Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 5th Lesson पितृसेवापरः श्रवणकुमारः Textbook Questions and Answers.
TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 5th Lesson पितृसेवापरः श्रवणकुमारः
निबन्धप्रश्नौ (Essay Questions) (వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు)
प्रश्न 1.
पितृसेवापरः श्रवणकुमारः इति पाठ्यांशस्य सारं लिखत ।
प्रश्न 2.
दशरथश्रवणकुमारयोः वुत्तन्तं लिखित ।
उत्तर:
The present story “पितृसेवापरः श्रवणकुमारः” was taken from the book ”साहित्य सुधा” which was written by charudeva Sastry.
Once upon a time the king Dasaratha of Surya vamsa went to forest alone to know the goods and bads of the saints. At that time he heard something being dipped into river. He thought it was an elephant and immediately shot an arrow in the direction of that sound.
There after he heard some person’s loud voice with the words “O’Father! O’ Mother”, by listening these words the king realised that he aimed a human not an elephant. Immediately the king reached that human and asked all the details of him and for which purpose that person is here.
He said “My name is Sravana. I came here to get water for my parents who were very thirsty. You shot me with your arrow without any reason. With this I am going to die. But I am thinking about my parents who are old, blind also. They are waiting for return of mine and for water.
So, you go to him without late, tell him what had happened and console them and let me die with this arrow in my body. Then Dasaradha takes out the arrow from Sravana’s body and immediately after that Sravana passed away.
The king Dasaradha realised what he did. He started hating himself and was afraid that the parents would curse him. With these thoughts he went to the blind couple’s place. Hearing the sound of his feet Sravana’s father asked why he was late and where was the water.
With this Dasaradha shamefully with shivering voice replied “O” saints ! I am not Sravana. I am the sinful person who killed your son Dasaradha, the king of Ayodhya”. And also told the reason behind the killing of the saint’s son. Eventhough Dasaradha tried to Console them in so many ways, nothing worked. Then, king took them to the place where Sravana died. After reaching that place they cried breathlessly for a very long time and became unconscious.
After sometime they regained their consciousness and realised that their son was died. Then they cursed the king Dasaradha You killed our only son. You will also die from sadness caused by your son without any reason.” After cursing they also died there.
Then the king placed a pyre for them and sent to heaven. But, the curse given by Sravana’s father was remained in his heart forever. When Rama was going to forest he remembered all of it again. He died of the sadness that Rama was leaving him. The curse was gotten real.
ప్రస్తుత “पितृसेवापरः श्रवणकुमारः ” ‘పిత్రుసేవాపరః శ్రవణకుమారః’ అను కథ “साहित्य सुधा” ‘సాహిత్య సుధా పుస్తకం నుండి తీసికొనబడినది. దీనిని చారుదేవశాస్త్రిగారు రచించిరి.
సాధువుల యొక్క మంచి, చెడులను తెలిసికొనుటకు గాను ఒకానొకప్పుడు సూర్యవంశమునకు చెందిన దశరథ మహారాజుగారు ఒంటరిగా అడవికి వెళ్ళిరి.
ఆ సమయంలో సరయూ నదిలో ఏదో మునుగుతున్న శబ్దము వినెను. అది ఏనుగని భావించిన దశరథుడు వెంటనే ఒక బాణమును ఆ శబ్దము వచ్చిన వైపుకు వదిలెను.
దాని తర్వాత ఒక మనిషి పెద్దగా “ఓ నాన్నా! ఓ అమ్మా” అని అరుచుట దశరథుడు వినెను. ఈ మాటలు విన్న తర్వాత రాజుగారు తాను బాణం గురిపెట్టినది ఏనుగునకు కాదు మనిషికి అని నిర్ధారించుకొనెను. వెంటనే రాజుగారు ఆ వ్యక్తి వద్దకు వెళ్ళి తన వివరములను గురించి అక్కడకు అతడు ఎందుకు వచ్చెనో అడిగెను.
అప్పుడు అతడు “నా పేరు శ్రావణుడు. నేను ఇక్కడికి దాహంతో ఉన్న తల్లిదండ్రులకు మంచినీటి కోసం వచ్చితిని. ఏ కారణం లేకుండానే మీరు మీ బాణంతో నాకు గురిపెట్టిరి. ఈ కారణంగా నేను చనిపోవుచున్నాను. కానీ నేను నా గుడ్డి ముసలి తల్లిదండ్రులను గురించి ఆలోచించుచున్నాను. వారు నా తిరిగి రాక కొరకు మంచినీటి కొరకు ఎదురు చూస్తుంటారు.
కాబట్టి, ఆలస్యం చేయకుండా వెళ్ళివారికి జరిగిన విషయం చెప్పి వారికి నచ్చచెప్పు. నాకు గుచ్చుకున్న బాణం తీసివేసి నన్ను చావనివ్వు అని శ్రావణుడు చెప్పెను. అప్పుడు దశరథుడు శ్రావణుని శరీరంలోని బాణమును తీసివేసెను. వెంటనే శ్రావణుడు చనిపోయెను.
దశరథుడు తాను ఏమి చేసెనో అర్థము చేసుకొనెను. అతడు తనకు తానే ద్వేషించుకోసాగెను. శ్రావణుని తల్లిదండ్రులు తనను శపించెదరేమోనని భయపడసాగెను. ఈ ఆలోచనలతో దశరథ మహారాజుగారు వృద్ధ దంపతుల వద్దకు వెళ్ళెను. అతని కాలి శబ్దము వినగానే శ్రావణుని తండ్రి ఇంత ఆలస్యము ఎందుకైనది ? మంచినీళ్ళు ఎక్కడ అని అడిగెను.
ఇది విన్న దశరథుడు సిగ్గుతో, వణుకుతున్న, స్వరంతో “ఓ సాధువులారా! నేను శ్రావణుడను కాదు. నేను పాపిని. నేను నీ కుమారుణ్ణి చంపిన అయోధ్యరాజు దశరథుడను.” అని చెప్పెను. తను శ్రావణుని చావుకు గల కారణమునంతయు వివరించెను. దశరథుడు వారికి నచ్చ చెప్పుటకు చేసిన ప్రయత్నము లేవియు పనిచేయలేదు. అప్పుడు దశరథ మహారాజు వారిని శ్రావణుని చనిపోయిన ప్రదేశమునకు తీసుకుని వెళ్ళెను. అక్కడకు చేరిన తర్వాత ఆ వృద్ధ దంపతులు శ్వాస తీసుకోకుండా చాలా సమయం ఏడ్చి ఏడ్చి స్పృహ తప్పిపడిపోయిరి.
