Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material उपवाचकम् 2nd Lesson भाग्यचक्रम् Textbook Questions and Answers.
TS Inter 1st Year Sanskrit उपवाचकम् 2nd Lesson भाग्यचक्रम्
प्रश्नौ
प्रश्न 1.
हीरालालः मात्रा दत्ताः रोटिकाः किमकरोत् ?
उत्तर:
हीरालालः एकां रोटिकां खादित्वा अपराः तिस्रः रोटिकाः पाथेयरूपेण अङ्गवस्त्रे बद्ध्वा वृत्तेः अन्वेषणाय नगरीं प्रस्थितवान् ।
प्रश्न 2.
हीरालाले परिवर्तने आगते सः किमकरोत् ?
उत्तर:
हीरालाले परिवर्तने आगते सः आलस्यं परित्यज्य प्रजानां हितकर्मणि आत्मानं नियोजितवान् ।
कवि परिचय (Introduction) (కవి పరిచయం)
पाठ्यभागोयं राष्ट्रियसंस्कृतसंस्थानेन प्रकाशितात् “व्यवहारप्रदीप” इत्यस्मात् ग्रन्थात् गृहीतः । ग्रन्थोऽयं संस्कृतभाषाकौशलम् अधिगन्तुं महदुप- करोति । अतोऽयं ग्रन्थः संस्कृतलोकस्य आदरपात्रतां गतः ।
This lesson is taken from a book named ‘Vyavahara pradeepa’ published by Sanskrit Samsthan. This book is very useful to learn Sanskrit due to which it is respected by Sanskrit fraternity.
ఈ పాఠ్యభాగము రాష్ట్రీయ సంస్కృత సంస్థానము వారిచే వెలువరించబడిన వ్యవహార ప్రదీపః అను గ్రంథము నుండి గ్రహించబడినది. ఈ గ్రంథము సంస్కృత భాషయందు సామర్థ్యమును సంపాదించుటకు బాగుగా ఉపయోగపడును. అందువలన ఈ గ్రంథము సంస్కృత భాషాభిమానుల ఆదరమును పొందెను.
अनुवादः (Translation) (అనువాదం)
हीरालालः कस्यचित् कृषकस्य पुत्रः आसीत् । तस्य पितुः लघु क्षेत्रम् आसीत् । अहर्निशं श्रमं कृत्वा अपि सः यत् किञ्चित् उपार्जयति स्म तेन तस्य परिवारस्य भरणपोषणं न सम्भवति स्म । परन्तु हीरालालस्य एतद्विषये उपेक्षाभावः एव आसीत् । सः समयेन भोजनं कृत्वा महता आनन्देन कदाचित् क्षेत्रेषु कदाचित् नद्याः तीरे, कदाचित् च वनप्रदेशेषु भ्रजन् आसीत् ।
Hiralal is a farmer’s son. His father owned a small farm. Even though the farmer worked day and night he was not able to feed his family satisfactorily. Hiralal didn’t bother about the plight of his family. He ate on time and roamed the farm, the riverbank and the forest areas from time to time.
హీరాలాల్ ఒక రైతు కొడుకు. అతని తండ్రికి కొంచెము పొలము ఉండెను. రాత్రి పగలు కష్టపడి పనిచేసినప్పటికీ అతని కుటుంబ పోషణ జరుగుట లేదు. కాని హీరాలాల్కు ఈ విషయముపై అసంతృప్తి లేదు. అతడు వేళకు భోజనము చేసి, ఆనందముగా ఒకప్పుడు పొలమునకు, ఒకప్పుడు నదీ తీరమునకు, మరొకప్పుడు వన ప్రదేశమునకు తిరుగుతూ ఉండేవాడు.
पिता बालकं हीरालाल बहुवारम् अबोधयत् – ‘पुत्र ! त्वमपि मया `सह क्षेत्रं गच्छ श्रमं कुरु । श्रमेण विना फलं न लभ्यते । वस्तुतः श्रमः हि सामान्यं जनं महान्तं करोति । तुभ्यं यत् कार्य रोचते तत् अवश्य कुरु । एतेन अस्माकं परिवारस्य आर्थिकी स्थितिः सुदृढा भविष्यति’ इति । परन्तु हीरालालस्य कर्णयोः एतत् सर्वं मनागपि न प्रविशति स्म ।
The farmer asked his son Hiralal many times “Dear son ! Come with me to the farm. Work hard, you won’t reap any gains without pain and hard work. Generally, people become great only throught hard work. Do the work that gives you pleasure. By doing that our family’s financial situation will be improved.” But Hiralal didn’t pay heed to his father’s advice.
