Srinivas

TS Board Telangana SCERT Class 6 Science Solutions 7th Lesson Separation of Substances Textbook Questions and Answers.

Separation of Substances – TS 6th Class Science 7th Lesson Questions and Answers Telangana

Improve Your Learning

Question 1.
Is It possible to separate sugar mixed with wheat flour ? If yes, how will you do it ? If powdered sugar is mixed with wheat flour, how do you separate them? (Conceptual Understanding) 8M
Answer:

1. Yes, it is possible to separate sugar mixed with wheat flour.
2. They can be separated by sieving, using a sieve with a proper pore – size. The flour particles are very fine and pass through the holes of the sieve. The sugar pa rticles being large are left on the sieve.
3. The mixture containing powdered sugar and wheat flour is dissolved in water. Sugar only dissolves. Flour does not dissolve. They are separated by filtration, using a filter paper. Flour remains in the filter paper. It is dried. We get the flour.

The sugar solution is slowly evaporated. Water evaporates. Sugar is left over in the dish. Thus, flour and sugar are separated.

Question 2.
Why is hand picking necessary after winnowing ? (Conceptual Understanding) 4M
Answer:

1. Some undesirable substances such as pieces of stones remain in rice or dal. After winnowing also they can be separated by hand picking.
2. This is possible because the particles of the undesirable substances are different from the food grains in colour, shape and size and easily identified with eye.
3. This method is convenient when the undesirable components are present in small quantities.

Question 3.
Srikar accidentally mixed mustard seeds with rice and salt. How can he separate them? (Experimentation andfield Investigation) 8 M
The separation is done in 3 steps:
Answer:

1. Mustard seeds are separated by sieving.
2. The mixture containing rice and salt is shaken with water, salt dissolves, leaving rice. They are separated by filtration using a filter paper. Rice collects on the filter paper.
3. Now the salt solution is carefully evaporated by crystallization process. Then water escapes, leaving the salt in the dish. Thus mustard seeds, rice and salt are separated from their mixture.

Question 4.
Which separation process is used when one component is in a mixture: (Conceptual Understanding) 8 M
(a) Heavier then the other?
Answer:
Winnowing

(b) Bigger than the other ?
Answer:
Hand picking

(c) Different shape and colour from the other ?
Answer:
Hand picking

(d) One is soluble in water and the other is not ?
Answer:
Filtration and then crystallization.

(e) One floats and the other sinks in water ?
Answer:
Decantation using a sieve. The floating substance collects in the sieve. The heavier substance remains in the container.

Question 5.
Visit a nearby dairy and report about the processes used to separate cream from milk. (Information Skills and Project) 2M
Answer:

1. Certain amount of milk is allowed into a container.
2. The container’s plug (spigot) is closed tightly at the bottom of container.
3. It is undisturbed for 24 hours.
4. Then plug is opened. It is observed that the skimmed milk (butter less milk) comes out, leaving the creamline floating at the top.
5. Once the milk layer becomes thik at the end, it is separated and collected from the container.

Question 6.
Divya suggested some methods to separate mixtures given below. Are they correct ? Find whether they are possible or not. Give reasons (Conceptual Understanding) 8M
(a) Pure water can be obtained from sea water by the process of filtration.
Answer:
Not possible.

Reason : Sea water contains many dissolved salts. These salts cannot be separated from water by filtration. •

(b) Cheese is removed from curdled milk by the process of decantation.
Answer:
Possible.
Reason : When milk curdles, it separates into solid and liquid parts. The solid part is separated from the liquid part, by decantation.

(c) Separation of sugar from tea can be done by filtration.
Answer:
Not possible.

Reason : Sugar dissolves in tea. So it cannot be separated by filtration.

Question 7.
Collect information from your parents regarding various methods used by us to clean food grains at home and prepare a chart to show them. (Students should collect information and prepare a chart). (Experimentation and field investigation) 4M
Answer:

Question 8.
We observe that Kerosene rises up in the wick of a lantern. Take a wick and put a spot of ink at one of its ends. Then dip the wick in Kerosene just as you had dipped the chalk in water in the chromatography activity. Will your experiment be successful in separating the colour ink spot. Try it. (Experimentation andfield investigation) 2M
Answer:
Different colour bands appear on the wick, after sometime.

Question 9.
Match the following and write sentences in your note book. (Conceptual Understanding / Asking questions and making hypothesis) 4M
Answer:

Question 10.
Draw a picture of article used for separation of mixture in your house. (Communication through drawing and model making) 4M
Answer:

Question 11.
Kiran observed his father separating husk and grains by winnowing method in the field and appreciated how wind flow helped in separation. On evaporation salt is formed from sea water. Isn’t it ? How would you appreciate (Appreciation and Aesthetic sense and values) 8 M
Answer:
(1) Kiran’s father stood on a high platform and allowed the mixture of grain and husk to drop slowly from the flat pan. The wind carried away the husk forward. The grains fell vertically downward. Thus a separate heap of grain is formed.

(2) Sea water is allowed to stand in shallow pits. Water gets heated by sunlight and slowly turns into water vapour and escapes out. (Process is called evaporation). In a few days, the water evaporates completely leaving behind solid salts (a mixture of salts). Common salt is thus obtained from this mixture of salts by further purification.

TS 6th Class Science 7th Lesson Notes – Separation of Substances

• We separate the components of mixtures for different purposes in our daily life.
• Items like tea, lemon juice, soil etc., contain more than one substance. So they are called, mixtures.
• There are natural mixtures, as well as man-made mixtures.
• We make use of several properties of the materials for separating the desired items from the mixture.
• An Example:
  • When a mixture of water, sand and mud is allowed to remain undisturbed for sometime, sand along with the mud settles down at the bottom of the container. These are called, sediments. This process of separation of sand and mud from water is called sedimentation.
• Mixture : Combination of more than one substance is called a mixture.
• Separation : We follow different methods to separate substances from a mixture. :
• Hand picking : The substances which are carefully chosen and separated by hand from the mixture is called hand picking.
• Winnowing : The method of separating the heavier material from the lighter material. Separating the substances in the mixture by wind or by blowing air is called winnowing.
• Sedimentation : The solid material that settles at the bottom of a liquid is called a ‘sediment, and the process is called sedimentation.
• Decantation : The process of separation of clear upper liquid from the sediment is called decantation.
• Sieving : It is a method used to separate fine particles from large particles in a mixture using sieve.
• Filtration : It is a process of filtering a substance.
• Crystallization : Crystallization is a process used to separate dissolved solid substances from a liquid.
• Distillation : The process used to remove impurities from water is called distillation.
• Sublimation : The process in which a substance changes directly from solid to gaseous form and vice-versa is called sublimation.
• Chromatography : The process of separating the components of mixture, by passing it through a material.

Telangana SCERT 8th Class Hindi Study Material Telangana Pdf 6th Lesson दिल्ली से पत्र Textbook Questions and Answers.

TS 8th Class Hindi 6th Lesson Questions and Answers Telangana दिल्ली से पत्र

प्रश्न :

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखाई दे रहे हैं?
उत्तर :
चित्र में एक संगणक है। इसके पर्दे (स्क्रीन) पर अंग्रेज़ी अक्षरों में “ई-मेइलि” दिखायी दे रहा है। इसकी “की बोर्ड” पर एक कबूतर चोंच में एक पत्र लिये खडा है।

प्रश्न 2.
कबूतर क्या कर रहा है ?
उत्तर :
कबूतर अपने मुँह में चिट्ठी रखकर पावों से कंप्यूटर को दबा रहा है।

प्रश्न 3.
इस चित्र से हमें क्या मालूम होता है ?
उत्तर :
इस चित्र से हमें समय में कितना परिवर्तन आया है मालूम होता है। पुराने जमाने में कबूतरों के द्वारा चिट्ठी भेजे जाते थे। लेकिन अब कंप्यूटर के द्वारा कुछ ही पलों में संदेश भेजे जाते हैं। विज्ञान की प्रगति हम इस चित्र में देख सकते हैं।

सुनो – बोलो :

प्रश्न 1.
पाठ के चित्र देखिए। किसी एक के बारे में बताइए।
उत्तर :
पाठ के चित्रों में मैं कुतुबमीनार के बारे में बताता हूँ।
कुतुबमीनार सबसे अच्छी इमारत है। यह बहुत पुरानी इमारत है। यह बहुत ऊँची मीनार है। इसकी ऊँचाई 280 फुट के करीब है। इसके ऊपर पहुँचने के लिए 379 सीढ़ियाँ हैं।

प्रश्न 2.
यह पत्र किसके बारे में है?
उत्तर :
यह पत्र यात्रा वर्णन के बारे में है।

पढ़ो :

अ. पाठ का दूसरा अनुच्छेद पढ़िए। दिल्ली के किस स्थान के बारे में बताया गया है? उसके बारे में दो वाक्य लिखिए।
उत्तर :
इस पाठ के दूसरे अनुच्छेद में दिली के कुतुब मीनार के बारे में बताया गया है। यह बहुत पुरानी इमारत है। यह बहुत ऊँचा मीनार है। गुलाम वंश के प्रथम सुल्तान कुतुबुद्दीन ऐबक ने इसे बनवाया था।

आ. पाठ के आधार पर दिये गये वाक्य के अगले वाक्य लिखिए।
जैसे – यह बहुत पुरानी इमारत है।
इसे देखकर में दंग रह गया।
उत्तर :
1. यह एक मजबूत और सुंदर किला है।
मुगल बादशाह शाहजहाँ ने इसे बनवाया था।
2. इसमें धूपघड़ी है।
सूर्य की किरणों के आधार पर यह यंत्र आपको सही –
सही समय बता देता है।
3. यदि संसार पर कहीं स्वर्ग है,
तो वह यहीं है, यहीं है, यहीं है।
4. इसकी ऊँचाई 280 फुट के करीब है।
इसके ऊपर पहुँचने के लिए 379 सीढ़ियाँ है।
5. मेरे आश्चर्य का ठिकाना न था।
मैं ने तो केवल इसे 26 जनवरी और 15 अगस्त के दिन
ही टी. वी. पर देखा था।

लिखो :

अ. नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

प्रश्न 1.
सनी ने पत्र क्यों लिखा होगा?
उत्तर :
सनी सकुशल दिल्ली पहुँच गया। इस समाचार को वह अपने पिताजी को देने और दिल्ली में उसने क्या – क्या देख लिये आदि के बारे में पिताजी को बताने सनी ने पत्र लिखा होगा।

प्रश्न 2.
दिल्ली में देखने लायक कौनसा स्थान अच्छा लगा और क्यों ?
उत्तर :
दिल्ली में देखने लायक स्थान कुतुबमीनार, लाल किला, जंतर मंतर, राष्ट्रपति भवन, संसद भवन, इंडिया गेट, लोटस टेंपल, अक्षरधाम, राजघाट, चिड़िया घर और शक्ति स्थल आदि देखने लायक स्थान हैं।

आ. इस पाठ का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
उत्तर :
यह एक “पत्र लेखन” पाठ है। सनी नामक एक लडका अपने पिताजी को अपनी दिल्ली यात्रा के बारे में वर्णन करते हुए एक पत्र लिखता है। पत्र में दिली़ी के बारे में वह इस प्रकार लिखता है।
दिल्ली में मौसम बहुत अच्छा है। सबसे पहले हमने कुतुब मीनार देखा। यह बहुत पुरानी इमारत है। यह बहुत ऊँचा मीनार है। गुलाम वंश के प्रथम सुल्तान कुतुबुद्दीन ऐबक ने इसे बनवाया था। इसकी ऊँचाई

280 फुट के करीब है। इसके ऊपर पहुँचने के लिए 379 सीढ़ियाँ हैं। उसके बाद हम लाल किला पहुँचे। यह लाल पत्थर से बना हुआ है। यह एक सुंदर एवं मजबूत किला है। मुगल बादशाह शाहजहाँ ने इसे बनवाया था। यहाँ एक स्थान है – “दीवन -ए -खास।” इसकी दीवार पर फ़ारसी की पंक्तियाँ लिखी है” यदि संसार में पृथ्वी पर कहीं स्वर्ग है, तो यही है, यही है , यही है।

इस किले के पास ही जामा मसजिद है। शाहजहाँ ने ही इसे बनवाया। पुराने भवनों में जंतर-मंतर भी देखने लायक है। इसे जयपुर के राजा मिर्जा राजा जयसिंह ने बनवाया। यहाँ एक धूपघड़ी है। हजरत निजामुद्दीन का दरगाह भी दर्शनीय स्थान है।
दिल्ली के आधुनिक भवनों में राष्ट्रपति भवन, संसद भवन, आदि उल्लेखनीय हैं। इंडिया गेट, अक्षर धाम मंदिर, लोटस टेंपल, संग्रहालय तथा चिड़ियाघर देखने योग्य हैं। हमने बापू की समाधि राजघाट भी देखा।

शब्द अंडार :

निम्न लिखित शब्दों को वाक्यों में प्रयोग कीजिए।
उत्तर :
कुतुब मीनार जामा मसजिद जंतर – मंतर

1. कुतुब मीनार : कुतुब मीनार को गुलाम वंश के प्रथम सुल्तान कुतुबुद्दीन ऐबक ने बनवाया। यह बहुत पुरानी इमारत है। इसकी ऊँचाई करीब 280 फुट और ऊपर पहुँचने के लिए 379 सीढ़ियाँ हैं।
2. जामा मसजिद : जामा मसजिद को भी कलाप्रेमी मुगल बादशाह शाहजहाँ ने बनवाया। यह एक पुराना मसजिद है यहाँ हजारों की संख्या में मुसलमान भाई नमाज़ पढ़ते हैं।
3. जंतर- मंतर : दिल्ली के पुराने भवनों में जंतर-मंतर भी देखने लायक है। इसे जयपुर के नरेश मिर्ज़ा राजा जयसिंह 1724 में बनवाया था।

सृजनात्मक अभिव्यक्ति :

आपके द्वारा की गयी किसी यात्रा की बात डायरी में लिखिए।
उत्तर :
मैंने अपने पिता को मेरी यात्रा के बारे में बताते हुए पत्र लिखा। अध्यापकों की देख – रेख में हमने सब कुछ देखा। वहाँ का मौसम बहुत अच्छा है। में ने दिल्ली में कुतुब मीनार, लालकिला, जामा मंसजिद, जंतर – मंतर, हजरत निजामुद्दीन का दरगाह, राष्ट्रपति भवन, संसद भवन, इंडिया गेट, लोटस टेंपल, संग्रहालय, चिडियाघर, राजघाट आदि देखें। यमुना की गोद में बसा यह भारत की राजधानी सबका मन मोह लोनेवाला शहर है। वहाँ के विशेष व्यंजन छोल भटूरे भी खाया है।

प्रशंसा :

सैर से मनोरंजन के साथ – साथ और क्या लाभ हैं ? बताइए।
उत्तर :
सैर से मनोरंजन के साथ – साथ कई लाभ हैं।
1. सैर करने से सामान्य ज्ञान की वृद्धि होती है।
2. चारित्रिक स्थलों का दर्शन करने से उनके बारे में हमें जानकारी मिलती है।
3. देश के प्रसुख स्थलों की यात्रा करने से देश की महानता का परिचय मिलता है।
4. सैर करने से हमारा उत्साह दुगुना होता है और मन भी अधिक उल्लास से भर जाता है।

भाषा की बात :

अ. नीचे दिये गये वाक्य पढ़िए।
दिल्गी में मौसम अच्छा है।
कुतुब मीनार पुरानी इमारत है।
लाल किला लाल पत्थर का बना हुआ है।
यह एक मजबूत और सुंदर किला है।
ऊपर दिये वाक्यों में अच्छा,पुरानी, लाल, एक, मजबूत और सुंदर जैसे शब्द संज्ञा और सर्वनाम की विशेषता बताते हैं। संज्ञा या सर्वनाम की विशेषता बतलाने वाले शब्द विशेषण कहलाते हैं। विशेषण के चार भेद हैं। वे हैं-
1. गुणवाचक विशेषण : जो विशेषण किसी संज्ञा या सर्वनाम के गुण, दोष, दशा, रंग, आकार, स्थिति आदि का बोध कराते हैं, गुणवाचक विशेषण कहलाते हैं। जैसे : रामू अच्छा लड़का है।
2. संख्यावाचक विशेषण : जो विशेषण वस्तु की संख्या बतायें, वे संख्यावाचक विशेषण कहलाते है। जैसे : मैदान में तीन लड़के हैं।
3. परिमाणवाचक विशेषण : जो विशेषण संज्ञा या सर्वनाम के परिमाण का बोध कराते हैं, उन्हें परिमाणवाचक विशेषण कहते हैं। जैसे : हम बहुत मेहनत करते हैं।
4. सार्वनामिक विशेषण : जो विशेषण सर्वनाम के रूप में रहकर संज्ञा को सूचित करते है, वे सार्वनामिक विशेषण कहलाते हैं। जैसे : हैदराबाद हमारा शहर है।

आ. पाठ में आये हुए तीन विशेषण शब्द ढूँढिए। वाक्य में प्रयोग कीजिए।
जैसे : पुरानी – यह बहुत पूरानी इमारत है।
उत्तर :
1. अच्छा : यहाँ का मौसम बहुत अच्छा है।
2. लाल : लाल किला लाल पत्थर का बना हुआ है।
3. बहुत : बहन जेनी को बहुत प्यार।

परियोजना कार्य :

अपने मनपसंद स्थान के चित्र इकट्टा कीजिए। उनके बारे में दो – दो वाक्य लिखिए।
उत्तर :

1. पहले चित्र में लाल किला है। यह दिल्ली में है। यह लाल पत्थर का बना हुआ है। यह एक मजबूत एवं सुंदर किला है। मुगल बादशाह शाहजहाँ ने इसे बनाया था।
2. दूसरे चित्र में जामा मसजिद है। यह लाल किले के पास ही दिह्ली में है। यह भारत की सबसे बडी मसजिद है। यहाँ हज़ारों संख्या में मुर्लमान भाई नमाज़ पढ़ते हैं। इसे भी शाहजहाँ ने बनवाया था।
3. तीसरे चित्र में जंतर-मंतर है। यह एक पुराना भवन है। यह भी दिल्ली में है। इसे जयपुर के नरेश मिर्जा राजा जयसिंह ने बनवाया।
4. चौथे चित्र में कुतुब मीनार है। यह दिली में है। यह बहुत पुरानी इमारत है। गुलाम वंश के प्रथम सुल्तान कुतुबद्दीन ऐबक ने इसे बनवाया था। इसकी ऊँचाई करीब 280 फुट और 379 सीढ़ियाँ हैं।
5. पाँचवे चित्र में लोटस टेंपल है। यह दिली में है। यह आधुनिक भवनों में एक है।
6. छठवें चित्र में बापू महात्मा गाँधी जी की समाधि है। इसे राजधाट कहते हैं। यह दिल्ली में है।
7. सातवें चित्र में गोट वे आफ़ इंडिया है। (इंडिया गेट) यह दिल्ली में है। यह देखने लायक है।

Essential Material for Examination Purpose :

I. पढ़ो

पठित – गद्यांश :
नीचे दिये गये गद्यांथ को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

1. हम परसों सकुशल दिल्ली पहुँच गये। हमारी यात्रा बहुत अच्छी रही। अध्यापकों ने हमारा बहुत ध्यान रखा। यहाँ मौसम अच्छा है। कल सुबह नाश्ता करके हम सब लोग दिल्ली की सैर के लिए निकले। सबसे पहले हमने कुतुब मीनार देखा। यह बहुत पुरानी इमारत है। इसे देखकर तो मैं दंग रह गया। बहुत ऊँचा मीनार है। अध्यापकनी ने हमें बताया कि गुलाम बंश के प्रथम सुल्तान कुतुबुद्दीन ऐबक ने इसे बनवाया था। इसकी ऊँचाई 280 फुट के करीब है। इसके ऊपर पहुँचने के लिए 379 सीढ़ियाँ हैं। इसके ऊपर चढ़ने पर चारों ओर का दृश्य बहुत्त सुंदर दिखायी देता है।

प्रश्न :
1. कुतुबमीनार कैसी इमारत है ?
2. कुतुबमीनार किसने बनवाया था ?
3. कुतुद्दीन ऐबक किस वंश का प्रथम सुलतान था ?
4. कुतुबमीनार की ऊँचाई कितनी है ?
5. कुतुबमीनार के ऊपर चढ़ने के लिए कितनी सीढ़ियाँ हैं ?
उत्तर :
1. कुतुबमीनार पुरानी इमारत है।
2. कुतुबमीनार कुतुद्दीन ऐबक ने बनवाया था।
3. कुतुब्द्दीन ऐबक गुमाल वंश का प्रथम सुलतान था।
4. कुतुबमीनार की ऊँचाई 280 फुट के करीब है।
5. कुतुबमीनार के ऊपर चढ़ने के लिए 379 सीढ़ियाँ हैं।

II. हम लाल किला पहुँचे। मेरे आश्चर्य का टिकाना न था। मैंने तो केवल इसे 26 जनवरी और 15 अगस्त के दिन ही टी.वी. पर देखा था। लाल क़िला तो लाल किला है। जैसा नाम वैसा क़िला। यह लाल पत्थर का बना हुआ है। यह एक मजबूत और सुंदर क़िला है। मुगल बादशाह शाहजहाँ ने इसे बनवाया था। यहाँ पर एक स्थान है – ‘दीवान – ए – ख़ास’। इसकी दीवार पर फारसी की पंक्तियाँ लिखी हैं, जिसका अर्थ है – यदि संसार में पृथ्वी पर कहीं स्वर्ग है, तो बह यहीं है, यहीं है, यहीं है। इसी क़िले के पास जामा मसजिद है। यह भारत की सबसे बड़ी मसजिद है। इसे भी कलाप्रेमी शाहजहाँ ने बनवाया था। यहाँ पर हजारों की संख्या में मुसलमान भाई नमाज़ पढ़ते हैं। पुराने भवनों में जंतर – मंतर भी देखने लायक़ है। इसे जयपुर के नरेश मिर्जा राजा जयसिंह ने बनवाया था।

प्रश्न :
1. लाल किला किस पत्थर से बना है?
2. लाल किला कैसा किला है?
3. लाल किला किसने बनवाया था ?
4. जंतर – मंतर को किसने बनवाया था ?
5. यह गद्यांश किस पाठ का है ?
उत्तर :
1. लाल क़िला लाल पत्थर से बना है।
2. लाल क़िला मजबूत और सुंदर क़िला है।
3. लाल क़िला मुगल बादशाह शाहजहाँ ने बनवाया था।
4. जंतर – मंतर को राजा जयसिंह ने बनवाया था।
5. यह गद्यांश “दिल्नी से पत्र” पाठ से है।

III. दिल्ली के आधुनिक भवनों में राष्ट्रपति भवन – तथा संसद भवन उत्लेखनीय है। यहाँ का इंडिया गेट, अक्षरधाम मंदिर, लोटस टेंपल, संग्रहालय तथा चिड़ियाघर भी देखने योग्य हैं। यहाँ पर हमने बापू की समाधि राजघाट भी देखा। अध्यापकजी ने बताया कि यमुना नदी की गोद में बसा यह शहर भारत की राजधानी ही नहीं बल्कि दुनिया के प्रसिद्ध नगरों में से एक है। यह नगर किसी का भी मन मोह लेता है। रात को हमने दिल्ली का विशेष व्यंजन छोले – भटूरे खाया। मुझे तो यहाँ बहुत मज़ा आया मैं परसों घर लौटूँगा।

प्रश्न :
1. दिल्ली के आधुनिक भवनों में किसका नाम उह्लेखनीय है?
2. बापू की समाधि कहाँ है ?
3. भारत की राजधानी कहाँ है?
4. दिल्ली किस नदी की गोद में बसा है?
5. दिल्बी में क्या – क्या चीज़ें देखने लायक हैं?
उत्तर :
1. दिल्ली के आधुनिक भवनों में राष्ट्रपति भवन तथा संसद भवन उल्लेखनीय है।
2. बापू की समाधि राजघाट में है।
3. भारत की राजधानी दिल्ली है।
4. दिल्ली यमुना नदी की गोद में बसा है।
5. दिली में इंडिया गेट, अक्षरधाम मंदिर, लोटस टेंपल, संग्रहालय तथा चिड़ियाघर देखने योग्य हैं।

अपठित – गद्यांश :
नीचे दिये गये गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

I. केरला राज्य में एक समय राजबर्मन नामक एक दयालू तथा चतुर राजा राज करता था। उसने अपने राज्य में अनेक ऐसी योजनाएँ चलाई जिससे उसका राज्य धन धान्य से परिपूर्ण हो गया। राजवर्मन का राज्य तो छोटा-सा ही था। परंतु वहाँ के लोग बहुत परिश्रमी तथा ईमानदार थे। अपने राजा की बे दिल से प्रशंसा करते थे। राजा का एक बेटा था रविवर्मन। वह अपने पिता का बहुत दुलारा था। सेखकों के लाड ने तो उसे बिगाड़ दिया था।

प्रश्न :
1. राजवर्मन कहाँ का राजा था ?
2. राजवर्मन कैसा राजा था?
3. राजवर्मन की योजनाओं का परिणाम क्या हुआ था ?
4. राजवर्मन की प्रजा कैसी थी ?
5. राजवर्मन के बेटे का नाम क्या था ?
उत्तर :
1. राजवर्मन केरला राज्य का राजा था।
2. राजवर्मन दयालु और चतुर राजा था।
3. राजवर्मन की योजनाओं का परिणाम हुआ कि उसका राज्य धन – धान्य से परिपूर्ण हो गया।
4. राजवर्मन की प्रजा परिश्रमी और ईमानदार थी।
5. राजवर्मन के बेटे का नाम रविवर्मन था।

II. पुत्र और तरु में भी भेद है, क्योंकि पुत्र को हम स्वार्थ के कारण जन्म देते हैं परन्तु तरु – पुत्र को तो हम परमार्थ के लिए ही बनाते हैं। ऋषि – मुनियों की तरह हमें बृक्षों की पूजा करनी चाहिए, क्योंकि बृक्ष तो द्वेषवर्जित हैं। जो छेदन करते हैं, उन्हें भी वृक्ष छाया, पुष्प और फल देते हैं। इसीलिए जो विद्वान पुरुष हैं, उनको वृक्षों का रोपण करना चाहिए और उन्हें जल से सींचना चाहिए।

प्रश्न :
1. पुत्र को हम किस कारण जन्म देते हैं ?
2. परमार्थ के लिए ही हम किसको बनाते हैं ?
3. हमें किनकी पूजा करनी चाहिए ?
4. द्वेषवर्जित क्या है?
5. वृक्षों का रोपण किन्हें करना चाहिए ?
उत्तर :
1. पुत्र को हम स्वार्थ के कारण जन्म देते हैं।
2. परमार्थ के लिए ही हम तरु -पुत्र को बनाते हैं।
3. हमें वृक्षों की पूजा करनी चाहिए।
4. वृक्ष द्वेष वर्जित हैं।
5. वृक्षों का रोपण विद्धान पुरुषों को करना चाहिए।

III. वर्तमान युग विज्ञान के नाम से जाना जाता है। आज इसकी विजय पताका धरती से लेकर आकाश तक लहरा रही है। सर्वत्र विज्ञान की महिमा का प्रचार – प्रसार है। म्नुष्य ने विज्ञान के द्वारा प्रकृति को जीत लिया है। आज मानब ने विज्ञान के द्वारा विद्युत बाष्प, मैस और कंप्यूटर की खोज करके संपूर्ण विश्व में अपनी विजय दुंदुभी बजाकर एक क्रांतिकारी परिवर्तन ला दिया है।

प्रश्न :
1. वर्तमान युग किस नाम से जाना जाता है?
2. सर्वत्र किसकी महिमा का प्रचार – प्रसार है ?
3. विज्ञान के द्वारा मनुष्य ने किसे जीत लिया है?
4. इस अनुच्छेद में किसके बारे में बताया गया है ?
5. मानव ने किसके द्वारा क्रांतिकारी परिवर्तन ला दिया ?
उत्तर :
1. वर्तमान युग विज्ञान के नाम से जाना जाता है।
2. सर्वत्र विज्ञान की महिमा का प्रचार – प्रसार है।
3. विज्ञान के द्वारा मनुष्य ने प्रकृति को जीत लिया है।
4. इस अनुच्छेद में विज्ञान के बारे में बताया गया है।
5. आज मानव ने विज्ञान के द्वारा विद्युत, बाष्प, मैस और कंप्यूटर की खोज करके क्रांतिकारी परिवर्तन ला दिया।

IV. सबेरे के समय मगर जल के पास रेत में लेटने और सोने के लिए आता है। जाड़ों में तो वह देर तक धूप लेता रहता है। मगर फागुन – चैत में अंडे देता है। अण्डे उसके बड़े – बड़े होते हैं। बह उनको रेत में गहरा गाड़ता है। साधारण तौर पर वह मछलियाँ खाता है। मुँह खोल लिया, पानी फुफकारता रहा, और मछलियों को निगलता रहा।

प्रश्न :
1. मगर जल के पास में लेटने तथा सोने के लिए किस समय आते हैं ?
2. किन दिनों में मगर देर तक धूप लेता रहता है ?
3. मगर के अंडे कैसे होते हैं?
4. साधारण तौर पर मगर किन्हें खाता है ?
5. मगर अंडे कब देते हैं?
उत्तर :
1. मगर जल के पास में लेटने तथा सोने के लिए सबेरे समय आते हैं।
2. जाडों में मगर देर तक धूप लेता रहता है।
3. मगर के अंडे बडे – बडे होते हैं।
4. साधारण तौर पर मगर मछलियाँ खाता है।
5. मगर फागुन – चैत में अंडे देता है।

II. लिखो :

लघु प्रश्न :

प्रश्न 1.
सनी को लाल किला देखने पर कैसा लगा होगा?
उत्तर :
सनी तो लाल किले को केवल 26 जनवरी और 15 अगस्त के दिन टी.वी. पर देखता था। लेकिन अब वह उसे प्रत्यक्ष देखने पर अश्चर्यचकित हुआ होगा।

प्रश्न 2.
लाल किले के बारे में अपने विचार बताओ।
उत्तर :
लाल किला देखने में बहुत अच्छा लगता है। इसका नाम जैसा लाल किला है, उसका रंग भी लाल है। लाल किला लाल पत्थर का बना हुआ है। यह एक मजबूत और सुंदर किला है। मुगल बादशह शाहजहाँ ने इसे बनवाया था।

प्रश्न 3.
किसी यात्रा से पहले हम क्या – क्या तैयारी करते हैं ?
उत्तर :
किसी यात्रा से पहले हमें उस स्थान से संबंधित जानकारी प्राप्त करना चाहिए। टिकट पहले ही आरक्षित करना ताहिए। आवश्यक चीजें जैसे कपडे,, साबुन, नारियल का तेल, दाँत मंजन आदि को अपने साथ ले जाना चाहिए। वहाँ के जान – पहचान वालों के फ़ोन नंबर लेना चाहिए।

प्रश्न 4.
लोटस टेंपल के बारे में लिखिए।
उत्तर :
यह दिल्ली में कल्काजी के पास है। यह देखने में कमल की तरह दीख पडता है। यह संगमरमर से बनायः गया मंदिर है। यह शांति, स्वच्छ और प्रेम का चिह्न है।
इसे रात में देखने से बहुत सुंदर लगता है। यह आधा खिला हुआ कमल के समान दीख पडता है। इसे 1986 में पूरा किया गया।

प्रश्न 5.
राजघाट के बारे में आप क्या जातते हैं?
उत्तर :
यह दिल्ली के देखने लायक रथानों में एक है। यहाँ हमारे जातिपिता बापू की समाधि है। उनके संस्मरणार्थ यहाँ एक ज्योति हमेशा प्रज्वलित रहती है। हर शुक्रवार को यहाँ बापूजी की स्मृति में प्रार्थना गीत गाये जाते है।

प्रश्न 6.
इंडिया गेट क्यों बनवाया गया ?
उत्तर :
पहले विश्व युद्ध में जो भारतीय जवान थे उनके यादगार में इंडिया गेट का निर्माण किया गया। यह “राजपथ” नई दिल्ली में स्थित है।

प्रश्न 7.
पत्र किसने किसे लिखा ?
उत्तर :
पत्र सनी नामक एक लडके ने अपने पिता को लिखा।

प्रश्न 8.
पत्र किस दिन और कहाँ से लिखा गया?
उत्तर :
पत्र दिनांक 20-09-2012 को सेक्टर 9 ए, नयी दिल्ली से लिखा गया।

प्रश्न 9.
पत्र में किन – किन स्थानों का उलेख हुआ है, उनके नाम लिखो।
उत्तर :
पत्र में दिल्ली के कई स्थानों का उल्लेख हुआ है। जैसे : कुतुब मीनार, लाल किला, दीवान-ए-ख़ास, जामा मसजिद, जंतर-मंतर, हजरत निजामुद्दीन का दरगाह, राष्ट्रपति भवन, संसद भवन, इंडिया गेट, अक्षरधाम मंदिर, लोटस टेंपल, संग्रहालय तथा चिड़ियाघर और राजघाट आदि।

III. सृजनात्मक अभिव्यत्ति :

प्रश्न 1.
सनी के इस पत्र का उत्तर देते हुए एक पत्र लिखो।
उत्तर :

हैदराबाद,
दि : ××××

प्यारे पुत्र सनी,
सप्रेम आशीर्वाद,
मैं और माँ, बहन जेनी सब यहाँ सकुशल हैं। में आशा करता हूँ कि तुम भी वहाँ सकुशल हो। तुम्हारा पत्र अभी – अभी मिला। पत्र पढ़कर मैं माँ और बहिन जेनी सब खुश हुए। तुम दिल्ली के सारे दर्शनीय स्थान देखने के कारण मुझे बहुत आनंद मिला। तुम्हें वहाँ अपने तबीयत का ख्याल रखना चाहिए। समय पर भोजन करना चाहिए। वहाँ से आते वक्त बहिन जेनी के लिए एक कोट ले आओ।

हितैषी पिता
××××

సారాంశము :

సెక్టర్ 9ఎ. కొత్త ఢిల్లీ,
తారీఖు : 10-05-2015.

పూజ్యులైన నాన్న (తండ్రి) గారికి,
సాదర (గౌరవ) నమస్కారములు.
మేము మొన్న సకుశలంగా (క్షేమంగా) ఢిల్లీ చేరితిమి. మా యాత్ర చాలా బాగున్నది. ఉపాధ్యాయులు మాపై మంచి శ్రద్ధ కనబరిచారు. ఇక్కడి వాతావరణం బాగున్నది. నిన్న ఉదయం అల్పాహారం తీసుకుని మేమందరం ఢిల్లీ విహారానికై వెళ్లితిమి. అన్నిటికంటే ముందు మేము. కుతుబ్మనార్ను చూచితిమి. ఇది చాలా పురాతనమైన కట్టడము. దీనిని చూసి నేను ఆశ్చర్యచకితుడనైతిని. ఇది చాలా ఎత్తైన స్థంబము. మా ఉపాధ్యాయుడు ఇది గులాం వంశానికి చెందిన మొదటి చక్రవర్తి కుతుబుద్దీన్ ఐబక్చే నిర్మించబడినదని చెప్పెను. దీని ఎత్తు దాదాపుగా 280 అడుగులు. దీని పైకి వెళ్ళుటకు 379 మెట్లు కలవు. దీనిపైకి వెళ్ళినప్పుడు నాల్గువైపుల ఉన్న దృశ్యాలు ఎంతో అందంగా కన్పించును. అక్కడి నుండి మేము ఎర్రకోట వెళ్ళితిమి. నా ఆశ్చర్యానికి హద్దులు లేవు. నేను దీనిని కేవలం 26 జనవరి మరియు 15 ఆగస్టు తేదీలలో టీవీలో మాత్రమే చూచితిని. ఎర్రకోట అంటే ఎర్రకోటే. ఎలాంటి పేరో, అలాంటి కోటే. ఇది ఎర్రని రాతితో చేయ(నిర్మించ) బడినది. ఇది ఒక దృఢమైన మరియు అందమైన కోట. మొగలు చక్రవర్తి షాజహాన్ దీనిని నిర్మింపజేసెను. ఇక్కడ “దివాన్-ఎ-ఖాస్” అను ప్రదేశం కలదు. దీని గోడపైన పారసీక భాషలో వాక్యములు వ్రాయబడి ఉన్నవి. దీని అర్ధమేమి అనగా ప్రపంచంలో ఎక్కడైనా ఈ భూమిపైన అందమైన స్వర్గం ఉన్నదంటే అది ఇక్కడే ఉంది, ఇక్కడే ఉంది, ఇక్కడే ఉంది.
ఈ కోట దగ్గరే జామా మసీదు ఉన్నది. ఇది భారతదేశంలోనే అతిపెద్ద మసీదు. ఇది కూడా కళా ప్రేమికుడైన షాజహాన్ చేత నిర్మింపబడినది. ఇక్కడ వేల సంఖ్యలో మహ్మదీయ (ముస్లిం) సోదరులు నమాజు చదువుతారు. పురాతన భవనాలలో జంతర్-మంతర్ కూడా చూడదగినది. దీని జయపూర్ మహారాజు మీర్జారాజా జయసింహ్ నిర్మింపజేసెను. దీనిలో ఎండ గడియారం కలదు. సూర్యకిరణాల ఆధారంగా ఈ యంత్రం మనకు సరియగు సమయాన్ని తెలియజేస్తుంది. హజరత్ నిజాముద్దీన్ దర్గా కూడా చూడదగినది..
ఢిల్లీలోని ఆధునిక భవనాలలో రాష్ట్రపతి భవనం మరియు పార్లమెంటు భవనం ఉదహరించ (పేర్కొన) దగినవి. ఇక్కడ ఉన్న ఇండియా గేట్, అక్షర్గామ్ మందిరం, లోటస్ టెంపుల్ (గుడి(మందిరం)), మ్యూజియం (వస్తు సంగ్రహాలయం) మరియు జంతు ప్రదర్శనశాల కూడా చూడదగినవి. ఇక్కడ మేము బాపూ (గాంధీజీ) సమాధి రాజట్ను కూడా దర్శించితిమి.
యమునా నది ఒడ్డున ఉన్న ఈ పట్టణము భారతదేశ రాజధాని మాత్రమే కాదు ప్రపంచంలోని ప్రసిద్ధి చెందిన నగరాలలో ఒకటని మా ఉపాధ్యాయుడు చెప్పెను. ఈ నగరము ఎవరి మనస్సునైనా మోహింపజేస్తుంది. రాత్రిపూట ఢిల్లీకి చెందిన విశేష వంటకం ‘చోలే-భటూరే’ని తిన్నాము. నాకు ఇక్కడ చాలా మజా కల్గినది. నేను ఎల్లుండి ఇంటికి తిరిగి వస్తాను.
అమ్మగారికి నా ప్రణామములు (నమస్కారములు) మరియు సోదరి జెనీకి ముద్దులు.

