగాని కంకణములు గావు. వారి దేహమునకు అలంకారము పరోపకారము గాని చందనము పూసికొనుట కాదు.

* 10. छिन्नोऽपि रोहति तरूः क्षिनोप्युपचियते पुनचन्द्रः ।
इति विमृशन्तः सन्तः संतप्यन्ते न विप्लुता लोके ॥

Substance: Even when cut, a tree grows again though waned, the moon waxes again – thus thinking, the noble do not worry during difficulties.

తాత్పర్యము : సజ్జనులు నరకబడిన వృక్షము మరల చిగురించుట, క్షీణించిన చంద్రుడు మరల వృద్ధిపొందుటయు చూచుచున్నవారలయి తమకు దుః ఖము కలిగినప్పుడు సంతాపమును పొందరు. చంద్రునివలె, వృక్షాదుల వలె మరల అభివృద్ధికి రావచ్చునని తలంతురు.

11. जाड्यं धियो हरति सिञ्चति वाचि सत्यं
मानोन्नतिं दिशति पापमपाकरोति ।
चेतः प्रसादयति दिक्षु तनोति कीर्ति
सत्संगतिः कथय किं न करोति पुंसाम् ॥

Substance : It removes the dullness of the intellect, showers truthfulness in the words, bestows honour, eliminates sin, clears the mind, and spreads the fame in all directions. What will not good company do for men ?

తాత్పర్యము : మంచివారితో స్నేహం బుద్ధిమాంద్యమును పోగొట్టును. సత్యవాక్యములనే పలుకజేయును. మంచి గౌరవమునిచ్చును. పాపములను పోగొట్టును. మనస్సును బాగుచేయును. దిక్కులయందు కీర్తిని వ్యాపింపజేయును. అది చేయలేని మంచి ఏ లోకమునను లేదు.

12. विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनं
विद्या भोगकरी यशः सुखकरी विद्या गुरूणां गुरुः ।
विद्या बन्धुजनो विदेशममने विद्या परा देवता
विद्या राजसु पूजिता न तु धनं विद्याविहीनः पशुः ॥

Substance : For a man, education is the highest physical appearance and the concealed wealth. It is the cause of enjoyment, fame and happiness, and the teacher of the teachers. It is the kith and kin during journeys to foreign places, and it is the highest goddess. Learning and not money is honoured by the kings. A person devoid of education is a beast.

తాత్పర్యము : పురుషునకు విద్యయే రూపము. విద్యయే రహస్యముగ దాచిపెట్టబడిన ధనము. విద్యయే సకల భోగములను, కీర్తిని, సుఖమును కలుగజేయును. విద్యయే గురువువలె అన్ని బోధించును. పరదేశమునందు చుట్టమువలె సహాయమొనర్చును. విద్యయే రాజపూజితము. ధనము ఇటువంటిది కాదు. ఇట్టి విద్యలేనివాడు పశుతుల్యుడు.

13. प्ररभ्यते न खलु विघ्नभयेन नीचैः ।
प्रारभ्य विघ्ननिहता विरमन्ति मध्याः ।
विप्रैः पुनः पुनरपि प्रतिहन्यमानाः
प्रारब्धमुत्तमजना न परित्यजन्ति ॥

Substance : The lowly people do not start any work fearing obstacles. The middle ones start, but stop when faced with obstacles. The best do not stop what they started even when hit by obstacles again and again.

తాత్పర్యము : అధములు విఘ్నములు సంభవించునని పని ప్రారంభించుటకు భయపడతారు. మధ్యములు ఆరంభించి విఘ్నాలు వచ్చినపుడు మధ్యలో వదిలివేస్తారు. ధీరులు ఎన్ని మారులు ఎలాంటి విఘ్నములు వచ్చినను తాము తలపెట్టిన పనిని విడువక పూర్తిచేస్తారు.

14. यस्यास्ति वित्तं स नरः कुलीनः ।
स पण्डितः स श्रुतवान्गुणज्ञः ।
स एव वक्ता स च दर्शनीयः
सर्वे गुणाः काच्चनमाश्रयन्ते ॥

Substance: A person having money is considered noble-bom. He is a scholar, well-educated and a critic. He alone is an orator and good-looking. All merits depend on gold (riches).