తండ్రి హీరాలాలు “నీవు కూడా నాతో పొలమునకు రా. పని చేయి. శ్రమ లేకుండా ఫలితం రాదు. సహజముగా శ్రమ వలననే జనులు గొప్పవారు అగుదురు. నీకు ఇష్టమైన పనిని తప్పక చేయి. దానివలన మన కుటుంబ ఆర్థిక పరిస్థితి బాగుపడగలదు.” అని చాలాసార్లు చెప్పెను. కాని హీరాలాల్ చెవులకు ఇది ఏమియు వినిపించుట లేదు. మనస్సునందు ఉండుట లేదు.
कालक्रमेण वार्धक्यात् श्रमाधिक्यवशात् च हीरालालस्य पिता महता व्याधिना आक्रान्तः अभवत् । सः पुनः तस्मात् व्याधेः मुक्तः एव न अभवत् । बहुकालं यावत् शय्यायां पतित्वा सः पञ्चवा सः पञ्चत्वं प्राप्तवान् । ततः हीरालालस्य क्षेत्रस्य कर्षणम् उचितरीत्या न समभवत् । गृहे अर्थाभावः तु.. पूर्वमेव आसीत् । कृषिकर्मणः अवहेलनात् खाद्याभावस्य स्थितिः समुत्पन्ना । एतेन व्यथिता हीरालालस्य माता हीरालालं प्रबोधयत् सूनो ! गृहस्य दुरवस्थां त्वं पश्यन् असि एवं कथं जीवनं भविष्यति । इदानी त्वं धनार्जनविषये अपि चिन्तय । मम किम् ? अहं तु वृद्धा अस्मि । परन्तु तव सुदीर्घ भविष्यद् वर्तते । अतः त्वं नगरं गत्वा किमपि कार्यं कुरु । येन अस्माकं परिवारस्य पोषणं भवेत् ।
As the time passed due to heavy work and old age Hiralal’s father was ill and he didn’t recover. He died after being bedridden for a long time. After that Hiralal’s farm was not cultivated properly. The household was poverty stricken before itself. Due to the lack of cultivation there was no food in the household. In this situation the grieving mother said to her son “Dear son ! As you are aware of the poverty in the household, how can we earn our living ? Please think of the ways to earn money. I’m already old, but you have a long life. So go to the city, get a job and earn some money. Because of it we might be able to feed our family.”
కాలము గడుచుచుండగా ముసలితనము వలన పని ఎక్కువ చేయుట వలన హీరాలాల్ తండ్రికి పెద్ద జబ్బు చేసెను. అతడు తిరిగి జబ్బు నుండి లేవలేకపోయెను. అతడు చాలా కాలము మంచములో ఉండి మరణము పొందెను. తరువాత హీరాలాల్ పొలములో వ్యవసాయము తగినంతగా జరగలేదు. ఇంట్లో దరిద్రము ఇంతకుముందే ఉన్నది. వ్యవసాయము లేకపోవుటచే ఇంట్లో తిండికి పోషణ జరుగుట లేదు. దీనిని చూచిన హీరాలాల్ తల్లి, హీరాలాల్కు ఈ విధముగా చెప్పెను. కుమారా ! ఇంటి పరిస్థితి చూచుచున్నావు. జీవనము ఎలా గడుస్తుంది. ఇప్పుడు నీవు ధన సంపాదన గురించి ఆలోచించుము. నేను ముసలిదానను అయితిని. కాని నీకు చాలా జీవితము ఉన్నది. అందువలన నీవు నగరమునకు వెళ్ళి ఏదో ఒక పనిచేయి. దానివలన మన కుటుంబ పోషణ జరుగును.