మీ కుమారుడు
సనీ

वचन :

• किला – किले
• पंक्ति – पंक्तियाँ
• नगर – नगर
• अध्यापक – अध्यापक
• किरण – किरणें
• दृश्य – दृश्य
• समाधि – समाधियाँ

लिंग :

• पिताजी – माताजी
• सम्राट – सम्राजी
• पति – पद्नी
• पुत्र – पुत्री
• अध्यापक – अध्यापिका
• बादशाह – बेगम
• राजा – रानी
• भाई – बहन
• बेटा – बेटी
• माँ – बाप

उल्टे शब्द :

• बहुत × कम
• पहले × बाद में
• ऊँचा × नीचा
• सुंदर × असुंदर
• पृथ्वी × आकाश
• लायक × ना लायक
• योग्य × अयोग्य
• प्यार × द्वेष
• अच्छा × बुरा
• पुराना × नवीन, नया
• प्रथम × आखिर
• चढ़ना × उतरना
• स्वर्ग × नरक
• सही × ग़लत
• प्रसिद्ध × अप्रसिद्ध
• सुबह × शाम
• पुरानी × नयी
• बनना × बिगडना
• मजबूत × कमजोर
• कला प्रेमी × कला द्वेषी
• आधुनिक × प्राचीन
• नहीं × हाँ

उपसर्ग :

• सादर – सा
• कला प्रेमी – कला
• सकुशल – स
• राष्ट्रपति – राष्ट्र
• विशेष – वि

प्रत्यय :

• ऊँचाई – आई
• आधुनिक – इक
• राष्ट्रपति – पति
• प्रेमी – ई
• उल्लेखनीय – ईय
• चिड़ियाघर – घर
• दर्शनीय – ईय
• कलाप्रेमी – प्रेमी

संधि विच्छेद :

• सादर = स + आदर
• ऊँचाई = ऊँच + आई
• अक्षरधाम = अक्षर + धाम
• सकुशल = स + कुशल
• उल्केखनीय = उल्हेखन + ईय
• संग्रहालय = संग्रह + आलय

पर्यायवाची शब्द :

• पूज्य – पूजनीय, आदरणीय
• यात्रा – सफ़र
• वंश – कुल
• पत्र – खत
• प्यार – प्रेम, मुहब्बत
• पिताजी – बाप, नाना
• मौसम – ऋतु
• आश्चर्य – अचरज
• कल – यंत्र
• प्रणाम – नमस्कार
• अध्यापक – गुरु
• पुराना – प्राचीन
• माता – माँ

वाक्य प्रयोग :

1. बनवाना – ताजमहल को शाहजहा ने बनवाया।
2. परसों – परसों मैं जबलपुर जाऊँगा।
3. प्रसिद्ध – दिक्ली विश्व के प्रसिद्ध नगरों में एक हैं।
4. प्रणाम – हमें गुरुं जी को आदर भाव के साथ प्रणाम करना चाहिए।
5. दर्शनीय – तिरुपति दर्शनीय पुण्यक्षेत्र हैं।

वाक्य प्रयोग :

1. ध्यान रखना = देखभाल करना
माँ बच्चों के ध्यान रखने में समय बिताती है।
2. दंग रहजाना = चकित रह जाना
गोलकोंडा को देखकर मैं दंग रह गया।
3. मनमोह लेना = अच्छा लगना, आकर्षित करना।
लाल किला सबका मन मोह लेता है।
4. आश्चर्य का टिकाना न रहना = अत्यधिक आश्चर्य चकित होना
दिल्ली के दर्शनीय स्थानों को देखकर मेरे आश्चर्य का ठिकाना न रहा।

शब्दार्थ (అర్ధములు) (Meanings) :

TS Board Telangana SCERT Class 6 Science Solutions 6th Lesson Habitat Textbook Questions and Answers.

Habitat – TS 6th Class Science 6th Lesson Questions and Answers Telangana

Improve your learning

Answers to Questions given at end of the lesson

Question 1.
What is a habitat? (Conceptual Understanding) 2M
Answer:
Habitat is a dwelling place for plants and animals that gives them optimum conditions of life.

Question 2.
Name some plants and animals that live in terrestrial habitat. (Conceptual Understanding)2 M
Answer:
Examples of terrestrial plants: Neem, mango, jasmine, guava, apple, orange, lemon tree, grapes etc. Terrestrial animals : Tiger, lion, sheep, cow, cat, dog, donkey, monkey etc.

Question 3.
Why can’t fish live on land?
Answer:
Body of the fish is adjusted to water habitat. Living habits of fish are only helpful to the water life. The respiratory organs of fish are ‘gills’ which are helpful to take oxygen dissolved in water. It can’t take oxygen in the air with its gills. So fish cannot live on land.

Question 4.
“Animal skin is a habitat for some organisms.” What do you understand by this statement ? (Conceptual Understanding) 2M
Answer:
1) We often find some microbial organisms and insects on animal bodies and on human bodies. (Man is also an animal scientifically)
2) So, animal skin is the habitat for some organisms.

Question 5.
Identify the habitat in which the following live. More than one organism may be present in one habitat. (Use information given in the help box) (Conceptual Understanding) 4M
(Our intestine, pond margin, kitchen, garden, tree, underground, grass)
(or)
Write about different habitats around us.
Answer:

1. Our intestine : Bacteria, hookworms
2. Pond margin : Several green grasses, frogs, cranes, crabs etc.
3. Kitchen : Cockroaches, lizards, rats, ants, flies, bacteria etc.
4. Garden : Rats, bees, butterflies, ants, flies, earthworms etc.
5. Tree : Bees, wasps, moths, squirrels
6. Underground : Snakes, rats, earthworms, crabs etc.
7. Grass : Bacteria, grasshoppers etc.

Question 6.
What happens if a habitat is disturbed or destroyed ? (or) (Asking questions and making hypothesis) 4M What will happen if we do not protect the habitats of the plants and animals?
Answer:
If a habitat is disturbed or destroyed, the living world in that habitat is also disturbed. Destroying particular habitat affects balance in the habitat. Plants and animals living in that habitat may suffer from all the living problems. Pollution or natural problems will be seen in the habitat.

Animals may suffer from lack of food, oxygen and shelter. Plants lose their capacity of getting necessary things for their lives. If these organisms are harmed, then it is indirectly harming ourselves. It disturbs our quality and better life.

Question 7.
Why do some animals change their habitat ?(Conceptual Understanding) 4M
Answer:
Animals change their habitat for the following reasons.

1. To search for suitable residing area.
2. To obtain food material from the new habitat.
3. To protect their lives from the enemies.
4. To save lives from the natural disasters like cyclones, earth quakes etc.
5. Animals change their habitat to live with their same animal races also.

Question 8.
Observe a spider in its web and write how a spider shares its habitat. (Experimentation andfield investigation) 4 M
Answer:

1. Spider is a unique insect in the animal kingdom.
2. Naturally it lives in undisturbed areas like corners of the houses, house roofs, and in old buildings.
3. To make a shelter it releases saliva in the form of threads. The thread like structures released by a spider form a web.
4. At the centre of the web the spider performs some of its activities.
5. The web is used for protecting the spider from enemies, helps in taking rest and to capture its prey.

Question 9.
Collect a hydrilla plant. Put it in a glass of water and observe for a week. How does it grow ? (Information Skills and Project) 4 M
Aim : To observe the growth of the hydrilla plant in water.

Requirements : Hydrilla plant, glass, water.

Procedure : Hydrilla plant is collected and is placed in a glass of water. The entire preparation is kept undisturbed for one week.

Observation : The appearance of new small branches on the main stem of the hydrilla plant. Though it is partly merged in the water it shows growth. Inference: Hydrilla is a water plant and a submerged plant. It depends on water and carbon dioxide to make food material.

Question 10.
Take a map of Telangana and colour the areas where mangroves grow. (Communication through drawing and Model making) 4M
Answer:
Mangroves grow only on the shore of seas and oceAnswer: I think we don’t find mangroves in Telangana state as there is no sea coast.

Question 11.
“I am a living being. I have four legs. I live in water and also on land” say who am I ? And guess who are there in my habitat along with me. (Asking questions and making hypothesis) 4M
Answer:

1. Frog is a four legged animal that lives in water and on land. So, it is called “Amphibian”.
2. Frog utilises both water and land habitats.
3. When it is in water (aquatic) habitat it feeds on small insects. Fish, snails, crabs, turtles, water snakes, insects and some water creatures are seen along with frog in the water habitat.
4. When it is on land (terrestrial) habitat there also it feeds on small insects. Land snakes, insects, rats etc., are seen along with the frog on the land habitat.

Question 12.
Write your experiences with your pet dog / cat / cow etc., that shows its affection on you. (Appreciation and Aesthetic sense / values) 8 M
(Or)
Sagar says “pet animals show love on us”. How do you justify his statement?
Answer:
Since ancient times man has domesticated so many animals. Cow, dog, cat, sheep, goat, buffalo, horse etc., are some of the examples of such pets or domesticated animals. They show a lot of affection on us in many ways. Some of the qualities of dog that I have experienced with.

1. Dog is highly faithful animal towards me. .
2. In the evenings I play with it in the ground for recreation.
3. When I forget my things anywhere else in my house it brings them to me.
4. Surprisingly it identifies all our family members when we come home from outside.
5. During nights it works like a security guard. If any stranger comes to our home premises it alerts and barks at them.
6. My pet dog licks my feet, waves its tail, sits near me and walks with me.

Question 13.
Raziya doesn’t want to disturb squirrels that eat fruits on guava tree at her house. Why does she do so? (Appreciation and Aesthetic sense and values) 8M
Answer:

1. Raziya has taken a great decision not to disturb squirrels.
2. She allows those beautiful creatures into her garden habitat.
3. Tree is a good habitat for so many animals.
4. We should give a chance to every creature to live in their habitats
5. We should remember that there is an inter dependence of organisms.
6. Squirrels and other birds help for the growth of new plants by their droppings.
7. Squirrels have the habit of storing the nuts and seeds and forgetting them. Such nuts and seeds grow into plants after sometime.

Question 14.
Prepare a map that represents different habitats which exist in your school. (Communication through drawing and model making) 4M

Note : Students have to design the above diagram based on their school and its surroundings.

Question 15.
Prepare an article to deliver a speech in Literary Association meeting on “Animals also have a right to live”. (Application to daily life concern and Biodiversity) (4 M)
Answer:
Speech : Respected class teacher and dear friends ! Today, I want to share my feelings about the animals’ right to live. Man is a social animal along with other animals on this planet. Man should love other animals as he loves himself. We feel that we have a right to live like anything at any cost. Then why shouldn’t other animals have the same rights as we have. It is a must to see the animals enjoy their rights to live along with us.

Importance of Animal rights and protection:

• Animals are partners of our habitat. They also have a right to live.
• We people are encroaching on their habitats.
• If we cut a tree, birds that live on it lose their nests and fall in danger.
• We often see dogs, cows, monkeys suffering from lack of food and shelter.

What should we do ?:
Every one should discriminately think about other animals and their rights to live in nature. To maintain perfect balance of the nature we should see that all the creatures must be protected from dangers.

BLUE CROSS is a voluntary organisation to work for animal rights and protection. With such voluntary organisation we should get awareness on conserving the animals and their lives. One who loves other creatures knows the true value of love. Hope you agree with me. Thank you for listening to my speech.

Question 16.
Pictures of different kinds of plants and animals which live in plants and lakes in our surroundings are given below for you. Try to know their local names with the help of your teacher and write them in your note book.
Answer:

TS 6th Class Science 6th Lesson Notes – Habitat

• It is difficult to study the needs of each organism separately, so usually we study them collectively according to the habitat.
• Tree, pond, house are some examples of habitats.
• Temperature, moisture, air, water, food, shelter are the components of a habitat.
• All habitats may be broadly grouped into terrestrial (land) and aquatic (water).
• Several kinds of plants and animals share the same habitat.
• Habitats show the diversity of nature.
• Habitat : Habitat is a dwelling place for plants and animals that gives them optimum conditions of life.
• Terrestrial : The habitat of land is terrestrial.
• Aquatic : The habitat of water is aquatic.

శతకసుధ TS 6th Class Telugu 5th Lesson Questions and Answers Telangana

బొమ్మను చూడండి – ఆలోచించండి – మాట్లాడండి

ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
ఈ బొమ్మలో ఎవరెవరున్నారు ?
జవాబు.
ఈ బొమ్మలో గురువు, నలుగురు శిష్యులు ఉన్నారు.

ప్రశ్న 2.
గురువుగారు ఏం చెప్తున్నారు ?
జవాబు. గురువుగారు పద్యాలు చెప్తున్నారు.

ప్రశ్న 3.
మీకు తెలిసిన ఒక పద్యం చెప్పండి.
జవాబు.
అక్కరకు రాని చుట్టము
మ్రొక్కిన వరమీని వేల్పు మోహరమున దా
నెక్కిన బారని గుర్రము
గ్రక్కున విడువంగ వలయు గదరా సుమతీ!

ఆలోచించండి – చెప్పండి (TextBook Page No. 46)

ప్రశ్న 1.
ఇతరులు తనను పొగిడితే పొంగి పోకుండా ఉండాలని కవి అన్నాడు కదా! అట్లా ఎందుకన్నాడో చెప్పండి.
జవాబు.
ఎవరైనా పొగిడితే పొంగి పోకూడదు. పొగడ్త గర్వం పెంచుతుంది. గర్వం వలన మనిషి నష్టపోతాడు. అందుకే ఇతరులు
పొగిడితే పొంగిపోకూడదు.

ప్రశ్న 2.
నూర్గురు కొడుకులున్న ధృతరాష్ట్రునికి మేలు జరుగలేదు. అదెట్లాగో చెప్పండి.
జవాబు.
పుత్రుడు పున్నామ నరకం నుంచి రక్షిస్తాడని, ముసలితనంలో తల్లిదండ్రులకు ఆసరాగా ఉంటాడని నమ్మకం. కాని ధృతరాష్ట్రుని నూరుమంది కొడుకులు ధృతరాష్ట్రుని కళ్ళముందే యుద్ధంలో చనిపోయారు. చెడు మార్గంలో వెళ్ళి బతికి ఉన్నంత కాలం ధృతరాష్ట్రునికి క్షోభ మిగిల్చారు.

ఆలోచించండి – చెప్పండి (TextBook Page No. 47)

ప్రశ్న 1.
చేసిన మేలును చెప్పుకోవద్దని కవి ఎందుకు అని ఉండవచ్చు ?
జవాబు.
చేసిన మేలును చెప్పుకోకూడదు. అలా చెప్పుకుంటే వారిని ఎవరూ మెచ్చుకోరు. గొప్పలు చెప్పుకుంటున్నారని చులకనగా చూస్తారు. అందుకే చేసిన మేలు చెప్పుకోవద్దని కవి అంటున్నాడు.

ప్రశ్న 2.
వాదములాడవద్దని కవి అన్నాడు కదా! వాదము లాడడంవల్ల కలిగే పరిణామాలు ఎట్లా ఉంటాయి?
జవాబు.
వాదనలు అంటే తగాదా, పోట్లాట, కలహము. వాదము వల్ల నలుగురిలో చులకన అవుతాము. వాదము వల్ల ఒకరంటే మరొకరికి కోపం, అసహ్యం పెరుగుతాయి. కక్షలు పెరుగుతాయి. దీనివల్ల శత్రుత్వము, అసూయ పెరుగుతాయి. వాదము వల్ల అన్నీ నష్టాలే.

ప్రశ్న 3.
కడుపునిండ విషమున్నవాడు కాలనాగుకన్న ప్రమాదకరమని కవి అన్నాడు కదా! అది ఎట్లో చెప్పండి.
జవాబు.
కాలనాగుకు కోరల్లోనే విషముంటుంది. ఒకసారి కాటువేశాక, మళ్ళీ విషం తయారవడానికి చాలా రోజులు పడుతుంది. కడుపునిండ విషమున్నవాడు ఎల్లప్పుడు ఆపదలు తెచ్చిపెడుతూనే ఉంటాడు. అందువల్ల కాలనాగుకన్నా కడుపునిండ విషమున్నవాడు ప్రమాదకారి.

ప్రశ్న 4.
‘మానవుడే మాధవుడని భావించి ప్రజలసేవ చేయాలి’ అట్లా చేసి గొప్పపేరు తెచ్చుకున్న కొందరి గురించి చెప్పండి.
జవాబు.
మహాత్మాగాంధి మానవుడే మాధవుడని, ఆపదలో ఉన్నవారికి సేవచేస్తే భగవంతుడు సంతోషిస్తాడని నమ్మినవాడు. అలాగే మానవులకు సేవ చేసేవాడు. అలాగే మదర్ థెరిసా అనాథలకు, దీనులకు, వృద్ధులకు ఎంతో సేవచేసింది. వారికోసం అనేక ఆశ్రమాలు స్థాపించింది. బాబా ఆమ్టే కూడా నిస్వార్థంగా పేదలకు సేవ చేస్తున్నారు.

ఇవి చేయండి

I. విని, అర్థం చేసుకొని, ఆలోచించి మాట్లాడడం

1. శతకపద్యాలు చదివారుకదా! వీటి గొప్పతనం గురించి చెప్పండి.
జవాబు.
శతక పద్యాలలో చక్కని నీతులు బోధించబడ్డాయి. పరస్త్రీలను అక్కచెల్లెళ్ళలా భావించాలి. అందరికీ మేలు చెయ్యాలి. ఇతరుల సొమ్ముకు ఆశపడరాదు. పొగడ్తలైనా తిట్లైనా దేనికీ ఆవేశపడకూడదు. జీవితం మీద మోహం పనికిరాదు. కొడుకుల కోసం ఏడవటం కాదు. మంచిపనులు చేయాలి. అప్పుడే మోక్షం వస్తుంది అని ఒక పద్యం చెబుతుంది. ఎవరికైనా మేలు చేస్తే గొప్పలు చెప్పుకోకూడదు. ఎవరితో తగువులాడకూడదు. మంచివారిని సేవించాలి. తోడి మానవులకు సహాయపడాలి. మానవత్వం అన్నిటికంటె గొప్పగుణం. పైకి మంచిగా మాట్లాడుతూ వెనుకనుంచి కీడు చేసేవాడు పాముకంటె ప్రమాదకరమైనవాడు అని ఒక నీతి పద్యం చెబుతుంది.

తప్పుచేసినప్పుడు ఒప్పుకున్నవాడు గొప్పవాడు. తప్పును కప్పిపుచ్చేవాడు పాపాత్ముడు. నీటిబొట్టు కాలే పెనం మీద ఆవిరైనట్లే నీచుని స్నేహంతో మనం నశించిపోతాము. తామరాకుమీద నీటిబొట్టు మెరిసినట్లు మధ్యములతో స్నేహం కొంతవరకు మేలుచేస్తుంది. ముత్యపుచిప్పలో పడ్డ నీటి బొట్టు మంచి ముత్యంగా మారినట్లు గొప్పవారితో స్నేహం చేస్తే మనమూ గొప్పవారమౌతాము అని స్నేహం గొప్పదనంను ఒక పద్యం చెబుతుంది.

పైన చెప్పినవన్నీ మనకెప్పుడూ ఉపయోగపడే విషయాలే. అలా చెప్పటమే శతక పద్యాల గొప్పతనం.

2. ఒకరు పద్యం చదవండి. మరొకరు భావం చెప్పండి.
జవాబు.
ఇది విద్యార్థుల పని.

II. ధారాళంగా చదవడం – అర్థం చేసుకొని, ప్రతిస్పందించడం

1. కింది భావాలకు సరిపోయిన పద్యపాదాలను పాఠం నుండి వెతికి రాయండి.

అ. మనిషే భగవంతుడు అని తెలుసుకొని సేవ చేయాలి.
జవాబు.
“మానవుడె మాధవుండను
జ్ఞానంబున ప్రజలసేవ సలుపుము”

ఆ. తప్పును దాచిపెట్టేవారు చెడ్డవారు.
జవాబు.
“తప్పును, కప్పిపుచ్చువారు కలుష మతులు”

ఇ. గొప్పలు చెప్పుకోవడం కూడా తప్పే.
జవాబు.
“గొప్పలు చెప్పిన నదియును తప్పే”

ఈ. మంచివారికి సేవ చేయాలి.
జవాబు.
“సాధుల గనుగొన్న సేవ సల్పుము

2. కింది పద్యాన్ని చదువండి.

పుత్తడి గలవాని పుండు బాధైనను
వసుధలోన చాల వార్తకెక్కు
పేదవాని యింట పెండైన యెరుగరు
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ!

పై పద్యం ఆధారంగా తప్పు ఒప్పులను గుర్తించండి.

అ. పుత్తడిగలవాడంటే ఇనుము గలవాడు.
జవాబు.
(తప్పు)

ఆ. వార్తకెక్కు అంటే వార్తల్లోకి రావడం.
జవాబు.
(ఒప్పు)

ఇ. పేదవాడి ఇంట్లో పెండ్లి జరిగినా ఎవరికీ తెలియదు.
జవాబు.
(ఒప్పు)

ఈ. శ్రీమంతులు ఏదిచేసినా అది వార్త అవుతుంది.
జవాబు.
(ఒప్పు)

3. కింది వాక్యాలు చదువండి. మీరు చేసే పనులకు సంబంధించి సరైన జవాబును (✓) తో గుర్తించండి.

అ. నేను తప్పుచేసి ఆ తప్పును కప్పిపుచ్చుకోను.
జవాబు.
అవును

ఆ. ఇతరులకు మేలుచేసి, ఆ గొప్పలు చెప్పుకోను.
జవాబు.
అవును

ఇ. నాకు అందరు మంచివాళ్ళుగానే కనిపిస్తారు.
జవాబు.
అవును

ఈ. నేను ఎవరితోనూ వాదాలు పెట్టుకోను.
జవాబు.
అవును

ఉ. నేను మంచివాళ్ళతో స్నేహం చేస్తాను.
జవాబు.
అవును

ఊ. ఇతరుల మధ్య గొడవలు పెట్టను. ఋ.ఇతరులకు ఏదైనా అవసరముంటే ఇస్తాను.
జవాబు.
అవును

ౠ.ఇతరులు నాపై కోపించినా నేను వారిపై కోపించను.
జవాబు.
అవును

III. స్వీయ రచన

1. కింది ప్రశ్నలకు ఐదేసి వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

అ. మనం ఇతరులకు మేలు చెయ్యాలి. ఎందుకు ?
జవాబు.
మనం ఇతరులకు మేలుచేసినందువల్ల ఆ మేలు పొందినవారు ఎంతో సంతోషిస్తారు. ఎల్లప్పుడూ కృతజ్ఞులుగా ఉంటారు. మనకు కూడా ఎంతో గొప్ప పని చేశామన్న ఆనందం కలుగుతుంది. సంతృప్తి కలుగుతుంది. మనమీద మనకు విశ్వాసం పెరుగుతుంది. పెద్దలు చెప్పినట్లు నడుచుకున్నామన్న తృప్తి మిగులుతుంది. అందుకే ఇతరులకు మేలు చెయ్యాలి. మానవజన్మకు అర్థమే ఇతరులకు మేలు చేయడం.

ఆ. మంచివారితో స్నేహం చేస్తే మనకూ మంచి గుణాలు అలవడుతాయి. ఎట్లాగో వివరించండి.
జవాబు.
నీటిబొట్టు కాలుతున్న పెనం మీదపడితే ఆవిరై పోతుంది. నీచులతో స్నేహం చేసేవారు కూడా తమ ఉనికి మంచి గుణాలను కోల్పోయి నీచుల్లాగే తయారౌతారు. నీటిబొట్టు తామరాకు మీద నిలిచినంతసేపూ ముత్యంలాగే మెరుస్తుంది. మధ్యములతో స్నేహం చేస్తే అలాగే కొంతవరకు మేలు జరుగుతుంది. కాని అదే నీటిబొట్టు ముత్యపుచిప్పలో పడితే మణిగా మారుతుంది. మంచివారితో స్నేహం ఇలాంటిదే. మనలో ఉన్న లోపాలు కూడా తొలగిపోయి గొప్పవారమౌతాము. గొప్ప గుణాలు అలవడతాయి.

ఇ. “గొప్పలు చెప్పుకోవడం కూడా తప్పే” అని తెలుసుకున్నారు కదా. దీని గురించి మీ అభిప్రాయం తెలుపండి.
జవాబు.
గొప్ప పనులు చెయ్యాలి. గొప్పవాళ్ళం కావాలి. ఆ గొప్పతనాన్ని ఇతరులు గుర్తించి మెచ్చుకోవాలి. అంతేగాని మనగొప్ప మనమే చెప్పుకుంటే వెటకారం చేస్తారు. చులకనగా చూస్తారు. అందుకే గొప్పలు చెప్పుకోకూడదు. అరిచే కుక్క కరవదు. కరిచే కుక్క మొరగదు అని మనకొక సామెత ఉంది. గొప్పలు చెప్పుకొనేవాళ్ళు చేసేది తక్కువ. కాని చేసే వారు ఎప్పుడూ ప్రచారం కోసం చూడరు. గొప్పలు చెప్పుకోరు.

ఈ. అనవసర వాదాలకు ఎందుకు పోవద్దు ?
జవాబు.
అనవసర వాదాలకు పోకూడదు. అందరూ స్నేహంగా ఒకతాటిమీద నడుస్తుంటే వాదులాడుతూ ఉంటే మాట మాట పెరిగిపోయి ఇద్దరి మధ్య శత్రుత్వం ఏర్పడుతుంది. ఓర్పు నశించిపోతుంది. ప్రశాంతత కోల్పోతాము. మనసు బాధపడుతుంది. సమయం వృథా అవుతుంది. మనసు కక్షతో నిండిపోయి, మంచి ఆలోచనలు రాకుండా చేస్తుంది. పనులు చెడిపోతాయి. అందుకే అనవసర వాదాలకు పోవద్దు.

2. కింది ప్రశ్నకు పది వాక్యాల్లో జవాబు రాయండి.

అ. శతక కవుల వల్ల సమాజానికి ఎట్లాంటి మేలు చేకూరుతుంది ?
(లేదా)
ఆ. శతక పద్యాల వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలు రాయండి.
(లేదా)
శతక పద్యాల వల్ల మనుషుల్లో మంచితనం అలవడుతుంది. సమర్థించండి.
జవాబు.
1. శతక కవులు : శతక కవులు శతకాలు రాస్తారు. వాటిలో ముఖ్యంగా నీతి శతకాలు, భక్తి శతకాలు ఎక్కువగా ఉంటాయి. ఆ శతకాలలో ఆయా కవుల కాలానికి చెందిన ఆహార విహారాలు, ఆచారాలు, నియమాలు, సాంఘిక విషయాలు ఎన్నో ఉంటాయి.

2. పెరిగే భక్తి, సంస్కారాలు: కాబట్టి శతకాలు నేర్చుకోవడం వల్ల దైవభక్తి పెరుగుతుంది. చక్కని సంస్కారం, ఉత్తమమైన ఆచారం కలిగి ఉంటారు.

3. నీతి శతకాలు : నీతి శతకాలు చదవడం వల్ల ప్రవర్తనను సరిచేసుకోగలుగుతారు. వాటిని ఆచరిస్తూ అందరిలో మంచిపేరు తెచ్చుకోగలుగుతారు. జీవితంలో ప్రగతి సాధించగలుగుతారు.

4. సమాజాన్ని ప్రశ్నించడం: సమాజంలోని మూఢాచారాలను, గుడ్డి నమ్మకాలను ప్రశ్నించి వాటిని దూరం చేయడానికి శతక కవులు ప్రయత్నిస్తారు. తాము చైతన్యం పొంది సమాజాన్ని చైతన్యవంతం చేస్తారు.
ఇలా శతకాలవల్ల, శతక కవులవల్ల సమాజానికి ఎంతో మేలు కలుగుతుంది.

IV. సృజనాత్మకత/ప్రశంస

1. శతక పద్యాల ఆధారంగా మనం చేయకూడనివి, చేయవలసినవి పట్టిక తయారుచేసి ప్రదర్శించండి.
జవాబు.
మనం చేయకూడనివి :

• ఇతరుల సంపదలను కోరుకో గూడదు.
• కొడుకుల కోసం వెంపర్లాడ కూడదు.
• జరిగిన మేలుకు కృతజ్ఞతతో ఉండాలి.
• తనను గురించి తాను గొప్పలు చెప్పుకోకూడదు.
• నీచులతో స్నేహం చెయ్యకూడదు.
• వాదాలు పెట్టుకోకూడదు.
• భేదాలు ఎంచకూడదు.
• చేసిన తప్పును దాచకూడదు.

మనం చేయవలసినవి :

• పరాయి స్త్రీలను సోదరీభావంతో చూడాలి.
• ఉత్తములతో స్నేహం చేయాలి.
• సాధువులెదురైతే సేవించాలి.
• మానవుడే మాధవుడని తెలిసికొని ప్రజాసేవ చేయాలి.
• చేసిన తప్పును ఒప్పు కోవాలి.

V. పదజాల వినియోగం

1. కింది పదాలతో సొంతవాక్యాలు రాయండి.

ఉదా: మోదం : మానవునికి మోదమే బలాన్ని కలిగిస్తుంది.

అ) హితం = మంచి
జవాబు.
మనం అందరి హితం కోరాలి.

ఆ) హర్షించుట = మెచ్చుకొనుట
జవాబు.
మంచి పనులను హర్షించుట మంచి అలవాటు.

ఇ) మోదం = సంతోషం
జవాబు.
పిల్లలు బాగా చదువుకొని తల్లిదండ్రులకు మోదం కలిగించాలి.

ఈ) పరధనం = ఇతరుల సొమ్ము
జవాబు.
రధనం కోరుకోవడం దురాశ.

ఉ) దుర్గతి = చెడుగతి
జవాబు.
దుర్మార్గాలు చేసేవారు దుర్గతి పాలౌతారు.

ఊ) మేలు = మంచి
జవాబు.
మనకు మేలు చేసినవారికి కీడు చేయరాదు.

ఋ) ప్రజలసేవ = ప్రజలకు సహకారం
జవాబు.
నాయకులు ప్రజలసేవ చేస్తామని వాగ్దానాలు చేస్తారు.

2. జట్టుపని : పద్యాల్లోని పదాల్లో ఏయే పదాలు పుస్తకం చివరి అకారాది పట్టికలో ఉన్నాయో చూసి వాటి కింద గీత గీయండి. అర్థాలు రాయండి.

జవాబు.
ఎగడక = పొంగిపోకుండా
నళినీదళం = తామరాకు
పరముడు = ఉన్నతుడు
మనీషి = బుద్ధిమంతుడు
మాన్య = గొప్పదైన
మాధవుడు = విష్ణువు
మోదము = సంతోషం
శుక్తి = ముత్యపుచిప్ప
సాధువు = మంచివాడు

VI. భాషను గురించి తెలుసుకుందాం

1. కింది పేరాలో విభక్తి ప్రత్యయాలున్నాయి. వాటిని గుర్తించి రాయండి.

బతుకమ్మను పూజించడమంటే ప్రకృతిని పూజించడమే. గౌరీదేవిని కొలువడం బతుకమ్మ పండుగలో అంతర్భాగం. బతుకమ్మను పేర్చడం కళాత్మక నైపుణ్యం. బతుకమ్మపాటలు అనుబంధాలకు నిలయాలు. చేతులతో చప్పట్లు కొడుతూ బతుకమ్మ పాటలు పాడుతారు. ఆ చప్పట్లు లయాత్మకంగా ఉంటాయి. పాటలందు పౌరాణిక, వర్తమాన సంఘటన లుంటాయి. అందుకొరకు గ్రామాల్లో ప్రజలు బతుకమ్మ పండుగను చాలా ఘనంగా జరుపుకుంటారు. రావమ్మ! బతుకమ్మ! సంపదను ఇవ్వమ్మ! అంటూ పూజలు చేస్తారు. ఆ పూజల వల్ల ఫలితాన్ని పొందుతారు.

పదం – విభక్తి ప్రత్యయం – విభక్తి పేరు
ఉదా : బతుకును = ను – ద్వితీయా విభక్తి
అ. ప్రకృతిని = ని – ద్వితీయా విభక్తి
ఆ. పండుగలో = లో – షష్ఠీ విభక్తి
ఇ. పాటలు = లు – ప్రథమా విభక్తి
ఈ. చేతులతో = తో – తృతీయా
ఉ. పాటలందు = అందు – సప్తమీ విభక్తి
ఊ. విభక్తి పూజలవల్ల = వల్ల – పంచమీ విభక్తి

2. కింది ఖాళీలను సరియైన విభక్తి ప్రత్యయాలతో పూరించి అవి ఏ విభక్తులో రాయండి.

ఉదా : చెరువు నందు నీరు నిండుగా ఉన్నది. (సప్తమీ విభక్తి)

అ. చదువునకు మూలం శ్రద్ధయే.
(షష్ఠీ విభక్తి)

ఆ. చేసిన తప్పును ఒప్పుకునేవారు ఉత్తములు.
జవాబు.
(ద్వితీయా విభక్తి)

ఇ. కడుపులో విషం ఉన్నవారు కాలనాగు కంటే ప్రమాదకారులు.
జవాబు.
(పంచమీ విభక్తి)

ఈ. ఘటమునందు నీరు నిండుగా ఉన్నది.
జవాబు.
(షష్ఠీ విభక్తి)

ఉ. దేశభక్తులు దేశం కొరకు తమ సర్వస్వాన్ని త్యాగం చేశారు.
జవాబు.
(చతుర్థీ విభక్తి)

ఊ. హింసతో వల్ల దేనినీ సాధించలేం.
జవాబు.
(పంచమీ విభక్తి)

ఋ. అతడు కుంచెతో చిత్రాలు గీశాడు.
జవాబు.
(తృతీయా విభక్తి)

ౠ. వాదాలు పెట్టుకోవడం వలన మనస్సు ప్రశాంతతను కోల్పోతుంది.
జవాబు.
(పంచమీ విభక్తి)

ఎ. బాలికలు బహుమానాలు తీసుకోవడానికి వేదికపైకి ఎక్కారు.
జవాబు.
(ప్రథమా విభక్తి)

ఏ. రైతు నాగలితో పొలం దున్నుతాడు.
జవాబు.
(తృతీయా విభక్తి)

ఐ. చెరువులో బట్టలు ఉతుకొద్దు.
జవాబు.
(షష్ఠీ విభక్తి)

ఒ. పెద్దల మాటలను గౌరవించాలి.
జవాబు.
(ద్వితీయా విభక్తి)

ఓ. పసివాడు పాల కొరకు ఏడుస్తున్నాడు.
జవాబు.
(చతుర్థీ విభక్తి)

ఔ. బాలబాలికలు స్వయంకృషితో పైకి రావాలి.
జవాబు.
(తృతీయా విభక్తి)

క. సుస్మిత కంటే మానస తెలివైనది.
జవాబు.
(పంచమీ విభక్తి)

అవ్యయం

కింది తరగతులలో భాషాభాగాలలోని నామవాచకం, సర్వనామం, క్రియ, విశేషణాల గురించి తెలుసుకున్నారు కదా ! ఇప్పుడు ‘అవ్యయం’ అంటే ఏమిటో తెలుసుకుందాం.

కింది వాక్యాలను చదవండి.

నిదానమే ప్రధానం అట్లని సోమరితనం పనికిరాదు.
మనిషికి వినయం అలంకారం. అయితే అతివినయం పనికిరాదు.
ఆహా! ఈ ప్రకృతి దృశ్యం ఎంత బాగుందో!

ఈ వాక్యాల్లో ఉన్న “అట్లని, అయితే, ఆహా!” మొదలైన పదాలను చూశారు కదా! అవి పుంలింగం, స్త్రీలింగం లేదా నపుంసకలింగానికి చెందిన పదాలు కావు. అట్లాగే వీటికి విభక్తులు లేవు. ఏకవచన, బహువచనమనే తేడా కూడా లేదు. ఇట్లాంటి పదాలను ‘అవ్యయాలు’ అంటారు.

లింగ, వచన, విభక్తులు లేని పదాలు అవ్యయాలు

1. కింది వాక్యాల్లో ఉన్న అవ్యయ పదాల కింద గీతగీయండి.

అ. ‘ఆహా! ఆ బంగారు లేడి ఎంత బాగున్నది.’ అని సీత రాముడితో అన్నది.
ఆ. ఆశ ఉండాలి అట్లని అత్యాశ పనికిరాదు.
ఇ. ‘శభాష్’ అని కవి ప్రతిభను మెచ్చుకున్నారు.
ఈ. విజ్ఞానం మరియు వినోదం అందరికి అవసరం.
ఉ. అమ్మో! ఆ కుక్క కరుస్తుంది.
ఊ. ధనం సంపాదించాలి. అయితే అందులో కొంత దానం కూడా చేయాలి.

ప్రాజెక్టు పని

మీకు బాగా నచ్చిన శతకాల్లోని ఏవైనా 5 పద్యాలను సేకరించి, భావాలు రాయండి. నివేదిక రాసి చదివి వినిపించండి.

1. ప్రాజెక్టు శీర్షిక : బాగా నచ్చిన శతకాల్లోని 5 పద్యాలు సేకరించి, భావాలు రాయడం.

2. సమాచార సేకరణ :
అ) సమాచారం సేకరించిన తేది : x x x x x
ఆ) సమాచార వనరు : గ్రంథాలయం
ఇ) చదివిన శతకాలు : వేమన శతకం, సుమతీ శతకం, కుమార శతకం, తెలుగుబాల శతకం.

3. సేకరించిన విధానం : నేను మా పాఠశాల గ్రంథాలయంలో వేమన, సుమతి, కుమార, తెలుగుబాల శతకాలు తీసుకుని చదివాను. అందులో నాకు నచ్చిన ‘5’ పద్యాలు సేకరించాను.

4. నివేదిక

1. నీళ్ళలోన మొసలి నిగిడి ఏనుగు బట్టు
బైట కుక్కచేత భంగపడును
స్థాన బలిమికాని తన బలిమి కాదయా
విశ్వదాభిరామ! వినుర వేమ!

భావం : మొసలి నీళ్ళల్లో ఉన్నప్పుడు ఏనుగును కూడా బంధించగలదు. బైటికి వస్తే మాత్రం కుక్కకు కూడా భయపడుతుంది. ఎవరికైనా స్వస్థానంలో ఉన్నప్పుడు బలం పెరుగుతుంది. అంతేగాని అది తన గొప్ప తనమేమీ కాదు.

2. అనగననగ రాగ మతిశయిల్లుచునుండు
తినగ తినగ వేము తియ్యనుండు
సాధనమున పనులు సమకూరు ధరలోన
విశ్వదాభిరామ! వినుర వేమ!

భావం : పాడగాపాడగా రాగం బాగా వస్తుంది. తింటూ తింటూ ఉంటే వేపాకు కూడా తియ్యగా ఉంటుంది. అలాగే అభ్యాసం చేస్తే పనులు తేలికగా చెయ్యగలుగుతారు.

3. సదోష్ఠి సిరియునొసగును
సదోష్ఠియె కీర్తిపించు సంతుష్టియునా
సదోష్ఠియె యొనగూర్చును
సదోష్ఠియె పాపములను చరచు కుమారా!

భావం: మంచి వారితో స్నేహం సంపదనిస్తుంది. కీర్తి పెంచుతుంది. సంతృప్తి కలిగిస్తుంది. పాపాలను పోగొడుతుంది.

4. సిరితా వచ్చిన వచ్చును
సలలితముగ నారికేళ సలిలము భంగిన్
సిరితా పోయిన పోవును
కరిమింగిన వెలగపండు కరణిని సుమతీ!

భావం : కొబ్బరికాయలోకి నీళ్ళెలా చేరుతాయో ఎవరికీ తెలియదు. అలాగే సంపద తనంత తానే వస్తుంది. ఏనుగు తిన్న వెలగ పండులో గుజ్జు మాయమైనట్లే సంపద కూడా తెలియకుండా హరించిపోతుంది.

5. దేశసేవ కంటె దేవతార్చన లేదు స్వార్థపరత కంటె చావు లేదు
సానుభూతి కంటె స్వర్గంబు లేదయా
లలిత సుగుణజాల! తెలుగుబాల!

భావం: దేశానికి సేవ చేస్తే దేవుని పూజించినట్లే. స్వార్థపరుడు మృతునితో సమానం. ఇతరుల పట్ల సానుభూతి చూపినప్పుడు స్వర్గంలో ఉన్నంత ఆనందం కలుగుతుంది.

5. ముగింపు : శతక పద్యాలు మనకు ఎన్నో నీతులు బోధిస్తాయి. న్యాయం, ధర్మం, కరుణ, సత్యం వంటివి పాటించమని మనిషికి తెలుపుతాయి. శతకాలు మానవ జీవనానికి మార్గదర్శకాలు అని తెలుసుకున్నాను.