కొంచెం సేపటి తర్వాత వారు స్పృహలోనికి వచ్చి తమ కుమారుడు చనిపోయెనని నిర్ధారించుకొనిరి. అప్పుడు వారు దశరథుని ఈ విధంగా శపించిరి “నీవు నా ఒక్కగానొక్క కుమారుణ్ణి చంపావు. నీవు కూడా నీ కుమారుని దుఃఖం కారణంగా ఏ కారణం లేకుండానే చనిపోతావు” ఈ విధంగా శపించిన పిదప వారుకూడా చనిపోయిరి.
అప్పుడు రాజుగారు వారందరికి చితిపేర్చి వారిని స్వర్గమునకు పంపెను. కానీ శ్రావణుని తండ్రి ఇచ్చిన శాపం తన హృదయంలో ఎప్పటికి మెదులుతూనే ఉన్నది. రాముడు అడవికి వెళ్ళేటప్పుడు ఇదంతయూ దశరథుడు మరల గుర్తు తెచ్చుకొనెను. రాముడు తనను వదిలి వెళ్ళిపోవుచున్నాడన్న దుఃఖం కారణంగా దశరథుడు చనిపోయెను. శాపం నిజమయ్యెను.
लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)
प्रश्न 1.
कः किमर्थम् अरण्यानी समागच्छत्
उत्तर:
महाराजो दशरथः वनमध्यम मुनीनां वृत्तज्ञानाय अरण्यानीं समागच्छत् ।
प्रश्न 2.
जलेन पूर्यनाणस्य कुम्भस्य शब्दं श्रुत्वा दशरथः किमकरोत् ?
उत्तर:
जलेन पूर्यमाणस्य कुम्भस्य शब्दं श्रुत्वा दशरथः कश्चित् उन्मत्तो द्विपो जलम् अवगाहत इति भ्रान्त्या धनुषि दीप्तं शरं सन्धाय शब्द प्रति तद्वधाय चिक्षेप ।
प्रश्न 3.
कस्य नूनं नरके वासः भवेत ?
उत्तर:
पुत्रः स्वेन कृतं कर्मणा माता पितरं दुःखं जनयति, तस्य नूनं नरके वासः भवेत ।
प्रश्न 4.
तपस्वी दीर्घमुष्णं च निश्वस्य पुनः किमवदत् ?
उत्तर:
तपस्वी दीर्घमुष्णं च निश्वस्य – “राजन् ! यदेकपुत्रं माम अपुत्रम अकरो:, तेन त्वम् अपि पुत्रशोकेन कालम करिष्यसि ।” इति अवदत् ।
एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)
प्रश्न 1.
सरयूतीरवर्तनीम् अरण्यानीं कः जगाम ?
उत्तर:
सरयूतीरवर्तनीम् अरण्यानीं महाराजो दशरथः जगाम ।
प्रश्न 2.
दशरथस्य इषुणा कः हतः ?.
उत्तर:
दशरथस्य इषुणा तपस्वी श्रवणः हतः ।
प्रश्न 3.
श्रवणकुमारः कयोः कृते जलम् आददाति स्म ?
उत्तर:
श्रवणकुमारः पित्रोः कृते जलम् आददाति स्म ।
प्रश्न 4.
दशरथः रामविरहेणैव कथं विलपन् प्राणान् मुमोच ?
उत्तर:
दशरथः रामविरहेणैव कुरर इवं विलपन् प्राणान् मुमोच ।
सन्दर्भवाक्यानि (Annotations) (సందర్భవాక్యాలు)
प्रश्न 1.
राजन् ! श्रवणोऽस्मि नाम्ना ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं चारुदेवशास्त्रिणा विरचितात् ‘साहित्यसुधा’ इति ग्रन्थे ‘पितृसेवापरः श्रवणकुमारः’ इति पाठात् गृहीतम् ।
सन्दर्भः – दशरथेन पृष्टः तपस्वी तं एवं प्रत्यवदत् ।
भावः प्रभो ! मम नाम श्रवणः ।
प्रश्न 2.
पुत्रवद् अहं युवां सेविष्ये ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं चारुदेवशास्त्रिणा विरचितात् ‘साहित्यसुधा’ इति ग्रन्थे ‘पितृसेवापरः श्रवणकुमारः’ इति पाठात् गृहीतम् ।
सन्दर्भः – “मया तव पुत्रः मारितः ” इति वृत्तान्तं सर्वं दशरथः श्रवणस्य पित्रोः उक्त्वा, अनन्तरं वाक्यमिदं जगाद ।
भावः तव पुत्रः पुष्मान यथा सुश्रूषयति तथा अहमपि करोपि ।
प्रश्न 3.
कथं वा नौ प्रतिवचनं न ददासि ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं चारुदेवशास्त्रिणा विरचितात् ‘साहित्यसुधा’ इति ग्रन्थे ‘पितृसेवापरः श्रवणकुमारः’ इति पाठात् गृहीतम् ।
सन्दर्भः – पुत्र वियोगेन दुःखितौ श्रवणस्य पितरौ, तं स्मृत्वा एवं आक्रन्दन्तौ वाक्यमिदं ऊचतुः ।
भावः पुत्र! आवयोः वचनानि श्रुत्वाऽपि किमर्थं न भाषसे ।
प्रश्न 4.