हीरालालः मातुः वचोभिः प्रभावितः अभवत् । सः नगरं गन्तुं सम्मतिं दत्तवान् । माता प्रतिवेशिनः गृहत् गोधूमचूर्णम् आनीय चतस्त्रः रोटिकाः निर्मितवती । हीरालालः एकां रोटिकां खादित्वा अपराः तिस्त्रः रोटिकाः पाथेयरूपेण अङ्गवस्त्रे बद्ध्वा वृत्तेः अन्वेषणाय नगरी प्रस्थितवान् । मार्गे सः काञ्चित् अटवीं प्राप्तवान् । पद्भ्यां चलन् सः अतीव श्रान्तः आसीत् । क्षुधा अपि तं भृशं पीडयति स्म । अतः सः एकस्य जलाशयस्य समीपे रोटिकाः खादितुम् उपविष्टवान् । तस्य पार्श्वे तिस्त्रः रोटिकाः आसन् । सः आत्मना परामृष्टवान् – ”एकां खादिष्यामि, द्वे वा खादिष्यामि, तिस्त्रः वा खादिष्यामि’ इति । तस्मिन् जलाशये तिस्त्रः जलकन्याः निवसन्ति स्म । हीरालालस्य स्वगतं विचारं श्रुत्वा ताः भीताः अभवन् । हीरालालः ताः एव उद्दिश्य “एकां, व्दे, तिस्त्रः वा खादितुम् आत्मना परमुशति” इति ताः चिन्तितवक्यः ।
Hiralal started to the city inspired by his mother’s words. His mother borrowed some flour to make four rotis for Hiralal’s journey. He ate one roti, stored the other three wrapped in a cloth and started his journey in search of a job to the city. He reached a forest in the way to the city. He was tired and hungry due to walking. He sat on the side of a pond to eat his rotis. He had three rotis ‘ beside him. He thought to himself about eating one roti or two or three. In that pond there lived three Mermaids (Jalakanyas). They were frightened listening to Hiralal’s thoughts. They thought Hiralal was planning to eat them.
హీరాలాల్ తల్లి మాటలను ఇష్టపడెను. అతడు నగరమునకు వెళ్ళుటకు ఇష్టపడెను. తల్లి పొరుగు వారి ఇంట్లో గోధుమపిండి తెచ్చి నాలుగు రొట్టెలు హీరాలాల్ వానిలో ఒక రొట్టె తిని, మిగిలిన మూడు రొట్టెలను గుడ్డలో మూట కట్టుకొని ఉద్యోగము కొరకు నగరమునకు ప్రయాణమయ్యెను. దారిలో అతడు ఒక అడవిని చేరెను. నడవడం చేత ఎక్కువ అలసిపోయెను. ఆకలి కూడా బాధించు చుండెను. ఇందువలన అతడు ఒక చెరువు సమీపములో రొట్టెలు తినుటకు కూర్చొనెను. అతని ప్రక్కన మూడు రొట్టెలు ఉండెను. అతడు తనలో ఒకటి తిందామా, రెండు తిందామా, మూడు తిందామా అని ఆలోచించుచుండెను. ఆ జలాశయము నందు ముగ్గురు జలకన్యలు నివసించుచుండిరి. హీరాలాల్ మనసులోని మాటను విని వారు భయపడిరి. హీరాలాల్ వారిని ఉద్దేశించి ఒకటి, రెండు, మూడు తినుటకు నేను ఆలోచించుచున్నాను అని వారు బాధపడుచున్నారు.