TS 6th Class Telugu 5th Lesson Important Questions శతకసుధ

ప్రశ్న 1.
కొడుకుల గురించి కవి ఏమన్నాడు? దూర్జటి ఉద్దేశం తెలపండి.
జవాబు.
పుత్రుడు అంటే పున్నామనరకం నుంచి రక్షించేవాడు. అందుకే ప్రతివారూ కొడుకులు కావాలని కోరుకుంటారు. కాని అది తెలివిలేనితనం. దుర్యోధనుడు మొదలైన నూరుమంది కొడుకులు పుట్టినా కౌరవరాజు ధృతరాష్ట్రునికి సుఖం లేదు. శుకమహర్షికి కొడుకులు లేరు. ఆయన గొప్పజ్ఞాని. ఆయన ఏమీ దుర్గతుల పాలు కాలేదు. అందుకే కొడుకుల కోసం బాధపడకూడదు అని కవి అన్నాడు.

ప్రశ్న 2.
ఉత్తము డెవరని సుమతీ శతక కారుడు వివరించాడు ?
జవాబు.
పరాయి స్త్రీలను తనకు అక్కగానో, చెల్లెలిగానో, తల్లిగానో భావించి వారిపట్ల గౌరవంగా ప్రవర్తించేవాడు, ఇతరుల సంపదలకోసం ఆశపడకుండా తనకున్న దానితో సంతృప్తిపడేవాడు, తనను ఇతరులు మెచ్చుకున్నప్పుడు గర్వంతో పొంగిపోకుండా ఉండేవాడు, ఇతరులు తనపై కోపగించుకొని తగువుకు వచ్చినా తాను మాత్రం శాంతంగా ఉండి సమస్యను పరిష్కరించేవాడు ఉత్తముడు అనిపించుకుంటాడు.

ప్రశ్న 3.
మీ శతక పద్యాలలో ఏదైనా ఒకదానికి సరిపోయే కథ/సంఘటన రాయండి.
(లేదా)
మీ శతక పద్యాలలో ఏదైనా ఒక దానికి సరిపోయే కథ రాయండి.
జవాబు.
మానవసేవే మాధవ సేవ:
ఒక ఊరిలో గొప్ప ధనవంతుడుండేవాడు. అతడు గొప్ప దైవభక్తి కలవాడు. పరోపకారశీలుడు. అతనికొక నియమం ఉంది. ప్రతిరోజూ ఉదయం 11 గంటల నుండి ఒంటిగంట వరకు ఎంతమంది వచ్చినా వారందరికీ తాను స్వయంగా వడ్డిస్తూ అన్నదానం చేసేవాడు. ఒకనాడు దేవుడు అతని నిష్ఠను పరీక్షించాలని వచ్చాడు. అతని ఆనందానికి అంతులేదు. వెంటనే సాష్టాంగ నమస్కారం చేసి లోపలికి తీసుకెళ్ళి కూర్చోబెట్టి నేను అన్నదానం పూర్తికాగానే వచ్చి నీ సేవ చేసుకుంటాను స్వామీ అని అతిథుల వద్దకు వచ్చాడు.

అన్నదానమైపోయాక లోపల దేవుని ముందు చేతులు కట్టుకు నుంచున్నాడు. నీకు నాకంటే ఆ ప్రజలే ఎక్కువైనారా? అంత లెక్క చేయకుండా ఉన్నావు ? అని కోపగించాడు. దానికతడు “స్వామీ! నాకు వారందరిలోనూ నువ్వే కనిపిస్తున్నావు. అందుకే వారికి సేవచేస్తే నువ్వు సంతోషిస్తావని అలా చేశాను” అన్నాడు. భగవంతుడెంతో సంతోషించి ఇలాగే మానవసేవ చేస్తూ మాధవసేవగా భావిస్తూ కలకాలం సుఖశాంతులతో సమృద్ధిగా జీవించు అని ఆశీర్వదించి అదృశ్యమైనాడు.

పర్యాయపదాలు

• నారి = వనిత, మహిళ, మగువ, తరుణి
• ధనము = డబ్బు, సంపద, సొమ్ము
• పరముడు = శ్రేష్ఠుడు, ఉన్నతుడు, ఉత్తముడు
• కొడుకులు = పుత్రులు, కుమారులు, తనయులు,
• మేలు = మంచి, హితము
• ప్రభ = కాంతి, వెలుగు
• మోదం = సంతోషం, ఆనందం
• సాధులు = సత్పురుషులు, మంచివారు
• సేవ = ఉపచారము, పరిచర్య
• నాగు = పాము, సర్పము

నానార్థాలు

• ఆశ = కోరిక, దిక్కు
• సాధువు = సజ్జనుడు, సవ్వడి
• గతి = దిక్కు మార్గము
• కలుషము = పాపము, మలినము

ప్రకృతులు – వికృతులు

ప్రకృతి – వికృతి

• విషము – విసము
• వంశము – వంగడము
• మౌక్తికం – ముత్యము, ముత్తెము
• ఆశ – ఆస

I. కింది పద్యాలను చదివి భావం రాయండి.

1. నొసట వెక్కిరించి నోట నవ్వును జూపి
కడుపునిండ విషము గలుగువాడు
కాలనాగు కన్న కడు ప్రమాదంబయా
బాలనారసింహ! భరత సింహ!
జవాబు.
బాలనారసింహా! భరతసింహా! నోటితో నవ్వుతూ, నొసటితో వెక్కిరిస్తూ కడుపులో విషాన్ని పెట్టుకున్నవారు కాలనాగు (నల్లత్రాచు) కంటే ప్రమాదకరమైన వారు. వాళ్ళతో జాగ్రత్తగా ఉండాలి.

2. చెప్పకుచేసిన మేలు నొ
కప్పుడయినఁ గాని దాని హర్షింపరుగా
గొప్పలు చెప్పిన నదియును
దప్పేయని చిత్తమందు దలపు కుమారీ!
జవాబు.
ఓ కుమారీ! నీవు ఇతరులకు చేసిన మేలును ఎప్పుడూ బయటికి చెప్పకు. అట్లా చెప్పడాన్ని ఎవ్వరూ మెచ్చుకోరు. గొప్పలు చెప్పుకోవడం కూడా తప్పే అని తెలుసుకో.

3. ఈ క్రింది పద్య పాదాలను సరిచేసి రాయండి.

1. కప్పి పుచ్చువారు కలుషమతులు
భరతవంశ తిలక! భవ్యచరిత!
ఒప్పుకొనెడివారు గొప్ప మనీషులు
తప్పు చేసికూడ తమదగు తప్పును.
జవాబు.
తప్పు చేసి కూడ తమదుగు తప్పును
కప్పిపుచ్చువారు కలుషమతులు
ఒప్పుకొనెడివారు గొప్పమనీషులు
భరతవంశ తిలక! భవ్యచరిత!

4. ఈ క్రింది పద్యాన్ని పూరించండి.

1. పరనారీ సోదరుడై ………….. సుమతీ!
జవాబు.
పరనారీ సోదరుడై
పరధనమున కాసపడక పరులకు హితుడై
పరులు దనుఁ బొగడ నెగడకం
బరులలిగిన నలుగనతడు పరముఁడు సుమతీ!

5. కింది పద్యాన్ని చదివి 5 ప్రశ్నలు తయారు చేయండి.

1. వాదంబులాడకెప్పుడు
మోదంబున నిన్ను నీవు మురిసి గనుమికన్
భేదంబు సేయకెన్నడు
సాధుల గనుగొన్న సేవ సల్పుము తనయా!
జవాబు.
అ) ఎవరి సేవ చేయాలి ?
ఆ) నిన్ను నీవు తెలుసుకొని ఎలా ఉండాలి ?
ఇ) ‘మోదము’ అనగా అర్థమేమి ?
ఈ) పై పద్యంలోని మకుటం ఏది ?
ఉ) ఈ పద్యాన్ని రచించిన కవి ఎవరు ?

పదజాలం :

II. కిందిపదాలతో సొంత వాక్యాలు రాయండి.

1. సోదరులు :
జవాబు.
నా సోదరులు చాలా మంచివారు

2. పరులు :
జవాబు.
పరులను హింసించకూడదు.

3. పరముడు :
జవాబు.
పరముడు అందరికీ మేలు చేస్తాడు.

4. భేదము :
జవాబు.
కులం మతం అనే భేదం ఉండకూడదు.

III. సమానమైన అర్థాన్నిచ్చే పదాలు

1. ‘మోదం’ అనే పదానికి సమానమైన అర్థాన్నిచ్చే పదాలు
a) సంతోషం, దుఃఖం
b) ఆనందం, విచారం
c) ఆనందం, సంతోషం
d) అందరు, ఆనందం
జవాబు.
c) ఆనందం, సంతోషం

2. ‘వెలుగు, ప్రభ’ అనే పదాలకు సమానమైన అర్థాన్నిచ్చే పదం
a) కాంతి
b) తెలుగు
c) కిరణం
d) ఇంద్రధనుస్సు
జవాబు.
a) కాంతి

3. తనయుని కోసం బడికి వెళ్ళాడు తండ్రి. అతని మరొక కుమారుడు, అన్న కొడుకు అక్కడే చదువుతున్నారు ఇందులోని పర్యాయపదాలు
a) తనయుడు, తండ్రి, కొడుకు
b) తనయుడు, కుమారుడు, అన్న
c) తండ్రి, అన్న
d) తనయుడు, కుమారుడు, కొడుకు
జవాబు.
d) తనయుడు, కుమారుడు, కొడుకు

4. సేవ, పరిచర్య అనే పదాలకు సమానార్థాన్నిచ్చే పదం
a) ఉపచారం
b) బాధ
c) స్నేహం
d) బంధం
జవాబు.
a) ఉపచారం

5. ‘నీవే నా ఆశ. నా ఆశ తీర్చు ప్రభూ ?’ ‘ఆశ’ అనే పదానికి వేర్వేరు అర్థాలు
a) దైవం, కోరిక
b) దిక్కు కోరిక
c) కోరిక, ప్రార్థన
d) ధనం, దైవం
జవాబు.
b) దిక్కు కోరిక

6. దేవా ! నాకు నీవే గతి. నాకు మంచి గతి చూపించు. గీతగీచిన పదానికి గల వేర్వేరు అర్థాలు
a) దిక్కు, దారి
b) ఆశ, భవిష్యత్తు
c) దైవం, ఆధారం
d) ఆనందం, ఆధారం
జవాబు.
a) దిక్కు, దారి

IV. వ్యాకరణం

1. డబ్బా ………… మిఠాయిలున్నాయి. ఖాళీలోని విభక్తి ప్రత్యయం
a) వద్ద
b) కింద
c) కు
d) లో
జవాబు.
d) లో

2. నాన్నగారు పనికి వెళ్ళే టైం అయింది. గీతగీచిన అక్షరం ఏ విభక్తి ప్రత్యయం ?
a) సప్తమి
b) షష్టి
c) ద్వితీయా
d) తృతీయా
జవాబు.
b) షష్టి

3. నా ………….. మీకు ఇబ్బంది కలిగితే క్షమించండి. ఖాళీలో పూరించదగిన విభక్తి ప్రత్యయం
a) యొక్క
b) కొరకు
c) వలన
d) పట్టి
జవాబు.
c) వలన

4. అతడు నా తో కలిసి వస్తాడు. గీతగీచిన పదంతో పాటు ఉండే ఇతర ప్రత్యయాలు
a) కూడా
b) వలన, కంటె
c) తోడ, చేత
d) కొరకు, కై
జవాబు.
c) తోడ, చేత

5. ‘ఆహా ! నాన్న తెచ్చిన బొమ్మ ఎంత బాగుందో’ – ఈ వాక్యంలోని అవ్యయం
a) నాన్న
b) తెచ్చిన
c) బొమ్మ
d) ఆహా!
జవాబు.
d) ఆహా!

6. లింగం, వచనం, విభక్తి ఉండని భాషాభాగం
a) నామవాచకం
b) అవ్యయం
c) క్రియ
d) విశేషణం
జవాబు.
b) అవ్యయం

7. ఒకరి తర్వాత ఇంకొకరు వెళ్ళండి. ఈ వాక్యంలోని అవ్యయం
a) ఒకరు
b) తర్వాత
c) వెళ్ళండి
d) ఇంకొకరు
జవాబు.
b) తర్వాత

8. తర్వాత, ఇట్లు, మరల, ఓహెూ, సరే, చూస్తా – వీటిలో అవ్యయం కానిది
a) తర్వాత
b) మరల
c) ఇట్లు
d) చూస్తా
జవాబు.
d) చూస్తా

9. నామవాచకం లేదా సర్వనామం యొక్క గుణం తెలిపేది
a) అవ్యయం
b) విశేషణం
c) క్రియ
d) విభక్తి
జవాబు.
b) విశేషణం

10. కింది వానిలో అవ్యయం
a) అయ్యో
b) మనిషి
c) వచ్చి
d) కూర్చున్నాడు
జవాబు.
a) అయ్యో

పద్యాలు – ప్రతి పదార్ధాలు – తాత్పర్యాలు:

1వ పద్యం : (

కం. పరనారీ సోదరుడై
పరధనమున కాసపడక పరులకు హితుడై
పరులు దనుఁ బొగడ నెగడకఁ
బరులలిగిన నలుగనతడు పరముఁడు సుమతీ!

ప్రతి పదార్థం

సుమతీ = ఓ మంచి బుద్ధి కలవాడా!
పరనారీ = పరాయి స్త్రీలకు
సోదరుడు + ఐ = సోదరుడుగా ఉంటూ
పరధనమునకు = ఇతరుల సొమ్ముకు
ఆసపడక = ఆశించకుండా
పరులకు = ఇతరులకు
హితుడు + ఐ = మేలుచేసేవాడై
పరులు = ఇతరులు
తనున్ = తనను
పొగడ = మెచ్చుకుంటే
నెగడక = పొంగిపోకుండా
పరులు = ఇతరులు
అలిగినన్ = కోపగించినపుడు
అలుగని + అతడు = తాను కోపగించకుండా ఉండేవాడు
పరముడు = ఉత్తముడు

తాత్పర్యం :
మంచి బుద్ధి కలవాడా ! స్త్రీలకందరికీ సోదరునిలా మెలగాలి. ఇతరుల ధనానికి ఆశపడవద్దు. ఇతరుల మేలు కోరుతూ ఉండాలి. ఇతరులు తనను పొగిడినా పొంగిపోకుండా ఉండాలి. ఇతరులు తనపై కోప్పడ్డా తాను వారి మీద కోప్పడకుండా ఉండాలి. ఇట్టివాడు అందరికంటే గొప్పవాడు.

2వ పద్యం : 

ఉ. కొడుకుల్ పుట్టరటంచు నేడ్తురవివేకుల్ జీవనభ్రాంతులై
కొడుకుల్ పుట్టరె కౌరవేంద్రునకనేకుల్ వారిచే నేగతుల్
వడిసెం బుత్రులులేని యాశుకునకుం బాటిల్లెనే దుర్గతుల్
చెడునే మోక్షపదం బపుత్రకునకున్ శ్రీకాళహస్తీశ్వరా !

ప్రతి పదార్థం

శ్రీకాళహస్తి + ఈశ్వరా = శ్రీకాళహస్తిలో వెలసిన శంకరా!
అవివేకుల్ = తెలివిలేనివారు
కొడుకుల్ = కొడుకులు
పుట్టరు + అటంచు= పుట్టలేదని
జీవన భ్రాంతులు + ఐ= బ్రతుకుమీద వ్యామోహం కలవారై
ఎడ్తురు = ఏడుస్తారు
కౌరవ + ఇంద్రునకు = కౌరవ రాజైన ధృతరాష్ట్రునికి
అనేకుల్ = లెక్కలేనంత మంది
కొడుకుల్ = కొడుకులు
పుట్టరు + ఎ = పుట్టలేదా ?
వారిచేన్ = వారివలన
ఏగతుల్ = ఏ ఉత్తమ లోకాలను
పడసెన్ = పొందగలిగాడు
పుత్రులు లేని = కుమారులు లేని
ఆ శుకునకున్ = ఆ శుక మహర్షికి
దుర్గతుల్ = చెడ్డగతులు
పాటిల్లెను + ఏ = కలిగాయా ?
అపుత్రకునకున్ = కుమారులు లేనివారికి
మోక్షపదంబు = మరుజన్మ లేకుండా మోక్షము పొందుట
చెడును + ఏ = తప్పి పోతుందా ? అలాజరుగదు)

తాత్పర్యం :
శ్రీకాళహస్తీశ్వరా! ‘నాకు కొడుకులు పుట్టలేదే’ అని తెలివిలేనివారు బాధపడుతుంటారు. ధృతరాష్ట్రునకు వందమంది కొడుకులున్నారు. వారి వల్ల ధృతరాష్ట్రునకు ఏ మేలూ జరుగలేదు. అదే శుకమహర్షికి పుత్రులు లేకపోయినా అతడు మోక్షాన్ని పొందాడు. కాబట్టి పుత్రులు లేనంతమాత్రాన ముక్తి లభించకపోవడం జరుగదు.

3వ పద్యం : 

కం. చెప్పకు చేసిన మేలు నొ
కప్పుడయినఁగాని దాని హర్షింపరుగా
గొప్పలు చెప్పిన నదియును
దప్పేయని చిత్తమందు దలపు కుమారీ !

ప్రతి పదార్థం

కుమారీ = ఓ అమ్మాయీ!
ఒక + అప్పుడు = ఎప్పుడైనా ఒకసారి
అయినన్ + కాని = అయినా కూడా
చేసిన మేలు = నీవెవరికైనా మంచి చేస్తే
చెప్పకు = ఎవరితోనూ చెప్పొద్దు
దాని = అలా చెప్పినట్లైతే
హర్షింపరుగా = మెచ్చుకోరుగదా!
గొప్పలు చెప్పినన్ = నీ గురించి నువ్వు గొప్పగా చెప్పుకున్నా
అదియును = అలా చెప్పటం కూడ
తప్పు + ఏ + అని = పొరబాటే అని
చిత్తము + అందు = మనసులో
తలపు (ము) = ఆలోచన చేసుకో

తాత్పర్యం :
ఓ కుమారీ ! నీవు ఇతరులకు చేసిన మేలును ఎప్పుడూ బయటికి చెప్పకు. అట్లా చెప్పడాన్ని ఎవ్వరూ మెచ్చుకోరు. గొప్పలు చెప్పుకోవడం కూడా తప్పే అని తెలుసుకో.

4వ పద్యం : 

ఉ. నీరము తప్తలోహమున నిల్చి యనామకమై నశించు నా
నీరమె ముత్యమట్లు నళినీదళ సంస్థితమై తనర్చు నా
నీరమె శుక్తిలోఁ బడి మణిత్వము గాంచు సమంచిత ప్రభన్
పౌరుష వృత్తు లిట్లధము మధ్యము నుత్తము గొల్చువారికిన్

ప్రతి పదార్థం

నీర = నీరు
తప్త = బాగా కాలిన
లోహమున = ఇనుముపైన
నిల్చి = నిలబడి
అనామకము + ఐ = ఏమాత్రం కనబడకుండా
నశించున్
ఆ నీరము + ఎ = అదే నీరు
నళినీదళ = తామరాకు మీద
సంస్థితము + ఐ = నిలబడి
ముత్యము + అట్లు = ముత్యములాగా
తనర్చు = ప్రకాశిస్తుంది
ఆ నీరము + ఎ = ఆ నీటి బొట్టే
శుక్తిలోన్ + పడి = ముత్యపు చిప్పలో పడి
సమంచిత ప్రభన్ =చక్కని కాంతులుగల
మణిత్వమున్ + కాంచు= విలువైన మణిగా (మంచి ముత్యంగా) మారుతుంది
అధమున్ = నీచుని
మధ్యమున్ = మధ్యరకం వాడిని
ఉత్తమున్ = గొప్పవాడిని
కొల్చువారికిన్ = సేవించే వారికి
పౌరుష వృత్తులు = మనుషుల యొక్క ప్రవర్తనలు
ఇట్లు = ఇలాగే ఉంటాయి

తాత్పర్యం :
కాలిన ఇనుము మీద నీళ్ళు పడితే ఆవిరై పోతాయి. ఆ నీళ్లే తామరాకు మీద పడితే ముత్యాల్లా కనిపిస్తాయి. ఆ నీళ్లే ముత్యపు చిప్పలో పడితే మణులుగా (ముత్యాలుగా) మారుతాయి. మనిషి అధములతో చేరితే అధముడౌతాడు. మధ్యములతో చేరితే మధ్యముడౌతాడు. ఉత్తములతో చేరితే ఉత్తముడౌతాడు.

5వ పద్యం :

కం. వాదంబు లాడకెప్పుడు
మోదంబున నిన్ను నీవు మురిసి గనుమికన్
భేదంబు సేయకెన్నడు
సాధుల గనుగొన్న సేవ సల్పుము తనయా !

ప్రతిపదార్థం

తనయా = ఓ కుమారా!
ఎప్పుడు = ఎప్పుడూ కూడా
వాదంబులు +ఆడకు = అనవసరమైన వాదనలు చేయకు
నిన్ను నీవు = నిన్ను నువ్వు
మురిసి = పరిశీలించుకొని
ఇకన్ = ఇకపై
మోదంబున = ఆనందంగా
కనుము = చూసుకో
ఎన్నడు = ఎప్పుడూ కూడా
భేదంబు + సేయకు = భేద భావం చూపించొద్దు
సాధులన్ = మంచివారిని
కనుగొన్న = చూసినపుడు
సేవ సల్పుము = సేవ చేయుము

భావం : ఓ తనయా! ఎప్పుడూ అనవసరమైన వాదాలు చెయ్యకు. నిన్ను నీవు పరిశీలించుకొని సంతోషంగా ఉండు. ఎవరిపట్లా భేదభావం చూపకు. మంచివారికి సేవ చెయ్యి.

6వ పద్యం :

కం. మానవుడే మాధవుండను
జ్ఞానంబున ప్రజలసేవ సలుపు మదియె నీ
మానవతలోని మాన్య
స్థానంబనె గాంధీతాత సద్గుణజాతా!

ప్రతిపదార్థం

సద్గుణ జాతా = మంచి గుణములు కలవాడా!
గాంధి = గాంధీ తాత
మానవుడు + ఎ = మనిషియే
మాధవుండు+అను = భగవంతుడు అనే
జ్ఞానంబున = తెలివి
ప్రజల సేవ = ప్రజలకు సేవ
సలుపుము = చేయుము
అది + ఎ = అదే
నీ = నీ యొక్క
మానవతలోని = మానవత్వానికి
మాన్యస్థానము = గౌరవాన్ని కలిగించే విషయము
అనే = అన్నాడు.

భావం: ‘మంచిగుణాలు కలవాడా! మనిషే భగవంతుడు అనే ఆలోచనతో ప్రజలకు సేవ చెయ్యి. అట్లా చేయడమే మానవత్వానికి ఉన్నతస్థానం’ అని గాంధీతాత చెప్పాడు. గమనించు.

7వ పద్యం :

కం. నొసట వెక్కిరించి నోట నవ్వును జూపి
కడుపునిండ విషము గలుగువాడు
కాలనాగుకన్న కడు ప్రమాదంబయా
బాలనారసింహ! భరతసింహ !

ప్రతిపదార్థం

భరత సింహ = భారతదేశంలో పుట్టిన సింహమా!
బాల నారసింహ = బాల నరసింహా!
నొసట = కనుబొమలతో
వెక్కిరించి = వెటకారం చేస్తూ
నోట = నోటితో
నవ్వును + చూపి = సంతోషాన్ని చూపించి
కడుపునిండ = పొట్టనిండా
విషము+కలుగువాడు = విషాన్ని ఉంచుకున్నవాడు
కాలనాగు కన్న = నల్లనాగు పాముకంటె
కడు = మిక్కిలి
ప్రమాదంబు+అయా = అపాయకరమైన వాడయ్యా!

భావం : బాలనారసింహా! భరతసింహా! నోటితో నవ్వుతూ, నొసటితో వెక్కిరిస్తూ కడుపులో విషాన్ని పెట్టుకున్నవారు కాలనాగు (నల్లత్రాచు) కంటే ప్రమాదకరమైన వారు. వాళ్ళతో జాగ్రత్తగా ఉండాలి.

8వ పద్యం :

కం. తప్పుచేసికూడ తమదగు తప్పును
కప్పిపుచ్చువారు కలుషమతులు
ఒప్పుకొనెడివారు గొప్పమనీషులు
భరతవంశతిలక! భవ్యచరిత !

ప్రతిపదార్థం

భరత వంశ తిలక = భరత వంశంలో శ్రేష్ఠుడా!
భవ్య చరిత! = పవిత్రమైన నడవడి కలవాడా!
తప్పు చేసి కూడ = పొరపాటు చేసి కూడా
తమది + అగు = తాము చేసిన
తప్పును = పొరబాటును
కప్పిపుచ్చువారు = దాచిపెట్టేవారు
కలుషమతులు = దుర్మార్గులు
ఒప్పుకొనెడి వారు = తమ తప్పును ఒప్పుకొనే వారు
గొప్ప మనీషులు = గొప్ప బుద్ధిమంతులు

భావం : భరత వంశానికి తిలకం వంటివాడా! మంచి నడవడిక గలవాడా! తప్పుచేసి కూడా తాము చేసిన తప్పును దాచిపెట్టేవారు చెడ్డవారు. తాము చేసిన తప్పును ఒప్పుకునేవారు గొప్పవారు.

పాఠం ఉద్దేశం

విద్యార్థుల్లో నైతిక విలువలు పెంపొందించడం, వారిని ఉత్తమపౌరులుగా ఎదిగేటట్లు చేయడం ఈ పాఠ్యభాగ ఉద్దేశం.

పాఠ్యభాగ వివరాలు

ఈ పాఠం “శతక ప్రక్రియ”కు చెందినది. శతకం అంటే నూరు పద్యాలు కలది అని అర్థం. కొన్ని శతకాల్లో వందకు పైగా పద్యాలు ఉంటాయి. శతక పద్యాలకు మకుటం ఉంటుంది. ఈ పాఠంలో సుమతి, శ్రీకాళహస్తీశ్వర, కుమారి, సుభాషిత రత్నావళి, ప్రభుతనయ, గాంధీతాత, భరతసింహ, భవ్యచరిత శతకాల పద్యాలున్నాయి.

కవి పరిచయాలు

1. సుమతి శతకం – బద్దెన
జవాబు.
లౌకికనీతులను అతిసులువుగా కందపద్యాల్లో ఇమిడ్చి సుమతి శతకాన్ని రాసిన కవి బద్దెన. (వేములవాడ చాళుక్యరాజు భద్రభూపాలుడే బద్దెన అని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం) ఈయన సుమతీ శతకంతోపాటు నీతిశాస్త్ర ముక్తావళి అనే గ్రంథాన్ని రాశాడు.

2. శ్రీకాళహస్తీశ్వర శతకం – ధూర్జటి
జవాబు.
మహాకవి ధూర్జటి 16వ శతాబ్దమునకు చెందినవాడు. శ్రీకృష్ణ దేవరాయల ఆస్థానంలో ఉండే అష్టదిగ్గజ కవులలో ఈయన కూడా ఒకడు. శ్రీకాళహస్తీశ్వర శతకంతోపాటు ‘శ్రీకాళహస్తి మహాత్మ్యము’ అనే ప్రబంధాన్ని రాశాడు. “అతులిత మాధురీమహిమ” కలిగినవాడని శ్రీకృష్ణ దేవరాయలు ఇతడిని ప్రస్తుతించాడు.

3. కుమారి శతకం – పక్కి వేంకట నరసింహకవి
జవాబు.
పక్కి వేంకట నరసింహకవి రాసిన కుమారి శతకం తెలుగు శతకాల్లో ప్రసిద్ధమైంది. చిన్న చిన్న పదాలతో ఆధునిక సమాజానికి అవసరమైన నీతులను | వేంకట నరసింహకవి సులభరీతిలో చెప్పాడు.

4. సుభాషిత రత్నావళి – ఏనుగు లక్ష్మణకవి
జవాబు.
సంస్కృతంలో భర్తృహరి రాసిన “సుభాషిత త్రిశతి”ని తెలుగులోనికి అనువదించిన కవులలో ఏనుగు లక్ష్మణకవి ఒకడు. ఈయన పెద్దాపురం సంస్థానంలోని పెద్దాడ గ్రామనివాసి. సుభాషిత రత్నావళితోపాటు రామేశ్వర మహాత్మ్యము, విశ్వామిత్ర చరిత్రము, గంగా మహాత్మ్యము మొదలైన రచనలు చేశాడు. ప్రజల నాలుకలపై నాట్యమాడే సులభమైన, రమ్యమైన శైలిలో ఇతని పద్యాలు ఉంటాయి.

5. ప్రభుతనయ శతకం – కౌకుంట్ల నారాయణరావు
జవాబు.
కౌకుంట్ల నారాయణరావు రంగారెడ్డి జిల్లాలోని కౌకుంట్ల గ్రామానికి చెందినవాడు. తనయా ! అనే మకుటంతో ఈయన రాసిన ‘ప్రభుతనయ శతకం’ చాలా ప్రసిద్ధి చెందింది.

6. గాంధీతాత శతకం – శిరశినహల్ కృష్ణమాచార్యులు
జవాబు.
శిరశినహల్ కృష్ణమాచార్యులు నిజామాబాద్ జిల్లా ‘మోర్తాడ్’లో జన్మించాడు. కోరుట్లలో స్థిరనివాసం ఏర్పరుచుకున్నాడు. ప్రముఖ శతావధానిగా పేరు పొందాడు. ఈయన కళాశాల అభ్యుదయం, రామానుజ చరితం, చిత్రప్రబంధం అనే రచనలతోపాటు ‘రత్నమాల’ అనే ఖండకావ్యాన్ని రాశాడు. ఈయన ‘అభినవ కాళిదాసు’ అనే బిరుదు పొందాడు.

7. భరతసింహ శతకం – సూరోజు బాలనరసింహాచారి
జవాబు.
సూరోజు బాలనరసింహాచారి నల్లగొండ జిల్లా చిన్నకాపర్తి గ్రామానికి చెందినవాడు. కవితాకేతనం, బాలనృసింహ శతకం, మహేశ్వర శతకం, భగవద్గీత కందామృతం, వీరబ్రహ్మేంద్రస్వామి చరిత్ర మొదలైన పుస్తకాలు రాశాడు. ‘సహజకవి’గా ప్రసిద్ధుడు.

8. భవ్యచరిత శతకం – డాక్టర్ టి.వి. నారాయణ
జవాబు.
డా|| టి.వి. నారాయణ హైద్రాబాద్ జిల్లాకు చెందినవాడు. 26-07-1925లో జన్మించిన ఈయన విద్యావేత్తగా, ఆధునిక దార్శనికుడుగా గుర్తింపు పొందాడు. జిల్లా విద్యాశాఖాధికారిగా, పబ్లిక్ సర్వీస్ కమీషన్ సభ్యుడిగా అనేక సేవలందించాడు. జీవనవేదం, ఆర్షపుత్ర శతకం, భవ్యచరిత శతకం, ఆత్మదర్శనం (కవితాసంపుటి) అమరవాక్సుధాస్రవంతి (ఉపనిషత్తులపై వ్యాససంపుటి) మొదలైనవి ఈయన రచనలు.

ప్రవేశిక:

జీవితంలో అనుభవాల ద్వారా ఎన్నో విషయాలు తెలుసుకుంటూ ఉంటాము. అట్లా తెలుసుకున్న విషయాల్లో మంచివాటిని భవిష్యత్తు తరాలవారికి అందించాలని కొంతమంది మహాత్ములు కోరుకుంటారు. ఎంతో పెద్ద విషయాన్ని, కూడా కుదించి సులభంగా చెప్పగలిగే అవకాశం శతక పద్యాల్లో ఉంటుంది. శతకపద్యాల రూపంలో కవులు మనకు అందించిన మంచి విషయాలను ఈ పాఠంలో చదివి తెలుసుకుందాం.

నేనివి చేయగలనా?

• నాకు ఇష్టమైన కాలం గురించి చెప్పగలను. – అవును/ కాదు
• అపరిచితమైన కవితను చదివి ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయగలను. – అవును/ కాదు
• పాఠ్యభాగ సారాంశాన్ని సొంతమాటల్లో రాయగలను. – అవును/ కాదు
• నాకు నచ్చిన ప్రకృతి దృశ్యాన్ని వర్ణిస్తూ వ్యాసం రాయగలను. – అవును/ కాదు

Telangana SCERT 6th Class Telugu Guide Telangana 12th Lesson కాపాడుకుందాం Textbook Questions and Answers.

కాపాడుకుందాం TS 6th Class Telugu 12th Lesson Questions and Answers Telangana

బొమ్మను చూడండి – ఆలోచించండి – మాట్లాడండి 

ప్రశ్న 1.
పై బొమ్మలో ఎవరున్నారు ?
జవాబు.
పై బొమ్మలో ఒక కట్టెలు కొట్టేవాడున్నాడు.

ప్రశ్న 2.
బొమ్మలోని వ్యక్తి ఏమి చేసి ఉండవచ్చు ?
జవాబు.
బొమ్మలోని వ్యక్తి కట్టెల కోసం చెట్లన్నింటినీ నరికేసి ఉండవచ్చు.

ప్రశ్న 3.
బొమ్మలోని వ్యక్తి చేసిన పనిని మీరు అంగీకరిస్తారా ? ఎందుకు ?
జవాబు.
బొమ్మలోని వ్యక్తి చేసిన పనిని నేను అంగీకరించను. ఎందుకంటే చెట్లు మనకు ప్రాణాధారం. చెట్లను కొట్టేస్తే వాతావరణంలో సమతౌల్యం లోపిస్తుంది.

ప్రశ్న 4.
ప్రకృతిని కాపాడాలంటే ఏమి చేయాలి ?
జవాబు.
ప్రకృతిని కాపాడాలంటే చెట్లను ఎక్కువగా పెంచాలి.

ఆలోచించండి – చెప్పండి

ప్రశ్న 1.
“అడవి జంతువులు – పల్లె బాట పట్టాయి” దీనికి గల కారణాలు చెప్పండి.
జవాబు.
మనిషి తన అవసరాల కోసం, నివాసం కోసం అడవులను నరికేస్తున్నాడు. దానితో అడవులు అంతరించి పోతుంటే అక్కడ నివసించే జంతువులకు ఉండటానికి చోటు లేకుండా పోతోంది. అందుకే అడవి జంతువులు పల్లెబాట పట్టాయి.

ప్రశ్న 2.
“చెరువులే గ్రామాలకు మూలాధారాలు” దీనిపై మీ అభిప్రాయం చెప్పండి.
జవాబు.
గ్రామాలలో నదులు ప్రవహించే ప్రాంతాలు చాలా తక్కువ. అందుకే ప్రతి ఊరిలోనూ చెరువులు తవ్వేవారు. వానలు పడ్డప్పుడు చెరువులు నిండి గ్రామానికి నీటివసతి కలిగేది. పశువులకు, నీటిలో ఉండే జంతువులకూ కూడ నీటి కొరత లేకుండా ఉండేది. అందుకే చెరువులే గ్రామాలకు మూలాధారాలు.

ప్రశ్న 3.
మనిషి ఆశే అనర్థాలకు కారణం. దీనిని సమర్థిస్తూ నాలుగు వాక్యాలను చెప్పండి.
జవాబు.
మనిషి ఆశే అనర్థాలకు మూలకారణం. మనిషికి ఆశ ఎక్కువై ప్రకృతి సంపదనంతా పాడు చేస్తున్నాడు. కనీసం తన ఇంట్లో కూడా చెట్లను పెంచటం లేదు. చెరువులను ఎవరిష్టం వచ్చినట్లు వాళ్ళు వాడుతున్నారు. చెరువుల స్థలాన్ని కూడ కబ్జా చేస్తున్నాడు. కర్మాగారాలలోని రసాయనాలు కలిసిన మురుగు నీటిని నదులూ, చెరువుల్లో కలుపుతూ నీటిని కలుషితం చేస్తున్నాడు. తన ఆనందంకోసం పెద్ద సౌండు బాక్సులూ, టి.వి.లు, టేప్ రికార్డర్లనుండి పెద్ద శబ్దాలు చేస్తూ శబ్దకాలుష్యాన్ని కలిగిస్తున్నాడు.

ప్రశ్న 4.
“సెల్వర్లు పక్షులకే కాక మానవులకు కూడా శాపమే” అనడంలో గల ఉద్దేశం ఏమై ఉంటుంది ?
జవాబు.
సెలవర్లనుండి వచ్చే సిగ్నల్స్లో ఉన్న రేడియేషన్ వల్ల చాలామటుకు పక్షుల జాతులు అంతరించిపోతున్నాయి. మనుషులకు కూడా ఈ రేడియేషన్ వల్ల రకరకాల రోగాలు అంటుకుని ప్రాణాలు తీస్తున్నాయి. అందుకే సెల్ఫోన్లు వచ్చాక జీవులకు, మనుషులకూ ప్రమాదము, అనారోగ్యము ఏర్పడుతున్నాయి.

ప్రశ్న5.
వివిధరకాల పొగలను పీల్చడం వలన మానవుడు ఎట్లాంటి సమస్యలను ఎదుర్కొంటున్నాడు?
జవాబు.
ఇంట్లోంచి కాలు బయట పెడితే చాలు ఏదో ఒక పొగ మన శరీరంలోకి పోతున్నది. వాహనాల పొగ, ఫ్యాక్టరీల పొగ, ప్లాస్టిక్ వ్యర్థాలను కాల్చిన పొగ, బీడీ సిగరెట్ల పొగ మొదలైనవి. ఈ పొగ ఊపిరితిత్తులలోకి పోయి దగ్గు, క్షయ, క్యాన్సర్ వంటి అనేకమైన భయంకర రోగాలను కలుగజేస్తున్నది. మనుషుల ఆయుర్దాయాన్ని హరించి వేస్తున్నది.

ప్రశ్న 6.
శబ్దకాలుష్యం ఎన్ని విధాలుగా జరుగుతున్నది ?
జవాబు.
శబ్దకాలుష్యానికి అనేక కారణాలు. బయట వాహనాలరద్దీ ఎక్కువై అవి చేసే శబ్దాలు, విద్యుత్తు పరికరాలు, ఏ.సి.లు, కూలర్లు, ఫ్యాన్లనుండి వచ్చే శబ్దాలు భరించలేకపోతున్నాము. దానికి తోడు సరదాకొద్దీ టి.వి., రేడియోలు పెద్ద శబ్దంతో పెట్టటం, ఫ్యాక్టరీలనుండి వచ్చే శబ్దాలు, ప్రతి చిన్నాపెద్దా సంతోషాలకూ పేల్చే బాంబులు, టపాకాయల శబ్దాలు. ఇలా అనేక విధాలుగా శబ్ద కాలుష్యం జరుగుతున్నది.

ప్రశ్న 7.
తేళ్ళు, పాములు భయంతో ఎందుకు అల్లాడుతున్నాయి ?
జవాబు.
తేళ్ళు, పాములు భూమిలోపల నివసిస్తాయి. అనేక రకాలైన రసాయనిక పదార్థాలతోనూ, బాణసంచా సామగ్రితోను భూమి కలుషితమై పోతున్నది. ఫీట్లకు ఫీట్లు లోతున మిషన్లను భూమిలోకి దింపి బావులు తవ్వుతుంటే భూమి అదిరిపోతున్నది. తేళ్ళు, పాములు భయంతో అల్లాడుతున్నాయి.

ప్రశ్న 8.
పర్యావరణ పరిరక్షణకై మీ పాఠశాలలో ఎటువంటి కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తారు ?
జవాబు.
పర్యావరణ పరిరక్షణ గురించి మా బడిలో సమావేశాలు నిర్వహించి అందరికి అవగాహన కలిగిస్తాము. విద్యార్థులందరం కలిసి స్వచ్ఛందంగా తరగతి గదులు, పరిసరాలు పరిశుభ్రం చేస్తాము. బడి ముందర మొక్కలు పెంచి రోజూ తోట పని చేస్తాము. జట్లుగా ఏర్పడి ప్రజలలో పర్యావరణ పరిరక్షణపై అవగాహన కల్పిస్తాము.