पुत्रशोकेन कालं करिष्यसि ।
उत्तर:
कविपरिचय:- वाक्यमिदं चारुदेवशास्त्रिणा विरचितात् ‘साहित्यसुधा’ इति ग्रन्थे ‘पितृसेवापरः श्रवणकुमारः’ इति पाठात् गृहीतम् ।
सन्दर्भ: – दशरथेन आश्वासितः तपस्वी श्रवणस्यपिता तं प्रति एवं जगाद ।
भावः – पुत्रवियोगन यथा अहं दुःखितः अभवम् तथैव त्वमपि मरणं बाधां अनुभवतु ।
व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము)
1. सन्धयः
1. एवोत्थाय = एव + उत्थाय – गुणसन्धिः
2. उत्थायैकाकी = उत्थाय + एकाकी – वृद्धिसन्धिः
3. अथैकपुत्रौ = अथ + एकपुत्रौ – वृद्धिसन्धिः
4: पाययेति = पायय + इति – गुणसन्धिः
5. तेनेषुणा = तेन + इषुणा – गुणसन्धिः
6. जीर्णाङ्गौ = जीर्ण + अङ्गौ – सवर्णदीर्घसन्धिः
7. पितरावागतौ = पितरौ + आगतौ – अयवायावादैशसन्धिः
8. प्रतयवदत् = प्रति + अवदत् – यणादेशसन्धिः
2. कठिन शब्दार्थाः
1. वनमध्यम् अद्युषितानाम् = वनस्य मध्ये निवसताम्
2. मा स्म शोचः = शोकं मा कुरु
3. संविग्रौ = व्याकुलौ
4. ताम्यतः = क्षीणतां प्राप्नुवतः
5. उदहरत् = न्यसारयत्
6. चिरयसि = चिरं करोषि
7. व्यसनम् = विनाशम् / मृत्युम्
8. हस्तिनः = गजस्य
9. प्राणैश्च विना कृतः = प्राणेभयः रहितः विहितः
10. क्षते क्षार प्रक्षेप इव = क्षतस्य उपरि लवणस्य पात इव
11. प्रदेशम् = स्थानम्
12. प्रनष्टा = नाशं प्राप्ता
13. मोहं चागच्छताम् = मूर्च्छ प्राप्तवन्तौ
14. न चाभिभाषसे = न वदसि
15. कालं करिष्यसि = मृत्युं प्राप्
16. नापायन् = पृथक् नाभवन्
17. कुररः = पक्षिविशेषः
संस्कृतभाषाकौशलम्
कोष्ठस्थं पदं सम्बोधनप्रथमाविभक्तिरूपेण परिवर्त्य रिक्तस्थानं पूरयत। (सम्बोधनसूचकपदानि – हे / भोः / अयि / अये)
1. रमेशः – हे रमेश ! अत्र अगच्छ
2. (महाराजः) – भोः ………………… । (महाराजा)
3. (मुनिः) – हे! मुने! स्वगतम् ।
4. (कवि:) – अयि ! ………………. आतिथ्यं स्वीकुरु । (कवे)
5. (भानु) – भोः भानो ! शुभं कुरु ।
6. ( शम्भुः) – भोः ………………… । वरं प्रयच्छ । (शम्भो )
7. (सीता) – अये सीते ! कन्दमूलं खाद ।
8. (दुर्गा) – अयि ………………. पाठं पठ । (दुर्गे)
9. (वधूः) – हे वधो! पतिगृहं गच्छ ।
10. (पुत्रवधूः) – अयि ………….। गुरुन् सेवस्व । (पुत्रवधू)
अतिथिसत्कारः
गृहस्थ: – भोः सुप्रभातम् (नमस्कारः / शुभमध्याह्नम् / शुभरात्रिः )
अतिथिः – हे मित्र नमस्कारः ।
गृहस्थः – त्वं कुशली / कुशलिनी किल ।
अतिथिः – आम् अहं कुशली ।
गृहस्थः – मित्र! चिरात् दृष्टः । उपविश । भोजनं कुरु ।
अतिथिः – क्षम्यताम् भोः ! कार्यान्तरम् अस्ति । पुनः आगमिष्यामि । धन्यवादः ।
गृहस्थ: – भवतु । फलरसं पिब ।
अतिथिः – अस्तु देहि रसम् ।
गृहस्थः – स्वीकुरु शीतलं फलरसम् ।
अतिथिः – रुचिकरः फलरसः । धन्यवादः श्रीमन् ।
गृहस्थः – इतोऽपि आवश्यकम् वा ?
अतिथि: – मास्तु महोदय । अद्य सायं मम पुत्रस्य जन्मदिनस्य आचरणं भविष्यति । त्वं सपरिवारं मम गृहम् आगस्छ ।
गृहस्थ: – अहो! पुत्रस्य जन्मदिनोतसवः वा ! अवश्यम् अगमिष्यामः अतिथिः सायं पुनर्मिलामः ।
अतिथिः – तथैवास्तु ।
विध्यादिषु लोट् लकारः
1. छात्रः पुस्तकं पठतु । छात्रौ पुस्तके पठताम् । छात्राः पुस्तकानि पठन्तु ।
2. त्वं वेदं पठ । युवां वेदं पठतम् । यूयं वदान् पठत ।
3. अहं संस्कृतं पठानि । आवां संस्कृतं पठाव । यूवं संस्कृतं पठाम ।
4. शिष्यः गुरुं वन्दताम् । शिष्यौ गुरुं वन्देताम् । शिष्याः गुरुं वन्दताम् ।
5. त्वं गुरुं वन्दस्व । युवां गुरुं वन्देथाम् । युयं गुरुं वन्धत्वम् ।
6. अहं गुरुं वन्दै । आवां गुरुं वन्दावहै । वयं गुरुं वन्दामहै ।
द्विवचनबहुवचनरूपैः वाक्यानि लिखत ।
प्रश्न 1.
बालकः विद्यालयं गच्छतु । ………………….. । ………………… ।
उत्तर:
बालकः विद्यालयं गच्छतु ।
बालकौ विद्यालय गच्छतात् ।
बालकाः विद्यालयाः गच्छन्तु ।
प्रश्न 2.
त्वम् उपायनं यच्छ । ………………….. । ………………….. ।
उत्तर:
त्वं उपायनम् यच्छ ।
तौ उपायनौ यच्छतात् ।
तान् उपायनाः यच्छताम् ।
प्रश्न 3.
अहम् उपन्यासं लिखानि । ………………….. । ………………… ।
उत्तर:
अहम् उपन्यासं लिखानि ।
आवां उपन्यासौ लिखावः ।
वयं उपन्यासान् लिखामः ।
प्रश्न 4.
वैद्यः निर्धनान् सेवते । वैद्यौ निर्धनान् सेवाताम् । वेद्याः निर्धनान् सेवन्ताम् ।
प्रश्न 5.
भक्तः देवं सेवते । ………………… । ……………… ।
उत्तर:
भक्तः देनं सेवते ।
भक्तौ देवौ सेवेताम् ।
भक्ताः देवान् सेवान्ताम् ।
प्रश्न 6.