తాత్పర్యము : లోకమునందు ధనము గలవాడే గొప్ప వంశస్థుడనియు, పండితుడనియు, శాస్త్రజ్ఞుడనియు, మంచి గుణములు తెలిసినవాడనియు, చక్కని మాటకారి అనియు, రూపవంతుడనియు చెప్పబడును. ధనము ఒకటి ఉన్నచో పై గుణములు లేకపోయినను వానియందు ఈ గుణములున్నవని జనులు తలంతురు.

15. आरम्भगुर्वी क्षयिणी क्रमेण
लघ्वी पुरा वृध्दिमुपेति पञ्चात् ।
दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना
छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् ॥

Substance : Friendship with the mean and the good is like the morning and evening shadows of the day. One is large (strong) in the beginning but decreases gradually. The other is faint in the beginning but grows large (strong) later.

తాత్పర్యము : దురాత్ముల స్నేహము ఉదయకాలపు నీడవలె మొదట విస్తారముగా ఉండి క్రమక్రమముగా క్షీణించిపోవును, సజ్జనుల మైత్రి సాయంకాలపు నీడవలె మొదట చిన్నదై క్రమక్రమముగ పెరుగుచూ వచ్చును. కావున ఈ రెంటిలో ఏది తగినదో దానిని బుద్ధిమంతుడు తీసుకొనవలెను.

16. विपदि धैर्यमथाभ्युदये क्षमा
सदसि वाक्पटुता युधि विक्रमः ।
यशसि चाभिरतिर्व्यसनं श्रुतौ
प्रकृतिसिध्दमिदं हि महात्मनाम् ॥

Substance : Courage in adversity, forbearance in prosperity, eloquence in an assembly, valour in war, desire for fame and indulgence in studies are the natural qualities of the noble.

తాత్పర్యము : ఆపదలు వచ్చినపుడు ధైర్యము, ఐశ్వర్యము వచ్చినపుడు ఓర్పు, సభయందు మాటకారితనము, యుద్ధమునందు శౌర్యము చూపుట, కీర్తియందు ఆసక్తి, వేదశాస్త్రాభ్యాసము నందు చింత ఇవి మహాత్ములకు స్వభావగుణములు.

17. यः प्रीणयेत् सुचरितैः पितरं स पुत्रो
यद्भर्तुरेव हितमिच्छति तत्कलत्रम् ।
तन्मित्रमापदि सुखे च समक्रियं यत्
एतत्त्रयं जगति पुण्यकृतो लभन्ते ॥

Substance : A son is one who pleases his father with good deeds, a wife is one who desires the welfare of her husband only and a friend is one who behaves in the same manner during prosperity or adversity – only the meritorious get these three in this world.

తాత్పర్యము : మంచి నడవడిచేత తండ్రిని సంతోషపెట్టేవాడే పుత్రుడు. భర్తకు హితము కోరునదియే పెండ్లము. ఆపద సమయమందును, సంపదల యందును సమానముగా స్నేహము చేయువాడే మిత్రుడు. ఇట్టి పుత్రుడును, భార్యయు, స్నేహితుడును పుణ్యాత్ములకుగాని లభించరు.

18. भवन्ति नम्रास्तरवः फलोद्गमै-
र्नवाम्बुभिर्भूरिविलम्बिनो घनाः ।
अनुध्दताः सत्पुरुषाः समृध्दिभिः
स्वभाव एवैष परोपकारिणाम् ॥

Substance: With the appearance of fruit, the trees bend. The clouds hang down low with fresh waters. The noble do not become haughty with riches. This is the nature of the benevolent people.

తాత్పర్యము : వృక్షములు కాయలు కాచిన కాలములో వంగి ఉండును. నూతనాంబువులు గల మేఘములు బరువుచే క్రిందగనే వేలాడుచుండును. సత్పురుషులు సంపదలు వచ్చిన్పుడు గర్వం వహింపరు (చూపరు). ఇది పరోపకార పరాయణుల స్వభావము. ఈ నమ్రత, క్రిందుగనుండుట, గర్వము లేకుండుట అనునవి పరోపకారులకు సహజ గుణములు.