ప్రశ్న 9.
చెరువులు, బావులు నీళ్లతో కళకళలాడటం కోసం ఊరి ప్రజలకు ఎట్లాంటి సలహాలను ఇస్తావు?
జవాబు.
బావులలో, చెరువులలో ఎప్పుడూ నీళ్ళు ఉండాలంటే నీళ్ళు భూమిలో నుంచి ఊరుతూ ఉండాలి. అందుకోసం మనం మట్టినేలను కూడా ఉంచుకోవాలి. ఇళ్ళమధ్య కొంచెమైనా ఖాళీస్థలం వదలాలి, అది కూడా సిమెంటు చేయకుండా. అందువల్ల నేల తడిసి నీటిని పీల్చుకుంటుంది. ఇంకుడు నీటి గుంటలు, చెరువులు, కోనేర్లు తవ్వాలి. ఆ విధంగా భూమిలోపలి పొరల్లోకి నీరు చేరితే బావుల్లోకి నీరు ఊరుతుంది. ఇదే నేను ఊరి ప్రజలకు ఇచ్చే సలహా.

ఇవి చేయండి

1. విని, అర్థం చేసుకొని, ఆలోచించి మాట్లాడడం

ప్రశ్న 1.
ఈ పాఠం ద్వారా మీరు ఏం గ్రహించారో చెప్పండి?
జవాబు.
పెరిగిపోతున్న జనాభా వల్ల, వాళ్ల అవసరాలు తీర్చటానికి, మనుషుల్లో పెరిగిపోతున్న అంతులేని ఆశల వల్ల, స్వార్థంవల్ల అడవులు నాశనమైపోతున్నాయి. వాతావరణం, ప్రకృతి వనరులు దెబ్బతింటున్నాయి. జంతువులకు, పక్షులకు గూడు కరువైపోతోంది అని ఈ పాఠం ద్వారా తెలుస్తుంది.

ప్రశ్న 2.
“పర్యావరణ పరిరక్షణ ప్రతి ఒక్కరి బాధ్యత” దీన్ని సమర్థిస్తూ మాట్లాడండి ?
జవాబు.
పర్యావరణ పరిరక్షణ ప్రతి ఒక్కరి బాధ్యత. ప్రకృతి సంపద మనకు దేవుడిచ్చిన వరం. అది ఏ ఒక్కరి సొంతం కాదు. అందరికీ దాని మీద అధికారం ఉంది. అధికారం గురించి మాట్లాడినప్పుడు బాధ్యత గురించి కూడా మాట్లాడాలిగదా! మనం ఇంత సంపద సొంతం చేసుకున్నప్పుడు దాన్ని రక్షించుకోవలసిన బాధ్యత కూడా మనదేనని మర్చిపోకూడదు. మనం దానిని జాగ్రత్తగా వాడుకుంటూ మన తరువాత తరాల వారికోసం జాగ్రత్త చెయ్యాలి. అప్పుడే అందరి జీవితాలు ఆనందమయంగా ఉంటాయి.

II. ధారాళంగా చదవడం – అర్థం చేసుకొని, ప్రతిస్పందించడం

1. పాఠం చదివి కింది మాటలు ఎవరు ఎవరితో అన్నారో రాయండి.

(అ) పెద్ద చెరువు ఎప్పుడు ఎండిపోలేదట గదా! అయితే ఈ సారి ఎందుకు ఎండిపోయింది ?
జవాబు.
ఈ మాటలు ‘కాపాడుకుందాం’ అనే పాఠంలోనివి. గోపాల్ అన్నమ్మతో ఈ మాటలు అన్నాడు.

(ఆ) జనం మధ్యలో సెల్వర్లాయె. ఇక ఎట్లా బతుకుతయ్ ?
జవాబు.
ఈ మాటలు ‘కాపాడుకుందాం’ అనే పాఠలోనివి. అన్నమ్మ లక్ష్మితో అన్న మాటలివి.

(ఇ) బావులు, నదులు ఇవన్నీ నీళ్లతోటి కళకళలాడితే నీళ్లకేం కష్టం.
జవాబు.
ఈ మాటలు ‘కాపాడుకుందాం’ అనే పాఠంలోనివి. లక్ష్మి గోపాల్తో అన్నది.

(ఈ) తేళ్లు, పాములు భయంతోటి అల్లాడవట్టె.
జవాబు.
ఈ మాటలు ‘కాపాడుకుందాం’ అనే పాఠంలోనివి. నరసయ్య అన్నమ్మతో అన్న మాటలివి.

2. కింది పేరాను చదివి పట్టికను పూరించండి.

నేను చెట్టును. మీకు తల్లివంటిదాన్ని. నన్ను నరికి కరువు కోరల్లో చిక్కుకోవద్దు. మానవుల్లారా ! అమ్మలాంటి నన్ను కొట్టకండి. కాసుల కోసం అమ్మకండి. పండ్లను, నీడను, ప్రాణవాయువులను ఇచ్చే త్యాగజాతి మాది. చచ్చిన మీ మనుషులకై బతికిన మమ్ములను నరికే జాతి మీది. చేతనైతే మీ పుట్టిన రోజున పది మొక్కలను నాటి నీరు పోసి కాపాడండి. కానీ దయచేసి తుంచకండి.

III. స్వీయ రచన

1. కింది ప్రశ్నలకు ఐదేసి వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

(అ) “చెరపకురా చెరువులను, చెడిపోతావు” దీనిపై మీ అభిప్రాయాన్ని రాయండి?
జవాబు.
చెరువులను చెరపకూడదు. అంటే పాడుచేయకూడదు. స్వార్థం కోసం ఆక్రమించుకోకూడదు. పశువులను కడిగి, చెత్తాచెదారం పడేసి, రసాయనిక వ్యర్థాలను కలిపి అనేక విధాలుగా చెరువులను కలుషితం చేయకూడదు. చుట్టుపక్కల ఉండే నీటిగుంటలను మూసేయటం, నేలంతా గచ్చు చేయటం వల్ల భూమిలోకి నీరు ఇంకక చెరువులు ఎండిపోతాయి. కనుక అలాంటి ప్రమాదం లేకుండా చేయాలి. ఈ జాగ్రత్తలు తీసుకోకపోతే నీటికి కొరత ఏర్పడి మనుషులే గాక పశువులు, పక్షులు,ఇతర జీవాలు కూడా బాధపడవలసి వస్తుంది.

(ఆ) “అడవులను నాశనం చేసుకుంటపోతే ఇంకా భయపడే కాలం వస్తది” అనడంలో గల ఉద్దేశం ఏమై ఉంటుంది?
జవాబు.
అడవులను నాశనం చేస్తుంటే ప్రకృతి సంపద హరించి పోతుంది. వానలు పడవు. ఎండలు పెరిగిపోతాయి. జంతువులకు నివాసాలు లేకుండా పోతాయి. వాతావరణ సమతౌల్యం దెబ్బతింటుంది. అడవుల్లో జంతువులు వచ్చి ఊళ్ళమీదపడి అన్నీ నాశనం చేస్తాయి. కొన్ని జంతువులు ప్రజల ప్రాణాలు తీస్తాయి. ఎండల తీవ్రత వల్ల వాతావరణ కాలుష్యం వల్ల ఓజోన్ పొర దెబ్బతిని భయంకరమైన అతినీలలోహిత కిరణాల ప్రభావానికి లోనై అనేక వ్యాధులపాల పడతారు. అందుకే అడవులను నాశనం చెయ్యకూడదు.

(ఇ) “మనం సరిగ్గా బతుకుతలేం – జీవరాసులను బతుకనిస్తలేం” దీనితో మీరు ఏకీభవిస్తారా ? విభేదిస్తారా ? ఎందుకు ?
జవాబు.
“మనం సరిగ్గా బతుకుతలేం – జీవరాసులను బతుకనిస్తలేం” ఈ మాటలు చాలా సరైనవి. నేను దీనితో ఏకీభవిస్తాను. ఎందుకంటే మనం ప్రకృతిలో సృష్టిస్తున్న భయంకరమైన మార్పుల వల్ల మన ఆరోగ్యాలూ పాడౌతున్నాయి. జీవరాసులూ అంతరించిపోతున్నాయి. మన అనుకూలం కోసం సెల్ఫోన్లు తయారు చేసుకొని సెట్టవర్లు నిర్మిస్తే ఆ టవర్ల నుంచి వచ్చే తరంగశక్తిని తట్టుకోలేక పక్షి జాతులు చనిపోతున్నాయి. ఇలాగే భూకాలుష్యం, శబ్దకాలుష్యం, జలకాలుష్యం, వాయుకాలుష్యం మనమే సృష్టిస్తున్నాం. మనమే రోగాలపాలిట పడుతున్నాం.

(ఈ) “వాకిళ్ళు కాంక్రీటు గచ్చులాయె” ఇది ఎటువంటి నష్టాలను కలిగిస్తుందో వివరించండి?
జవాబు.
కాళ్ళకు మట్టి అంటకుండా ఇంటిముందు, ఇంటివెనుక అంతా గచ్చు చేస్తున్నాం. ఇంటిమీద ఇల్లు కట్టేసి ఇళ్ళమధ్య కాస్తకూడ జాగా వదలటం లేదు. రోడ్లన్నీ కాంక్రీటు వేస్తున్నాం. ఇలా ఎక్కడా నేల అనేదే కనబడకుండా అంతా కాంక్రీటు గచ్చులే. చివరికి నీళ్ళు పోయే మోరీలు కూడా సిమెంటు చేస్తున్నాం. దీనివల్ల ఎక్కడా భూమిలోకి నీళ్ళు దిగడం లేదు. నేలలో తేమలేకుండా పోతోంది. ఎన్ని అడుగులు తవ్వినా నీళ్ళు పడవు. బావుల్లోకి, చెరువుల్లోకి ఎటునుంచి ఊట దిగదు. ఇలా అనేక విధాలుగా నీటి ఎద్దడి ఏర్పడుతోంది.

(ఉ) మీ ప్రాంతంలో ప్రకృతిని ఎన్ని విధాలుగా నాశనం చేస్తున్నారో రాయండి.
జవాబు.
మా ప్రాంతంలో పూర్వకాలం నుంచి ఇళ్ళలోనూ, ఇళ్ల బయటా కూడా పచ్చనిచెట్లు కనిపించేవి. చల్లని గాలి ఇళ్ళకు అందం, ఎంతో హాయిగా ఉండేది. ఇప్పుడు చెట్లు కొట్టేసి రోడ్లు, కాలువలు వేశారు. ఇంట్లో చెట్లుకూడా పోషణ అందక ఎండిపోతున్నాయ్. ఇళ్ళలో చెత్తంతా వీధుల్లోనూ, కాలువల్లోనూ విసిరేస్తున్నారు. ఇంత బాధ్యత లేకుండా ఉంటే ఆరోగ్యాలు ఎక్కడి నుండి వస్తాయి. నిలబడిపోయిన మురుగు, పేరుకు పోయిన చెత్త వల్ల ఈగలూ, దోమలూ చేరి మనుషులు రోగాలపాలౌతున్నారు.

2. కింది ప్రశ్నలకు పది వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

ప్రశ్న 1.
“ప్రకృతిని కాపాడితేనే భావితరాలకు భవిష్యత్తు” దీనిని విశ్లేషిస్తూ రాయండి.
జవాబు.
ప్రకృతిని కాపాడితేనే భావితరాలకు భవిష్యత్తు ఉంటుంది. పూర్వకాలంలో ఈ కొండలు, నదులు, అడవులు, సెలయేళ్ళు, అడవి జంతువులు, అడవులలోని ఉత్పత్తులు సమృద్ధిగా లభించేవి. ప్రకృతి ఆనందకరంగా, హాయిగా ఉండేది. సకాలంలో వర్షాలు కురిసేవి. వాతావరణంలో ఋతువుల మార్పులు మంచి సుఖాన్నిచ్చేవి. రాను రాను జనాభా పెరిగిపోతున్నది. అవసరాలు పెరిగిపోతున్నాయి. అడవులు నరికేస్తున్నారు. అవసరాలు తీర్చుకుంటున్నారు. ప్రకృతి సంపదను కరిగించేస్తున్నారు.

తమ తరువాత వచ్చే వారికి ఏమివ్వాలని ఆలోచించటం లేదు. సాంకేతికంగా అభివృద్ధి సాధించారు. ఆధునిక పరికరాలు వాడుతున్నారు. కర్మాగారాలు, పరిశ్రమలు అధికంగా స్థాపించి వాటి నుంచి వచ్చే వ్యర్థాలను నీళ్ళలోకి వదిలి నీళ్ళను కలుషితం చేస్తున్నారు. పొగతో గాలి కలుషితమైపోతున్నది. ప్రజలు అనారోగ్యం పాలౌతున్నారు. ఇది తప్పు. మానవులు తమ తప్పు తెలుసుకొని పర్యావరణాన్ని పరిరక్షించకపోతే భవిష్యత్తులో కాలుష్యం తప్ప ఏమీ మిగలదు. భావితరాలకు భవిష్యత్తే లేదు.

ప్రశ్న 2.
మానవులు, పక్షులు, పశువులు …………… సుఖంగా జీవించాలంటే ప్రకృతి పట్ల మన ఆచరణ ఎట్లా వుండాలి ?
జవాబు.
మానవులు, పశువులు, పక్షులు, ఇతర జలచరాలు ప్రకృతిలోని జీవులన్నీ సుఖంగా జీవించాలంటే ప్రకృతిని మనం కాపాడుకోవాలి.

నీరు : నీటిని వృథా చేయకూడదు. వర్షపు నీటిని నిలవ చేయడానికి ఇంకుడు నీటి గుంటలు తవ్వాలి. నదులు, చెరువులు మొదలైన వాటిలోని నీటిని కలుషితం చెయ్యకూడదు. పశువులను కడగటం, బట్టలుతకటం వంటి పనులు జలాశయాల్లో చెయ్యకూడదు. మురుగునీరు, ఫ్యాక్టరీల నీరు పోవడానికి వేరే ఏర్పాట్లు చెయ్యాలి. వాడుకునే నీటిలోకి వదలకూడదు.

గాలి : ఫ్యాక్టరీలను ఊరికి దూరంగా నిర్మించుకోవాలి. జనావాసాల మధ్య ఉంటే ఆ పొగ, దుమ్ము, ధూళి వలన కాలుష్యం ఎక్కువైపోయి మనుషుల ఆరోగ్యం పాడౌతుంది. మురికి ఇల్లంతా నిండిపోతుంది.

శబ్దం : ఆ శబ్దాల వల్ల కూడా ఆరోగ్యం దెబ్బతింటుంది. అలాగే ఇంట్లో మనం ఉపయోగించే టి.వి.లు, రేడియోలు వంటివి కూడా తక్కువ శబ్దంతో ఉపయోగించాలి. సెల్ఫోన్ల వాడకం తగ్గించటం వల్ల మనకే కాకుండా ఇతర ప్రాణులకు కూడా ప్రమాదం తప్పుతుంది. వాహనాల వినియోగం నియంత్రించాలి. దానివల్ల గాలి కాలుష్యం, శబ్ద కాలుష్యం తగ్గుతుంది. ప్లాస్టిక్ వాడకం నిలిపివేయాలి. చెట్లను అధికంగా పెంచాలి. ఒక చెట్టునరికే ముందు పది చెట్లను పెంచాలి. ఇలా చేయటం వల్ల ప్రకృతిని కొంతవరకు కాపాడగలుగుతాం.

IV. సృజనాత్మకత/ప్రశంస

ప్రశ్న 1.
“పర్యావరణ పరిరక్షణ”లో అందరూ పాలు పంచుకోవాలని ఒక పోస్టరు తయారుచేయండి.
జవాబు.
ప్రకటన

అందరం చేయి చేయి కలుపుదాం. కాలుష్యాలకు మూలాలు తెలుసుకుందాం. వాటిని నిర్మూలిద్దాం. ప్రపంచాన్ని కాలుష్యరహితమైన స్వర్గంగా తీర్చిదిద్దుతాం. ముందడుగేయండి. పర్యావరణ పరిరక్షణలో అందరూ పాలు పంచుకోండి.

2. కింది బొమ్మను చూడండి. బొమ్మ ఆధారంగా సంభాషణలు రాయండి.

అక్కా తమ్ముళ్ళు ఆడుకుంటూ ఒక చెట్టు కిందికి చేరారు.

తమ్ముడు : అక్కా! అదిగో నువ్వు పట్టుకోవాలన్న సీతాకోకచిలుక.

అక్క : ఔను. ఉండు ఇప్పుడే పట్టుకుంటా……… దొరకలేదురా.

తమ్ముడు : పోనీలే అక్కా! హాయిగా ఎగరనీ.

చెట్టు : పిల్లలూ ఆడుకుంటున్నారా ?

అక్క : ఎవరది ? చెట్టుతల్లా!

తమ్ముడు : అవునమ్మా! ఆడుకుంటున్నాం.

అక్క : అమ్మా! ఈ దెబ్బలేంటి ?

చెట్టు : ఇందాక కొంతమంది అల్లరి పిల్లలు నామీద రాళ్ళు విసిరారు.

తమ్ముడు : అయ్యో! నొప్పిగా ఉందా ?

చెట్టు : లేదులే. మీరు చాలా మంచివాళ్ళు. మీకు నేనంటే చాలా ఇష్టం. ఇవిగో ఈ పళ్ళు తీసుకోండి.

అక్క : ఇప్పుడెందుకులేమ్మా!

చెట్టు : తీసుకోండమ్మా! ఫరవాలేదు. నేను వీటిని మోసేది మీలాంటి వాళ్ళకోసమే. మీకు కావలసినన్ని తినండి. మిగతావి ఇంటికి తీసుకుపోండి.

అక్క, తమ్ముడు : ధన్యవాదాలు చెట్టుతల్లీ! వస్తాము. టాటా.

V. పదజాల వినియోగం

1. కింది పదాలు చూడండి. వీటికి అదే అర్థం వచ్చే పదాలను పాఠం ఆధారంగా రాయండి.

(అ) తొందరగా – జల్ది
(ఆ) దురాక్రమణ – కబ్జా
(ఇ) శబ్దాలు – చప్పుళ్ళు
(ఈ) సంతోషం – సంబరం
(ఉ) కాలువలు – నదులు
(ఊ) ఇంతకుముందు కాలం – తాతలనాడు, మునుపు
(ఋ) ప్రాణులు – జీవులు
(ౠ) పిల్లవాళ్లు – పోరగాళ్ళు
(ఎ) వాహనాలు – మోటార్లు
(ఏ) వేగంగా పోవడం – బర్రుబర్రున పోవటం

2. కింది పదాలలో భిన్నమైన పదాన్ని గుర్తించి గీతగీయండి.

(అ) పులి, సింహం, ఎలుగుబంటి, కుక్క
(ఆ) బావులు, నదులు, సముద్రాలు, చెరువులు
(ఇ) కారు, స్కూటర్, సైకిలు, లారీ
(ఈ) బీడిపొగ, వాహనాల పొగ, సాంబ్రాణి పొగ, ఫ్యాక్టరీ పొగ

3. కింది పట్టికను చదివి అందులోని ప్రకృతి – వికృతులను రాయం

ప్రకృతి – వికృతి
అడవి – అటవి
ఆశ – ఆస
శబ్దం – సద్దు
రాత్రి – రాతిరి
సింహం – సింగం
శక్తి – సత్తువ
కుంభము – కుండ

4. పాఠంలోగల ఆంగ్ల పదాలను, వాటి అర్థాలను రాయండి.

• డాక్టర్ – వైద్యుడు
• ఫీట్లకు ఫీట్లు – అడుగులకు అడుగులు
• మోటర్లు – వాహనాలు
• రోడ్లు – వీధులు
• సిమెంట్ – సిమెంట
• ఫ్యాక్టరీలు – కర్మాగారాలు
• ప్లాస్టిక్ – ప్లాస్టిక్
• సిగరెట్సు- పొగ పీల్చేకాడ
• టి.వి. – దూరదర్శిని
• సౌండ్ – శబ్దం
• బోర్లు – పంపులు
• డి.జె. సౌండ్సు – స్పీకర్ల శబ్దాలు
• సెల్ – సెల్ఫోన్
• రింగవటం – మోగటం
• సిగ్నల్స్ – తరంగాలు
• సెల్టవర్లు – సెల్ తరంగాల కోసం కట్టిన స్తంభాలు
• పేపర్లు – వార్తాపత్రికలు
• ప్లాస్టర్ ఆఫ్ ప్యారిస్ – రసాయనాలు కలిపిన సున్నం లాంటిది

VI. భాషను గురించి తెలుసుకుందాం.

1. కింది ఖాళీలను విభక్తులతో పూరించండి. విభక్తుల పేర్లు రాయండి.

(అ) రాజు సేనలతో వచ్చాడు. (తృతీయా విభక్తి)
(ఆ) దొంగతనం చేయడం కంటె పేదవానిగా ఉండటం మేలు. (పంచమీ విభక్తి)
(ఇ) వృద్ధులను ఆదరించాలి. (ద్వితీయా విభక్తి)
(ఈ) దొంగల కొరకు పోలీసులు గాలిస్తున్నారు. (చతుర్థీ విభక్తి)

2. కింది పదాలకు విగ్రహవాక్యాలు రాసి, సమాసం పేరు రాయండి.

(అ) కృష్ణార్జునులు = కృష్ణుడును, అర్జునుడు – ద్వంద్వ సమాసం
(ఆ) శివకేశవులు =శివుడును, కేశవుడును – ద్వంద్వ సమాసం
(ఇ) నిరాశానిస్పృహలు = నిరాశయును, నిస్పృహయును – ద్వంద్వ సమాసం
(ఈ) భయాందోళనలు = భయమును, ఆందోళనయును – ద్వంద్వ సమాసం
(ఉ) న్యాయాన్యాయాలు = న్యాయమును, అన్యాయుమును – ద్వంద్వ సమాసం

3. కింది పదాలను విడదీసి రాయండి.

(అ) నీవెక్కడ = నీవు + ఎక్కడ
(ఆ) లేకుంటె = లేక + ఉంటె
(ఇ) మరేమి = మరి + ఏమి
(ఈ) రామాలయం = రామ + ఆలయం

4. కింది పదాలను కలిపి రాయండి.

(అ) మేన + అత్త = మేనత్త
(ఆ) మనసు + ఐన = మనసైన
(ఇ) ఏమి + అంటివి = ఏమంటివి
(ఈ) దేవ + ఇంద్రుడ = దేవేంద్రుడు

5. కింద ఇచ్చిన పదాలతో ఖాళీలను పూరించండి. భాషాభాగాల పేర్లను రాయండి.

(అతను, కమ్మగా, కొబ్బరికాయ, వెళ్ళి, అబ్బా)
ఉదా : శంకర్ పామును చూసి అమ్మో! అంటూ పరుగెత్తాడు. (అవ్యయం)

(అ) రాధ గుడికి వెళ్ళి కొబ్బరికాయ కొట్టింది. (నామవాచకం)
(ఆ) అమ్మ చేసిన పాయసం కమ్మగా ఉన్నది. (విశేషణం )
(ఇ) గోపాలు డాక్టరే కాదు, అతను యాక్టరు కూడా. (సర్వనామం)
(ఈ) నవీన్ బాసరకు వెళ్ళి సరస్వతీ దేవిని దర్శించుకున్నాడు. (క్రియ)
ఉ. రవి ఉరుకుతూ కిందపడి అబ్బా! అని అరిచాడు. (అవ్యయం)

ప్రాజెక్టు పని:

పర్యావరణానికి సంబంధించిన పాటలను, కవితలను లేదా గేయాలను సేకరించండి. తరగతిలో ప్రదర్శించండి.

1. ప్రాజెక్టు శీర్షిక : పర్యావరణానికి సంబంధించిన పాటలను, కవితలను, గేయాలను సేకరించి, నివేదిక రాసి ప్రదర్శించడం.
2. సమాచార సేకరణ

అ) సమాచారం సేకరించిన తేది : XXX
ఆ) సమాచార వనరు : వివిధ వార్తా పత్రికలు.

3. సేకరించిన విధానం : వివిధ వార్తా పత్రికలను చదివి వాటిలో పర్యావరణానికి సంబంధించిన కవితలు సేకరించడం జరిగింది
4. నివేదిక :

నీరు : జలకన్యను నేను జీవ జల రమ్యను నేను
స్వచ్ఛ వారి ధారలతో జగతికి జీవనమిచ్చే
మీరు వాడిన మురికి నీటికి, వేరుదారులు చూపకుండా
స్వచ్ఛమగు నా ప్రవాహమ్మును, కలుషితమొనరించుచుంటిరి
ప్రాణములు నిలబెట్టు జలము, ప్రాణములనే తీయుచుండిన
జలచరములకు చలన మెక్కడ, మనుషులకు మనుగడ అదెక్కడ.

చెట్లు : ఇంటికి చుట్టూ మొక్కలు పెంచిన, పచ్చదనమదే పచ్చని ధనము
బాటల ప్రక్కన మొక్కలు నాటండి, నీడనిచ్చును హాయిని గొలుపును
ఒక్క చెట్టును నరుకగోరిన, ముందుగనే పది మొక్కలు నాటుడు
వనములను నువ్వు పరిరక్షింపుము, వనములే నిన్ను పరిరక్షించును

గాలి : అయ్యయ్యో! ఏమిటి ఈ విపరీతం ?, కుప్పలు తెప్పలుగ కూలు జనసందోహం
అంతులేని ఈ పొగతో ఊపిరాడటం లేదు, దుర్వాసనలకు అబ్బా! వికారమ్ము కలుగుతోంది
శాస్త్రజ్ఞులందరూ జట్లుగా చేరి, వారి మేధస్సును మధనము చేసి
కాలుష్యమును బాప కంకణము గట్టి, జీవజలముల కలుషరహితముగ జేసి
ప్రాణవాయువులను రక్షింపగలుగు, పర్యావరణ సమతౌల్యమును గాచి
ఎల్లజీవులు సౌఖ్యమును గాంచునట్టి, పథకాల నాలోచనము చేయవలయు
ప్రకృతి సంపదలను పెంపొందజేసి పూర్వ శోభను మరల చేకూర్చవలయు.
అప్పుడే మన ప్రకృతి సురక్షితమౌతుంది.

5. ముగింపు : పై కవితల ద్వారా పర్యావరణానికి మనం చేస్తున్న హాని గురించి తెలుసుకున్నాను. ప్రకృతిని మనం రక్షిస్తేనే మానవ మనుగడ సాధ్యం అని అర్థం చేసుకున్నాను.

(లేదా)

అడవులు/పశువులు/పక్షులు/చెరువులు/నేలతల్లి/బావుల గొప్పతనాన్ని తెలిపే వ్యాసాలను సేకరించండి.

పశువులు

పశువులు మన నిత్యజీవితంలో ఒక భాగం. గొడ్డూగోదా పిల్లామేకా తో ఇళ్ళు కళకళలాడుతాయి అంటారు. వెనుకటి రోజులలో పశువులను కొట్టంలో కట్టేసి దూడలను తాము పడుకొనే మంచం కోడుకి కట్టేసుకొని దానికి ఊసులు చెబుతూ పడుకొనేవారు. పిల్లలతో సమంగా కుటుంబ సభ్యులలాగా ప్రేమగా చూసుకొనేవారు. పశువులు కూడా ఆ ప్రేమకు తగ్గట్టే మనుషులకు ఉపయోగపడుతూ సేవ చేసేవి. పసిపిల్లలు పశువుల చుట్టూ తిరుగుతున్నా వాళ్ళనేమీచెయ్యవు. అలా మంచిమనసుతో యజమానులకు సహాయపడుతుండేవి.

వ్యవసాయంలోనూ బండ్లను లాగడంలోనూ బరువులు లాగటానికి ఎడ్లు సహాయపడేవి. పాడి పశువులు పెట్టిన మేత తింటూ పాలు ఇచ్చేవి. ఆవు ఇంట్లో ఉందంటే ఆరోగ్యం. అష్టశ్వర్యాలూ ఉన్నట్లే. ఈ పశువుల పేడ పొలాలకు ఎరువుగాను, పొయ్యిలోకి పిడకలు గాను పనికి వచ్చేది. పాలు పాల పదార్థాలు మనకు బలమైన ఆహారం కదా! ఇలా పశువులు మనకెంతో ప్రయోజనకరమైన స్నేహితులు.

TS 6th Class Telugu 12th Lesson Important Questions కాపాడుకుందాం

ప్రశ్న 1.
జీవరాసులు ఎందుకు అంతరించిపోతున్నాయి?
జవాబు.
సెల్టవర్ల నుండి ఫోన్లకు వచ్చే సిగ్నల్స్ వల్ల ఆ తరంగ శక్తిని తట్టుకోలేక అనేక పక్షులు చచ్చిపోతున్నాయి. మనిషి తన అవసరాల కోసం, నివాసాల కోసం అడవులు నరికేయడం వల్ల జంతువులు, పక్షులు నీడను కోల్పోయి క్రమంగా మాయమౌతున్నాయి. చెరువుల్లో, బావుల్లో నీరు లేకపోవడం వల్ల, ఉన్న నీరు కలుషితం కావడం వల్ల కొన్ని జలచరాలు పూర్తిగా కనబడకుండా పోయాయి. వీటి నాశనానికి మూలకారణం మానవులే.

ప్రశ్న 2.
శబ్ద కాలుష్యం వల్ల ప్రమాదాలేమిటి ?
జవాబు.
శబ్ద కాలుష్యం వల్ల ప్రధానంగా వినే శక్తి నశిస్తుంది. మెదడు మీద ఈ శబ్దాలు ప్రభావం చూపించి ఎక్కువగా చిరాకు, కోపం వస్తుంది. చేసే పనిమీద ధ్యాస ఉండదు. నరాల్లో వణుకు, గుండెల్లో దడ లాంటివి కూడా వస్తాయి. పెద్ద పెద్ద శబ్దాలకు తట్టుకోలేక చిన్న ప్రాణులు, ముసలివారు ప్రాణాలు కోల్పోవడం కూడా జరుగుతుంటుంది. బోరు దింపే శబ్దానికి తేళ్ళు, పాములు అదిరిపడి బైటికొచ్చేస్తాయి. ఇలా అనేక ప్రమాదాలు శబ్ద కాలుష్యం వల్ల ఎదురౌతాయి.

ప్రశ్న 3.
చెట్లు మనకు చేసే మేలును గురించి వివరించండి
జవాబు.
చెట్టు మనకు తల్లి వంటిది. తల్లి మనకు ఊపిరి ఊదుతుంది. మన సంరక్షణ చూస్తుంది. మనకు కావలసినవన్నీ ఇస్తుంది. కడుపు నింపుతుంది. సేదతీరుస్తుంది. ఆరోగ్యం బాగా లేనప్పుడు ఔషధం ఇస్తుంది. పైన చెప్పిన సేవలన్నీ మనకు చెట్ల వల్ల లభిస్తాయి. చెట్లవల్ల ప్రాణవాయువు లభిస్తుంది. చెడు వాయువులను కాలుష్యాన్ని చెట్లు పీల్చుకొని మనను బతికిస్తాయి.

ఇంటికి కావలసిన కలప, వంటకు కావలసిన కట్టె సమస్తం చెట్ల నుండి లభిస్తాయి. తినడానికి కాయలు, పండ్లు, ఆకులు మొదలైనవన్నీ ప్రేమగా అందిస్తాయి. మన కడుపునింపి ఆకలి తీరుస్తాయి. చల్లని నీడనిచ్చి, గాలినిచ్చి సేదతీరుస్తాయి. ఎన్నో చెట్లలో ఔషధగుణాలుంటాయి. వాటివల్ల మన ఆరోగ్యం మెరుగుపడుతుంది. వాతావరణ సమతౌల్యాన్ని కాపాడుతాయి. వరదలను ఆపుతాయి. వానలను కురిపిస్తాయి. పశువులకు నీడను, గూడును ఇస్తాయి. ఆహారాన్నిస్తాయి. ఇలా ఎన్నో విధాలుగా చెట్లు మనకు మేలు చేస్తున్నాయి.

అర్ధాలు:

• సంబురం = ఆనందం
• మజా = సంతోషం
• మలుపుట = మళ్ళించుట
• ఏండ్ల = సంవత్సరాలు
• ఉరుకు = పరుగెత్తు
• జల్ది = తొందరగా
• దోస్తు = స్నేహితుడు
• ధర = వెల

పర్యాయపదాలు

• అడవి = వనం, కాన, అరణ్యం
• చెరువు = తటాకం, కొలను, మడుగు
• పులి = పుండరీకం, వ్యాఘ్రం, శార్దూలం
• భూమి = అవని, పృథ్వి, వసుంధర
• సింహం = కేసరి, మృగరాజు, పంచాస్యం
• కోతులు = కపులు, వానరాలు
• సంబురం = సంతోషం మజా

ప్రకృతి – వికృతులు

• అటవి – అడవి
• అంబ – అమ్మ
• రాత్రి – రాతిరి, రేతిరి
• సింహం – సింగం
• స్నానం – తానం
• పశువులు – పసరాలు, పసులు
• ఆశ – ఆస
• లక్ష్మి – లచ్చి
• శక్తి – సత్తి
• శబ్దం – సద్దు

పదజాలం:

I. సరైన సమాధానాన్ని గుర్తించండి.

1. పండుగ సంబురాలు ఆకాశాన్ని తాకుతున్నాయి. గీతగీచిన పదానికి అర్థం …………………..
(A) చుక్కలు
(B) ధరలు
(C) మేడలు
(D) సంతోషాలు
జవాబు.
(D) సంతోషాలు

2. ఎన్నో వేల ఏండ్ల చరిత్ర మనది. ‘ఏండ్లు’ అంటే ………………..
(A) ఏడు రోజులు
(B) సంవత్సరాలు
(C) పాత
(D) కొత్త
జవాబు.
(B) సంవత్సరాలు

3. వాన పడగానే పిల్లలు బయటికి ఉరికారు. ‘ఉరికారు’ అర్థం
(A) తడిశారు
(B) ఎగిరారు
(C) పరుగెత్తారు
(D) చూశారు
జవాబు.
(C) పరుగెత్తారు

4. ఇవాళ మా దోస్తు వస్తున్నాడు. ‘దోస్తు’ అనే పదానికి అర్థం ………….
(A) తమ్ముడు
(B) మిత్రుడు
(C) బంధువు
(D) పిల్లవాడు
జవాబు.
(B) మిత్రుడు

5. సంబురాలు, సంతోషాలు అనే మాటలకు సమానార్థక పదం ………..
(A) ఆనందాలు
(B) ఊరేగింపులు
(C) పెండ్లిళ్ళు
(D) సంతలు
జవాబు.
(A) ఆనందాలు

6. సింహాన్ని మృగరాజు అంటారు. కేసరి అంటే అందరికీ భయం ఈ వాక్యాల్లో ఒకే అర్థాన్నిచ్చే మాటలు ……………….
(A) సింహం, కేసరి, భయం
(B) మృగరాజు, అందరు, భయం
(C) సింహం, మృగరాజు, కేసరి
(D) కేసరి, భయం
జవాబు.
(C) సింహం, మృగరాజు, కేసరి

7. రామప్ప చెరువు పెద్దది. ఆ కోనేరు అందమైంది గీతగీచిన పదాలకు సమానమైన అర్థాన్నిచ్చే పదం ………………..
(A) సముద్రం
(B) వాగు
(C) మడుగు
(D) గుడి
జవాబు.
(C) మడుగు

8. ‘పశువు’ అనే పదానికి వికృతి.
(A) పసువు / పసరం
(B) పాషాణం
(C) పస
(D) మృగం
జవాబు.
(A) పసువు / పసరం

9. ‘ఆస’ అనే వికృతి పదానికి తగిన ప్రకృతి ………………..
(A) కోరిక
(B) ఆశ
(C) ఆకసం
(D) ఆశయం
జవాబు.
(B) ఆశ

10. గ్రంథాలయంలో శబ్దం చేయకూడదు. శబ్దానికి వికృతి …………..
(A) సద్గు
(B) శబుదం
(C) సబ్బుదం
(D) సబ్బు
జవాబు.
(A) సద్గు

II. వ్యాకరణం 

11. ‘అచ్చులు’ అంటే
(A) ‘క’ నుండి ‘ఱ’ వరకు గల అక్షరాలు
(B) ఊష్మాలు
(C) య, ర, ల వ లు
(D) ‘అ’ నుండి ‘ఔ’ వరకు గల అక్షరాలు
జవాబు.
(D) ‘అ’ నుండి ‘ఔ’ వరకు గల అక్షరాలు

12. ‘క’ నుండి ‘ఱ’ వరకుండే అక్షరాలను ఏమంటారు ?
(A) అచ్చులు
(B) హల్లులు
(C) ఉభయాక్షరాలు
(D) వర్ణాక్షరాలు
జవాబు.
(B) హల్లులు

13. ఒక హల్లు అదే హల్లు ఒత్తుతో కలిస్తే అది …………………
(A) సంయుక్తాక్షరం
(B) ద్విత్వాక్షరం
(C) ద్వంద్వం
(D) సమాసం
జవాబు.
(B) ద్విత్వాక్షరం

14. సంయుక్తాక్షరంలో ఉండే రెండు హల్లులు ……………
(A) ఒక్కటే
(B) వేర్వేరు
(C) సమానం
(D) ఒకే ధ్వని
జవాబు.
(B) వేర్వేరు

15. క్రిందివానిలో ‘త’ వర్గాక్షరాలు
(A) క,చ, ట, త, ప
(B) గ, జ, డ, ద, బ
(C) త, థ, ద, ధ, న
(D) త, ద, న, ప, బ
జవాబు.
(C) త, థ, ద, ధ, న

16. ఒక మాత్ర కాలంలో పలికే అక్షరాలు
(A) హ్రస్వాలు
(B) దీర్ఘాలు
(C) ఉభయబక్షాలు
(D) శ్లేషాలు
జవాబు.
(A) హ్రస్వాలు

17. దీర్ఘాక్షరాలు పలకడానికి పట్టేకాలం
(A) ఒక మాత్రకాలం
(B) రెండు మాత్రల కాలం
(C) మూడు మాత్రల కాలం
(D) 4 మాత్రల కాలం
జవాబు.
(B) రెండు మాత్రల కాలం

18. క్రింది వాటిలో మహా ప్రాణాలు ……………..
(A) క, చ, ట, త, ప
(B) గ, జ, డ, ద, బ
(C) ఖ, ఛ, ఠ, థ, ఫ
(D) ఙ, ఞ, ణ, న, మ
జవాబు.
(C) ఖ, ఛ, ఠ, థ, ఫ

19. య, ర, ల, వ లను అంటారు. …………….
(A) ఊష్మాలు
(B) వర్ణాక్షరాలు
(C) అచ్చులు
(D) అంతస్థాలు
జవాబు.
(D) అంతస్థాలు

20. గ, జ, డ, ద, బ లను ……….. అంటారు.
(A) పరుషాలు
(B) సరళాలు
(C) అంతస్థాలు
(D) ‘గ’ వర్ణాక్షరాలు
జవాబు.
(B) సరళాలు

21. క, చ, ట, త, ప లు
(A) కఠినాలు
(B) సులభాలు
(C) పరుషాలు
(D) సరళాలు
జవాబు.
(C) పరుషాలు

22. పదాల మధ్య సంబంధాన్ని తెలియజేసేవి
(A) అక్షరాలు
(B) వాక్యాలు
(C) విభక్తులు
(D) అవ్యయాలు
జవాబు.
(C) విభక్తులు

23. ప్రతి విభక్తికీ ………. ఉంటుంది.
(A) ప్రత్యయం
(B) పరుషం
(C) క్రియ
(D) అవ్యయం
జవాబు.
(A) ప్రత్యయం

24. పండ్లు బలాన్నిస్తాయి. గీతగీసిన అక్షరంలోని ధ్వనులు
(A) డ, ల
(B) డు, ల
(C) డు, లు
(D) డ్, ల్, ఉ
జవాబు.
(D) డ్, ల్, ఉ

25. అమ్మమ్మ. ‘మ్మ’ లోని హల్లులు
(A) మ, మ
(B) మ్, మ్
(C) మ, అ
(D) మ్, మ్, అ
జవాబు.
(D) మ్, మ్, అ

26. వద్దు + అంటూ ……………. కలిపి రాస్తే
(A)వద్దుంటూ
(B) వద్దంటూ
(C) వద్దింటి
(D) వద్దని
జవాబు.
(B) వద్దంటూ

27. ‘పోతున్నవట’ విడదీస్తే ……….
(A) పోత + ఉన్నవట
(B) పోతన్న + అట
(C) పోతున్నవు + అట
(D) పోతు + ఉన్నది + అట
జవాబు.
(C) పోతున్నవు + అట

28. ‘మరిప్పుడు’ సంధి విడదీస్తే …………….
(A) మరి + ప్పుడు
(B) మరి + ఇప్పుడు
(C) మరి + ఎప్పుడు
(D) మరి + అప్పుడు
జవాబు.
(B) మరి + ఇప్పుడు

29. తిప్పన్న పోతన్నలు ………….సమాసానికి విగ్రహ వాక్యం
(A) తిప్పన్న అనెడి పోతన్న
(B) తిప్పన్న మరియు పోతన్న
(C) తిప్పన్న తమ్ముడు పోతన్న
(D) ఇద్దరు అన్నదమ్ములు
జవాబు.
(B) తిప్పన్న మరియు పోతన్న

30. ‘కాళ్ళు చేతులు’ అనే పదానికి విగ్రహ వాక్యం
(A) కాలు, చేయి
(B) కాళ్ళ వంటి చేతులు
(C) కింద కాళ్ళు, పైన చేతులు
(D) కాళ్ళు అనెడి చేతులు
జవాబు.
(A) కాలు, చేయి

31. ‘సాధువులు మరియు సజ్జనులు’ – సమాసంగా కూరిస్తే
(A) సాధువు వెంట సజ్జనుడు
(B) సాధువు యొక్క సజ్జనుడు
(C) సాధుసజ్జనులు
(D) సాధువుల్లో సజ్జనులు
జవాబు.
(C) సాధుసజ్జనులు

III. కింది పేరాను చదివి వాక్యాలలోని తప్పు/ ఒప్పులను గుర్తించండి.

1. కుతుబ్షాహి వంశంలోని నాలుగోరాజు మహమ్మద్ కులీకుతుబ్షా కాలంలోనే నేటి హైదరాబాదు నగరం నిర్మితమయింది. గోల్కొండ రాజ్యాన్ని పాలించిన చిట్టచివరి రాజు అబుల్ హసన్ కుతుబ్షా ఎంతో ఉత్తముడై తన ప్రజలందర్నీ చక్కగా పాలించి తానాషా అనే బిరుదు పొందాడు. తానాషా అంటే మంచి రాజు అని అర్థం. తానాషానే తానీషా అని కూడా అంటారు.
1. కుతుబ్షాహి వంశంలోని నాల్గవరాజు తానాషా.
2. కులీకుతుబ్షా కాలంలోనే హైదరాబాదు నిర్మితమయింది.
3. గోల్కొండ రాజ్యాన్ని పాలించిన చివరిరాజు అబుల్ హసన్ కుతుబ్షా.
4. తానాషా అంటే దుర్మార్గుడైన రాజు.
5. కులీ కుతుబ్షా తానాషా బిరుదు పొందాడు.
జవాబు.
1. కుతుబ్షాహి వంశంలోని నాల్గవరాజు తానాషా. ( తప్పు)
2. కులీకుతుబ్షా కాలంలోనే హైదరాబాదు నిర్మితమయింది. (ఒప్పు)
3. గోల్కొండ రాజ్యాన్ని పాలించిన చివరిరాజు అబుల్ హసన్ కుతుబ్షా. (ఒప్పు)
4. తానాషా అంటే దుర్మార్గుడైన రాజు. ( తప్పు)
5. కులీ కుతుబ్షా తానాషా బిరుదు పొందాడు. ( తప్పు)

IV. క్రింది పేరాను చదవండి ఇచ్చిన ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

2. అన్ని దానములను నన్న దానమె గొప్ప
కన్న తల్లి కంటె ఘనము లేదు
ఎన్న గురునికన్న నెక్కుడు లేదయా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ!