त्वं देशं सेवस्व । ……………….. । …………………. ।
उत्तर:
त्वं देशं सेवस्व ।
तौ देशे सेवेथाम् ।
तान् देशानि सेनेयुः ।
प्रश्न 7.
अहं वृद्धान् सेवै । ……………….. । ……………….. ।
उत्तर:
अहं वृद्धान् सेवै ।
आवां वृद्धानौ सेवावहै ।
वयं वृद्धानः सेवामहै ।
यदि – तर्हि (ఐతే – అప్పుడు)
1. यदि सूर्यः अस्ति तर्हि प्रकाशः भवति ।
2. यदि जलम् अस्ति तर्हि मत्स्यः जीवति ।
3. यदि मेघः गर्जति तर्हि मयूरः नृत्यति ।
4. यदि उत्सवः भवति तर्हि उत्साहः भवति ।
5. यदि संस्कृतं भवति तर्हि संस्कृतिः भवति ।
‘यदि – तर्हि’ पदैः रिक्तस्थानं पूरयित्वा वाक्यानि लिखत ।
प्रश्न 1.
………………… ध्यानं करोति …………………. एकाग्रता वर्धते ।
उत्तर:
यदि ध्यानं करोति तर्हि एकाग्रता वर्धते ।
प्रश्न 2.
…………………….. एकाग्रता भवति ……………….. ज्ञानं वर्धते ।
उत्तर:
यदि एकाग्रता भवति तर्हि ज्ञानं वर्धते ।
प्रश्न 3.
……………….. ज्ञानं भवति ………………… विवेकः भवति ।
उत्तर:
यदि ज्ञानं भवति तर्हि विवेकः भवति ।
प्रश्न 4.
………………… विद्या भवति …………………. विनयः भवति ।
उत्तर:
यदि विद्या भवति तर्हि विनयः भवति ।
प्रश्न 5.
………………….. योगाभ्यासं करोति ……………….. आरोग्यं भवति ।
उत्तर:
यदि योगाभ्यासं करोति तर्हि आरोग्यं भवति ।
अव्ययम् ‘अपि’ (also) शब्देन रिक्तस्थानं पूरयत ।
प्रश्न 1.
वटुः वेदं पठति ।
उत्तर:
शास्त्रम् अपि पठति ।
प्रश्न 2.
छात्रः विद्यालयं गच्छति ।
उत्तर:
देवालयम् ………. । ………… ।
देवालयम् अपि गच्छति
प्रश्न 3.
सेवकः कार्यं करोति ।
उत्तर:
………………. निद्राम् ………….. ………………… ।
सेवकः निद्राम् अपि करोति ।
प्रश्न 4.
पितामही मधुरं खादित ।
उत्तर:
सा औषधम् …………….. सेवते ।
सा औषधम् अपि सेवते ।
प्रश्न 5.
मीना हरिकथां श्रृणोति ।
उत्तर:
…………….. भगवद्गीताम् …… ………. ।
गीता भगवद्गीताम् अपि श्रृणोति ।
तुमुन् अव्ययम्
प्रश्न 1.
वदुः गरुकुलं गच्छति । वेदं पठति
उत्तर:
वटुः वेदं पठितुं गुरुकुलं गच्छति ।
प्रश्न 2.
भिक्षुकः सरोवरं गच्छति । जलं पिबति ।
उत्तर:
भिक्षुकः जलं पातुं सरोवरं गच्छति ।
प्रश्न 3.
छात्रः पाठं शृणोति । लिखति ।
उत्तर:
छात्रः लेखितुं पाठं शृणोति ।
प्रश्न 4.
सेवकः कार्यं करोति । धनम अर्जयति ।
उत्तर:
सेवकः धनम् अर्जयितुं कार्यं करोति ।
प्रश्न 5.
मीना देवालयं गच्छति । हरिकथां श्रृणोति ।
उत्तर:
मीना हरिकथां श्रोतुं देवालयं गच्छति ।
तुमुन् अव्ययं योजयित्वा वाक्यं लिखत ।
1. शिष्यः – गुरुकुलं गच्छति । वेदं पठति ।
शिष्यः – वेदं पठितुं गुरुकुलं गच्छति ।
प्रश्न 2.
कृषकः – सरोवरं गच्छति । जलं पिबति ।
कृषकः – जलं …………… सरोवरं गच्छति ।
उत्तर:
कृषकः – जलं पिबतुं सरोवरं गच्छति ।
प्रश्न 3.
बालकः – पाठं शृणोति । लिखति ।
बालकः – ……………….. पाठं शृणोति ।
उत्तर:
बालकः – लिखितुं पाठं शृणोति ।
प्रश्न 4.
भृत्यः – कार्यं करोति । धनम अर्जयति ।
भृत्यः – धनम् ………………. कार्यं करोति ।
उत्तर:
भृत्यः – धनम् अर्जयितुं कार्यं करोति ।
प्रश्न 5.
जननी देवालयं गच्छति । हरिकथां शृणोति ।
जननी हरिकथां ……………….. देवालयं गच्छति ।
उत्तर:
जननी हरिकथां शृणोतुं देवालयं गच्छति ।
प्रश्न 6.
मातामही वृद्धाश्रमं गच्छति । फलानि यच्छति ।
मातामही फलानि ………………. वृद्धाश्रमं गच्छति ।
उत्तर:
मातामही फलानि ऐच्छितुं वृद्धश्रमं गच्छति ।
प्रश्न 7.
जनकः – भोजनालयं गच्छति । भोजनं खादति ।
जनक: – ……………. भोजनालयं गच्छति ।
उत्तर:
जनकः – भोजनं भोजनालयं गच्छति ।
प्रश्न 8.