ततः ताः जलकन्याः वारिणः बहिः आगत्य अवदन् – “भो भवान् ! अस्मान् न खादतु । वयं भवते त्रीन् उपहारान् दद्मः । एते उपहाराः अतीव विस्मयकराः सन्ति” । ततः तासु जलकन्यासु एका तस्मै एकां मञ्चषां दत्वा अवदत् – “भवान् इमां मञ्चषां यत् किमपि याचिष्यते सा भक्ते अवश्यं दास्यति” इति । द्वितीय कन्या तस्मै एकं दण्डं प्रदाय अवदत् – ‘भवान् अस्य दण्डस्य प्रयोगेण शत्रून् अनायासं वशीकर्तुं शक्नोति” इति । ततः तृतीया जलकन्या तस्मै एकम् उष्णीषं प्रदाय अवदत् “एतत् उष्णीषं परिधाय भवान् यत्र कुत्रापि गन्तुम् इच्छति तत्र अचिरं गन्तुं शक्नोति’ इति। हीरालालाय उपर्युक्तानि प्रदाय ताः जलकन्याः तस्मान् स्थानात् अन्तर्हिताः अभवन् ।
Those Mermaids came out of the pond and said “Sir, please do not eat us ! We will present you with three surprising gifts.” One of the Mermaids .presented a box and said “Sir, this box gives you anything you ask for.” The second Mermaid gifted him a stick and said ’You can win your enemies easily using this stick. “The third Mermaid presented him with a turban You can go wherever you want to go wearing this turban” she said. The three Mermaids presented Hiralal with all these things and disappeared.
తరువాత ఆ జలకన్యలు నీటినుండి బయటికి వచ్చి అయ్యా ! మీరు మమ్ములను తినవద్దు. మేము మీకు మూడు కానుకలను ఇస్తాము అని చెప్పిరి. ఆ కానుకలు మీకు చాలా ఆశ్చర్యాన్ని కలుగజేస్తాయి. తరువాత ఆ జలకన్యలలో ఒకామె ఒక పెట్టెను ఇచ్చి చెప్పెను. అయ్యా ! ఈ పెట్టెను మీరు ఏదైనా అడిగినచో అది మీకు తప్పక ఇచ్చును. రెండవ కన్య అతనికి ఒక కర్ర ఇచ్చి ఇట్లు చెప్పెను. మీరు ఈ కర్రను ఉపయోగిస్తే శత్రువులను తేలికగా జయించగలరు. తరువాత మూడవ జలకన్య అతనికి ఒక తలపాగ ఇచ్చి ఇట్లు చెప్పెను. ఈ తలపాగ ధరించి ఎక్కడికి వెళ్ళవలెనంటే అక్కడికి వెళ్ళగలరు. హీరాలాల్క పైన చెప్పిన వస్తువులను ఇచ్చి ఆ జలకన్యలు అక్కడ నుండి మాయమైరి.
अथ हीरालालः तस्याः मञ्श्रूषायाः सकाशात् उत्तमं भोजनं, राजोचितं वस्त्रम्, एकम् अश्वं च अकामयत । सर्वप्रथमम् अत्युत्तमैः भोजनपानैः तृप्तः सः राजकुमारस्य वस्त्रं परिधाय अश्वं च उपविश्य मातरं मेलितुं स्वगृहं प्रति प्रस्थितवान् । अश्वम् आरुह्य हीरालालः यावत् किञ्चिद् दूरं गतवान् तावद् वनप्रदेशे कस्यवन राज्ञः सैनिकाः तं निगृहीतवन्तः । वस्तुतः तत क्षेत्रं राजकुमार्याः आखेटक्षेत्रम् आसीत् । हीरालालः जलकन्याभ्यः प्राप्तेन दण्डेन तान् अरीन् पराजितवान् । दूरे स्थिता राजकुमारी हीरालालस्य वीरोचितं कार्यजातं पश्यन्ती आसीत् । सा हीराललास्य अलौकिक शक्त्या प्रभाविता अभवत् । हीरालालः अपि राजकुमारी दृष्ट्वा तस्याः सौन्दर्येण आकृष्टः अभवत् । प्रसन्नः च सः राजकुमारीम् अश्वे उपवेश्य, उष्णीषं परिधाय नभसि डयमानः स्वगृहं प्राप्तवान् ।
Hiralal went to the box and asked for delicious lunch, royal clothes and a horse. He ate the lunch first, satisfied he wears the royal clothes and started to home on the horse. After traveling some distance Hiralal was stopped by some soldiers. Exactly at that place the princess was hunting. Hiralal defeated those soldiers easily using the stick gifted by the Mermaids. The princess who was standing at a distance from Hiralal was impressed by his bravery. Hiralal was also attracted to the princess’s beauty. He mounted on the horse with the princess. He wore the turban and reached home flying in the sky.