ప్రశ్నలు:
1. అన్నింటి కంటే గొప్ప దానమేది ?
జవాబు.
అన్నింటి కంటే గొప్పదానం – అన్నదానం.

2. జ్ఞానం ప్రసాదించేది ఎవరు ?
జవాబు.
జ్ఞానం ప్రసాదించేది – గురువు

3. కవి ఉన్నత స్థానం ఎవరికిచ్చారు ?
జవాబు.
కన్న తల్లికి

4. పై పద్యం ద్వారా ఏమి తెలుస్తున్నది ?
జవాబు.
అన్నదానము కంటే, కన్నతల్లి కంటే, గురువు కంటే ఎవరూ ఎక్కువ కాదు.

5. పై పద్యం ఏ శతకంలోనిది ?
జవాబు.
వేమన శతకం లోనిది.

V. క్రింది పద్యాన్ని చదివి సరియైన సమాధానాన్ని గుర్తించండి.

1. “చేతులారంగ శివుని పూజింపడేని
నోరునొవ్వంగ హరికీర్తి నుడువడేని –
దయయు సత్యంబు లోనుగా దలపడేని
కలుగనేటికి తల్లుల కడుపు చేటు”

ప్రశ్నలు:

1. “కడుపు చేటు” అనే మాటకు అర్థం ……………
(A) చెడ్డ కడుపు
(B) పుట్టుక దండగ
(C) తల్లులకు బాధ
జవాబు.
(B) పుట్టుక దండగ

2. శివ పూజ ఎలా చేయాలి ?
(A) చేతులు ఆనించి
(B) చేతులు పట్టుకుంటూ
(C) చేతులతో తృప్తి కలిగేటట్లు
జవాబు.
(C) చేతులతో తృప్తి కలిగేటట్లు

3. దయను, సత్యాన్ని ఎట్లా తలచాలి
(A) మనసులో
(B) లోపల
(C) బయట
జవాబు.
(A) మనసులో

4. నోరారా హరి కీర్తిని …………..
(A) పాడాలి
(B) పలకాలి
(c) అరవాలి
జవాబు.
(A) పాడాలి

5. పద్యానికి శీర్షిక ………
(A) శివభక్తి
(B) కీర్తన
(C) కడుపు చేటు
జవాబు.
(C) కడుపు చేటు

పాఠం ఉద్దేశం:

మన చుట్టూ ఉన్న చెట్లూ చేమలు, నదులు ఇవన్నీ ప్రకృతిలో భాగమే. అవి మనకు జీవనాధారమై రక్షణ కవచమై నిలుస్తున్నాయి. వాటికి హాని కలిగించకుండా వాటిని కాపాడుకోవడమే మన ధర్మం అని తెల్పడం ఈ పాఠం ఉద్దేశం.

పాఠ్యభాగ వివరాలు:

ఈ పాఠం సంభాషణ అనే ప్రక్రియకు చెందినది. ఇద్దరు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ మంది వ్యక్తుల మధ్య జరిగే మాటల కొనసాగింపు సంభాషణ. సంభాషణలు మన కళ్ళముందు పాత్రలు మాట్లాడినట్లు అనుభూతిని కలిగిస్తాయి.

ప్రవేశిక:

చెట్లు, పక్షులు, జంతువులు, బావులు, నదులు, చెరువులు మొదలైనవన్ని ఈ అందమైన ప్రపంచంలో భాగంగా ఉన్నాయి. వీటిని మనం జాగ్రత్తగా వినియోగించుకుంటూ సుఖంగా జీవించే ప్రయత్నం చేయాలి. కానీ మనిషి తన బాధ్యతను మరచిపోయి ప్రకృతిని రక్షించుకోవడంలో అశ్రద్ధ చేస్తున్నాడు. అందువల్ల ఎన్నో అవస్థలు పడుతున్నాడు. ఆ సంగతులన్నీ తెలుసుకోవాలని ఉందా! అయితే ఈ పాఠం చదవండి.

Telangana SCERT 6th Class Telugu Guide Telangana 11th Lessonపల్లెటూరి పిల్లగాడా! Textbook Questions and Answers.

పల్లెటూరి పిల్లగాడా! TS 6th Class Telugu 11th Lesson Questions and Answers Telangana

బొమ్మను చూడండి – ఆలోచించండి – మాట్లాడండి 

ప్రశ్న 1.
పై బొమ్మలో ఎవరెవరున్నారు ?
జవాబు.
పై బొమ్మలో సైకిలు యజమాని, బాల కార్మికుడు ఉన్నారు.

ప్రశ్న 2.
పిల్లవాడు ఏం చేస్తున్నాడు ?
జవాబు.
పిల్లవాడు సైకిల్ ట్యూబు బాగుచేస్తున్నాడు.

ప్రశ్న 3.
ఆ పిల్లవాడిని చూస్తే మీకేమనిపిస్తున్నది ?
జవాబు.
ఆ పిల్లవానిని చూస్తే అయ్యో పాపం అని అనిపిస్తుంది.

ప్రశ్న 4.
ఇట్లాంటి వాళ్ళ జీవితం ఎట్లా ఉంటుందని అనుకుంటున్నారు ?
జవాబు.
ఇట్లాంటి వాళ్ళ జీవితాలు నిరాశతో, బాధతో ఉంటాయి.

ఆలోచించండి – చెప్పండి 

ప్రశ్న 1.
“పాలబుగ్గల జీతగాడు” అంటే నీకు ఏమని అర్థం అయింది ?
జవాబు.
పాలబుగ్గల జీతగాడంటే పాలుగారే బుగ్గలతో ఉన్న వాడని అర్థమయింది. అంత చిన్న వయసులోనే పనికి కుదిరాడని అర్థమయింది.

ప్రశ్న 2.
“దొడ్డికీవే దొరవైపోయావా” అని కవి పిల్లవాడిని ఎందుకు అన్నాడు ?
జవాబు.
పాలబుగ్గల జీతగాడు చిన్న వయస్సున్న వాడైనప్పటికి పశువుల దొడ్డి బాగోగులు తానే చూసుకోవలసి వచ్చింది. అందుకే కవి అలా అన్నాడు.

ప్రశ్న 3.
“చేతికర్రే తోడయ్యిందా?” అనడంలో అర్థం ఏమిటి ?
జవాబు.
చేతికర్రే తోడయ్యిందా అని అనడంలో ఇంత చిన్న వయస్సులో పశువుకాపరివి అయ్యావా అన్న అర్థం, స్నేహితులుండాల్సిన వయసులో కర్రతో స్నేహం చేయాల్సి వచ్చిందని అర్థం.

ప్రశ్న 4.
పంటచేనుకు కాపు ఉంటాడు కదా! పంటకు కాపు అవసరం ఏమిటి ?
జవాబు.
పంట చేనుకు కాపు ఉంటాడు. పంటలను పశువులు, పిట్టలు తినకుండా, పంటను ఇతరులు దొంగిలించకుండా ఉంటాడు.

ప్రశ్న 5.
“జీతగాని జీవితం వెలుగు లేనిది” అని కవి అన్నాడు కదా! అదెట్లాగో చెప్పండి ?
జవాబు.
జీతగాని జీతం నిజంగా వెలుగులేనిదే! ఎందుకంటే అతడి నెల జీతం కుంచెడు ధాన్యం. వాటిలో కూడా కొన్ని తాలుగింజలు, మరికొన్ని కల్తీ ఒడ్లు, కడుపునిండా తినడానికి సరిపోదు. అందుకే అలా వెలుగులేని జీవితం అన్నాడు.

ఇవి చేయండి

1. విని, అర్ధం చేసుకొని, ఆలోచించి మాట్లాడడం

ప్రశ్న 1.
పాటను విన్నారు కదా! ఈ పాటను రాగంతో పాడండి.
జవాబు.
విద్యార్థి కృత్యం.

ప్రశ్న 2.
పల్లెటూరి పిల్లగాని బాధలు ఎట్లున్నాయో చెప్పండి.
జవాబు.
లేత వయసులోనే దొరల వద్ద బానిస బతుకు బతుకుతున్న దుర్భర జీవితం పల్లెటూరి పిల్లగానిది. ఆ పల్లెటూరి పిల్లగాడికి వేసుకోవటానికి బట్ట లేవు. తొడుక్కోవటానికి చెప్పులు లేవు. పశువుల కొట్టం వాడి నివాసం. దొరగారి తిట్టు వాడికి బహుమానాలు, పచ్చికారం ముద్దలు వాడికి ఆహారం. పాలికాపుల అదిరింపులు బెదిరింపులు. చదువుకునే అదృష్టం కూడా లేదు. ఇంతకన్నా బాధ లేముంటాయి.

II. ధారాళంగా చదవడం – అర్థం చేసుకొని, ప్రతిస్పందించడం

1. కింది పదాలను చదవండి. తారుమారుగా ఉన్న పదాలను సరిచేసి రాస్తే పాఠంలోని ఒక భాగం అవుతుంది. సరిచేసి రాయండి.

అ. కంచె దుంకి మాటిమాటికి పాడుచేసాయా పంటచేలు మాయదారి ఆవుదూడలు కొట్టాడా పాలికాపు నిన్నే జీతగాడ ఓ పాలబుగ్గల.
జవాబు.
మాటిమాటికి కంచె దుంకి పంట చేలు పాడుచేశాయా
మాయదారి ఆవుదూడలు
పాలెకాపు నిన్నె కొట్టాడా
ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడా

ఆ. వొంపులోకి తరలేగుంపు కూరుచున్నవు
గుండు గుండుమీద దొరవైపోయావా
దొడ్డికీవే ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ!
నడ్డగించేవా దొంగగొడ్ల
జవాబు.
గుంపు తరలే వొంపులోకి
కూరుచున్నవు గుండుమీద
దొడ్డికీవే దొరవైపోయావా ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
దొంగగొడ్ల నడ్డగించేవా ?

2. కింది పేరాను చదివి ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయండి.

మదునయ్య చేపల వ్యాపారి. పాలేరు రిజర్వాయరులో చేపలు పట్టి అమ్ముతాడు. పెద్ద పెద్ద వలలను నీటిలో వేసి చేపలను పడతాడు. ఇందుకోసం ఒరిస్సా రాష్ట్రంలోని బరంపూర్కు పోయి ఆరోతరగతి చదివే గంగయ్య అనే బాలుడి తల్లిదండ్రులతోటి మాట్లాడి పదివేలకు అతడిని పనికి కుదుర్చుకున్నాడు. గంగయ్యను తనవెంట తీసుకొని పాలేరు వచ్చాడు. గంగయ్య రోజూ నీటి ఒడ్డున కూర్చొని వలను చూస్తూ ఉండేవాడు. ఒక్కోసారి రాత్రికూడా అక్కడే పండుకునేవాడు. ఈ విషయం తెలుసుకున్న అధికారులు మదునయ్యను శిక్షించారు. గంగయ్యను బడిలో చేర్పించి అతని తల్లిదండ్రులకు తెలియజేశారు.

(అ) మదునయ్య ఎవరు ? ఏం చేసేవాడు ?
జవాబు.
మదునయ్య చేపల వ్యాపారి. అతడు పాలేరు. చెరువులో చేపలు పట్టి అమ్ముతాడు.

(ఆ) గంగయ్య ఎవరు ? పాలేరుకు ఎందుకు వచ్చాడు ?
జవాబు.
గంగయ్య బరంపురం గ్రామవాసి. పేదరికం వల్ల అమ్ముడుపోయి ‘పాలేరు’కు వచ్చాడు.

(ఇ) గంగయ్య పనిలో చేరడం వల్ల ఏమేం కోల్పోయాడు?
జవాబు.
గంగయ్య పనిలో చేరడం వలన చదువును, ఆనందాన్ని, ఆటలను, స్వేచ్ఛను కోల్పోయాడు.

(ఈ) బాలల హక్కులలో గంగయ్య ఏ హక్కులకు దూరమయ్యాడు ?
జవాబు.
బాలల హక్కుల్లో గంగయ్య చదువుకునే హక్కును కోల్పోయాడు.

(ఉ) మదునయ్యను ఎందుకు శిక్షించారు? ఇట్లా చేయడం సరైందేనా ?
జవాబు.
మదునయ్యను శిక్షించటానికి కారణం బాలకార్మికుని పనిలోకి తీసుకోవటం. ఇట్లా చేయడం సరైందే.

(ఊ) గంగయ్య తల్లిదండ్రులు చేసిన పని సరైందేనా ? ఎందుకు ?
జవాబు.
గంగయ్య తల్లిదండ్రులు చేసిన పని సరైనది కాదు. ఎందుకంటే గంగయ్యకు చదువులు నేర్పించకుండా పసితనంలోనే బాల కార్మికునిగా మార్చటం తప్పు.

3. కింది వాక్యాలను చదివి తప్పో, ఒప్పో గుర్తించండి. కారణం రాయండి.

(అ) చదువుకోవడం అందరి హక్కు,
జవాబు.
కారణం : చదువు సంస్కారాన్నిస్తుంది. జ్ఞానాన్ని పెంపొందిస్తుంది. (ఒప్పు)

(ఆ) బాలికలు కూడా బాలురతో పాటు సమానంగా చదవడం. (ఒప్పు)
జవాబు.
కారణం : బాలురతో సమంగా బాలికలు చదువుకుంటేనే సమాజం అభివృద్ధి చెందుతుంది.

(ఇ) బాలబాలికలకు సమాన హక్కులు ఉంటాయి. (ఒప్పు)
జవాబు.
కారణం : బాలబాలికలకు సమాన హక్కులుంటాయి. అది రాజ్యాంగం ఇచ్చిన వరం.

(ఈ) బాలబాలికలను భయపెట్టడం, కొట్టడం, తిట్టడం. (తప్పు)
జవాబు.
కారణం : బాలబాలికలలో మంచి మాటలతో మార్పు తేవాలిగాని కొట్టడం చట్టవిరుద్ధం.

(ఉ) తల్లిదండ్రులు తమ పిల్లలను పనిలో పెట్టడం. (తప్పు)
జవాబు.
కారణం : తల్లిదండ్రులు తమ పిల్లలను చదివించి జ్ఞానవంతులను చేయాలిగాని పనిలో పెట్టరాదు.

(ఊ) పిల్లలు మంచి ఆహారం పొందడం. (ఒప్పు)
జవాబు.
కారణం : పిల్లలు మంచిగా ఎదగాలంటే మంచి ఆహారం అవసరం.

(ఎ) తెలియనివాటిని, రానివాటిని ఉపాధ్యాయులను అడిగి తెలుసుకోవడం, నేర్చుకోవడం. (ఒప్పు)
జవాబు.
కారణం తెలియని వాటిని, రానివాటిని ఉపాధ్యాయులనుండి అడిగి తెలుసుకోవటం వలన విషయ అవగాహనకు వీలౌతుంది.

III. స్వీయ రచన

1. కింది ప్రశ్నలకు ఐదేసి వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

(అ) “సగము ఖాళీ, చల్లగాలి” అని కవి ఏ సందర్భంలో అన్నాడు ? ఎందుకు ?
జవాబు.
సగము ఖాళీ, చల్లగాలి అని కవి పల్లెటూరి పిల్లగాని వేషధారణను వర్ణిస్తూ అన్నాడు. వాడు చాలీచాలని చిరిగిపోయిన వస్త్రాన్ని మొలకు చుట్టుకున్నాడు. అదంతా చిరుగులతో ఉండటంతో చల్లగా అతని శరీరాన్ని తాకుతున్నదని అతని బీదరికాన్ని వర్ణించాడు.

(ఆ) పశువుల కాపరి వలె బాల్యాన్ని కోల్పోతున్నవారు ఇంకెవరెవరు ఉండవచ్చు?
జవాబు.
పశువుల కాపరుల వలె బాల్యాన్ని కోల్పోతున్నవారు బాలకార్మికులు. వారిలో హెూటళ్ళలో, కార్ఖానాలలో, పరిశ్రమలలో, వివిధమార్కెట్లలో పనిచేసే వారు ఉన్నారు. వీరితో పాటుగా ఇండ్లలో పనిచేసే వారు కూడా తమ బాల్య జీవితాన్ని కోల్పోతున్నారు.

(ఇ) బడిలోని తోటి పిల్లలను చూసిన పసుల కాసే పిల్లవాడు ఎందుకు బాధపడ్డాడో కారణాలు ఊహించి రాయండి.
జవాబు.
బడిలోని తోటి పిల్లలను చూసిన పసుల కాసే పిల్లవాడు చదువుకునే అదృష్టం వారికిలా తనకు కలుగలేదే అని బాధపడ్డాడు. మనసులో చదువుకోవాలని ఉన్నా పరిస్థితులకు తాను బానిస అయినందుకు బాధపడ్డాడు. బడిలో పిల్లల వలే మంచిబట్టలు ధరించనందుకు బాధపడ్డాడు. హాయిగా బడి పిల్లలతో కలిసి ఆడుకోనందుకు బాధపడ్డాడు.

(ఈ) సుద్దాల హనుమంతు గురించి రాయండి.
జవాబు.
పల్లెటూరి పిల్లగాడా గేయ రచయిత సుద్దాల హనుమంతు. యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లాలోని పాలడుగు గ్రామస్తుడు. 1910లో జన్మించాడు. ఆర్యసమాజ కార్యకర్తగా, ఆంధ్రమహాసభ కార్యవర్గ సభ్యుడిగా, ప్రజాకవిగా, కళాకారుడిగా తెలంగాణ విమోచనోద్యమ సాహిత్యంలో విశిష్టస్థానాన్ని సంపాదించాడు. చైతన్యవంతమైన గీతాలు, బుర్రకథలు, గొల్లసుద్దులు, పిట్టలదొర, యక్షగానం మొదలగు కళారూపాలను ధరించటం ద్వారా ప్రజలను చైతన్యవంతులను చేశాడు. సుద్దాల హనుమంతు అనారోగ్యం కారణాలతో అక్టోబరు 10, 1982లో మరణించాడు.

2. కింది ప్రశ్నకు పది వాక్యాల్లో జవాబు రాయండి.

(అ) పల్లెటూరి పిల్లగాడు, పశువుల కాపరి లాంటి వాళ్ళ జీవితాలు చదువుకుంటేనే బాగుపడుతాయి? దీనిని సమర్థిస్తూ రాయండి.
జవాబు.
కవి సుద్దాల హనుమంతు ‘పల్లెటూరి పిల్లగాడా! గేయంలో బాలకార్మికులు పడే బాధలు కళ్ళకు కట్టినట్లు చూపారు. వీటికి కారణం బడికి పోలేకపోవడమే.
చదువుకోవడం వల్ల బుద్ధి వికసిస్తుంది. మంచీ చెడూ తెలుస్తుంది. నలుగురితో ఎట్లా ప్రవర్తించాలో తెలుస్తుంది. పల్లెటూరి పిల్లగాడికి యజమాని జీతం సరిగా కొలవలేదు. చదువుకోవడం వల్ల అలాంటి మోసాలు తెలుసుకోవచ్చు. మోసపోకుండా ఉండవచ్చు. పల్లెటూరి పిల్లగాడు చదువుకోకపోవడం వల్లే సరైన బట్టలు లేక, చెప్పులులేక, అడవుల్లో తిరుగుతూ, పశువులు కాయవలసి వచ్చింది.

చదువుకుంటే మంచి ఉద్యోగం చేయవచ్చు. చక్కని బట్ట, తిండి, గూడు సంపాదించుకోవచ్చు. చిన్నతనంలోనే శ్రమకు గురైతే, ఎదుగుతున్నకొద్దీ ఆరోగ్య సమస్యలు వస్తాయి. బాల్యం చదువుకోవడానికి. బడి ఈడు పిల్లలందరూ బడిలోనే ఉండి చదువుకోవడం వల్ల, తమ ఈడు పిల్లలతో ఆడుకుంటూ, చదువుకుంటూ ఎదగడం వల్ల శరీర ఆరోగ్యం, మానసిక ఆరోగ్యం బాగుంటాయి.

IV. సృజనాత్మకత/ప్రశంస

ప్రశ్న 1.
పాఠం ఆధారంగా పిల్లగాని జీవితాన్ని “ఆత్మకథ”గా రాయండి.
జవాబు.
నేను పల్లెటూరి పిల్లగాడిని. నిన్న మొన్నటివరకు చిన్న పిల్లవానిగా తిరిగాను. పసి వయసులో పనిచేయాల్సిన దుస్థితి నాకు కల్గింది. చిరిగిపోయిన దుస్తులు కట్టుకొని చేతిలో కర్రను పట్టుకొని పశువులను కాసే మొనగాడిని కావాల్సి వచ్చింది. ఏం చెప్పను, పశువులను అడవికి తోలుకుపోయి గుండుమీద కూర్చుంటాను. చిన్న వయసులోనే బండ చాకిరి చేయాల్సిన పరిస్థితి వచ్చింది.

పాలికాపు పశువులు పంట చేలో మేశాయని కొట్టకమానడు. అమ్మా నాన్నా పేదవాళ్ళు! పాపం వాళ్ళు ఏం చేస్తారు. జీతగానిగా దొరకు నన్నప్పగించారు. నా నెల జీతం కుంచెడు వడ్లు. అవి కూడా సరిగా ఇవ్వడు దొర. అందులో తాలు వడ్లు, పొట్టు, కల్తీ వడ్లు, చాలీచాలని తిండితో నా బాధలు ఏమని చెప్పను. నా యీడు పిల్లలు బడికి పుస్తకాలతో వెళ్తుంటే నా మనసు అటే లాగేది. నా జీవితానికి వెలుగులేదని బాధపడ్డాను. నేను ఓ బాల కార్మికుడిని. నాలాంటి వారిని ఆదుకునే మంచిరోజులు రావాలి. నాలాంటి బడి ఈడు పిల్లలందరూ బడిలోనే ఉండాలి.

2. కింది బొమ్మను చూడండి. పిల్లలు ఏం మాట్లాడుకుంటున్నారో ఊహించి సంభాషణలు రాయండి.

జవాబు.
బడిపిల్లోడు : హలో జాని! ఏంటీ ఇక్కడ కూర్చున్నావ్.

జీతగాడు జాని : ఆ! ఏవుంది! మా దొర బర్రెలు కాపలా కాస్తున్నా!

బడిపిల్లోడు : బర్రెలు కాయడమేమిటి ? రా బడికి వెళ్లాం! చదువుకుందాం!

జీతగాడు : మా నాయన కొడతాడు! చదువుకోవడానికి పోతే, పైసలు ఎక్కడినుండి వస్తాయి. ఈ బర్రెలు కాయడమే హాయిగా ఉంది. బర్రెలు కాస్తే జీతమిస్తరు.

బడిపిల్లోడు : చాలా తప్పు చేస్తున్నావు! చదువుకుంటే చాలా మంచి విషయాలు తెలుసుకోవచ్చు! పెద్దయినాక, ఇంతకన్నా మంచి ఉద్యోగం చేయవచ్చు.

జీతగాడు : నాకూ చదువుకోవాలనే ఉంది. ఆ చదువులు, గిదువులు నాకు అర్థం అవుతాయా ?

బడిపిల్లోడు : టీచర్లు పాఠాలు అర్థమయేలా చెబుతారు! మొదట్లో అర్థం కాకపోయినా, త్వరగానే నేర్చుకోవచ్చు.

జీతగాడు : అయితే! సరే! రేపటి నుండి నేనూ చదువుకుంటా!

V. పదజాల వినియోగం :

1. కింది వాక్యాల్లోని గీతగీసిన పదాలకు అర్థాలను రాయండి.

(అ) మా అన్నయ్య బాగా చదివి సర్కారు కొలువు సంపాదించాడు.
(ఆ) పెందలాడే లేచి వ్యాయామం చేస్తే ఆరోగ్యం బాగుంటింది.
(ఇ) మా ఊరు పక్కనే ఏరు పారుతున్నది.
(ఈ) నీ ముఖం ఏంటి అట్లా వెలవెలబోయింది ? ఏదైనా బాధ ఉన్నదా ?

2. కింది పట్టికలో ప్రకృతి – వికృతి పదాలను జతపరచండి.

(అ) పసులు ( గ ) క. అడవి
(ఆ) అంబ ( ఘ ) ఖ. గ్రాసం
(ఇ) అటవి ( క ) గ. పశువులు
(ఈ) గాసం ( ఖ ) ఘ. అమ్మ

ప్రకృతి – వికృతి

పశువులు – పసులు
అంబ – అమ్మ
అటవి – అడవి
గ్రాసం – గాసం

VI. భాషను గురించి తెలుసుకుందాం.

1. కింది పదాలను విడదీసి రాయండి.

ఉదా : నాయనమ్మ = నాయన + అమ్మ
(అ) నిజాశ్రమంబు
(ఆ) పోయితివయ్యా
(ఇ) నిజమూహింప
(ఈ) వలయమందు
(ఉ) ముఖారవిందం
జవాబు.
(అ) నిజాశ్రమంబు = నిజ + ఆశ్రమంబు
(ఆ) పోయితివయ్యా = పోయితివి + అయ్యా
(ఇ) నిజమూహింప = నిజము + ఊహింప
(ఈ) వలయమందు = వలయము + అందు
(ఉ) ముఖారవిందం = ముఖ + అరవింద

2. కింది విడదీసిన పదాలను కలిపి రాయండి.

(అ) నిన్ను + అడుగ = నిన్నడుగ
(ఆ) ఇడుమకు + ఓరి = ఇడుమకోర్చి
(ఇ) ఇప్పుడు + ఏమిటి = ఇప్పుడేమిటి
(ఈ) ఎవ్వరు + ఏమనిన = ఎవ్వరేమనిన
(ఉ) నిమిషము + ఏని = నిముషమేని

3. కింది గీత గీసిన పదాలకు విగ్రహ వాక్యాలను రాసి, సమాసము పేరు రాయండి.

(అ) మనిషి జీవితంలో వెలుగునీడల వలె కష్టసుఖాలు వచ్చిపోతుంటాయి.
(ఆ) భూమ్యాకాశాలు ఎప్పుడూ కలవవు.
(ఇ) ధర్మాధర్మాలు ఆలోచించి పనిచేయాలి.
(ఈ) శాంత్యహింసలు భారతీయ ధర్మానికి మూలస్తంభాలు.
(ఉ) సూర్యచంద్రులు లోకానికి వెలుగునిస్తారు.
(ఊ) జీవితంలో పైకి రావాలంటే నీతినిజాయితీలు చాలా ముఖ్యం.
(ఋ) జాతరకు చిన్నపెద్దలు అందరూ తరలిపోతారు.

ప్రాజెక్టు పని:

1. మీ ప్రాంతంలో బడికిపోకుండా ఉండే పిల్లల్ని కలవండి. వారెందుకు బడికి రావడంలేదో, బడి గురించి, చదువు గురించి వారేమనుకుంటున్నారో రాయండి.

1. ప్రాజెక్టు శీర్షిక : మా ప్రాంతంలో బడికి పోకుండా ఉండే పిల్లల్ని కలవడం. వారు ఎందుకు బడికి రావడంలేదో, బడి గురించి, చదువు గురించి వారేమనుకుంటున్నారో రాయడం.

2. సమాచార సేకరణ : (అ) సమాచారం సేకరించిన తేది : XXX  (ఆ) సమాచార వనరు : పరిసరాలు

3. సేకరించిన విధానం : మా పరిసరాలలో ఉన్న బడికి వెళ్ళని పిల్లలను కలిసి మాట్లాడడం ద్వారా సమాచారం సేకరించాను.

4. నివేదిక : మా ప్రాంతంలో బడికి పోని పిల్లలు చాలా మందే ఉన్నారు. వారందరూ చాల పేదవారు. చదువుకోవాలనే ఆశతో ఉన్నవారే! మా యింటికి దగ్గరలో శంకరన్న ఉన్నాడు. వాడు మా వీధిలో వారికందరకు పాలు, కూరగాయలు, ఇంటి పనిలో సహాయంచేస్తూ బాల కార్మికునిగా ఉండిపోయాడు. అతని వయస్సు 7 సం॥లే! చదువును గురించి వాడిని అడిగితే నాకూ చదువుకోవాలనుంది కాని చదువుకు వెళ్తే నాస్తా ఎట్లా దొరుకుతుంది. ఎక్కడ దొరుకుతుంది. ఎవ్వరు పెడతారు అని అంటాడు. పాపం ఇలాంటి వారికోసం ప్రభుత్వం శరణాలయాలను కట్టించి వారిలోని ఆశను నెరవేర్చాలి.

బతుకు పోరు వారిని చదువులకు దూరం చేస్తోంది. పేదరికం వారిని బాల కార్మికులుగా తయారుచేస్తున్నదని అర్థమయింది. అలాంటి వారిలో ఇప్పుడిప్పుడే కొంత మార్పు కనిపిస్తుంది. సోషల్ వెల్ఫేర్ హాస్టళ్ళు, సంక్షేమ గృహాలు, అనాధ శరణాలయాలు, ఆశ్రమాలు వారికి ఆదరణనిస్తున్నాయని కొందరు చదువులపట్ల ఆసక్తిని చూపిస్తున్నారు. చదువంటే ఎవరికి ఇష్టం ఉండదు. కాని బీదరికం వారి ఆశలను దూరం చేస్తుందని వారితో మాట్లాడటం వలన తెలుసుకున్నాను.

5. ముగింపు : పేదరికంలో ఉన్న పిల్లలు బాలకార్మికులుగా ఉండడం వల్ల చదువుకు దూరమైపోతున్నారు. వారిలోచదువు కోవాలనే ఆశ ఉన్నగాని చదువుకోలేక పోతున్నారని అర్థం చేసుకున్నాను.

TS 6th Class Telugu 11th Lesson Important Questions పల్లెటూరి పిల్లగాడా!

ప్రశ్న 1.
బాలజీతగాని దుఃఖానికి కవి ఊహించిన కారణాలు ఏవి ?
జవాబు.
పల్లెటూరి పిల్లగాడా గేయం సుద్దాల హనుమంతు రాశారు. కవి బాల జీతగాని దుఃఖానికి పలు కారణాలను ఊహించాడు. అందులో ముఖ్యమైంది ఆకలి. దొర భార్య బాలజీతగానికి పెందలాడే సద్ది పెట్టనందుకు బాధపడ్డాడు. ఆకలితో అలమటిస్తూ దొర చెప్పిన పని చేయలేక బాధపడ్డాడు. పశువులు పదేపదే పంట చేలలోకి వెళ్తుంటే పాలికాపు కొట్టినందుకు బాధపడ్డాడు. దొర తనకు నెల నెలా జీతం తగ్గించి ఇవ్వడం వల్ల తాలు తప్పల ధాన్యాన్ని కొలచినందుకు బాధపడ్డాడు. పల్లెటూరి పిల్లగాడు తన తోటి పిల్లలతో కలిసి బడికి వెళ్ళి చదువుకోలేక పోయినందుకు చాలా బాధపడ్డాడు.

ప్రశ్న 2.
బాలజీతగాని పాలెకాపు ఎందుకు కొట్టాడో వివరించండి.
జవాబు.
బాలజీతగాడు చాలీచాలని చిరిగిన వస్త్రాన్ని కట్టుకొని తాటి మట్టలతో చేసిన చెప్పులతో చేత కర్ర పట్టుకొని పశు వులను మేతకు తోలుకెళ్ళాడు. ఆ సమయాన ఆ పశువులలోని దొంగ గొడ్లు పంట చేలల్లోకి పోతుండేవి. పంట చేలను పిల్లగాడి దొంగ గొడ్లు పాడుచేశాయని, పాలికాపు జీతగాడిని కొట్టేవాడు. పాపం అందరికీ అలుసు బాల జీతగాడే కదా !

ప్రశ్న 3.
‘పల్లెటూరి పిల్లగాడా’ గేయ సారాంశాన్ని రాయండి.
జవాబు.
కవి సుద్దాల హనుమంతు బాలకార్మికుల ఆవేదనను ‘పల్లెటూరి పిల్లగాడా’ గేయంలో వివరించారు. చాలా చిన్న వయసులోనే చాలీచాలని చింపులంగి, గోనెచింపు కొప్పెర, తాటి జెగ్గల కాలిజోడుతో పశువులను మేపటానికి అడవికి ఒంటరిగా వెళ్ళే పరిస్థితి పల్లెటూరి పిల్లగాడిది. పశువులను కాస్తూ, ఒంటరిగా కొండ రాయి మీద కూర్చొని కన్నీరు కారుస్తూ ఉంటాడు.

ఆకలికి తట్టుకోలేక అలసిపోతుంటాడు. అడవిలో కందిరీగలు, ఇతర పురుగులు కుడుతూ ఉంటే బాధపడుతూ ఉంటాడు. పశువులు పంట చేలు పాడుచేస్తే, పాలికాపు కొట్టే దెబ్బలకు ఏడుస్తూ ఉంటాడు. దొర జీతంగా ఇవ్వాల్సిన ఒడ్లు సరిగా కొలచి ఇవ్వకపోయినా, తాలు గింజలు, కల్తీ గ్రాసం కలిపి ఇచ్చినా బాధపడడం తప్ప ఏమీ చేయలేడు. తన ఈడు పిల్లలందరూ చక్కగా బడిలో చదువుకుంటూ ఉంటే, తన జీవితంలో వెలుగులేదని బాధపడుతూ ఉంటాడు.

అర్థాలు:

• కొలువు = ఉద్యోగము/ఆస్థానము
• మొనగాడు = నేర్పరితనం కలవాడు
• పసులు = పశువులు
• చింపులంగి = చిరిగిపోయిన బట్ట
• దొడ్డి = పశువుల కొట్టం
• అడలుట = బాధపడుట
• కల్తీ గ్రాసం = కల్తీ ఆహారం
• వెలవెలబోవు = తెల్లబోవు
• తాటి జెగ్గల కాలిజోళ్ళు = తాటి మట్టలతో చేసిన చెప్పులు
• కుంచం = ధాన్యాన్ని కొలిచే సాధనం

పర్యాయపదాలు

• పల్లె – గ్రామము, జనపదం
• అడవి – వనము, అరణ్యము
• ఆకు – పత్రము, దళము
• నేల – ధరణి, భూమి
• గాలి – వాయువు, పవనము
• కళ్ళు – నయనములు, నేత్రములు
• చేతులు – కరములు, హస్తములు

నానార్థాలు

• పాలు – అమృతము – క్షీరము, భాగము
• పని – కారణము, ప్రయోజనము
• పశువు – బలిమృగము, నాలుగుకాళ్ళ జంతువు
• పాదము – అడుగు, పద్యపాదము, కాలు
• ఆశ – కోరిక, దిక్కు
• కాలము – సమయము, నలుపు

1. గీత గీసిన పదాలకు అర్థాలను గుర్తించండి.

1. భారతదేశాన్ని బ్రిటీష్ దొరలు పరిపాలించారు.
(A) సేవకుడు
(B) బానిస
(C) అధికారి
(D) పనివాడు
జవాబు.
(C) అధికారి

2. పసివయస్సు పిల్లలు ఆటలాడుకుంటారు.
(A) చిన్న వయస్సు
(B) పెద్ద వయస్సు
(C) ముసలి వయస్సు
(D) పాలు
జవాబు.
(A) చిన్న వయస్సు

3. ఆకలితో బిడ్డ అడలుతున్నాడు.
(A) బాధపడుతున్నాడు.
(B) కోపంగా ఉన్నాడు
(C) పాడుతున్నాడు
(D) ఏడుస్తున్నాడు
జవాబు.
(A) బాధపడుతున్నాడు.