पितृव्यः – चलच्चित्रमन्दिरं गच्छति । चित्रं पश्यति ।
पितृव्यः – चलच्चित्रं …………………….. चलच्चित्रमन्दिरं गच्छति ।
उत्तर:
पितृव्यः – चलच्चित्रं पश्चेतुं चलच्चित्रमन्दिरं गच्छति ।
पितृसेवापरः श्रवणकुमारः Summary in Sanskrit
कविपरिचय
संस्कृतसाहित्ये सरलतया प्रवेशाय संस्कृतस्य च सञ्जीवनी सुधायाः पानाय आचार्याः चारुदेवशास्त्रिमहाभागः साहित्यसुधा इति ग्रन्थम् अरचयन् । तस्याः साहित्यसुधायाः पितृभक्तो श्रवणो मुनिः इति इतिहासवृत्तरूपः अंशः । स एव अंशः अत्र पितृसेवकः श्रवणकुमारः इतिनाम्ना पाठ्यांशभूतः । आचार्याः चारुदेवशास्त्रिमहाभागः वैयाकरण विद्वांसः संस्कृतक्षेत्रस्य सुपरिचिताः निजं जीवनं संस्कृतभाषायाः संस्कृतसाहित्यस्य च सफलसेवायै सलर्प्य संस्कुतजिज्ञासूनां कृते महतः उपयोगिनः शास्त्रग्रन्थान् व्यरचयन् । एतेषां महानुभावान । रचनासु व्याकरण चन्द्रोदयः, उपसर्गार्थचन्द्रिका, शब्दा पशब्दविवेक इत्यादयः ग्रन्थाः प्रमुखत्वेन गण्यन्ते । एते ज्ञानपीठपुरस्कार ग्रहीतुः संस्कृतविदुषः आचार्यसत्यव्रतशास्त्रिणः पितृचरणाः ।
श्रवणो वने पिपासितयोः पित्रोः पानार्थं जलम् आनेतुं रात्रौ नद्याः तटं जगाम । अस्मिन् एवावसरे दशरथो नृपः स्वप्रजावृत्तज्ञानाय परिभ्रमंस्तस्मिन्नेव वनोद्देशे समागच्छत् । बुग् – बुग् इति शब्दं श्रुत्वा च झटिति बाणममुञ्चत् । तेन च बाणेन जलम् आददानः श्रवणो हतः हा पितः । इत्यार्तनादं श्रुत्वा मनुष्योऽयं न गजः इत्यवधार्य राजा झटिति तं प्रदेशं गत्वापृच्छत् को भवान् ? इति । श्रवणोऽहं पित्रोर्जलार्थं अत्रागतः, त्वया चाकारणं हतः । एतत् पात्रं जलपूर्णं तस्य पित्रोः सकाशं नीत्वा शङ्कितयोऽपि सर्वं वृत्तम् ताभ्याम् अकथयत् । तेन बहुधा सान्त्वितावपि अनाश्वस्तौ राज्ञे शापं दत्वा कालधर्मम् अयाताम् ।
पितृसेवापरः श्रवणकुमारः Summary in English
Poet Introduction
To learn and understand Sanskrit easily, Charudeva sastri has written a book called Sahithya Sudha. Respected son, Sravana Kumara’s story was most praised in the book. The same story with the name ‘पितृसेवापरः श्रवणकुमारः, was told here. The author is a well known person in the Sanskrit field. He dedicated his life to Sanskrit language writings and was very helpful to those who were eager to learn Sanskrit through his writings Vykaranachandrodayam, Upasargardhachandrika, Sabdhapasabdhavivekam etc. were his main writings. He received Gnanapeeta Award.
Summary
One night Shravana went to a riverbank in the forest to bring water for his thirsty father. The same night, king Dasaradha was ! roaming around to know about the livelihoods of people in the same forest when he heard some sound from the riverbank. He immediately shot an arrow thinking it was an elephant instead, he heard a cry “O, Father!” Dasaradha immediately understood he shot an arrow at a man and went near him. He asked about the man’s where abouts.
The Shravana introduced himself and said that he I came there to get some water for his father. But his being killed without a reason. So, he asked, Dasaratha to take water to his father and died immediately, Dasaratha went to his home with the water. Then, he explained Sravana’s parents about what happened and consoled them in many ways but none worked. They cursed Dasaradha and died of the pain that his son is no more.
पितृसेवापरः श्रवणकुमारः Summary in Telugu
కవి పరిచయం
సంస్కృతమును తేలికగా నేర్చుకొనుటకు, అర్థము చేసుకొనుటకు చారుదేవ శాస్త్రిగారు సాహిత్యసుధ అను గ్రంథమును రచించిరి. మర్యాద కల్గిన కుమారుడు శ్రావణకుమారుని కథను గురించి ఆ పుస్తకంలో ప్రశంశించబడినది. అదే కథ ‘पितृसेवा परः श्रवणकुमारः’ పితృసేవాపరః శ్రవణకుమారః యథాతథంగా ఇక్కడ చెప్పబడినది. రచయిత సంస్కృత భాషకు తన జీవితమును అంకితమిచ్చెను. ఆయన రచనలు సంస్కృతము నేర్చుకొనదలచిన వారికి చాలా ఉపయోగముగా ఉన్నవి. వ్యాకరణ ఛందోదయం, ఉపసర్గ అర్థచంద్రిక, శబ్దపశబ్దవివేకం మొదలగునవి వారి ముఖ్య రచనలు. వీరికి సంస్కృత భాఫా సేవకుడిగాను జ్ఞానపీఠ పురస్కారం లభించినది.
కథా సారాంశము
ఒక రోజు రాత్రి శ్రావణుడు అడవిలోని నది ఒడ్డునకు తన తండ్రి దాహము తీర్చుటకు నీటికోసం వెళ్ళెను. అదే రోజు రాత్రి దశరథ మహారాజు గారు ప్రజల యొక్క జీవన విధానాన్ని తెలుసుకొనుటకు అదే అడవిలో తిరుగుచుండెను. అతడు నది ఒడ్డు నుండి శబ్దము విన్నప్పుడు బహుశ అది ఏనుగు చేయు శబ్దము అనుకొని వెంటనే ఒక బాణం వదిలేను. బదులుగా !” అని ఏడుపు వినబడెను. వెంటనే దశరథునకు తను ఒక మనిషికి గురిపెట్టెనని అర్థమైనది. వెంటనే అతని దగ్గరకు వెళ్ళెను.
దశరథుడు అతని వివరము అడిగెను. అప్పుడు శ్రావణుడు తన గురించి పరిచయం చేసుకుని తాను తన తండ్రి గారికోసం కొంచెం నీరు తీసుకుని వెళ్ళుటకు వచ్చెనని తెలియజేసేను. కానీ తాను ఏ కారణం లేకుండా చనిపోబోతున్నాడు. అందువలన అతడు దశరథుణ్ణి తన తండ్రికి మంచినీరు తీసుకుని వెళ్ళమని చెప్పి వెంటనే చనిపోయెను. అప్పుడు దశరథుడు శ్రవణుని ఇంటికి మంచినీరు తీసుకుని వెళ్ళెను. అప్పుడు ఆయన శ్రావణుని తండ్రికి ఏమి జరిగినదో వివరించెను. వారిని ఎన్నో విధాలుగా నచ్చజెప్పెను. కానీ ఇవి ఏమియు పనిచేయలేదు. వారు దశరథుడిని శపించి తమ కుమారుడు ఇక లేడన్న బాధతో చనిపోయెను.