19. रन्तैर्महाब्धेस्तुतुषुर्न देवा
न भेजिरे भीमविषेण भीतिम् ।
सुधां विना न प्रययुर्विरामं
न निश्चितार्थाद्विरमन्ति धीराः ॥

Substance : The gods were not happy on getting the gems of the ocean. Nor were they frightened by the deadly poison. They did not stop until they obtained nectar. The brave do not move away from the decided course.

తాత్పర్యము : అమృతమునకై పాల సముద్రమును మధించుచున్న దేవతలు అందలి రత్నముల లాభమునకు సంతోషించక, అందు పుట్టిన కాలకూట విషమునకు భయపడక అమృతము లభించువరకు తమ పట్టును వదలలేదు. ధీరులు ఎప్పుడూ తాము తలపెట్టిన కార్యము అగునంత వరకు తమ ప్రయత్నము వదలరు.

20. पापान्निवारयति योजयते हिताय
गुह्यं निगूहाति गुणान्प्रकटीकरोति ।
आपद्गतं च न जहाति ददाति काले
सन्मित्रलक्षणमिदं प्रवदन्ति सन्तः ॥

Substance: Prevents from committing sins, thinks about the welfare, keeps the secrets, announces the merits, does not abandon in difficulties, and offers help when necessary – the wise say that these are the qualities of a good friend.

తాత్పర్యము : మంచి మిత్రుడు పాపములు చేయుటనుండి తప్పించును. మంచి పనులు చేయుటకు ప్రోత్సహించును. అతనిలోని తప్పులను దాచి ఉంచును. అతనిలోని మంచి గుణములను ప్రకటించును. ఆపద సమ యములో విడిచిపెట్టడు. అవసరమైన దానిని కనిపెట్టి ఇచ్చును. ఇవి మంచి మిత్రునకు ఉండవలసిన లక్షణములు.

* నక్షత్రం గుర్తు ఉన్న శ్లోకములు కంఠస్థము చేయవలెను.

कविपरिचयः
प्रस्तुतपाठ्यभागे स्थिताः एते श्लोकाः श्रीमभ्दर्तृहरिविरचितनीति – शतकात् संगृहीताः । अयं महाकविः विक्रमस्य भ्राता इति कथ्यते । अतः एव अयं क्रीस्तोः पूर्वं ५७ तमे वर्षे आसीदिति ज्ञायते । अयं कविः नीतिशतकम्, श्रृङारशतकम्, वैराग्यशतकं च इति सुभाषितत्रिशतिं व्यरचयत् । एते श्लोकाः स्वतन्त्ररूपेण वर्तन्ते । एकस्य श्लोकस्य अन्येन श्लोकेन सह सम्बन्धो नास्ति । अतः एव एते मुक्तका इति कथ्यन्ते । एते श्लोकाः अद्यापि अस्मिन् आधुनिक समाजमानवानां जीवनविषये अत्यन्त उपयोगकारकाः भवन्ति ।

Introduction
The Slokas in this lesson are collected from the Nitisataka written by Bhartrihari. This poet was said to be the brother of King Vikrama. Hence, his date was fixed at 57 B.C. Bhartrihari penned three satakas namely Nitisataka, Sringarasataka and Vairagyasataka, collectively called as Subhashitatrisati. These slokas have no interdependency and are meaningful individually. These are called muktakas. Even today also, these slokas are useful for the modem way of living.

కవి పరిచయం
ప్రస్తుత పాఠ్యభాగములోని శ్లోకములు శ్రీ భర్తృహరి రచించిన నీతిశతకము నుండి గ్రహించబడినవి. ఈయన క్రీస్తు పూర్వం 58వ సంవత్సరము నందు ఉండి ఉండవచ్చు అని భావించుచున్నారు. ఈ కవి నీతిశతకం, శృంగార శతకం, వైరాగ్య శతకం అని సుభాషిత త్రిశతిని రచించెను. ఈ శ్లోకములు స్వతంత్ర భావముతో ఉండును. ఒక శ్లోకమునకు మరియొక శ్లోకముతో సంబంధము ఉండదు. అందువలన వీటిని ముక్తకములు అని చెప్పుదురు. ఈ శ్లోకములు ఇప్పటికి ఈ ఆధునిక సమాజ మానవజీవమునకు మిక్కిలి ఉపయోగకరముగా ఉన్నవి.