4. కుంచం పదానికి అర్థం రాయండి.
(A) కొలుత
(B) ధాన్యం కొలుచు సాధనం
(C) భూమిని కొలుచునది
(D) బరువును కొలుచునది
జవాబు.
(B) ధాన్యం కొలుచు సాధనం

5. ‘పసులు’ అంటే అర్థం.
(A) పసుపు
(B) పశువులు
(C) పస్తులు
(D) ఆకలి
జవాబు.
(B) పశువులు

6. పశువుల కాపర్లు తలపై కొప్పెరలు పెట్టుకుంటారు.
(A) గొంగడి
(B) బొట్టు
(C) పిలక
(D) మూట
జవాబు.
(A) గొంగడి

పర్యాయపదాలు

II. కింది వాటికి పర్యాయపదాలు గుర్తించండి.

7. ‘తల్లి’ కి పర్యాయపదం రాయండి.
(A) అమ్మ, మాత
(B) నాన్న, తండ్రి
(C) చెల్లి, కుమార్తె
(D) అన్న, కుమారుడు
జవాబు.
(A) అమ్మ, మాత

8. క్షీరము, దుగ్ధములకు పర్యాయపదం రాయండి.
(A) పాలు
(B) నీరు
(C) నిప్పు
(D) గాలి
జవాబు.
(A) పాలు

9. మనసు, ఎద పర్యాయపదం రాయండి.
(A) శరీరం
(B) తనువు
(C) నీరు
(D) హృదయం
జవాబు.
(D) హృదయం

III. కింది వాటికి నానార్థాలు రాయండి.

10. క్షీరము, భాగము అనే అర్థాలిచ్చే నానార్థ పదం రాయండి.
(A) పాలు
(B) నీరు
(C) సముద్రం
(D) ఏదీకాదు
జవాబు.
(A) పాలు

11. మా ఊరు మంచిది. నానార్థాలు రాయండి.
(A) గ్రామము, ఊటవచ్చు
(B) పాలు, పెరుగు
(C) పెరుగు, మజ్జిగ
(D) జలము, నీరు
జవాబు.
(A) గ్రామము, ఊటవచ్చు

12. నేత్రము, బండి చక్రము అనే నానార్థాలు ఇచ్చే పదం.
(A) ముక్కు
(B) చెవి
(C) కాళ్ళు
(D) కన్ను
జవాబు.
(D) కన్ను

IV ప్రకృతి – వికృతులు

13. ‘విద్య’ వికృతి పదాన్ని రాయండి.
(A) విద్దె
(B) చదువు
(C) సంపద
(D) లాభం
జవాబు.
(A) విద్దె

14. ‘పశువు’ వికృతి పదం రాయండి.
(A) గేదె
(B) ఆవు
(C) ఎద్దు
(D) పసరము
జవాబు.
(D) పసరము

15. ‘అంబ’ వికృతి పదం రాయండి.
(A) తల్లి
(B) అమ్మ
(C) అక్క
(D) చెల్లి
జవాబు.
(B) అమ్మ

V. వ్యాకరణం

16. నీకు + ఏమైనా – కలిపి రాస్తే
(A) నీకేమైనా
(B) నీకామైన
(C) నీకొరకు ఏమైనా
(D) నీతో ఏమైనా
జవాబు.
(A) నీకేమైనా

17. జీవితమంతా – విడదీస్తే
(A) జీవిత + అంతా
(B) జీవిత + మంతా
(C) జీవితము + అంతా
(D) అంతా + జీవితం
జవాబు.
(C) జీవితము + అంతా

18. రామయ్య – విడదీస్తే
(A) రాము + అయ్య
(B) రామ + అయ్య
(C) రామయ్య + అయ్య
(D) రామ + మయ్య
జవాబు.
(B) రామ + అయ్య

19. మేన + అత్త = ……………
(A) మేనయత్త
(B) మేనాఅత్త
(C) మేనఅత్త
(D) మేనత్త
జవాబు.
(D) మేనత్త

20. మంచిచెడులు – విగ్రహ వాక్యం
(A) మంచియొక్క చెడులు
(B) మంచిలో చెడు
(C) మంచిదైన చెడు
(D) మంచి మరియు చెడు
జవాబు.
(D) మంచి మరియు చెడు

21. రాముడు మరియు లక్ష్మణుడు – విగ్రహ వాక్యంగా మారిస్తే
(A) రామునిలక్ష్మణుడు
(B) రామలక్ష్మణులు
(C) అన్నదమ్ములు
(D) రామయ్యలక్ష్మయ్య
జవాబు.
(B) రామలక్ష్మణులు

22. ‘ఏడుకొండలు’ – విగ్రహ వాక్యం
(A) ఏడుసంఖ్య గల కొండలు
(B) ఏడు మరియు కొండలు
(C) తిరుపతి
(D) కొండల సంఖ్య ఏడు
జవాబు.
(A) ఏడుసంఖ్య గల కొండలు

23. నిజం దాచవద్దు. – చెప్పవద్దు. గీతగీసిన పదానికి వ్యతిరేకపదం
(A) అనిజం
(B) అబద్ధం
(C) తప్పు
(D) నిజం
జవాబు.
(B) అబద్ధం

24. ‘వెలుగు’ – అనే పదానికి వ్యతిరేకార్థక పదం
(A) వెలుతురు
(B) కిరణం
(C) చీకటి
(D) రాత్రి
జవాబు.
(C) చీకటి

25. బాలకార్మికుల కష్టం చూస్తే దుఃఖం కల్గుతుంది. గీతగీసిన పదానికి వ్యతిరేక పదం
(A) సుఖం
(B) కష్టం
(C) సంతోషం
(D) బాధ
జవాబు.
(A) సుఖం

VI. క్రింది పేరాను చదవండి ఇచ్చిన ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

26. “గోదావరి నదికి ఇరువైపులా ఉన్న ఆదిలాబాద్, కరీంనగర్ జిల్లాల్లోని గిరిజనులు వారి ఆధ్వర్యంలో రైతులు పూజించే దేవుళ్ళు చిన్నయ్య, పెద్దయ్య.” చిన్నయ భీమయ్య / చిలుకల భీమయ్య” అని స్థానికంగా వినిపించే జానపదగేయంలో చిన్నయ్య అంటే అర్జునుడు. పెద్దయ్య అంటే ధర్మరాజు. వారితో కూడిన భీముడ్ని పూజిస్తారు. భీమున్ని ప్రత్యేకంగా కొలువడానికి కారణముంది. పాండవులు వనవాసం చేస్తూ ఇక్కడికి వచ్చినపుడు ఇక్కడి గిరిజన అమ్మాయి హిడింబిని భీముడు పెళ్ళి చేసుకొని ఆ స్థానిక గిరిజనులకు ఆరాధ్యదైవమయ్యాడు.

ప్రశ్నలు :

1. గోదావరి నదికి ఇరువైపుల ఉన్న జిల్లాలేవి ?
జవాబు.
ఆదిలాబాద్, కరీంనగర్ జిల్లాలు.

2. స్థానికంగా వినిపించే జానపద గేయం ఏది ?
జవాబు.
చిన్నయ్య భీమయ్య / చిలుకల భీమయ్య అనే గేయం.

3. గిరిజనులు, రైతులు పూజించే దేవుళ్ళు ఎవరు ?
జవాబు.
చిన్నయ్య, పెద్దయ్య

4. పెద్దయ్య, చిన్నయ్య అంటే ఎవరు ?
జవాబు.
పెద్దయ్య అంటే ధర్మరాజు, చిన్నయ్య అంటే అర్జునుడు.

5. గిరిజనులకు భీముడు ఎందుకు ఆరాధ్య దైవమయ్యాడు ?
జవాబు.
స్థానిక గిరిజనుల అమ్మాయిని పెళ్ళి చేసుకోవడం వల్ల.

క్రింది పద్యాన్ని చదివి ఖాళీలను పూరించండి.

27. తన కోపమే తన శత్రువు
తన శాంతమే తనకు రక్ష, దయ చుట్టంబౌ
తన సంతోషమే స్వర్గము
తన దుఃఖమె నరకమండ్రు తథ్యము సుమతీ!

ఖాళీలు:
1. …………… తనకు రక్ష.
2. తనలో ఉండే కోపమే తనకు ……………….
3. ……………… ఉంటే అదే స్వర్గము
4. తన …………… నరకము.
5. దయయే …………………..
జవాబు.
1. తన శాంతమే తనకు రక్ష.
2. తనలో ఉండే కోపమే తనకు శత్రువు
3. సంతోషమే ఉంటే అదే స్వర్గము
4. తన దుఃఖమె నరకము.
5. దయయే చుట్టము

గేయం – అర్ధాలు

1. పల్లెటూరి పిల్లగాడ
పసులగాచే మొనగాడ
పాలుమరచి ఎన్నాళ్ళయిందో ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
కొలువు కుదిరి ఎన్నాళ్ళయిందో

చాలి చాలని చింపులంగి
సగము ఖాళీ చల్లగాలి
గోనెచింపు కొప్పెర పెట్టావా ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
దానికి చిల్లులెన్నో లెక్కపెట్టావా

తాటిజెగ్గలా కాలిజోడు
తప్పటడుగుల నడకతీరు
బాటతో పని లేకుంటయ్యిందా ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
చేతికర్రే తోడైపోయిందా

గుంపు తరలే వొంపులోకి
కూరుచున్నపు గుండుమీద
దొడ్డికివే దొరవై పోయావా ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
దొంగ గొడ్ల నడ్డగించేవా

కాలువై కన్నీరుగార
కండ్లపై రెండు చేతులాడ
వెక్కివెక్కి ఏడ్చుచున్నావా ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
ఎవ్వరేమన్నారో చెప్పేవా

అర్థాలు :

పసులు = పశువులు
మొనగాడ = నేర్పరితనం గలవాడ
కొలువుకుదిరి = పనికి కుదిరి
పాలబుగ్గల జీతగాడా = లేతవయస్సులోని జీతగాడా
చింపులంగి = చిరిగిపోయిన బట్ట
గోనెచింపు కొప్పెర = చిరిగిన గోనెసంచిని టోపీగా ధరించి
తాటిజగ్గ = తాటి మట్ట
గుండుమీద = రాతిబండమీద
దొడ్డికి = పశువుల కొట్టంకు
కన్నీరుగార = కళ్ళవెంట నీరుకారుతుండగ

2. పెందలాడ అమ్మనీకు
పెట్టలేదా సద్దికూడు
ఆకలిగొని అడలుచున్నావా ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
అడవి తిరిగి అలిసి పోయావా

ఆకుతేల్లు కందిరీగలు
అడవిలో గల కీటకాదులు
నీకేమైన కాటువేశాయా ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
నిజము దాచక నాతో చెప్పేవా

మాయదారి ఆవుదూడలు
మాటిమాటికి కంచె దుంకీ
పంట చేలూ పాడుచేశాయా ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
పాలికాపు నిన్నే కొట్టాడా

నీకు జీతం నెలకు కుంచం
తాలు వరిపిడి కల్తీగాసం
కొలవగా పేరు తక్కువ వచ్చిందా ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
తలుచుకుంటే దుఃఖ మొచ్చిందా

పాఠశాల ముందు చేరి
తోటి బాలుర తొంగి చూసి
ఏటికోయీ వెలవెల బోతావు ఓ పాలబుగ్గల జీతగాడ
వెలుగులేని జీవితమంటావా

అర్థాలు :

పెందలాడ = ఉదయాన్నే
అడలుట = బాధపడుట
ఆకుతేల్లు = తెల్లతేళ్ళు
కాటువేశాయా = కుట్టాయా
మాటిమాటికి = తరచుగా
పాలికాపు = పంట చేలకు కాపు కాసేవాడు
కుంచం = ధాన్యాన్ని కొలిచే పనిముట్టు
కల్తిగాసం = కల్తీ ఆహారం
ఏటికోయి = ఎందుకోయి
వెలవెలబోవు = తెల్లబోవు
వెలుగులేని = సంతోషం లేని

అ పాఠం ఉద్దేశం:

గ్రామాల్లోని కొంతమంది బీదపిల్లలు బడికి పోకుండా పశువులను కాస్తున్నారు. కూలి పనులకు పోతున్నారు. ఎండలో, వానలో తిరుగుతూ బాధలు పడుతున్నారు. అర్ధాకలితో జీవిస్తున్నారు. వారు పడే కష్టాలను, కన్నీళ్ళను మనకు తెలియజేస్తూ అటువంటి బాలకార్మిక వ్యవస్థను నిర్మూలించాలనే ఆలోచనల్ని రేకెత్తింపజేయడమే ఈ పాఠం ఉద్దేశం.

పాఠ్యభాగ వివరాలు:

ఈ పాఠం ‘పాట’ అనే ప్రక్రియకు సంబంధించినది. ఒక పల్లవి, కొన్ని చరణాలతో లయాత్మకంగా పాడుకోవడానికి అనువుగా ఉండేదే పాట. సుద్దాల హనుమంతు రాసిన ఈ పాట ఆయన శతజయంతి సందర్భంగా ప్రచురించిన “పల్లెటూరి పిల్లగాడా” అనే పాటల సంకలనం లోనిది.

కవి పరిచయం

కవి : సుద్దాల హనుమంతు
కాలం : 6-6-1910, 10-10-1982.
జన్మస్థలం : పాలడుగు గ్రామం, యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా.
రచనలు : చైతన్యగీతాలు, బుర్రకథ, గొల్లసుద్దులు, పిట్టలదొర, యక్షగానం మొదలైన కళారూపాల ద్వారా ప్రజలను చైతన్యవంతులను చేశాడు.
విశేషాలు : సరళమైన పదాలతో అందరికీ అర్థమయ్యే విధంగా ఇతని రచనలు ఉంటాయి.

ప్రవేశిక

పల్లెల్లో నివసించే కొందరు బీదపిల్లలు సరైన తిండిలేక, బడికి పోకుండా పశువులను కాస్తున్నారు. అడవుల్లో తిరుగుతూ, అడవి జంతువులతో, కీటకాలతో అపాయాలను ఎదుర్కొంటున్నారు. చాలీచాలని జీతం తీసుకుంటూ యజమానుల వేధింపులను భరిస్తున్నారు. బడికి పోయే తమ ఈడు పిల్లలను చూస్తూ ఎంతో బాధకు లోనౌతున్నారు. అటువంటి వాళ్ళ జీవితం ఎట్లా ఉంటుందో ఈ పాఠంలో చూద్దాం.

పాఠ్యసారాంశం

ఓ పల్లెటూరి పిల్లగాడా! నిన్నగాక మొన్న పాలు తాగుతూ, చిన్నపిల్లాడిలా తిరుగుతూ కనిపించేవాడివి. అప్పుడే పశువులను కాయడంలో మొనగాడివైపోయావా ? పాలుగారే బుగ్గలతో చిన్న వయసులో జీతానికి పనిచేయవలసిన దుస్థితి నీకు ఎందుకు వచ్చిందో కదా!
నీ ఒంటికి చాలీచాలని చినిగిఓయిన అంగి చల్లని గాలినుండి నిన్ను కాపాడటం లేదు కదా! అందుకే గోనెసంచిని కొప్పెరగా వేసుకున్నావా!? మరి దానికున్న రంధ్రాలు ఎన్నో చూశావా ? అది కూడా నిన్ను కాపాడటం లేదు కదా! తాటిమట్టలను చెప్పులుగా చేసుకున్నావు. కాని అవి నిన్ను సరిగా నడువనీయడం లేదు కదా! దాంతో నీకు తొవ్వ అవసరం లేకుండా నీ చేతికర్రే నీకు సహాయంగా ఉన్నది కదా!

మందలు పోయే వంపులోఉన్న బండరాయి మీద కూర్చుంటావు. దొంగతనంగా జొరబడే పశువులను నీ దొడ్డిలో రాకుండా ఆపుతావు. నీ దొడ్డికి నీవే దొరవు అయ్యావా? ఇంత లేతవయసులో ఎంత పెద్ద బాధ్యతను మోస్తున్నావో కదా! నిన్ను ఎవరైనా ఏమన్న మాటలతో బాధించారా ? కాలువల్లాగా నీ కండ్ల నుంచి కారే కన్నీళ్ళను నీ చేతులతో తుడుచుకుంటూ వెక్కి వెక్కి ఎందుకు ఏడుస్తున్నావు ? నీ కష్టాలు, యజమాని పెట్టే బాధలు గుర్తుకొస్తున్నాయా? పొద్దున అమ్మ నీకు సద్ది అన్నం పెట్టలేదా ? అడవిలో తిరిగి తిరిగి ఆకలితో అలసిపోయావా ? అడవిలో ఆకుతినే పురుగులో, కందిరీగలో లేదా ఇతర కీటకాలో నిన్నేమైన కుట్టాయా ? నిజమేంటో నాకు చెప్పవా ?

మాయదారి ఆవుదూడలు మాటిమాటికి కంచెపై నుండి దుంకి వేరే వాళ్ళ పంటపొలాలను పాడుచేశాయా ? అది చూసిన ఆ కావలి మనిషి నిన్ను కొట్టాడా ? నీకు నెలకు జీతం కుంచెడు వడ్లు. నీకు కొలిచిన జీతం వడ్లలో తాలువడ్లు, పొట్టు, కల్తీవడ్లు ఉన్నాయా ? అవి కొలిస్తే సేరు తక్కువగా ఉన్నాయా ? అది తలుచుకొని ఏడుస్తున్నావా ? బడి ముందర నిలబడి, బడిలో చదివే నీ ఈడు పిల్లలను చూసి, ముఖాన్ని ముడుచుకున్నావు. బడికి పోలేని నీ బతుకును తలుచుకుంటూ ఏడుస్తున్నావా ? జీవితంలో వెలుగు లేదని బాధపడుతున్నావా ?

నేనివి చేయగలనా ?

• పాటను రాగంతో, అభినయంతో పాడగలను. అవును/ కాదు
• అపరిచిత పేరాను చదివి జవాబులు రాయగలను. అవును / కాదు
• ‘పిల్లల జీవితాలు చదువుకుంటేనే బాగుపడతాయి’ అనే అంశాన్ని సమర్థిస్తూ రాయగలను. అవును / కాదు
• పల్లెటూరి పిల్లగాని జీవితాన్ని ఆత్మకథగా రాయగలను. అవును / కాదు

లేఖ TS 6th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana

బొమ్మను చూడండి – ఆలోచించండి – మాట్లాడండి

ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
బొమ్మలో ఎవరెవరున్నారు ? ఏం చేస్తున్నారు ?
జవాబు.
బామ్మ (మామ్మ)గారు, ఒక విద్యార్థిని ఉన్నారు. ఆ అమ్మాయి ఉత్తరం చదువుతోంది. బామ్మ వింటోంది.

ప్రశ్న 2.
ఉత్తరంలో ఏమి ఉండవచ్చు ?
జవాబు.
మామ్మ బంధువులు రాసిన క్షేమ సమాచారాలు, విశేషాలు ఉత్తరంలో ఉండవచ్చును.

ప్రశ్న 3.
మీరెప్పుడైన ఉత్తరాలు రాయడం, చదవడం చేశారా ?
జవాబు.
నేను మా పాఠశాల గురించి నా స్నేహితురాలికి ఉత్తరం రాశాను. నా మిత్రులు, మా పెద్దలు నుండి నాకు వచ్చిన ఉత్తరాలు చదువుతూ ఉంటాను.

ప్రశ్న 4.
మీ ఊరి గురించి లేదా మీరు చూసిన ప్రాంతం గురించి ఎవరికైనా ఉత్తరాలు రాశారా ?
జవాబు.
నేను మా ఊరి గురించి (ఖమ్మం జిల్లా మధిర) నా స్నేహితునికి ఉత్తరం రాశాను. నేను చూసి వచ్చిన నాగార్జున సాగర్ గురించి మా మామయ్యకు ఉత్తరం రాశాను.

ఆలోచించండి – చెప్పండి (TextBook Page No.33)

ప్రశ్న 1.
శైలజకు తల్లిదండ్రులు ఎట్లాంటి జాగ్రత్తలు చెప్పి ఉంటారో ఊహించి చెప్పండి.
జవాబు.

1. బస్సు ఎక్కేటప్పుడు ఒకరిని ఒకరు తోసుకోరాదని,
2. చేతులు బయటపెట్టరాదని (బస్సులో)
3. నీళ్ళలోకి దిగవద్దని,
4. డబ్బులు జాగ్రత్తని – శైలజకు తల్లిదండ్రులు జాగ్రత్తలు చెప్పి ఉంటారు.

ప్రశ్న 2.
ఇంత గొప్ప నిర్మాణం ఎట్లా కట్టారా! అనడం వెనుక ఆంతర్యం ఏమిటి ?
జవాబు.
నాగార్జునసాగర్ డ్యాం చాలా పొడవుగా ఉంటుంది. చాలా పెద్ద నిర్మాణం. ఎంతోమంది పనిచేసుంటారని, ఎంతో నేర్పుతో, ఓర్పుతో కట్టి ఉంటారని అనిపించి, ఈ మాటలు సరళ అన్నది.

ఆలోచించండి – చెప్పండి (TextBook Page No.35)

ప్రశ్న 1.
ఆనాటి విగ్రహాలకు శిలలను వాడినారు కదా! మరి ఈ రోజుల్లో విగ్రహాల తయారీకి వేటిని వాడుతున్నారు ?
జవాబు.
ఆనాటి విగ్రహాలకు శిలలను వాడారు. ఈ రోజుల్లో విగ్రహాల తయారీకి సిమెంటు, ఇనుము, ఇసుక కలిపి వాడుతున్నారు.

ప్రశ్న 2.
” సింగరేణి కార్మికుల కష్టం మన ఇండ్లకు కాంతిగా మారింది” అంటే మీకేమి అర్థమైంది ?
జవాబు.
సింగరేణి కార్మికులు చాలా శ్రమపడతారు. భూమి లోపలి బొగ్గు గనుల్లోకి వెళ్ళి ప్రమాదాలను లెక్కచేయకుండా బొగ్గు తవ్వుతారు. ఆ బొగ్గుతో విద్యుత్ తయారై మనకు విద్యుత్ లభిస్తోంది. మన ఇండ్లలో బలు వెలుగుతో విద్యుత్ కాంతి వస్తోంది. అంటే వారి కష్టం కరెంటు (విద్యుత్) రూపంలో మన ఇండ్లలో విద్యుత్ కాంతిగా మారిందని అర్థం. ఆ కార్మికులకు ఎంతో ధన్యవాదాలని కూడా అర్థం.

ఆలోచించండి – చెప్పండి (TextBook Page No.37)

ప్రశ్న 1.
ప్రాచీన వస్తువులు భద్రపరచడం వల్ల కలిగే ఉపయోగాలేమిటి ?
జవాబు.
1. ప్రాచీన వస్తువులను భద్రపరచడంవల్ల రాబోయే తరాలవారికి మన సంస్కృతి తెలుస్తుంది.
2. మన ఆచార వ్యవహారాలు తెలుస్తాయి.
3. అప్పటి ఆర్థిక పరిస్థితి తెలుస్తుంది.
4. ఆనాటి వస్తువుల నేర్పరితనం తెలుస్తుంది.

ప్రశ్న 2.
మధుర జ్ఞాపకాలను డైరీలలో ఎందుకు రాస్తారు ?
జవాబు.
మనిషి ఏ విషయాన్ని ఎక్కువ రోజులు గుర్తుంచుకోలేడు. కాబట్టి మధుర జ్ఞాపకాలను డైరీలో (దినచర్యలో) రాసుకుంటాడు. వాటిని అప్పుడప్పుడు చూసుకుంటే ఆ తియ్యటి జ్ఞాపకాలు ఆనందాన్నిస్తాయి.

ప్రశ్న 3.
యాత్ర ముగించుకొని ఇంటికి వస్తుంటే శైలజకు ఎందుకు బాధ కలిగియుండవచ్చు?
జవాబు.
ఆహ్లాదకరమైన, ఆనందకరమైన యాత్ర అప్పుడే ముగిసినందుకు శైలజకు బాధ కలిగి ఉండవచ్చును.

ఇవి చేయండి

I. విని, అర్థం చేసుకొని, ఆలోచించి మాట్లాడడం

1. హైదరాబాద్, వరంగల్ వంటి దర్శనీయ స్థలాల గురించి తెలుసుకున్నారు కదా! మరి మీ ప్రాంతంలో ఉన్న దర్శనీయ స్థలాల గురించి చెప్పండి.
జవాబు.
మాది నల్గొండ జిల్లా ఆకుపాముల. మా జిల్లాలో పానగల్, భువనగిరి కోట, భూదాన్ పోచంపల్లి, యాదగిరిగుట్ట లాంటి చూడదగ్గ స్థలాలు ఉన్నాయి. సిమెంటు ఫ్యాక్టరీలు కూడా ఉన్నాయి.

II. ధారాళంగా చదవడం – అర్థం చేసుకొని, ప్రతిస్పందించడం

1. కింది వాక్యాలు చదివి వాటికి సంబంధించిన స్థలాల పేర్లను పాఠంలో వెతికి రాయండి.

అ. ఇంత పెద్ద నిర్మాణం ఎట్లా కట్టారా! అని ఆశ్చర్యం వేసింది.
జవాబు.
ఇది నాగార్జునసాగర్కకు సంబంధించినది. సాగర్ ఆనకట్ట నిర్మాణం గురించి చెప్పిన మాటలు.

ఆ. తొలి కందపద్యాలు ఇక్కడ శిలపై చెక్కబడి ఉన్నవి.
జవాబు.
బొమ్మల గుట్ట గురించి చెప్పిన సందర్భంలో చెప్పిన విషయాలు.

ఇ. మమ్మల్ని మేము మరిచిపోయి రాజుల కాలంలో ఉన్నామా! అని అనిపించింది.
జవాబు.
వరంగల్ కోట.

ఈ. అక్కడున్న బొగ్గు బావులను చూసినం.
జవాబు.
సింగరేణి బొగ్గు గనులు.

ఉ. అద్భుతమైన వాస్తు కళా నైపుణ్యంతో దీన్ని కట్టారు.
జవాబు.
చార్మినార్ గురించి.

2. కింది లేఖను చదివి ఇచ్చిన ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయండి.

మందమర్రి,
తేది : x x x x.

పత్రికా సంపాదకునికి,
నమస్కారం!

దేశంలో అడవులు బాగా తగ్గిపోతున్నాయి. బహుళ అంతస్తుల భవన నిర్మాణాల కోసం, రహదారుల విస్తరణ కోసం చెట్లను విచక్షణారహితంగా నరుకుతున్నారు. రాబోయే తరాల శ్రేయస్సు పట్టకుండా పర్యావరణానికి ముప్పుతెస్తున్నారు. దీనివల్ల వర్షాలు సరిగా పడక రైతుల పరిస్థితి నానాటికి దిగజారిపోతున్నది. వృక్షజాలంతోపాటు జంతుజాలం కూడా నశిస్తున్నది. ఈ విధ్వంసాన్ని ఇప్పటికైనా ఆపాలి. పర్యావరణ పరిరక్షణ అనేది మన జీవన విధానంలో భాగం కావాలి. ఈ విషయంపై పత్రికాముఖంగా ప్రజల్లో చైతన్యం కలిగించాలని కోరుతున్నాను. కృతజ్ఞతలతో….

ఇట్లు,
ఆర్. వెంకట్

ప్రశ్నలు

అ. లేఖను ఎవరు, ఎక్కడినుంచి రాశారు ?
జవాబు.
మందమర్రి నుంచి ఆర్. వెంకట్ రాశారు.

ఆ. రైతుల పరిస్థితి దిగజారడానికి ముఖ్య కారణం ఏమిటి ?
జవాబు.
వర్షాలు సరిగ్గా పడక రైతుల పరిస్థితి నానాటికి దిగజారిపోతున్నది.

ఇ. చెట్లను ఎందుకు నరికి వేస్తున్నారు ?
జవాబు.
భవన నిర్మాణాల కోసం, రహదారుల విస్తరణ కోసం చెట్లను విచక్షణారహితంగా నరుకుతున్నారు.

ఈ. పర్యావరణ పరిరక్షణ కోసం మనమేం చేయాలి ?
జవాబు.
చెట్లను నరకకూడదు. చెత్త, మురికితో కాలుష్యం పెంచకూడదు. వీలైనన్ని చెట్లు పెంచాలి. ప్లాస్టిక్ వినియోగం తగ్గించాలి. పెట్రోలు, డీజిల్ వంటి ఇంధనాలను, రసాయనాలను ఉపయోగించడం తగ్గించాలి.

III. స్వీయ రచన

1. కింది ప్రశ్నలకు ఐదేసి వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

అ. ఉత్తరాల ద్వారానే కాకుండా నేటి కాలంలో సమాచారాన్ని పంపడానికి వేటిని ఉపయోగిస్తున్నారు ?
జవాబు.

1. నేటికాలంలో సమాచారాన్ని పంపడానికి, సెల్ఫోన్లలో సంక్షిప్త సమాచారం (మెసేజ్) పంపుతున్నారు.
2. కొరియర్ ద్వారా పంపుతున్నారు.
3. (ఈ.మెయిల్) పంపుతున్నారు.
4. యాప్స్ (వాట్సప్) ద్వారా సమాచారం పంపుతున్నారు.
5. ట్విట్టర్, ఫేస్బుక్ ద్వారా కూడా సమాచారాన్ని పంపుతున్నారు.
   ఈ విధంగా ఆధునిక సాంకేతిక ప్రగతిని వినియోగించుకొని సమాచారాన్ని పంపుతున్నారు.

ఆ. యాత్రలకు వెళ్ళేటప్పుడు ఏయే జాగ్రత్తలు పాటించాలి ?
(లేదా)
కొత్తప్రాంతాలకు వెళ్ళేటప్పుడు ఎలాంటి జాగ్రత్తలు పాటించాలి ?
జవాబు.

1. ముందుగా పర్యాటక ప్రదేశాలకు సంబంధించిన విషయాలను తెల్సుకోవాలి.
2. వసతి సౌకర్యాలు ఏర్పాటు చేసుకోవాలి.
3. నీరు, ఆహారం లభ్యత గురించి తెలుసుకోవాలి.
4. అవసరమైన మందులు (ఔషధాలు) తీసుకువెళ్ళాలి.
5. వైద్యుని ఫోన్ నెం. (సలహాల కొరకు) తెలుసుకోవాలి.
6. మంచినీటిని తీసుకువెళ్ళాలి లేదా స్వచ్ఛమైన నీటిని వాడాలి.
7. తేలికగా (సులువుగా) జీర్ణం అయ్యే ఆహారాన్ని, తాజా ఆహారాన్ని తినాలి.

ఇ. పురాతన కట్టడాలు, నదులు, దేవాలయాలు మొదలైనవాటిని చూడటానికి పోయినపుడు మనం ఎలా ప్రవర్తించాలి? ఎందుకు ? (లేదా) చారిత్రక ప్రదేశాల సందర్శనలో మనమెలా ప్రవర్తించాలి ?
జవాబు.

1. క్రమశిక్షణ పాటించాలి.
2. పురాతన కట్టడాలను చేతితో తాకి, పేర్లు రాసి, బొమ్మలు గీసి పాడు చేయరాదు.
3. నదులలో తొందరపడి ఈతకు దిగరాదు. (సూచనలను పాటించకుండా)
4. దేవాలయాలకు సంబంధించిన పద్ధతులను, నియమావళిని పాటించాలి.
5. సిబ్బంది, అధికారులు చెప్పిన సూచనలను తప్పక పాటించాలి.
6. ఫోటోలు, వీడియోలు చిత్రించుటకు అనుమతిని తీసుకోవాలి.
7. పరిశుభ్రత పాటించాలి. ఎక్కడ పడితే అక్కడ తినడం, ఉమ్ములు వేయడం, మలమూత్ర విసర్జన చేయడం పనికి రాదు.

ఈ. శైలజ తన స్నేహితురాలికి రాసిన లేఖను చదివారుకదా! మీరైతే శైలజకు మళ్ళీ ఏమని ఉత్తరం రాస్తారు ?
జవాబు.

పోచంపల్లి,
ది. x x x x x x

ప్రియమైన శైలజకు,

ఎలా ఉన్నావ్ ? నేను కులాసాగా ఉన్నాను. నీవు రాసిన ఉత్తరం అందినది. చాలా సంతోషం. నీవు చూసిన నాగార్జునసాగర్, హనుమకొండ, వరంగల్ కోట, రామప్ప దేవాలయం, సింగరేణి గనులు, హైదరాబాద్ గద్వాల్ కోట మొదలయినవి నేను కూడా చూశాను. మా నాన్నగారు ఎండాకాలం సెలవులలో కుటుంబంతో కలిసి ఈ ప్రదేశాలకు తీసుకువెళ్ళారు. ఎంతో చూడదగ్గ ప్రదేశాలు. మన తెలంగాణ సంస్కృతీ, సంప్రదాయాలకు నిలయమైనవి, దర్శించదగినవి. నేను బాగానే చదువుచున్నాను. ఇంకా విశేషాలు ఉంటే జాబు (ఉత్తరం) రాయి.

ఇట్లు,
బి. సాయిశ్రావ్య,
రంగాపురం.

చిరునామా :
ఎస్. శైలజ,
6వ తరగతి,
ప్రభుత్వ ఉన్నత పాఠశాల,
వేముల, కరీంనగర్ జిల్లా.

2. కింది ప్రశ్నకు పది వాక్యాల్లో జవాబు రాయండి.

అ. “విజ్ఞానయాత్రల వల్ల విద్యార్థుల్లో విజ్ఞానం పెరుగుతుంది.” దీనిని సమర్థిస్తూ రాయండి.
(లేదా)
విద్యార్ధులలో విజ్ఞానాన్ని పెంపొందించుటకు విజ్ఞాన యాత్రలు తోడ్పడతాయని లేఖ పాఠం ఆధారంగా రాయండి.
జవాబు.
విజ్ఞానం కొరకు చేసే యాత్రలు విజ్ఞానయాత్రలు :

1. అనేక ప్రదేశాలు తిరగటం వల్ల విషయావగాహన పెరుగుతుంది.
2. ఆయా ప్రదేశాలలోని భాష, అక్కడి ప్రజల ఆచారాలు, ఆహార అలవాట్లు, కట్టుబాట్లు, సంస్కృతి, సంప్రదాయాలు తెలుస్తాయి.
3. చారిత్రక విషయాలు అవగతం అవుతాయి.
4. నిర్మాణాలు, కట్టడాలవల్ల ఆనాటి వాస్తు, శిల్పకళ మున్నగు విషయాలు తెలుస్తాయి.
5. ఆనాటి పండుగలు, జన జీవనం తేటతెల్లం అవుతాయి.
6. నదులు’ వాటి పుట్టు పూర్వోత్తరాలు తెలుస్తాయి.
7. దేవాలయాలలో వాస్తుకళ, సాంకేతిక పరిజ్ఞానం, కట్టడ నిర్మాణాలు (తెలుస్తాయి) ప్రత్యక్షంగా దర్శిస్తారు.
8. పాతకాలం నాటి నీరుపారుదల విధానం, చెరువుల నిర్మాణం సాగు, తాగునీటి విధానాలు తెలుస్తాయి.
9. క్రమశిక్షణ పెరుగుతుంది. స్నేహభావం, సోదర భావం, సర్దుబాటు ధోరణి పెరుగుతాయి.

IV. సృజనాత్మకత/ప్రశంస

మీరు చూసిన యాత్రా విశేషాలను గురించి మీ మిత్రునికి లేఖ రాయండి.
జవాబు.

కోదాడ,
ది. x x x x x x

ప్రియమైన స్నేహితురాలు సాయిశృతికి,

నీ మిత్రురాలు రాయునది. నేను క్షేమం. ఈ మధ్య మా పాఠశాల విద్యార్థులను మా ‘సార్లు’ భద్రాచలం తీసుకువెళ్ళారు. భద్రాచలం ఖమ్మం జిల్లాలో గోదావరి నది ఒడ్డున ఉన్నది. ఇక్కడి రామాలయం చాలా ప్రసిద్ధి పొందింది. 17వ శతాబ్దంలో కంచెర్ల గోపన్న దీనిని నిర్మించాడు. చుట్టూ దండకారణ్యం ఉన్నది. ఇక్కడకు దగ్గరలో పర్ణశాల ఉన్నది. భద్రగిరిపై నిర్మించబడిన దేవాలయం ఇది. జటాయువుపాక, దమ్ముగూడెం, శబరిగిరి మొదలైనవి దర్శనీయ స్థలాలు. ఇక్కడ శ్రీరామనవమి రోజు సీతారామ కళ్యాణోత్సవం అద్భుతంగా జరుగుతుంది. మేమందరం గోదావరిలో స్నానం చేసి, అన్నీ చూసి వచ్చాము. అక్కడి వాతావరణం ఎంతో బాగుంది. నీవు చూసిన యాత్రను గురించి రాయకోర్తాను.

ఇట్లు,
నీ ప్రియ మిత్రురాలు,
బి. శ్రావ్య, కోదాడ.

చిరునామా :
వి. సాయిశృతి,
6వ తరగతి,
రంగాపురం,
మంచాల మండలం,
రంగారెడ్డి జిల్లా, తెలంగాణ.

V. పదజాల వినియోగం:

1. కింది పదాలు చదువండి. వీటికి అవే అర్థాలు వచ్చే పదాలను రాయండి.

అ. గుడి = __________
జవాబు.
దేవాలయం, కోవెల

ఆ. ఆనవాళ్ళు = __________
జవాబు.
గుర్తులు, జాడలు, చిహ్నములు

ఇ. ఆనందం = __________
జవాబు.
సంతోషం, హర్షం.

ఈ. ప్రథమ = __________
జవాబు.
మొదటి, ఆది

ఉ. సందర్శించుట = __________
జవాబు.
చూచుట

2. కింది పదాలనుపయోగించి సొంతవాక్యాలు రాయండి.

అ. అనుభూతి
జవాబు.
విహారయాత్రలలో పొందే అనుభూతులు మరచిపోలేనివి.

ఆ. ఆకర్షణ
జవాబు.
రామప్పగుడిలో నంది విగ్రహం ప్రత్యేక ఆకర్షణగా ఉంది.

ఇ. కమ్మగా
జవాబు.
కమ్మగా వండిన గారెలు నోరు ఊరిస్తాయి.

ఈ. జ్ఞాపకం
జవాబు.
ఇష్టపడి చదివిన విషయం జ్ఞాపకం ఉండిపోతుంది.

ఉ. దర్శనం
జవాబు.
పురాతన కట్టడాలు, ఆలయాల దర్శనం మనసుకు ఆనందం.

ఊ. ప్రాచీనం
జవాబు.
గోల్కొండ కోట చాలా ప్రాచీన కట్టడం

ఋ. యాత్ర
జవాబు.
మా విహారయాత్ర సుఖంగా సాగింది.

ౠ. మహనీయుడు
జవాబు.
గాంధీ వంటి మహనీయుడు పుట్టిన దేశం మనది.

3. కింది పదాల వరుసను చూడండి. ప్రతి వరుసలో సంబంధం లేని పదాన్ని గుర్తించి సున్నా చుట్టండి.

అ. దుర్గం, కోట, ఖిల్లా, జాగ
జవాబు.
జాగ అనేది స్థలం.
దుర్గం, కోట, ఖిల్లా – పర్యాయపదాలు

ఆ. గుడి, బడి, దేవాలయం, మందిరం
జవాబు.
బడి చదువు నేర్పేది బడి.
గుడి, దేవాలయం, మందిరం – పర్యాయపదాలు

ఇ. శిల, రాయి, దండ, బండ
జవాబు.
దండ శిల, రాయి, బండ – పర్యాయపదాలు

ఈ. గాలం, నీరు, జలం, సలిలం
జవాబు.
గాలం గాలం చేపలు పట్టడానికి ఉపయోగం
నీరు, జలం, సలిలం – పర్యాయపదాలు

ఉ. కన్ను, నేత్రం, రెప్ప, నయనం
జవాబు.
రెప్ప రెప్ప కంటిలో భాగం. మిగతా
కన్ను, నేత్రం, నయనం – పర్యాయపదాలు

VI. భాషను గురించి తెలుసుకుందాం:

1. మీకు తెలిసిన స్త్రీలింగ, పుంలింగ, నపుంసకలింగ పదాలను రాయండి.