अनुवादः (Translation) (అనువాదం)
कदाचित् सूर्यवंशीयो महाराजो दशरथः प्रजाः स्वप्रजा इव पालयन् मुनीनां वनमध्यम् अध्युषितानां वृत्तज्ञानाय निशीथ एवोत्थाय एकाकी सरयूतीरवर्तिनीम् अरण्यानीं जगाम । गत्वा च तत्रान्धकारेऽकाल एवैकतो जलेन पूर्यमाणस्य कुम्भस्य शब्दं शुश्राव । श्रुत्वा च कश्चित् उन्मत्तो द्विपो जलम् अवगाहत इति भ्रान्त्या धनुषि दीप्तं शरं सन्धाय शब्दं प्रति तद्वधाय चिक्षेप ।
Once upon a time, Dasaradha, one of kings of Suryavamsa was ruling the kingdom like people were his own children. One night, to findout the goods and bads of the saints living in the forest he went out alone. He went to the forest near the bank of river sarayu. At the same time, he heard something being dipped into the river. He thought it was an elephant and immediately shot an arrow in the directions of that sound.
ఒకానొకప్పుడు సూర్యవంశానికి చెందిన దశరథ మహారాజుగారు రాజ్యమును పరిపాలించుచుండెను. ఆయన ప్రజలందరినీ తన కన్న పిల్లలవలె చూచుకొను చుండెను. ఒక రోజు రాత్రి అడవిలో సాధువుల మంచి చెడులను తెలుసుకొనుటకు ఒంటరిగా అడవికి వెళ్ళెను. ఆయన సరయూనది ఒడ్డున గల అడవిలోనికి వెళ్ళెను. అదే సమయంలో నదిలో ఏదో మునుగుచున్న. శబ్దము వినెను. అది అడవి ఏనుగుగా భావించి ఆ శబ్దం వచ్చిన దిశగా బాణం వేసెను.
विद्धश्च तेनेषुणा कोऽपि तपस्वी हा तात ! हा मातः ! इति ब्रुवन् भूमावपतत् । मनुष्यस्येव स्वरसंयोग इति विज्ञाय राजा सहसैव तत्रोपगतो यतः शब्दः समागतोऽभूत् अपश्यच्च कुमारम् । को भवान् मया नृशंसेनाहत इत्येवं सकरुणं पृष्टः स प्रत्यवदत् राजन् ! श्रवणोऽस्मि नाम्ना । अत्र वने निवसता पितृसेवापरेण मया ते किम् अपराद्धं यदेवं पित्रोः कृते जलम् आददानं माम् अकारणं मर्मसु प्रहृतवान् असि । अयं ते बाणः प्राणान् मे हरिष्यतीति निश्चिम् अवेहि । अमोघारते बाणा इति हि प्रसिद्धः । कि करोमि ? आसन्न में मरणम् । न च स्वं मरणं शोचामि पितरौ तु शोचामि, यौ नेत्रान्धौ जार्णाङ्गौ विवशौ पिपसाकुलौ मां प्रतीक्षमाणावितो नातिदूरे तरुतले तिष्ठतः । जलं विना तौ कथं जीविष्यतः ? नूनं प्राणांस्त्यक्ष्यतः । अतस्त्वं तूर्णतरम् उपसृत्य तौ जलं पाययेत्यभ्यर्थये । माम् इदानीं मा शोचः । पितरौ मे विलम्बमानं मां शप्स्येते इति आशडितोऽस्मि । यतः ।
He immediately heard some person shouting “O Father ! O Mother !” The king immediately understood that he shot an arrow at a human and went near him and asked who he was and where he came from. You were hit by my arrow unnecessarily. The king asked the man sympathetically. He replied, “I sun Sravana. We live in this forest. I came here to get some water for my father, you shot me with your arrow without a reason. I am going to die. I heard that your arrows are very famous. I can’t do anything now. My end has come. But I’m not thinking about myself. I’m thinking about my old blind father. He’s waiting for me to bring some water. How can they live without water so, you stay silent and go to my parents and give them this vessel. They would curse me if I was late.”
దశరథ రాజుగారు వెంటనే “ఓ నాన్నా! ఓ అమ్మా! అన్న మాటలు వినెను. అతను ఆ వ్యక్తి వద్దకు వెళ్ళి అతనిని నీవెవరవు ? ఇక్కడకు ఎందుకు వచ్చావు ? అని అడిగెను. అనవసరంగా నీకు నా బాణము తగిలినది. రాజుగారు సానుభూతితో ఆ వ్యక్తిని అడిగెను. అప్పుడు “నేను శ్రావణుడను”. మేము అడవిలో నివశించుచున్నాము. నేను ఇక్కడికి మా నాన్నగారి కోసం కొంచెం నీరు తీసుకువెళ్లడానికి వచ్చాను. నీవు కారణం లేకుండా నీ బాణంతో నన్ను కొట్టినావు. నేను చనిపోవుచున్నాను. నీ బాణాలు చాలా గొప్పవని నేను విన్నాను. నేనిప్పుడు ఏమీ చేయలేను. నా చావు సమీపంలో ఉంది. కానీ నేను నా గురించి ఏమీ ఆలోచించుటలేదు. నేను మా ముసలి గుడ్డి అమ్మనాన్నల గురించి ఆలోచించుచున్నాను. ఆయన మా కోసం నేను నీరు తీసుకువస్తానని ఎదురు చూస్తూ ఉండి ఉంటారు. మంచినీరు లేకుండా వారెలా ఉండగలరు ? అందువలన నిశ్శబ్దంగా మీరు నా తల్లిదండ్రుల వద్దకు వెళ్ళి ఈ మంచినీటి పాత్రను ఇవ్వండి. మీరు ఆలస్యం చేసినట్లయితే వాళ్ళు నన్ను శపిస్తారు” – అని ఆ వ్యక్తి చెప్పెను.