తరువాత హీరాలాల్ ఆ పెట్టె సమీపమునకు వెళ్ళి మంచి భోజనం, రాజులు వేసుకునే బట్టలు, ఒక గుర్రమును కోరెను. మొదట మంచి భోజనము చేసి తృప్తి పొంది అతడు రాజకుమారుడు వస్త్రమును ధరించి గుర్రముపై ఎక్కి తల్లిని కలుసుకొనుటకు తన ఇంటికి ప్రయాణమయ్యెను. గుర్రము ఎక్కి హీరాలాల్ కొంచెము దూరము వెళ్ళగానే అంతలో వన ప్రదేశమందు ‘కొందరు రాజ సైనికులు అతనిని అడ్డగించిరి. సరిగా ఆ ప్రదేశము రాజకుమారి వేటాడు ప్రదేశం అయ్యెను. హీరాలాల్ జలకన్యచే పొందబడిన కర్రతో ఆ శత్రువులను జయించెను. దూరముగా ఉన్న రాజకుమారి హీరాలాల్ వీరోచితముగా చేసిన పని చూచుచుండెను. హీరాలాల్ కూడా రాజకుమారి సౌందర్యమునకు ఇష్టపడెను. సంతోషముతో ఆ రాకుమార్తెను గుర్రము మీద కూర్చుండ పెట్టుకొని తలపాగ ధరించి ఆకాశమార్గమున ఎగురుచు తన ఇంటికి చేరెను.
माता हीरालालं दृष्ट्वा अतीव प्रसन्ना अभवत् । हीरालालः मातरं सर्वं वृत्तान्तम् अश्रावयत् । सः राजकुमारीं परिणेतुम् इच्छति इति मात्रे निवेदितवान् । एवं शुभे अहनि शुभे च मुहूर्ते हीरालालस्य राजकुमार्या सह विवाहः सम्पन्नः । ततः हीरालालः मञ्जूषायाः प्रयोगेण एकं दिव्यं प्रासादं निर्मितवान् । तस्मिन् प्रासादे मात्रा पत्न्या च सह सुखेन समयं यापितवान् । प्रासादस्य परिसरे एकां शोभनां पुष्करिणीम् उत्खातवान् । सः तत्र तासां तिसृणां जलकन्यानां मूर्तिः निर्मापितवान् । ग्रामीणाः अपि तं स्वराजानम् अमन्यन्त । हीरालाले अपि महत् परिवर्तनम् आगतम् । आलस्यं परित्यज्य सः प्रजानां हितकर्मणि आत्मानं नियोजितवान् ।
The mother was very happy on seeing Hiralal again. Hiralal narrated the whole journey to his mother. He said his mother that he wanted to marry the princess. On an auspicious day the princess and Hiralal were married. Using that box Hiralal constructed a beautiful palace. He spent his days happily with his mother and wife in that palace. He constructed a pond on the palace’s side by digging near the palace. There he built statues of the three Mermaids. Even the villagers thought of Hiralal as their king. Hiralal had a great transformation and he immediately started working for the sake of people’s benefits.
తల్లి హీరాలాల్ను చూచి చాలా సంతోషించెను. హీరాలాల్ తల్లికి మొత్తము విషయమును చెప్పెను. అతడు రాజకుమార్తెను వివాహము చేసుకొనవలెనని కోరుచున్నానని తల్లితో చెప్పెను. ఒక శుభవేళ ఒక శుభ ముహూర్తంలో హీరాలాల్కు రాజకుమార్తెతో వివాహం జరిగెను. తరువాత హీరాలాల్ ఆ పెట్టె సహాయముతో ఒక అందమైన మేడను నిర్మించెను. ఆ మేడలో తల్లి, భార్యతో కూడా సుఖముగా కాలము గడుపుచుండెను. మేడ సమీపములో ఒక అందమైన కాలువను తవ్వించెను. అతడు అక్కడ ఆ ముగ్గురు జలకన్యల విగ్రహములను పెట్టెను. గ్రామీణులు కూడా అతనిని తమ రాజుగా తలచిరి. హీరాలాల్ నందు కూడా చాలా మార్పు వచ్చెను. సోమరితనమును వదలి అతడు ప్రజలకు ఇష్టమైన పనియందు తాను చేరెను.