అ. స్త్రీలింగ పదాలు
జవాబు.
అంజన, గిరిజ, వనజ, లక్ష్మి, హేమ, నాగమణి

ఆ. పుంలింగ పదాలు
జవాబు.
వినాయకుడు, చక్రపాణి, విష్ణువు, హరి, చెన్నయ్య, రమణ.

ఇ. నపుంసకలింగ పదాలు
జవాబు.
పుస్తకం, గోడ, చెట్టు

విభక్తి ప్రత్యయాలు :

కింది వాక్యాలను గమనించండి.

అ. తెలంగాణ సంస్కృతికి, ఉనికికి, బతుకమ్మ పండుగ ప్రతీక.
ఆ. హోళి పండుగను మన దేశంలోనే కాకుండా విదేశాల్లో కూడా జరుపుకుంటారు.
ఇ. పీర్లను ఇత్తడితో, వెండితో తయారుచేస్తారు.
ఈ. వాణి పూజ కొరకు పూలను కోసింది.
ఉ. కృత్రిమమైన రంగులు చల్లుకోవడం వల్ల అనారోగ్యం పాలవుతాం.

పై వాక్యాల్లో గీత గీసిన అక్షరాన్ని లేదా పదాన్ని తొలగించి చదువండి.
ఉదా : పీర్ల ఇత్తడి వెండి తయారుచేస్తారు.
పై వాక్యంలో పదాల మధ్య సంబంధం సరిగా లేనట్టుగా అనిపిస్తున్నది. ‘పీర్ల ఇత్తడి వెండి’ అనే వాక్యం ఉండదు. ఇప్పుడు ను, తో అనే ప్రత్యయాలను ఉపయోగించి చదువండి.
“పీర్లను ఇత్తడితో, వెండితో తయారుచేస్తారు”. ఇట్లా పదాల మధ్య అర్థ సంబంధాన్ని ఏర్పరచడానికి ఉపయోగించే వాటిని “విభక్తి ప్రత్యయాలు” అంటారు.

విభక్తి ప్రత్యయాలు:

2. పాఠంలోని 5, 6, 7 పేరాలు చదివి వివిధ విభక్తులున్న పదాలను వెతికి రాయండి.

విద్యార్థి కృత్యం

ప్రాజెక్టు పని

పాఠంలో రామప్పగుడి, గద్వాలకోట, వరంగల్ కోట, చార్మినార్, సాలార్జంగ్ మ్యూజియం మొదలైన వాటి గురించి కొన్ని విషయాలు తెలుసుకున్నారు కదా! వీటిలో ఏదైనా ఒకదాని గురించి పూర్తి వివరాలు సేకరించండి. రాసి, చదివి వినిపించండి.

1. ప్రాజెక్టు శీర్షిక : చార్మినార్ గురించి వివరాలు సేకరించి, నివేదిక రాయడం.

2. సమాచార సేకరణ : అ) సమాచారం సేకరించిన తేది : ఆ) సమాచార వనరు : అంతర్జాలం

3. సేకరించిన విధానం : ఇంటర్నెట్ కు వెళ్ళి చార్మినార్ గురించిన వివరాలు సేకరించడం జరిగింది.

4. నివేదక చార్మినార్ :
చార్మినార్ మూసీనదికి దక్షిణాన ఉంది. 1591-92 సంవత్సరాలలో కులీకుతుబ్షా దీనిని నిర్మించాడు. దీని ఎత్తు56 మీటర్లు. ఈ కట్టడాన్ని సున్నంతో నిర్మించారు. చుట్టూ నాలుగు స్తంభాలు ఉన్నాయి. హిందీలో స్తంభాన్ని మినార్ అంటారు. చార్ అంటే నాలుగు. నాలుగు స్తంభాలు ఉన్నాయి కాబట్టి ఆ కట్టడాన్ని చార్మినార్ అని అంటారు. ఒక్కొక్క మినార్ ఎత్తు 30 మీటర్లు, 148 మెట్లు వలయాకారంలో ఉన్నాయి. రెండవ అంతస్థులో నిర్మించిన మసీదులో ఒకేసారి 240 మంది నమాజు చేసుకునే వీలుంది. కింది అంతస్థులో నీటి ఫౌంటెన్ ఉంది.

చార్మినార్ను భాగమతికి ప్రేమ కానుకగా నిర్మించారని కొందరు చరిత్రకారులు చెపుతారు. మరికొందరు ఆ కాలంలో కలరా జబ్బు వ్యాపించిందట. ఎంతోమంది చనిపోయారట. దాని నివారణకు గుర్తుగా నాలుగు రోడ్ల కూడలిలో చార్మినార్ నిర్మించాడని మరికొందరు చెపుతారు. చార్మినార్కి నాలుగువైపులా నాలుగు ద్వారాలు ఉన్నాయి. వీటి మధ్యలో రకరకాల అంగళ్ళు ఉన్నాయి. వాటిలో ముఖ్యంగా గాజులు, నగలు, బట్టలు మొదలైనవి దొరుకుతాయి. ఈ ప్రాంతం మంచి ముత్యాల అమ్మకానికి ప్రసిద్ధి. 5. ముగింపు : చార్మినార్ నిర్మాణం గొప్పదనం తెలుసుకోవడం జరిగింది.

TS 6th Class Telugu 4th Lesson Important Questions లేఖ

ప్రశ్న 1.
రామప్ప దేవాలయం గురించి రాయండి.
జవాబు.
రామప్ప గుడి వరంగల్ జిల్లాలో పాలంపేట గ్రామంలో ఉన్నది. రామప్పగుడిని కాకతీయరాజు గణపతి దేవుని సేనాని రేచర్ల రుద్రుడు కట్టించాడు. ఇక్కడి శిల్పాలు ఎంతో అందంగా ఉంటాయి. ఇక్కడ ఉన్న నంది విగ్రహం ఏ దిక్కునుండి చూసినా, అది వారినే చూస్తున్నట్లు ఉంటుంది. ఈ గుడికి దగ్గర రామప్ప చెరువు ఉంది.

అర్ధాలు

• పండుగ = ఉత్సవం
• సంబురం = సంతోషం
• పులకరించు = పులకితమగు, గగుర్పొడుచు
• తుంపర = నీటి బొట్టు
• ఝల్లు = జల్లు పదంలో వచ్చిన మార్పు
• అవశేషాలు = మిగిలినవి

పర్యాయపదాలు

• పండుగ = పబ్బం, ఉత్సవం, వేడుక
• నింగి = మిన్ను, ఆకాశం, గగనం
• కొండ = గుట్ట, పర్వతం, గిరి, నగం
• గుడి = కోవెల, దేవళం, దేవాలయం
• యుద్ధం = రణం, సమరం, సంగరం

I. ఈ క్రింది అపరిచిత గద్యాన్ని చదివి అడిగిన ప్రశ్నలకు సరైన జవాబులను గుర్తించి బ్రాకెట్లలో రాయండి.

చాలా మంది పిల్లలు, పెద్దలు, టి.వి. చూస్తూ తినడం చేస్తారు. దాని వల్ల ఏం తింటున్నామో, ఎంత తింటున్నామో తెలియదు. సమయానుకూలంగా కూడా తినరు. రాత్రి ఎక్కువసేపు మెలకువగా ఉండడం మొదలైనవన్నీ కూడా ఆరోగ్యం పై ప్రభావం చూపుతాయి. ఈ విధంగా ఆహార నియమాలు, అలవాట్లను లేనివారు తరుచుగా ఎన్నో జబ్బులకు గురవుతారు. తినేటప్పుడు మాట్లాడడం, సరిగా నమలకపోవడం వంటి వాటివల్ల తేన్పులు, పొట్ట ఉబ్బరం కలుగుతుంది. వేగంగా తినడం నైపుణ్యం కాదు. నెమ్మదిగా నమిలి తినాలి.

ప్రశ్నలు:

ప్రశ్న 1.
టి.వి చూస్తూ తినడం అనేది
a) మంచి అలవాటు
b) చెడ్డ అలవాటు
c)చాలా మంచి అలవాటు
జవాబు.
b) చెడ్డ అలవాటు

ప్రశ్న 2.
త్వరగా పడుకోకపోవడం వలన
a) ఆరోగ్యంగా ఉంటారు
b) అనారోగ్యంగా ఉంటారు
c) ఆనందంగా ఉంటారు
జవాబు.
b) అనారోగ్యంగా ఉంటారు

ప్రశ్న 3.
తినేటపుడు మాట్లాడడం, సరిగ్గా నమిలి తినకపోవడం
a) అనారోగ్యానికి కారణాలు
b) ఆరోగ్య కారణాలు
c) మానసిక కారణాలు
జవాబు.
a) అనారోగ్యానికి కారణాలు

ప్రశ్న 4.
తినేటపుడు సాధారణంగా అందరూ చేస్తున్న పని
a) ఆడుతూ తినడం
b) మాట్లాడుతూ తినడం
c) టి.వి. చూస్తూ తినడం
జవాబు.
b) మాట్లాడుతూ తినడం

ప్రశ్న 5.
తినడంలో ఆచరించదగిన పద్ధతి
a) మాట్లాడుతూ తినడం
b) గబగబాతినడం
c) బాగా నమిలి తినడం
జవాబు.
c) బాగా నమిలి తినడం

II. క్రింది పద్యాన్ని చదివి ఇచ్చిన ప్రశ్నలకు తప్పు, ఒప్పులను గుర్తించండి.

కూరిమి గల దినములలో
నేరము లెన్నడును గలుగ నేరవు మరి యా
కూరిమి విరసంబైనను
నేరములే దోచుచుండు నిక్కము సుమతీ

ప్రశ్నలు:

ప్రశ్న1.
కూరిమితో ఉన్నపుడు గొడవులు జరుగుతాయి
జవాబు.
(తప్పు)

ప్రశ్న 2.
కూరిమి అనగా ద్వేషము అని అర్థము
జవాబు.
(తప్పు)

ప్రశ్న 3.
పై పద్యము సుమతీ శతకం లోనిది
జవాబు.
(ఒప్పు)

ప్రశ్న 4.
ప్రేమ, మైత్రి చెడిపోతే గొడవలు జరుగవు
జవాబు.
(ఒప్పు)

ప్రశ్న 5.
పై పద్యం స్నేహం గురించి చెబుతుంది
జవాబు.
(ఒప్పు)

పదజాలం/ వ్యాకరణం

III. కింది వాటికి సరియైన సమాధానాన్ని గుర్తించండి.

1. మన కుటుంబ సభ్యులంతా కలిస్తే ఆనందంగా ఉంటుంది. గీతగీసిన పదానికి అర్థం గుర్తించండి.
a) దుఃఖం
b) విచారం
c) సంతోషం
d) సరదా
జవాబు.
c) సంతోషం

2. ఏకలవ్యుడు విలువిద్యలో నేర్పును ప్రదర్శించాడు. గీతగీసిన పదానికి అర్థం రాయండి.
a) నైపుణ్య
b) నాణ్యత
c) క్రమశిక్షణ
d) బుద్ధి
జవాబు.
a) నైపుణ్య

3. కింది పదాల వరుస చూడండి. వరుసలో లేని పదం రాయండి.
a) వేయి స్తంభాల గుడి
b) భద్రకాళి గుడి
c) వరంగల్ కోట
d) నాగార్జునసాగర్
జవాబు.
d) నాగార్జునసాగర్

4. వరుసలో లేని పదం రాయండి.
a) చార్మినార్
b) సాలార్జంగ్ మ్యూజియం
c) గోలుకొండ కోట
d) రామప్ప చెరువు
జవాబు.
d) రామప్ప చెరువు

5. “అంజన” ఇది ఏ లింగ పదం ?
a) పుంలింగం
b) స్త్రీ లింగం
c) నపుంసకలింగం
d) ఏదీకాదు
జవాబు.
b) స్త్రీ లింగం

6. ‘విష్ణువు’ ఇది ఏ లింగ పదం ?
a) నపుంసక లింగం
b) స్త్రీ లింగం
c) పుంలింగం
d) ఏదీకాదు
జవాబు.
c) పుంలింగం

7. నపుంసక లింగ పదానికి ఉదాహరణ.
a) పుస్తకం
b) చక్రపాణి
c) అభిసారిక
d) తరుణి
జవాబు.
a) పుస్తకం

8. తెలంగాణ సంస్కృతికి, ఉనికికి బతుకమ్మ పండుగ ప్రతీక (గీత గీసినవి ఏ విభక్తులు?)
a) ప్రథమా విభక్తి
b) సప్తమీ విభక్తి
c) షష్ఠీ విభక్తి
d) చతుర్థీ విభక్తి
జవాబు.
c) షష్ఠీ విభక్తి

9. వాణి పూజ కొరకు పూలను కోసింది. (ఏ విభక్తి ?)
a) చతుర్థీ విభక్తి
b) షష్ఠీ విభక్తి
c) సప్తమీ విభక్తి
d) పంచమీ విభక్తి
జవాబు.
a) చతుర్థీ విభక్తి

10. ‘నిన్, నున్, లన్, కూర్చి, గురించి” ఇవి ఏ విభక్తులు ?
a) ద్వితీయా
b) ప్రథమా
c) సప్తమీ
d) చతుర్థీ విభక్తి
జవాబు.
a) ద్వితీయా

11. సప్తమీ విభక్తిలో వచ్చు ప్రత్యయాలు.
a) ఓయి, ఓరి, ఓసి
b) డు, ము, వు, లు
c) అందు (న్), న (న్)
d) వలన (న్), కంటె (న్)
జవాబు.
c) అందు (న్), న (న్)

12. ‘పూర్వపు రాజులు వాడిన వస్తువులు చక్కగా భద్రపరిచారు.’ ఈ వాక్యంలోని సంయుక్తాక్షరాలు
a) క్క వా, పు
b) పూ, పు, చ, క్క, ప, చా
c) ర్వ, స్తు, ద్ర
d) వా, వ, వు, లు, రా, రి, రు
జవాబు.
c) ర్వ, స్తు, ద్ర

13. ‘అక్కడున్న వాటిలో గంటకొట్టే బొమ్మ బాగున్నది’ – ఈ వాక్యంలోని ద్విత్వాక్షరాలు ….
a) గ, బొ, బా , గు, ది
b) క్క న్న, ట్టే, మ్మ, న్న
c) క్క, ట, కొ, ట్టే
d) గంట, కొట్టే ..
జవాబు.
b) క్క న్న, ట్టే, మ్మ, న్న

14. ‘జ్ఞానం మేలు చేస్తుందన్నాడు కణాదుడు.’ ఈ వాక్యంలోని అనునాసికాలు
a) జ్ఞానం, మేలు, చేస్తుంది
b) జ్ఞా, న, మే, న్నా, ణా
c) జ్ఞా, దు
d) చేస్తుంది, అన్నాడు.
జవాబు.
b) జ్ఞా, న, మే, న్నా, ణా

15. శాతవాహన వంశపు తొలి రాజు శ్రీముఖుడు’. ఈ వాక్యంలోని ఊష్మాలు
a) శా, వా, వం, తొ
b) త, న, తొ
c) వా, వ, రా, ల
d) శా, హ, శ్రీ
జవాబు.
d) శా, హ, శ్రీ

పాఠం ఉద్దేశం

లేఖా రచనను పరిచయం చేస్తూ తెలంగాణాలోని ప్రముఖ దర్శనీయ స్థలాలను గురించి తెలియజేయడమే ఈ పాఠం ఉద్దేశం.

పాఠ్యభాగ వివరాలు

ఈ పాఠం “లేఖారచన” ప్రక్రియకు చెందినది. లేఖలో విషయం ప్రధానం. ఇది వచన రూపంలో ఉంటుంది. లేఖల్లో వ్యక్తిగత లేఖలు, కార్యాలయ లేఖలు, వ్యాపార లేఖలు, పత్రికలకు లేఖలు తదితర భేదాలుంటాయి.

ప్రవేశిక

వివిధ ప్రాంతాల సందర్శన మానవ మేధోవికాసానికి బాటలు వేస్తుంది. మానసిక చైతన్యాన్ని కల్గిస్తుంది. చారిత్రక స్థలాలు దర్శించడం వల్ల ఆనాటి జీవన విధానం, సామాజిక స్థితిగతులు, చరిత్ర, సంస్కృతి మొదలైన వాటి గురించి మనకు తెలుస్తుంది. అందువల్ల అట్లాంటి స్థలాల గురించి తెలుసుకోవాల్సిన అవసరం ఉన్నది. తెలంగాణలో అనేక దర్శనీయ స్థలాలు ఉన్నాయి. వాటిలో నాగార్జునసాగర్, వరంగల్, హైదరాబాద్ మొదలైన స్థలాల గురించి తెలుసుకోవడానికి లేఖా రూపంలో ఉన్న ఈ పాఠం చదువండి.

నేనివి చేయగలనా?

• నాకు ఇష్టమైన కాలం గురించి చెప్పగలను. – అవును/ కాదు
• అపరిచితమైన కవితను చదివి ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయగలను. – అవును/ కాదు
• పాఠ్యభాగ సారాంశాన్ని సొంతమాటల్లో రాయగలను. – అవును/ కాదు
• నాకు నచ్చిన ప్రకృతి దృశ్యాన్ని వర్ణిస్తూ వ్యాసం రాయగలను. – అవును/ కాదు

Telangana SCERT 8th Class Hindi Study Material Telangana Pdf 5th Lesson धरती की आँखें Textbook Questions and Answers.

TS 8th Class Hindi 5th Lesson Questions and Answers Telangana धरती की आँखें

प्रश्न :

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखाई दे रहे हैं?
उत्तर :
चित्र में रात के समय का आसमान, चाँद – सितारे आदि दिखायी दे रहे हैं।

प्रश्न 2.
टिमटिमाना, चमकना जैसे शब्दों का संबंध किससे हैं ?
उत्तर :
टिमटिमाना, चमकना जैसे शब्दों का संबंध तारों से हैं।

प्रश्न 3.
इन्हें देखकर हम क्या सोचते हैं ?
उत्तर :
इन्हें देखकर हम यह सोचते हैं कि ये आकाश में कैसे लटक रहे हैं। ये दिन भर कहाँ रहते हैं आदि।

सुनो – बोलो :

प्रश्न 1.
पाठ में दिये गये चित्रों के बारे में बातचीत कीजिए।
उत्तर :
पाठ से संबंधित पहले चित्र में चाँद है। (आसमान में) दो मेघ भी है, जो चाँद को ओझलकर रहे हैं। दूसरे चित्र में एक आदमी लेटकर (पलंग पर) सो रहे हैं। शायद वह राजा हो सकता है। तीसरे चित्र में राजा बडी सोच में पड गये हैं।
चौथे चित्र में समुद्र (या नदी) में एक व्यक्ति नाव ले जा रहे हैं।
पाँचवे चित्र में किसी स्थान पर एक मंदिर दिखायी दे रहा है। याने वहाँ कोई उत्सव हो रहा है। लोगों का भीड भी है। मंदिर पर झंडा लहरा रहा है।
छठवें चित्र में टी.वी पर क्रिकेट खेल का प्रदर्शन हो रहा है। यह प्रदर्शन समाचार उपग्रहों की सहायता से प्रसारित हो रहा है।
प्रस्तुत इस चित्र में तो सौरमंडल पर एक कृत्रिम उपग्रह उड रहा है। शायद वह अंतरिक्ष तथा सौरमंडल के ग्रहों के बारे में जानकारी देने के कार्यक्रम में लगा हुआ है।

प्रश्न 2.
इस पाठ का नाम “धरती की आँखें’ क्यों रखा गया होगा?
उत्तर :
इस पाठ में कृत्रिम उपग्रहों के बारे में उनके कामों के बारे में बताया गया है। समीप भविष्य में होनेवाली मौसम, वातावरण संबंधी समाचार को हमें ये देता है। इसलिए इस पाठ का नाम ‘धरती की आँखें’ रखा गया होगा ।

पढ़ो :

अ. पाठ पढ़िए। कारण बताइए।

प्रश्न 1.
राजा के व्यवहार से सभी खुश थे, क्योंकि
उत्तर :

राजा खजाने का मुँह खोल देता और उन्हें सम्मानित करता है।

प्रश्न 2.
उपग्रह सचमुच धरती की आँखें हैं। क्योंकि
उत्तर :
वे सब देख लेते हैं। इनकी नज़र बड़ी तेज़ होती है।

आ. पाठ पढ़िए। ‘इसलिए’ शब्द का प्रयोग करते हुए वाक्य फिर से लिखिए।

जैसे-
राजा के व्यवहार से सभी खुश थे।
वे राजा के लिए सब कुछ करने को तैयार थे।

राजा के व्यवहार से सभी खुश थे इसलिए वे राजा के लिए सब कुछ करने को तैयार थे।

प्रश्न 1.
चाँद ने राजा की सहायता की। राजा ने धन्यवाद दिया।
उत्तर :
चाँद ने राजा की सहायता की इसलिए राजा ने धन्यवाद दिया।

प्रश्न 2.
इन उपग्रहों की नजर तेज है। इनसे कोई बात छिपी नहीं रहती।
उत्तर :
इन उपग्रहों की नज़र तेज़ है इसलिए इनसे कोई बात छिपी नहीं रहती।

लिखो :

अ. नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

प्रश्न 1.
राजा की जगह यदि तुम होते तो क्या करते ?
उत्तर :
राजा की जगह यदि में होता तो में भी राजा के जैसे ही अपने सपनों को दूसरों से कहकर उसके बारे में चर्चा करता। सपनों को पूरा करने का प्रयास करता। सबके राय लेता।

प्रश्न 2.
सपनों को पूरा करने के लिए आप क्या करना चाहिए?
उत्तर :
सपने तो सभी लोग देखते ही हैं। सपने तो अच्छे और बुरे दोनों तरह के होते हैं। अपने अच्छे सपनों को साकार करने के लिए हर एक मानव को प्रयत्न करना पड़ता है। मुझे भी अपने सपनों को साकार व पूरा करने में खूब परिश्रम करना चाहिए। आत्मविश्वास के साथ रहना चाहिए। कार्य योजना बनाकर लगन से कोशिश करनी चाहिए। समस्या के होने पर विद्वानों से चर्चा करनी चाहिए। निराश न होकर वैज्ञानिक ढंग से सोचना चाहिए। मिलजुलकर काम करते नूतनोत्साह के साथ दोबारा सफल बनाने का प्रयत्न करना चाहिए। तभी में अपने सपनों को पूरा कर सकूँगा।

आ. इस पाठ का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
उत्तर :
बहुत पुरानी बात है। एक राजा था। वह सपने देखता था। उन्हें पूरा करने का प्रयास करता था। दरबार में बुद्धिमानों के सामने सपने सुनाता था। उन्हें पूरा करने में उनकी सहायता लेता। इस प्रयन्न में सफल होने पर उनको सम्मानित करता। असफलता पर निराश नहीं होता बल्कि उनका उत्साह बढाता। राजा के व्यवहार से सभी खुश थे।
राजा के नाव समुद्र में कई मील दूर जाते व्यापार करते थे । इस प्रकार राजा का राज्य का भी दूर-दूर तक विस्तार हुआ। कभी – कभी राजा का नाव समुद्र में डूब जाता था और कभी – कभी उन पर हमला होता था।
इसकी सूचना उसे तुरंत नहीं मिलती थी। उन्हें सहायता भेजने में भी विलंब होता था। कहीं कोई उत्सव होतो उसे राजा न देख पाता और न जान पाता। एक दिन राजा चाँदनी रात का आनंद ले रहा था।
अचानक उसे नींद आ गयी। उसने एक सपना देखा। उस सपने में चाँद के दो ऑखें हैं, मुँह है। वह कहता है कि समुद्र में तूफ़ान आनेवाला है । में अभी तुम्हारे नाव को सूचित करता हूँ कि मार्ग बदल लें। तुम्हारे राज्य पर किसी ने हमला किया। शीप्र ही सहायता के लिए सेना भेजो। राज्य के पूर्व में एक उत्सव मनाया जा रहा है। तरह – तरह के खेलों का आयोजन हो रहा है। राजा ने सपने में ही चाँद को धन्यवाद दिया।
राजा ने अगले दिन सपने के बारे में दरबार में कहा। कुछ दिन के बाद न राजा रहां और न दरबारी, तब राजा का सपना सचमुच सच हो गया। आज सैकडों कृत्रिम उपग्रह पृथ्वी की परिक्रमा कर रहे हैं। अंतरिक्ष में ये चक्कर काट रहे हैं। ये धरती की ऑखें समान हैं।
ये मौसम संबंधी, तूफ़ानों संबंधी, धरती पर होनेवाले तरह-तरह के विस्फोट आदि के बारे में पहले पहचान लेकर हमें सूचित करते हैं। इन उपग्रहों की नज़र तेज़ है। ये सैकडों मील दूर से चित्र खींचते हैं। शत्रुओं की सैनिक सूचना भी हमें देते हैं।

शब्द भंडार :

अ. निम्न लिखित शब्दो के पर्यायवाची शब्द लिखिए। वाक्य प्रयोग कीजिए।

1. प्रयास = श्रम प्रयास का फल अच्छा होता है।
2. यश = कीर्ति अच्छे कार्यों से ही यश मिलती है।
3. उत्सव = त्योहार उत्सवों से बहुत आनंद मिलता है।
4. चाँद = शशि पूर्णिमा के दिन चाँद की चाँदनी खूब होती है।

आ. कृत्रिम उपग्रह हमारी सहायता करते हैं। वे हमें क्या – क्या सहायता करते हैं। बताओ।
जैसे – मौसम : हमें मौसम की जानकारी देते हैं।
सूचना : हमें समुद्र में उठते तूफ़ान संबंधी सूचना देते हैं।
खनिज : हमें खनिज पदार्थों की प्राप्ति प्रांतों के बारे में सूचना देते।
समाचार : हमें देश-विदेश संबंधी समाचारों को टेलीविजन कार्यक्रमों के रूप में देते हैं।

सृजनात्मक अभिव्यक्ति :

अपने सपने के बारे में कविता बनाओ और सुनाओ।

मुझे आता है रोज़ एक सपना,
उसमें रहता है एक दोस्त अपना।
कहता है मैं सफ़ेद रहता हूँ।
रोज रात में तुम से बाते करता हूँ।
कहता है मैं तारों के बीच रहता हूँ,
तुम से बहुत दूर रहता हूँ।
दिन के समय में छुपा रहता हूँ,
रात होते ही निकल आता हूँ।
कभी – कभी चाँदनी बरसाता हूँ,
कभी – कभी छुप जाता हूँ।
…. मै ने पूछा कि कौन है तू ?
उसने कहा कि चाँद हूँ में।

प्रशंसा :

पाठ में बताया गया है कि अब उपग्रह शिक्षक का भी काम कर रहे हैं। वे शिक्षक के रूप में क्या – क्या काम कर सकते हैं? सोचकर लिखो।
उत्तर :
आजकल ये उपग्रह हमारे लिए शिक्षक का भी कार्य कर रहे हैं। ये उपग्रह अंतरिक्ष में घूमते – घूमते मौसम को बहुत पहले ही पहचानकर आनेवाले खतरों से केवल किसानों को ही नही बल्कि सभी लोगों को सावधान कर देते हैं। पृथ्वी के बारे में अनेक प्रकार की जानकारी प्राप्त कर लेते हैं। इनके द्वारा ही पृथ्वी पर जल, खनिज पदार्थ के बारे में भी पता लगा सकते हैं। छात्रों के लिए भी शिक्षक के समान नयी-नयी बातें सिखा रहे है।

दूरदर्शन के माध्यम से दूर शिक्षा के अन्तर्गत पढ़ाई का काम भी चालू में है। ये सब संचार उपग्रहों के द्वारा साध्य हो रहे हैं। संचार उपग्रह द्वारा मुख्य रूप से टेलीफ़ोन, रेडियो और टेलीविजन संदेश धरती के एक स्थान से दूसरे स्थान तक भेजे जाते है।

भाषा की बात :

1. वह नित्य नये सपने देखता।
2. आपका यह सपना अवश्य सच होगा।
3. वे सब देख लेते हैं।
ऊपर दिये गये वाक्यों में वह, यह, वे शब्द संज्ञा अथवा नाम के स्थान पर आये हैं। व्याकरण की दृष्टि से ऐसे शब्द सर्वनाम कहलाते हैं। में, हम,तू, तुम, आप, यह, वह, जो, कोई, कुछ, कौन, क्या आदि शब्द भी सर्वनाम के उदाहरण हैं। सर्वनाम के छह भेद हैं। वे हैं –

अब नीचे दिये गये अनुच्छेद में से तीन सर्वनाम शब्द ढूँढ़िए। उन शब्दों का वाक्य में प्रयोग – कीजिए।
ए.पी.जे. अब्दुल कलाम जी को जवाहरलाल नेहरू की तरह ही बच्चों से काफ़ी लगाव है। वे जहाँ भी जाते हैं, बच्चों से अवश्य मिलते हैं। उन्हें स्वप्र देखने और उसे पूरा करने का संदेश देते हैं। एक दिन कलाम जी किसी सभा को संबोधित कर बाहर निकल रहे थे, तब उनकी दृष्टि एक छोटी-सी मासूम लड़की पर पडी, जो उनके हस्ताक्षर लेना चाहती थी। जब कलाम ने उस लड़की से पूछा, ‘बेटी! तुम्हारा नाम क्या है ? और तुम क्या चाहती हो?” तब उस लड़की ने अपना नाम बताते हुए कहा, ‘मैं विकसित भारत में रहना चाहती हूँ।’ लड़की के इस उत्तर से वे अत्यधिक प्रभावित हुए और ‘विजन – नामक पुस्तक में भारत को एक विकसित देश बनाने के लिए उन्होंने अनेक सुझाव दिये।
उत्तर :
तुम, मैं, वे 1. मैं अध्यापक हूँ। 2. तुम कहाँ जा रहे हो? 3. वे मैदान में खेलते हैं।

परियोजना कार्य :

कृत्रिम उपग्रहों के बारे में जानकारी इकद्धा कीजिए।
उत्तर :
किसी ग्रह की परिक्रमा करने वाला ग्रह उसका उपग्रह कहलाता है। जैसे – चंद्रमा, पृथ्वी का उपग्रह है। मनुष्य ने भी कुछ कृत्रिम उपग्रह तैयार किये है। कृत्रिम उपग्रह का संबंध अंतरिक्ष विज्ञान से है।
विश्व में आज अंतरिक्ष – विज्ञान के क्षेत्र में जो होड लगी हुई है, उसमें हमारा देश भारत भी कही पीछे नहीं है। हमारे देश ने इस क्षेत्र में उल्लेखनीय उपलब्धियाँ हासिल की है।

1974 में भारत ने अंतरिक्ष में अपना पहला उपग्रह आर्यभट्ट स्थापित किया था। 1981 में एपल, 1981 में भास्कर द्वितीय, 1983 में रोहिणी उपग्रह बीर’ को श्रीहरिकोटा से अंतरिक्ष में भेजा गया। पहले भारत अन्य क्षेत्रों से उपग्रह अंतरिक्ष में भेजता था, दूसरों की सहायता पर अब वह इससे भी स्वावलंबी हो चुका है। भारत के उपग्रहों के फलस्वरूप भारतीय अंतरिक्ष अनुसंधान का महत्व एक स्वर में विश्व ने स्वीकार किया भारत ने हालही में 2001 से 401 रन भारवाला जी. एस.एल. वी प्रक्षेपण यान छोडा तत् पंश्चात् भारत उपग्रहों को छोडने में आत्मनिर्भर हो गया।

2003 में इसरो द्वारा निर्मित इन्सेट 3A नामक बहु उद्देशीय, सबसे बडा उपग्रह अन्तरिक्ष में छोड़ा गया। इसका प्रयोग दूरसंचार, दूरदर्शन, प्रसारण जैसी अनेक सेवाओं के लिये किया जायेगा। यह 10 घंटे 47 मिनिट में पृथ्वी का एक चक्कर पूरा करेगा अब जी.एस.एल.वी. के सफलता के बाद भारत उपग्रह के प्रक्षेपण का व्यवसाय करनेवाले देश में शामिल हो जायेगा। अंतरिक्ष अनुसंधान में ‘इसरो’ की भूमिका नगण्य है। अब तक भारत ने 18 प्रक्षेपणों में चार बार असफलता और एक बार आर्धसफलता से भी वैज्ञानिक निराश नहीं हुए। बढते तेज कदमों में वह दिन दूर नही जब भारतीय उपग्रह चांद तक पहुँचने में सफल हो जायेंगे। भारतीय अनुसंधान विज्ञान की प्रगति से भारतीय वैज्ञानिक की अद्भुत प्रतिभा, साहस, धेर्य, क्षमता, जिज्ञासा की भावना प्रकट हो रही है। हमें अपने देश के इस क्षत्र में अपूर्व योगदान देनेवाले वैज्ञानिकों को पाकर अत्यंत गर्व और स्वाभिमान होता है।

Essential Material for Examination Purpose :

1. पढ़ो :
पठित – गद्यांश
कीचे दिये गये गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।
।. सोचते – सोचते राजा को नींद आ गयी। उसने एक विचित्र सपना देखा। राजा को लगा जैसे चाँद की दो आँखें हैं, मुँह है । चाँद अपनी बड़ी – बड़ी आँखों से इधर-उधर देख रहा है और कह रहा है, देखो, वह तुम्हरी नाव चली जा रही है। अं! समुद्द में तूफान आने बाला है। चिंता मत करो। मैं अभी तुम्हारी नाब को सूचित करता हूँ कि बह अपना मार्ग बदल लें । अरे! तुम्हारे राज्य पर किसी ने हमला किया है, शीध्र ही सहायता के लिए सेना भेजो। वह देखो, तुम्हारे राज्य के पूर्व में उत्सब मनाया जा रहा है। तरह – तरह के खेलों का आयोजन हो रहा है।

प्रश्न :
1. यह गद्यांश किस पाठ से है?
2. राजा ने किसकी आँखें देखी ?
3. कहाँ पर तूफान आने वाला है?
4. राज्य की किस दिशा में उत्सव मनाया जा रहा है?
5. किसने सपना देखा ?
उत्तर:
1. यह गद्यांश ‘धरती की आँखें’ पाठ से है।
2. राजा ने चाँद की आँखें देखी।
3. समुद्र में तूफ़ान आने वाला है।
4. राज्य की पूर्व दिशा में उत्सव मनाया जा रहा है।
5. राजा ने सपना देखा।

II. राजा के व्यवहार से सभी खुश थे। वे राजा के लिए सब कुछ करने को तैयार रहते। इसी कारण राज्य दिन दूनी रात चौगुनी उन्नति कर रहा था। राजा के नाव समुद्र में हज़ारों मील दूर जाते। उसका यश फैलाते। नयी बस्तियाँ बसाते। व्यापार करते । इस प्रकार उस राजा का राज्य दूर – दूर तक फैल गया। किंतु इसके साथ – साथ राजा की कठिनाइयाँ भी बढ़ गयीं। कभी कभी राजा का नाब या जहाज़ डूब जाता या हमले का शिकार हो जाता तो उसे तुरंत सूचना नहीं मिल पाती । इसी तरह यदि किसी क्षेत्र में कोई भयानक स्थिति पैदा हो जाती या कहीं कोई उत्सव आदि होता तो राजा न तो उसे देख पाता और न ही शीघ्र जान पाता। ऐसे में सहायता भेजने में भी विलंब होता।

प्रश्न :
1. किसके व्यवहार से सभी खुश थे ?
2. राजा के नाव समुद्र में कितनी दूर जाते ?
3. ‘राजा’ का विलोम शब्द क्या है?
4. राजा का राज्य कितनी तेजी से उत्नति कर रहा था ?
5. राजा को सहायता भेजने में देर क्यों होती थी ?
उत्तर:
1. राजा के व्यवहार से सभी खुश थे।
2. राजा के नाव समुद्र में हजारों मील दूर जाते।
3. ‘राजा’ का विलोम शब्द ‘रंक’ है।
4. राजा का राज्य दिन दूनी रात चौगुनी उन्नति कर रहा था।
5. राजा को सहयाता भेजने में देर होती क्योंकि उसे सूचना देर से मिलती थी।

III. कृत्रिम उपग्रह सचमुच धरती की चक्कर काटती आँखों के समान हैं। वे सब देख लेते हैं । समुद्र में उठते तूफ़ान, धरती पर होने वाले तरह – तरह के विस्फोट, यहाँ-वहाँ चलने वाले भयानक युद्ध। यही नहीं, वे मौसम को बहुत पहले पहचान लेते हैं और आने वाले खतरों से सावधान कर देते हैं। अंतरिक्ष तथा सौरमंडल के ग्रहों के बारे में जानकारी देते हैं जिनसे इन च. हों की यात्रा का मार्ग तैयार होता है ये पलक झपकते संदेशों को, चित्रों को और टेलीविजन कार्यक्रमों को हजारों मील दूर पहुँचाते हैं।

प्रश्न :
1. कुत्रिम उपग्रह किसके समान हैं?
2. कृत्रिम उपग्रह क्या – क्या देखा लेते हैं?
3. कौन अंतरिक्ष तथा सौरमंडल के ग्रहों के बारे में जानकारी देते हैं?
4. कुत्रिम उपग्रह पलक झपकते संदेशों को, चित्रों को और टेलीविजन कार्यक्रमों को कहाँ पहुँचाते हैं?
5. यह गद्यांश किस पाठ से लिया गया है?
उत्तर:
1. कृत्रिम उपग्रह आँखों के समान है।
2. कृत्रिम उपग्रह समुद्र में उठते तूफान, धरती पर होने वाले तरह – तरह के विस्फोट, यहाँ – वहाँ चलने वाले भयानक युद्ध देख लेते है।
3. कृत्रिम उपग्रह अंतरिक्ष तथा सौरमंडल के ग्रहों के बारे में जानकारी देते हैं।
4. कृत्रिम उपग्रह पलक झपकते संदेशों को, चित्रों को और टेलीविजन कार्यक्रमों को हजारों मील दूर पहुँचते हैं।
5. यह गंद्यांश ‘धरती की आँखें’ पाठ से लिया गया है।

अपठित – गद्यांश
नीचे दिये गये गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

I. बहुत पुरानी बात है। एक राजा था। वह नित्य नये सपने देखता था। उन्हें पूरा करने का प्रयास करता था। दरबार के गुणी और बुद्धिमान लोगों को सपने सुनाता। उन्हें पूरा करने में उनकी सहायता लेता। सपने पूरा करने के लिए अपने खजाने का मुँह खोलता। सफल होने पर उनको सम्मानित करता। असफलता पर निराश नहीं होता बल्कि उनका उत्साह बढाता। कमियों को पूरा करके दोबारा प्रयत्न करने को प्रेरित करता।

प्रश्न :
1. राजा नित्य क्या देखता था ?
2. राजा अपने सपने किसे सुनाता था?
3. राजा अपने खजाने का मुँह क्यों खोलता था ?
4. सपने सफल होने पर उनको क्या करता था ?
5. असफलता पाने पर निराश होने के बजाय राजा क्या करता था ?
उत्तर:
1. राजा नित्य नये सपने देखता था।
2. राजा अपने सपने दरबार के गुणी और बुद्धिमान लोगों को सुनाता था।
3. राजा अपने खजाने का मुँह अपने सपने पूरा करने के लिए खोलता था।
4. सपने सफल होने पर उनको सम्मानित करता था।
5. असफलता पाने पर निराश होने के बजाय राजा उनका उत्साह बढ़ाता था।