पुत्राचारेण संविग्रौ पितरौ यदि शोचत: ।
नूनं तु नरके वासरतस्येति प्रतिशुश्रुमः ॥
तेन त्वम् इतोऽविलम्बितं गत्वा मम ताताय यदत्र वृत्तं तन्निवेदय, तं प्रसादय मां च विशल्यं कुरु इत्येवं उक्तो नृपो ताम्यतस्तस्य बाणम् उदहरत्, स च प्राणान् अत्यजत् ।
“So, you go to him without any late, tell him what had happened here. Console them and let me die without this arrow in my body.” Then Dasaradha took the arrow out of him Sravana died immediately.
“కాబట్టి ఎటువంటి ఆలస్యం చేయక నీవు అక్కడికి వెళ్ళి ఇక్కడ ఏమి జరిగినది చెప్పండి. వారికి నచ్చ చెప్పండి. ఇక నన్ను ఈ బాణం నా శరీరంలో లేకుండా చావ నివ్వండి.” అని శ్రావణుడు చెప్పెను. అప్పుడు దశరథుడు శ్రావణుని శరీరము నుండి బాణమును తీసివేసెను. వెంటనే శ్రావణుడు చనిపోయెను.
ततो राजा जलपूर्णं घटम् आदाय कम्पमानगात्रः तत्स्थानं प्रति गन्तुं प्रवृत्तः । गच्छंश्चात्मकृतं ब्रह्महत्यारूपं महत् पापम् अनुध्यायन्नात्मानं धिक्कुर्वाणः शापभीतः कथं कथमप्यन्धौ वृद्धतापसौ तावुपगतः ।
Then, the king took the water vessel and started going to the place with shivering voice. Realising the murder he had done, he started hating himself and was afraid if the parents would curse him. With these thoughts in his mind, he went to the blind couples place.
అప్పుడు దశరథ మహారాజు ఆ నీటి పాత్ర తీసుకుని శ్రావణుని తల్లిదండ్రులు ఉన్న ప్రదేశానికి వణుకుతున్న స్వరంతో బయలుదేరెను. తను చేసిన హత్యకు తనను తానే ద్వేషించుకొనుచుండెను. శ్రావణుని తల్లిదండ్రులు తనను శపించెదరని భయపడుచుండెను. తన మనస్సులో ఈ ఆలోచనలను పెట్టుకుని అతడు గుడ్డి దంపతులున్న చోటుకు వెళ్ళెను.
तस्याशब्दं श्रुत्वा श्रवणजनकोऽप्यभाषत – किं चिरयसि मे कथं नाभिभाषसे ? इति वारं वारं व्याहृत्व विरते तस्मिन् परं लज्जितो दशरथो भीतभीतः सगद्गदम् उवाच भोस्तपस्विनौ ! नाहं श्रवणः, अहम् अस्मि तस्य निहन्ता दशरथो नाम पापात्मा अयोधयाधिपः ।
Hearing to the sound of his feet. Sravana’s father asked why he was late and asked him to give him water ‘Why are you not saying a word ?” asked the blind father repeatedly. Then Dasaratha shamefully with shivering voice replied, “O saints ! I’m not Sravana. I am the sinful person who killed your son. Dasaradha, the king of Ayodhya.
దశరథుని అడుగుల శబ్దం వినగానే “ఎందుకు ఇంత ఆలస్యమైనది ? నాకు మంచినీళ్ళు ఇవ్వు” అని శ్రవణుని తండ్రి అడిగెను. నీవు ఎందుకు మాట్లాడటం లేదని గుడ్డి తండ్రి మరలా అడిగెను. అప్పుడు సిగ్గుతో వణుకుతున్న స్వరంతో దశరథ మహారాజు “ఓ సాధువులారా ! నేను శ్రావణుడను కాను. నేను పాపిని, నేను నీ కుమారుడిని చంపిన వాడను. నేను అయోధ్యను పాలించుచున్న దశరథుడను.” అని చెప్పెను.
श्रुयतां कथं स व्यसनम् उपेतः । नक्तं तमसि तेन पूर्यमाणस्य कुम्भस्य शब्दं श्रुत्वा मया हस्तिन एष शब्द इति मिथ्या गृहीतः तेन श्रवणो वक्षसि ताडितः प्राणैश्च विना सद्यश्च बाणमोक्षः कृतः तु कृत इति । अयम उदकुम्भः जलं पीत्वा पिपासां शमयतं कृतापराधं च मां मर्षयतम् । अज्ञानकृतोऽयम् अपराध इति क्षमाम् अर्हति । क्षमा हि महात्मनां भूषणम् ।
I will explain how your son died. It was dark night and some-thing dipped into water. I thought it was an elephant and shot an arrow. It hit Sravana’s vakshasthala and he died. The here, take this water and forgive me for the mistake I did unknowingly. Forgiveness is in the nature of great souls.
నేను మీకు మీ కుమారుడు ఎలా చనిపోయెనో వివరించెదను. ఇది రాత్రి సమయం. ఏదో నదిలో మునుగుచున్న శబ్దం వినబడినది. నేను అది ఏనుగు అయి ఉంటుందేమోనని భ్రమపడి బాణం వదలితిని. అది శ్రావణుని వక్షస్థలంలో తగిలి అతడు చనిపోయెను. ఇవిగో ఇక్కడున్న ఈ నీటిని తీసుకుని నేను తెలియక చేసిన తప్పును క్షమించండి. గొప్ప ఆత్మ కలిగిన వారికి క్షమాగుణం సహజంగానే ఉంటుంది అని చెప్పెను.
किञ्च । अतीतं मा शोचतम्, पुत्रवद् अहं युवां सेविष्ये यावज्जीवं युवयोराज्ञाकरो भूत्वा यथासमीहितं चेष्टिष्ये इत्येवं राज्ञो भाषितं श्रुत्वापि न तौ शान्तिं लभेते, परं दशरथस्यैकैकम् अप्यक्षरं पुत्रवियोगेन खण्डित हृदययोस्तयोः क्षते क्षारप्रक्षेप इव भवति । अथ स राजा तौ तापसौ तं प्रदेशम् आनाययत् यत्र तयोः श्रवणो मृतोऽशेत । प्रज्ञाचक्षुषोस्तयोः प्रज्ञापि प्रनष्टा, न हि तौ किम् इदानीं करणीयम् इति विचारयितुं पारयतः । एकतो निर्जनं वनम् अपरतो नेत्रान्धौ अथैकपुत्रौ तस्याप्येवं मरणम्, महतीयम् अनर्थपरम्परा इत्येवं विचार्य मुहुर्मुहुस्तौ मुक्तकण्ठम् अरुदिताम्, मोहं चागच्छताम्
Don’t think about anything else. I will look after you like my own parents. I will follow your words. Even though Dasaradha tried to console them in many ways none worked. Then, king took them to the place where Sravana died. They lost their rationality after reaching that place they cried breathlessly for a very long time and I became unconscious. They regained their consciousness and starded speaking.
ఇంకా మీరేమీ ఆలోచించవద్దు. నేను మిమ్మల్ని నా స్వంత తల్లిదండ్రులుగా చూచుకుంటాను. నేను మీ మాటల్ని వింటాను. ఈ విధంగా ఎన్నోసార్లు వారిని నచ్చచెప్పినప్పటికీ ఏమియూ పని చేయలేదు. ఆ తర్వాత వారిని శ్రావణుడు చనిపోయిన ప్రదేశమునకు తీసుకువెళ్ళెను. వారు అక్కడ తమ సహనాన్ని కోల్పోయిరి. వారు శ్వాస ఆడనంతవరకూ చాలా సమయం ఏడ్చి స్పృహ తప్పి పడిపోయిరి. వారు తిరిగి స్పృహలోనికి వచ్చి మాట్లాడసాగిరి.
ततस्तौ समाश्वस्य – हा पुत्रक ! हा तात ! हा अन्धयोर्यष्टे क्क गतोऽसि नौ विहाय । किम् इदं नाभिवादयसे न चाभिभाषसे । किम् इति भूमौ शेषे ? वत्स ! किं कुपितोऽसि । कथं नालिङ्गसि पुत्र ! कथं वा नौ प्रतिवचनं न ददासि। को वा नौ कन्दमूलफलान्याहृत्य भोजयिष्यति न पुनः कदाप्येवम् अकाले जलादिनिमित्तं त्वां प्रेषयिष्यावः इत्येवं बहुविधं करुणम् आक्रन्दताम् ।
“O son ! where did you go, leaving your blind parents alone ? Won’t you talk to us ? Why are you angry with us ? Why are you not speaking who will bring us the food ? We will never send you again for water come back to us”. They talked to their dead son in many ways crying.
“ఓ కుమారా! నీవు నీ గుడ్డి తల్లిదండ్రులను ఒంటరిగా వదిలివేసి ఎక్కడికి వెళ్ళితివి ? నీవు మాతో మాట్లాడవా ? నీకు మాపై ఎందుకు కోపం వచ్చినది ? నీవు ఎందుకు మాట్లాడవు ? ఇప్పుడు మాకు భోజనం ఎవరు పెడతారు ? నిన్ను నీరు తెమ్మని మరలా ఎప్పటికీ పంపంలే. మా వద్దకు రా.” ఇలా శ్రావణుని తల్లిదండ్రులు చనిపోయిన శ్రావణునితో ఏడుస్తూ ఎన్నో విధాలుగా మాట్లాడుచుండిరి.
अथ दशरथेन सान्तिवतस्तपस्वी दीर्घम् उष्णं च निश्वस्य पुनरवदत् राजन् ! यदेकपुत्रं माम् अपुत्रम् अकरोः तेन त्वम् अपि पुत्रशोकेन कालं करिष्यसि । यस्माद् अज्ञानाद्धतस्त्वया मुनिः तस्मात् त्वां ब्रह्महत्या न स्प्रक्ष्यति – इत्युक्त्वा स विरराम ।
Then realising that their son died, they started speaking to Dasaradha “You killed our only son. You will also die from sadness caused by your son without any reason. You killed my son unknow-ingly. So, you won’t have any bad signs on you”. They cursed him and died there.
తన కుమారుడు చనిపోయాడు అని నిర్ధారణకు వచ్చిన తర్వాత వారు దశరథునితో మాట్లాడసాగిరి. “నీవు నాకున్న ఒక్కగానొక్క కుమారుణ్ణి చంపినావు. నీవు కూడా నీ కుమారుని కారణంగా కల్గిన దుఃఖంతోనే ఏ కారణం లేకుండా చనిపోతావు. నీవు తెలియక నా కుమారుణ్ణి చంపావు. కాబట్టి కొంచెం చెడు సంకేతాలు నీపై ఉండవు. కానీ నీవు కూడా మా వలె పుత్రశోకంతో చనిపోతావు అని వారు అతనిని శపించి అక్కడే చనిపోయిరి.
ततस्तन्मिथुनं चितां देहम आरोप्य स्वर्गम् अभ्ययात् । श्रवणपितुस्तानि वाक्यानि जाग्रतः स्वपतो वा दशारथस्य कदापि हृदयान्नापायन् । रामवनगमनसमये तु तानि मूर्तिमन्ति भूत्वातिष्ठन् । रामविरहेणैव कुरर इव विलपन् स प्राणान् मुमोच । सत्यम् `उक्तम्-
Then the king placed a pyre for the couple and sent them to heaven. But his father’s curse remained in his heart forever. When Rama was going for exile he remembered all of it again. He died of the sadness that Rama was leaving him. The curse had gotten real.
అప్పుడు రాజుగారు ఆ దంపతులకు చితిపేర్చి వారిని స్వర్గమునకు పంపెను. కానీ శ్రావణుని తండ్రి శాపము తన హృదయంలో ఎప్పటికీ మెదులుతూనే ఉండెను. రాముడు అడవులకు వెళ్ళుచున్నప్పుడు అతడు ఇదంతయు గుర్తుకు తెచ్చుకొనెను. రాముడు తనను వదిలి వెళ్ళుచున్నాడన్న దుఃఖంతో దశరథుడు చనిపోయెను. శాపం నిజమైనది.
यद् यद् आचरति धीमान् ज्ञानाद् अज्ञानतोऽपि वा ।
समयं प्राप्य तन्नूनं प्रसह्य फलवद् भवेत् ॥
A righteous person knowingly or unknowingly does any good or bad, he will face the same when the time comes.
న్యాయంగా ఉండే మనిషి తెలిసో తెలియకో చేసిన మంచో, చెడో తిరిగి సమయం వచ్చినప్పుడు దానిని ఎదుర్కొనును.