II. हमें हर बालक को पर्यावरण की शिक्षा के प्रति जागरूक करना होगा। हर कक्षा की किताबों में पर्याबरण के पाठ अवश्य होने चाहिए। विकास को रोक्ने के लिए में नहीं कहती। मैं यह कहना चाहती हूँ। जैबमित्र तकनीकों में बढोतरी होनी चाहिए। जो सस्ती और अच्छी हो। ऐसी संसाधनों का उपयोग होना चाहिए जो पुन् प्राप्त कित्ये जा सक्ते हैं।

प्रश्न :
1. बालकों को किसके प्रति जागरूक होना है?
2. कक्षा की किताबों में कैसे पाठ होना चाहिए?
3. विकास को बढाने के लिए किस तरह की तकनीकों में बढोत्तरी होनी चाहिए ?
4. किस तरह के संसाधनों का उपयोग करना चाहिए?
5. “जान में जान आना” मुहावरे का अर्थ लिखिए।
उत्तर:
1. बालकों को पर्यावरण के शिक्षा के प्रति जागरूक होना है।
2. कक्षा की किताबों में पर्यावरण के पाठ होना चाहिए।
3. विकास को बढ़ाने के लिए जैवमित्र तकनीकों में बढ़ोत्तरी होनी चाहिए।
4. सस्ती और अच्छी तरह के और पुनः प्राप्त किये जाने वाले संसाधनों का उपयोग करना चाहिए।
5. जान में जान आना मुहावरे शब्द का अर्थ है – “होश में आना”।

III. आजकल हमारे भारत में इतिहास का निर्माण हो रहा है। बापू ने भारतवासियों के दुःखों को दूर करने के लिए आंदोलन छेडा है। में और तुम बहुत भाग्यशाली हैं कि यह आंदोलन हमारे आँखों के सामने हो रहा है और हम भी इसमें कुछ भाग ले रहे हैं। एक महान उद्देश्य हमारे सामने है। और इसकी पूर्ति के लिए बहुत कुछ करना है।

प्रश्न :
1. आजकल हमारे भारत में किसका निर्माण हो रहा है?
2. भारतवासियों के दु:खों को दूर करने के लिए किसने आंदोलन छेडा ?
3. यह आंदोलन किसके सामने हो रहा है ?
4. इस अनुच्छेद में किस उद्देश्य की पूर्ति की बात की गयी है?
5. भारत में रहने के कारण हम सब क्या कहलाते हैं?
उत्तर:
1. आजकल हमारे भारत में इतिहास का निर्माण हो रहा है।
2. भारतवासियों के दुखों को दूर करने के लिए बापू ने आंदोलन छेडा।
3. यह आंदोलन हमारे आँखों के सामने (नेहरू और इंदिरा गाँधी) हो रहा है।
4. इस अनुच्छेद में इस उद्देश्य की पूर्ति की बात की गई है कि – “एक महान उद्देश्य की पूर्ति के लिए बहुत कुछ करना है।
5. भारत में रहने के कारण हम सब भाग्यशाली हैं।

II. लिखो :

लघु प्रश्न :

प्रश्न 1.
उपग्रहों को जासूस क्यों कहा गया होगा?
उत्तर :
उपग्रह धरती से संबंधित कई विषय, तथा मौसम को बहुत पहले ही पहचान लेते हैं और आने वाले खतरों से जासूस की तरह सावधान कर देते हैं। इन उपग्रहों की नज़ बडी तेज़ है। इनसे कोई बात छिपी नहीं रहती । इसलिए इनसे बढ़िया जासूस कोई नहीं हो सकता।

प्रश्न 2.
अपने सपने पूरे करने के लिए राजा क्या करता था ?
उत्तर :
अपने सपने पूरे करने के लिए राजा अपने खजाने का मुँह खोल देता था। सफल होने पर उनको सम्मानित करता था आसफलता पर निराश न होकर कमियों को पूरा करके दोबारा प्रयत्न करने को प्रेरित करता था।

प्रश्न 3.
सपनों को सच करने के लिए क्या करना चाहिए ?
उत्तर :
सपनों को सच करने के लिए खूब परिश्रम करना चाहिए। आत्मविश्वास के साथ रहना चाहिए। काम योजना बनाकर करनी चाहिए। समस्या होने पर विद्वानों से चर्चा करनी चाहिए। वैज्ञानिक ढंग से सोचना चाहिए। मिलजुलकर काम करना चाहिए। किताबों और इंटरनेट से संबंधित जानकारी लेनी चाहिए। तब हम अपने सपनों को सच कर सकते हैं।

लघु निबंध प्रश्न :

प्रश्न 1.
राजा ने एक दिन क्या सपना देखा ?
उत्तर :
एक दिन राजा चांदनी रात का आनंद लेते हुए सो गया। उसने एक विचित्र सपना देखा। राजा को लगा जैसे चाँद की दो आँखें हैं, मुँह है। चाँद अपनी बडी – बडी आँखों से इधर – उधर देख रहा है और कह रहा है देखो, वह तुम्हारा नाव चला जा रहा है। अरे ! समुद्र में तूफ़ान आनेवाला हैं। चिंता मत करो में अभी तुम्हारे नाव को सूचित करता हूँ कि वह अपना मार्ग बदल लें। अरे ! तुम्हारे राज्य पर किसी ने हमला किया है शीघ्र ही सहायता के लिए सेना भेजो । वह देखो, तुम्हारे राज्य के पूर्व में उत्सव मनाया जा रहा है। तरह – तरह के खेलों का आयोजन हो रहा है। राजा नें सपने में ही चाँद को धन्यवाद दिया।

प्रश्न 2.
उपग्रह किन – किन वातों की जानकारी देते हैं?
उत्तर :
कृत्रिम उपग्रह धरती की चक्कर काटती रहती हैं। वे सब कुछ देख लेते हैं। समुद्र में उठते तूफ़ान , धरती पर होनेवाले तरह-तरह के विस्फोट, यहाँ, वहाँ चलनेवाले भयानक युद्ध तथा मौसम को बहुत पहले ही पहचान लेकर आनेवाले खतरों से सावधान कर देते हैं। अंतरिक्ष तथा सौरमंडल के ग्रहों के बारे में जानकारी देते हैं। पलक झपकते समय में ही संदेशों को, चित्रों को, टेलीविजन के कार्यक्रमों को हज़ारों मील पहुँचाते हैं। आजकल वे हमारे लिये शिक्षक का भी कार्य कर रहे हैं। ये सैकडों मील की ऊँचाई से चित्र खींचते हैं और शत्रु की सैनिक तैयारियों के बारे में जानकारी देते हैं।

प्रश्न 3.
‘धरती की आँखें’ पाठ का सारांश अपने शब्दों में बताओ।
उत्तर :
बहुत पुरानी बात है। एक राजा था। वह सपने देखता था। उन्हें पूरा करने का प्रयास करता था। दरबार में बुद्धिमानों के सामने सपने सुनाता था। उन्हें पूरा करने में उनकी सहायता लेता। इस प्रयत्न में सफल होने पर उनको सम्मानित करता। असफलता पर निराश नहीं होता बल्कि उनका उत्साह बढाता। राजा के व्यवहार से सभी खुश थे।
राजा के नाव समुद्र में कई मील दूर जाते व्यापार करते थे। इस प्रकार राजा का राज्य का भी दूर-दूर तक विस्तार हुआ। कभी-कभी राजा का नाव समुद्र में डूब जाता था और कभी – कभी उन पर हमला होता था।
इसकी सूचना उसे तुरंत नहीं मिलती थी। उन्हें सहायता भेजने में भी विलंब होता था। कहीं कोई उत्सव हो तो उसे राजा न देख पाता और न जान पाता। एक दिन राजा चाँदनी रात का आनंद ले रहा था।

अचानक उसे नींद आ गयी। उसने एक सपना देखा। उस सपने में चाँद के दो आँखें हैं, मुँह है। वह कहता है कि समुद्र में तूफ़ान आनेवाला है । मैं अभी तुम्हारे नाव को सूचित करता हूँ कि मार्ग बदल लें। तुम्हारे राज्य पर किसी ने हमला किया। शीघ्र ही सहायता के लिए सेना भेजो। राज्य के पूर्व में एक उत्सव मनाया जा रहा है। तरह – तरह के खेलों का आयोजन हो रहा है। राजा ने सपने में ही चाँद को धन्यवाद दिया।
राजा ने अगले दिन सपने के बारे में दरबार में कहा। कुछ दिन के बाद न राजा रहा और न दरबारी। तब राजा का सपना सचमुच सच हो गया। आज सैकडों कृत्रिम उपग्रह पृथ्वी की परिक्रमा कर रहे हैं। अंतरिक्ष में ये चक्कर काट रहे हैं। ये धरती की आँखें समान हैं।
ये मौसम संबंधी, तूफ़ानों संबंधी, धरती पर होनेवाले तरह-तरह के विस्फोट आदि के बारे में पहले पहचान लेकर हमें सूचित करते हैं। इन उपग्रहों की नज़र तेज़ है। ये सैकडों मील दूर से चित्र खींचते हैं। शत्रुओं की सैनिक सूचना भी हमें देते हैं।

III. सृजनात्मक अभिव्यक्ति :

प्रश्न 1.
अपनी पढाई का वर्णन करते हुए पिताजी के नाम पर एक पत्र लिखिए।
उत्तर :

हैदराबाद,
दि : ××××

पूज्य पिताजी,
सादर प्रणाम में यहाँ कुशल हूँ। आपका लिखा पत्र कल ही मिला। सारे विषय मालूम हुए। मेरा स्वास्थ्य ठीक है । मैं लगन से पढ रहा हूँ। परीक्षाएँ भी अच्छी तरह लिख रहा हूँ। आप निश्चिंत रहिए। आगामी छुट्टियों में में अवश्य घर आऊँगा।
माताजी को मेरा प्रणाम कहना। बहिन को शुभ आशीश।

आपका प्रिय पुत्र,
××××

पता :
वी. रामाराव जी,
घ. न.3-8-31/3,
निज़ामाबाद।

సారాంశము :

చాలా (ప్రాచీన) కాలం నాటి మాట. ఒక రాజు ఉండెను. అతడు నిత్యం కొత్త కొత్త కలలు కనేవాడు. వానిని పూర్తి చేయడానికి ప్రయత్నించేవాడు. రాజదర్బారులోని గుణవంతులు మరియు బుద్ధిమంతులకు తన కలలను వినిపించేవాడు. వాటిని పూర్తిచేయుటకు వారి సహాయం తీసుకునేవాడు. తన కలలను పూర్తి చేయుటకు తన ఖజానా నుండి డబ్బును ఖర్చు పెట్టేవాడు. ఆ పనిలో సఫలమైతే వారిని సన్మానించేవాడు. విఫలమైతే నిరాశ చెందేవాడు కాదు కానీ వారిని ఉత్సాహపరిచేవాడు. లోటును పూరించుకుని (తప్పులను సవరించుకుని) మరలా తిరిగి ప్రయత్నించమని వారిని ప్రేరేపించేవాడు.

రాజు వ్యవహారం పట్ల ప్రజలంతా చాలా సంతోషంగా ఉన్నారు. వారు రాజుగారి కోసం ఏమైనా సరే చేయడానికి సిద్ధరిగా ఉండేవారు. ఈ కారణంగానే ఆ రాజ్యం రోజురోజుకీ అభివృద్ధి చెందుతూ ఉన్నది. రాజుగారి పడవలు సముద్రంలో వేల మైళ్ళ దూరం ప్రయాణం చేస్తాయి. ఆయన కీర్తిని వ్యాపింపచేస్తాయి. నూతన బస్తీలను ఏర్పాటు చేసేవి. వ్యాపారం చేసేవి. ఈ విధంగా ఆ రాజుగారి రాజ్యం దూర దూరాలకు వ్యాపించింది. కానీ దీనికి తోడుగా కొన్ని సమస్యలు కూడా తలెత్తాయి (పెరిగిపోయాయి). అప్పుడప్పుడు రాజుగారి పడవలు లేదా ఓడలు మునిగిపోతూ ఉండేవి. వీటిపై ఎవరైనా దాడిచేస్తే ఆ సమాచారం వెంటనే రాజుగారికి లభించడం లేదు. ఇదే విధంగా ఏ ప్రాంతంలోనైనా ఏదైనా భయానక పరిస్థితి ఏర్పడినా లేదా ఎక్కడైనా ఏదైనా ఉత్సవం (పండుగ మొదలగునవి జరిగితే వాటిని రాజుగారు చూడలేకపోతున్నారు.
లేదా వెంటనే సమాచారం వారికి తెలిసేది కాదు.
ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో సహాయం చేయడం కూడా ఆలస్యమౌతోంది.
ఒకరోజున రాజు వెన్నెల రాత్రి ఆనందాన్ని పొందుతూ ఉన్నాడు. చంద్రుణ్ణి చూసి అతడు “ఆహా ! నేను చంద్రుని దగ్గరకు వెళ్ళినట్లయితే అక్కడ కూర్చుని నా రాజ్యం మొత్తాన్ని తేలికగా చూడవచ్చు కదా!” అని ఆలోచించెను.
–
ఆలోచిస్తూ – ఆలోచిస్తూ రాజు నిద్రపోయినాడు. అతడు ఒక విచిత్రమైన కల గాంచినాడు. రాజుగారికి అన్పించింది. చంద్రునికి రెండు కళ్లు, ఒక నోరు ఉంది. చంద్రుడు తన పెద్ద – పెద్ద కళ్ళతో అటూ ఇటూ చూస్తూ ఇలా అంటున్నాడు. “చూడు నీ, ఆ పడవ వెళుతూ ఉంది. అరే సముద్రంలో తుఫాను వచ్చేలా ఉంది. దిగులు చెందకు. నేనిప్పుడే నీ పడవకు మార్గాన్ని మార్చుకోమని సమాచారం తెలియజేస్తాను. అరే! ఎవరో నీ రాజ్యంపై ఆక్రమణ చేసిరి. వెంటనే వారికి సహాయం కోసం సైన్యాన్ని పంపించు. అక్కడ చూడు, నీ రాజ్యంలో తూర్పు ప్రాంతంలో ఉత్సవం జరుపుకుంటున్నారు. రకరకాల ఆటలను ఏర్పాటు చేస్తున్నారు.”
కల చూసిన రాజుగారు స్వప్నంలోనే చంద్రుడికి ధన్యవాదాలను తెలియజేసెను.
తెల్లవారింది. సమయానికి రాజసభ సమావేశమైనది. రాజు తన కల వినిపించెను. తర్వాత నవ్వుతూ కల కలలానే ఉంటుంది. కదా ! అని అనెను. రాజు నవ్వు వెనుక దాగి ఉన్న నిరాశ బాధ సభాసదులను కదిలించి వేసినది. ఒక వృద్ధ సభాసదుడు ఇలా అన్నాడు – “మహారాజా ! నిరాశ చెందకండి. మీ ఈ కల తప్పనిసరిగా నిజం అవుతుంది”.
తర్వాత ఒకరోజు వృద్ధుడూ లేడు, రాజుగారూ లేరు. నిదానంగా రోజులు గడుస్తున్నాయి. చివరకు రాజుగారి కల నిజమైన రోజు రానే వచ్చింది. ఈ రోజున వందల కొలది కృత్రిమ ఉపగ్రహాలు భూమి చుట్టూ ప్రదక్షిణం చేస్తున్నాయి. ఈ రోజున కేవలం చంద్రుడు ఒక్కడే మన భూమికి కన్ను కాదు. అంతరిక్షంలో వందలకొలది కృత్రిమ ఉపగ్రహాలు చక్కర్లు కొడుతున్నాయి. – ఇవి ఏన్నో నూతన విషయాలను మనకు అందిస్తున్నాయి.
కృత్రిమ ఉపగ్రహాలు నిజంగా భూమి చుట్టూ తిరుగుతూ ఉన్న కళ్ళ వంటివి. అవి అన్నిటిని చూడగలవు. సముద్రంలో వచ్చే తుఫాన్లు, భూమిపైన ఏర్పడే రకరకాల విస్ఫోటనాలు (పేలుళ్ళు) అక్కడ – ఇక్కడ జరిగే యుద్ధాలు అన్నీ ఇవి చూడగలవు. ఇవేకాదు ఇవి వాతావరణాన్ని చాలాముందే గుర్తించగలవు. అంతేకాక రాబోయే ప్రమాదాలను సూచించి మనల్నందర్నీ సావధానం చేయగలవు. అంతరిక్షం మరియు సౌరమండల గ్రహాల గురించి సమాచారాన్ని అందించును. తద్వారా ఈ గ్రహాల యాత్రకు మార్గం సుగమమవుతుంది. ఇవి వెంటనే (కన్నుమూసి కన్ను తెరిచేంతలో) సమాచారాన్ని సందేశాలను, చిత్రాలను, టి.వి. కార్యక్రమాలను వేలకొలది మైళ్ళదూరం పంపించగలవు.
ఇప్పుడు ఇవి అధ్యాపక కార్యాన్ని కూడా చేయుచున్నవి. అంతరిక్షంలో సంచరిస్తూ సంచరిస్తూ మన రైతులకు పిల్లలకు ఎన్నో నూతన విషయాలను నేర్పుతున్నవి.
ఈ ఉపగ్రహాల దృష్టి చాలా తీవ్రమైనది. (తీక్షణమైనది) వీటి నుండి ఏ విషయమూ దాచలేము. అందువల్ల వీటికంటే గొప్ప గూఢచారులు ఎవరుంటారు ?
ఇవి వందల కొలది మైళ్ళ ఎత్తు నుండి చిత్రములను (ఫోటోలను) తీయగలవు. అంతేకాదు శత్రువుల యొక్క సైనిక ఏర్పాట్లను గురించిన సమాచారాన్ని అందించగలవు.
ఆహా ! ఈ రోజు ఆ రాజుగారు ఉండిన ఎడల తన కల నిజమగుట చూసి ఎంత సంతోషించేవాడో కదా !

वचन :

• बात – बातें
• खजाना – खजाना
• बस्ती – बस्तियाँ
• सूचना – सूचनाएँ
• उत्सव – उत्सव
• बचा – बच्चे
• सपना – सपने
• कमी – कमियाँ
• कठिनाई – कठिनाइयाँ
• आँख – आँखें
• दरबारी – दरबारियाँ
• खुशी – खुशियाँ
• गुण – गुण
• तैयारी – तैयारियाँ
• नाव – नावें
• खेल – खेल
• जानकारी – जानकारियाँ

लिंग :

• बूढ़ा – बूढ़ी
• स्ती – पुरुष
• शिक्षक – शिक्षिका
• राजा – रानी
• आदमी – औरत
• गुरु – गुरुआनी
• बुद्धिमान – बुद्धिमती
• दरबारी – दरबारिन

पर्यायवाची शब्द :

• राजा – नृप, नरेश
• प्रयन्न – कोशिश
• आँख – नयन, नेत्र
• वृद्ध – बूढ़ा
• युद्ध – रण
• किसान – कृषक
• अध्यापक – शिक्षक, गुरु, आचार्य
• नित्य – नित, प्रतिदिन
• समुद्र – सागर
• मार्ग – रास्ता, पथ
• धरती – पृथ्वी
• यात्रा – भ्रमण, सफ़र
• नज़र – दृष्टि
• उत्साह – उल्लास
• उत्सव – मेले, पर्व
• खेल – क्रीडा
• भूमि – जमीन
• मौसम – ऋतु
• सपना – स्वप्र

उपसर्ग :

• बुद्धिमान – बुद्धि
• विचित्र – वि
• दोबारा – दो
• अवश्य – अ
• टेलीविजन – टेली
• सफल – स
• असफलता – अ
• आयोजन – आ
• सावधान – स
• अधिकार – अधि
• सम्मानित – स
• निराश – निर
• विचलित – वि
• सौरमंडल – सौर

प्रत्यय :

• पुरानी – ई
• सम्मानित – इत
• कठिनाई – आई
• सहायता – ता
• अंतरिक्ष – इक्ष
• ऊँचाई – ई
• गुणी – ई
• असफलता – ता
• सूचित – इत
• आसानी – ई
• जानकारी – ई
• तैयारी – ई
• बुद्धिमान – मान
• प्रेरित – इत
• भयानक – आनक
• दरबारी – ई
• बढ़िया – इया

उल्टे शब्द :

• सुबह × शाम
• आशा × निराशा
• कृत्रिम × प्राकृतिक
• सावधान × असावधान
• छिपाना × प्रकट करना
• आज × कल
• बैठना × उठना
• अपना × पराया
• पूरा × अधूरा
• खोलना × बंद करना
• उत्नति × अउन्नति
• कठिन × शुलभ, सरल
• आगे × पीछे
• सच × झूठ
• नयी × पुरानी
• तेज़ × मंद
• बढिया × घटिया
• खुश × दुख
• आसान × मुश्किल
• पुरानी × नयी
• गुणी × अगुणी
• सफल × विफल/असफल
• यश × अपयश
• कठिनाई × सरलता
• हँसी × रोना
• दिन × रात
• पहले × बाद में
• मित्र × शत्रु
• ऊँचाई × निचाई
• शीघ्र × देर/विलंब
• आना × जाना
• नित्य × अनित्य
• बुद्धिमान × बुद्धिहीन
• सम्मान × अपमान
• दूर × पास
• पूर्व × पश्चिम

संधि विच्छेद :

• बुद्धिमान = बुद्धि + मान
• सम्मानित = सम्मान + इत
• टेलीविजन = टेली + विजन
• आसानी = आसान + ई
• सहायता = सह + आयता
• कठिनाई = कठिन + आई
• भयानक = भय + आनक
• निराशा = निर + आशा

वाक्य प्रयोग :

1. पुरानी – यह तो पूरानी बात है।
2. विलंब – सहायता भेजने में उसे विलंब हो गया।
3. चिंता – तुम चिंता मत करो।
4. आयोजन – पाठशाला में तरह – तरह के खेलों का आयोजन हो रहा है।
5. जानकारी – उसके बारे में मुझे कोई जानकारी नहीं मिली।

मुहावरे वाले शब्द :

1. दिन दूनी रात चौगुनी = खूब उन्नति होना ; तेज़ वृद्धि होना।
आज भारत देश दिन दूनी रात चौगुनी उन्नति कर रहा है।
2. आराम से = बिना परेशानी ; उस राज्य में लोग आराम से दिन बिताने लगे।
3. मुँह खोलना = कुछ कहना ; लडका मुँह खोलने लगा लेकिन उसकी माँ के इशारे से वह चुप हो गया।
4. सपना देखना = कल्पना करना ; राजू हमेशा सपना देखता रहता है।
5. आनंद लेना = मौज – मस्ती करना ; राज्य में सभी आनंद लेते रहते हैं।

शब्दार्थ (అర్ధములు) (Meanings) :

Telangana SCERT 8th Class Hindi Study Material Telangana Pdf 4th Lesson कौन? Textbook Questions and Answers.

TS 8th Class Hindi 4th Lesson Questions and Answers Telangana कौन?

प्रश्न :

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखायी दे रहे हैं ?
उत्तर :
चित्र में एक लडका, लडकी सोचते हुए दिखायी दे रहे हैं। लडके की सोच में पहाड, पेड, पक्षी, इंन्द्रधनुष, झरना आदि हैं। लडकी के सोच में पहाड, पेड, सूर्य, झरना, पक्षी आदि हैं।

प्रश्न 2.
वे क्या कर रहे हैं ?
उत्तर :
वे सोच रहे हैं।

प्रश्न 3.
वे क्या सोच रहे होंगे ?
उत्तर :
लड़का शायद पहाड, पेड़, पक्षी और इंद्रधनुष के बारे में सोच रहा होगा। लड़की पक्षी, पेड, झरने, बादल, पहाड और सूरज आदि प्राकृतिक सौंदर्य के बारे में विचार कर रही होगी।

सुनो – बोलो :

प्रश्न 1.
पाठ में दिये गये चित्रों के बारे में बातचीत कीजिए।

उत्तर :
पाठ ‘कौन ?”‘ में चित्र बहुत सुंदर है। प्रश्नवाचक चिहन में सारे प्राकृतिक चित्र अंकित हैं। इसमें बादल पेड – पौधे, पर्वत उगता सूरज, चमकते चाँद – सितारे, इंद्रधनुष, झरने, फूल आदि दिये गये हैं।

प्रश्न 2.
नदियों से हमें क्या लाभ हैं ?
उत्तर :
नदियों से हमें बहुत लाभ हैं। नदियों का पानी खेती के लिए, बहुत लाभदायक है। नदी के पानी को पीने के लिए, कपडे धोने के लिए उपयोग करते हैं। पशु – पक्षी के लिए भी नदियों के पानी बहुत उपयोगी है।

पढ़ो :

अ. कविता में आपको कौन – सी पंक्तियाँ अच्छी लर्गीं ? पढ़कर सुनाइए।
उत्तर :
कविता में मुझे ये पंक्तियाँ अच्छी लर्गी । अगर न होते पेड़ भला फिर हरियाली फैलाता कौन?
अगर न होते फूल बताओ
खिल-खिलकर मुसकाता कौन?

आ. नीचे दिये गये शब्द कविता में ढूँढकर रेखांकित कीजिए।

उत्तर :
1. अगर न होता चाँद रात में
हमको दिशा दिखाता कौन?
अगर न होता सूरज, दिन को
सोने-सा चमकाता कौन?

2. अगर न होती निर्मल नदियाँ
जग की प्यास बुझाता कौन?
अगर न होते पर्वत, मीठे
झरने भला बहाता कौन?

3. अगर न होते पेड़ भला फिर
हरियाली फैलाता कौन?
अगर न होते फूल बताओ
खिल-खिलकर मुसकाता कौन?

4. अगर न होते बादल नभ में
इंद्रधनुष रच पाता कौन?
अगर न होते हम तो बोलो
ये सब प्रश्न उठाता कौन?

लिखो :

अ. नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

प्रश्न 1.
चाँद, सूरज, नदी में कुछ विशेष गुण हैं। हम सब में भी कई गुण हैं। जैसेः मेहनती, विनोदी, गंभीर आदि। इसी तरह अपने पाँच गुण लिखिए।
उत्तर :
हम सब मानव हैं और हम समाज में रहते हैं। विभिन्न रूपों में रहनेवाले हम में अच्छे और बुरे गुण होते हैं। वैसे तो प्रकृति की सभी चीजों में अपने – अपने विशेष गुण निहित हैं। जैसे चाँद हमें शीतलता देकर आराम व सुख पहुँचाता है। सूरज गरमी देकर प्राकृतिक सभी कामों को संपन्न करता है। नदी हम सब जीवों को सभी तरह से जीवन दान देती है। ये सब अपने गुणों का पालन करके आदर्शमय बने हुये हैं। इनसे हमें भी आदर्शमय गुण सीख लेने हैं। मैं भी अच्छे गुणों का महत्व जाननेवाला हूँ। इसलिए मैं सदा बुद्धिमानी से जीवन बिताता हूँ। सदाचारी हूँ। सब से अच्छा आचरण करता हूँ। सहनशील हूँ। कर्मशील होकर श्रम करता हूँ। समाज सेवी हूँ। सबकी भलाई चाहनेवाला हूँ। कर्तव्य – परायण हूँ। देश व समाज की सेवा में अपना जीवन सार्थक बनाने की इच्छा रखता हूँ।

प्रश्न 2.
पेडों से हमें क्या लाभ हैं?
उत्तर :
पेडों से हमें कई लाभ हैं। पेड हमें छाया देते हैं। फल देते हैं। पेडों के कारण पर्यावरण में (हवा में) प्राण वायु की प्रतिशत बढ़ती है। पेडों के कारण ऋतुएँ समय पर आते हैं। वर्षा समय पर होती है। पृथ्वी को गर्मी से बचा सकते हैं। इसलिये कहा जाता है कि “वृक्षो रक्षति रक्षित:”, अर्थात हम वृक्षों की रक्षा करें तो वे हमारी रक्षा करते हैं।

आ. कविता का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
उत्तर :
कवि हम से प्रश्न पूछते है कि यदि रात में चाँद नहीं होता तो हमें दिशा कौन दिखाता ? अगर सूरज न होता तो दिन में हमें प्रकाश देनेवाला और दिन को सोने-सा चमकानेवाला कौन?
कवि हम से यह भी प्रश्न करते हैं कि अगर निर्मल नदियाँ नहीं होती तो जग की प्यास कौन बुझाता? अगर पर्वत न होते तो मीटे झरने कहाँ से निकलते ? इन्हें कौन बहाता ?
कवि यह प्रश्न भी पूछते हैं कि अगर पेड़ न होते तो हरियाली कौन फैलाता ? अगर फूल भी न होते तो खिल-खिलकर मुसकानेवाला कौन ?
कवि आखिर में ये प्रश्न भी हम से करते हैं कि अगर आसमान में बादल न होते तो इंद्रधनुष को रचानेवाला कौन ? अगर (यदि) हम भी न हो तो ये सब प्रश्नों को उठानेवाला कौन ?

शब्द भंडार :

अ. जो भिन्न है उन्हें कोष्ठक में लिखिए।
अ) 1.चाँद
2. सूरज
3. तारा
4. पेड़
उत्तर :
4. पेड़

आ) 1. पर्वत
2. झरना
3. नदी
4. तालाब
उत्तर :
1. पर्वत

इ) 1.बादल
2. पशु
3. नभ
4. इन्द्रधनुष
उत्तर :
2. पशु

सृजनात्मक अभिव्यक्ति :

अ. कविता में चाँद, सूरज, नदी, पर्वत, झरना, पेड, फूल, नभ, इंद्रधनुष आदि के बारे में उलेख हुआ है। अव आप किसान, अध्यापक, डॉक्टर, डाकिया आदि शब्द के द्वारा कविता आगे बढाइए।

अगर न होते किसान,
बताओ फसल उगाता कौन?
अगर न होते अध्यापक,
बताओ ज्ञान फैलाता कौन?
उत्तर :
अगर न होते डॉक्टर
बताओ चिकित्सा करता कौन?
अगर न होते डाकिया
चिट्टी घर – घर देता कौन ?

प्रशंसा:

हमारे जीवन में वृक्षों का क्या महत्व है?
उत्तर :
हमारे जीवन में वृक्षों का बडा महत्व है।
1. वृक्ष हमें छाया देते हैं। वृक्ष हरियाली फैलाते हैं।
2. वृक्ष वातावरण में संतुलन बनाये रखते हैं।
3. वृक्ष हमें प्राणवायु देते हैं। वृक्ष फूल ओर फल देते हैं।
4. वृक्ष वर्षा देते हैं। वृक्ष जब सूख जाते हैं, तब ईंधन के रूप में काम में आते हैं।
5. सूखे वृक्षों की लकडी से हम कई वस्तुएँ बना सकेंगे।

परियोजना कार्य :

इंद्रधनुष का चित्र बनाइए और उसके रंगों की जानकारी इकट्टा करके पुस्तक में लिखिए।
उत्तर :
हमारे जीवन में रंगों का बडा महत्व है। इन्द्रधनुष में सात रंग होते हैं। वे हैं – नारंगी, लाल, हरा, पीला, बैगंनी, आसमानी, नीला। ये सभी रंग हमारे जीवन के एक – एक भावना के प्रतीक हैं। ये सभी रंग सफेद रंग के मेल से ही बनते हैं। हमारे जीवन में सभी रंग प्रभाव दिखाते हैं। यह इन्द्रधनुष सात रंगों का विचित्र और अद्भुत येल है। हमारे जीवन में जो भावनाएँ है जैसे सुख, दुःख, आशा, निराशा, क्रोध, शांत, प्रेम आदि पर इन रंगों का बडा प्रभाव होता है।

भाषा की बात :

नीचे दी गयी पंक्तियाँ पढ़िए।
अगर न होती निर्मल नदियाँ
जग की प्यास बुझाता कौन ?
अगर न होते पर्वत, मीठे
झरने भला बहाता कौन?
ऊपर दी गयी कविता की पंक्रियों में रेखांकित शब्द नदियों और झरने की विशेषता बताने के लिए उपयोग में लाये गये हैं। ऐसे शब्दों को ‘विशेषण’ कहते हैं। अब नीचे दिये गये संज्ञा शब्दों के लिए उचित विशेषण शब्द सोचकर लिखिए।
1. उज्चल सूरज
2. प्रकाशमान चाँद
3. सुंगधित फूल
4. विशाल आसमान
5. संदर इंद्रधनुष

Essential Material for Examination Purpose :

I. पढ़ो

पठित – पद्यांश
नीचे दिये गये पद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

I. अगर न होता चाँद रात में
हमको दिशा दिखाता कौन ?
अगर न होता सूरज, दिन को
सोने-सा चमकाता कौन ?

अगर न होती निर्मल नदियाँ
जग की प्यास बुझाता कौन?
अगर न होते पर्वत, मीटे
झरने भला बहाता कौन ?

प्रश्न :
1. उपर्युक्त पद्यांश किस पाठ का है?
2. रात को दिशा कौन दिखाता है ?
3. सूरज क्या करता है?
4. जग की प्यास कौन बुझाता है?
5. मीठे झरने कौन बहाता है?
उत्तर :
1. उपर्युक्त पद्यांश ‘कौन?’ पाठ का है।
2. रात को दिशा चाँद दिखाता है।
3. सूरज दिन को सोने सा चमकाता है।
4. जग की प्यास नदियाँ बुझाती हैं।
5. मीठे झरने पर्वत बहाता है।

II. अगर न होते पेड़ भला फिर
हरियाली फैलाता कौन ?
अगर न होते फूल बताओ
खिल-खिलकर मुसकाता कौन?

अगर न होते बादल नभ में
इंद्रथनुष रच पाता कौन?
अगर न होते हम तो बोलो
ये सब प्रश्न उठाता कौन?

प्रश्न :
1. उपर्युक्त कविता किसने रची है?
2. हरियाली कौन फैलाता है?
3. खिलखिलकर कौन मुसकाता है?
4. इंद्रधनुष कौन रचते हैं?
5. इंद्रधनुष कहाँ दिखाई देता है?
उत्तर :
1. उपर्युक्त कविता बालस्वरूप राही ने रची है।
2. हरियाली पेड़ फैलाता है।
3. खिलखिलकर फूल मुसकाता है।
4. इंद्रधनुष बादल रचते हैं।
5. इंद्रधनुष आकाश में दिखाई देता है।

अपठित – पद्यांश :
नीचे दिये गये पद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

I. कोयल। मुझको जरा बताना,
किसले तुझे सिखाया गाना।
तेरी बोली का मीठापन.
मीठा कर देता है तन – मन।
गाती है जब तू उपवन में.
हर्ष उमडता जन-मन में।
सुजकर लेरा ही गाना,
उठते भाव चित्त में नाना।

प्रश्न :
1. कोयल को क्या सिखाया गया है?
2. कोयल की बोली कैसी होती है?
3. कोयल की बोली किसे मीठा कर देती है?
4. कोयल जब गती है तो क्या उमडता है?
5. “नाना” शब्द का अर्थ क्या है?
उत्तर :
1. कोयल को गाना सिखाया गया है।
2. कोयल की बोली मीठी होती है।
3. कोयल की बोली तन – मन को मीठा कर देती है।
4. कोयल जब गाती है तब हर्ष उमडता है।
5. “नाना” शब्द का अर्थ है ‘अनेक’।

II. तरुवर फ़ल नहीं खात हैं, सरबर पियहि न पान।
कहि रहीम परकाज हित, संपति संचहि सुजान ।।

प्रश्न :
1. सुजान संपत्ति को किसके लिए संचित करता है ?
2. कौन फल नहीं खाते हैं ?
3. तरुवर शब्द का अर्थ क्या है?
4. सरवर क्या नहीं पीता ?
5. “सुजान” शब्द का विलोम शब्द क्या है?
उत्तर :
1. सुजान संपत्ति को परकाज हित के लिए संचित करता है।
2. तरुवर फल नहीं खाते हैं।
3. तरुवर शब्द का अर्थ है – पेड।
4. सरवर पानी नहीं पीता है।
5. सुजान – शब्द का विलोम शब्द है – दुर्जन।

III. तुलसी मीठे बचन तै, सुख उपजत चहूँ ओर।
वसीकरण वह मन्त्र हैं, परिहरु बचन कठोर ।।

प्रश्न :
1. किन वचनों से चारों ओर सुख उपजंता है?
2. वसीकरण मंत्र क्या हैं ?
3. “सुख” शब्द का विलोम शब्द क्या है?
4. “परिहरु” शब्द का अर्थ क्या है ?
5. कैसे वचनों को छोड़ देना चाहिए?
उत्तर :
1. मीठे वचनों से चारों ओर सुख उपजता है।
2. मीठे वचन वशीकरण मंत्र हैं।
3. सुख शब्द का विलोम शब्द ‘दुख’ है।
4. परिहरु शब्द का अर्थ है – ‘छोड़ देना’।
5. कठोर वचनों को छोड़ देना चाहिए।

IV. धरती के सूखे होठों पर, लाली का छा जाना।
होता कितना सुंदर जग में है वसंत का आना।।

प्रश्न :
1. इस दोहे में किस ऋतु का वर्णन हुआ है?
2. सुंदर शब्द का विलोम शब्द क्या है?
3. धरती के होंठ कैसे हैं?
4. “धरती” शब्द का पर्याय शब्द क्या है?
5. “वसंत” में धरती के सूखे होठों पर क्या छा जाता है ?
उत्तर :
1. इस दोहे में वसंत ऋतु का वर्णन हुआ है।
2. सुंदर शब्द का विलोम शब्द है – ‘असुंदर।’
3. धरती के होंठ सूखे हुए हैं।
4. धरती शब्द का पर्यायवाची शब्द है – “पृथ्वी।”
5. वसंत में धरती के सूखे होठों पर लाली छा जाती है।

II. लिखो

लघु प्रश्न :

प्रश्न 1.
हरियाली हमारे लिए क्यों ज़रूरी है?
उत्तर :
हमारे पर्यावरण में हिरयाली हो तो समय पर वर्षा होती है। हरियाली पर्यावरण में संतुलन बनाये रखती है। प्रकृति सुंदर लगती है। हरियाली का अर्थ है जीव होना अंगर प्रकृति में जीव हो तो जीवों में भी जीव होता है। प्रकृति सूख गई तो जीव जीवित रहना कठिन हो जाता है।

प्रश्न 2.
नदियों को निर्मल क्यों कहा गया होगा ?
उत्तर :
नदी हमेशा बहती रहती है। इसलिए नदियों में शुद्ध और निर्मल पानी दिखायी पडता है। इसीलिए नदियों को निर्मल कहा गया होगा।

प्रश्न 3.
बाल स्वरूप राही का परिचय अपने शब्दों में लिखिए।
उत्तर :
बाल स्वरूप राही हिंदी के प्रसिद्ध कवि हैं। उनका जन्म 1936 में हुआ था। ‘सूरज का रथ’ उनकी प्रसिद्ध रचना है। उन्हें कई पुरस्कार मिले हैं। वे एक बाल साहित्यकार हैं। वे अधिकतर कविताएँ बच्चों के लिए लिखते हैं।

प्रश्न 4.
पर्वत हमारी सहायता कैसे करते हैं ?
उत्तर :
पर्वत हमारी सहायता इस प्रकार करते है:

1. पर्वत हमारे देश की रक्षा करते है।
2. पर्वत पर हरियाली ज्यादा रहती है।
3. पर्वतों से झरने झरते हैं। इनसे लोगों को मीठा पानी मिलता है।
4. ये पर्वत बादलों को रोककर सही समय पर बारिश देते हैं।

प्रश्न 5.
निम्न कविता का भाव चार पंक्तियों में लिखिए।
अगर न होते पेड़ भला फिर
हरियाली फैलाता कौन?
अगर न होते फूल बताओ
खिल-खिलकर मुसकाता कौन?
उत्तर :
यह पद्य “कौन?” नामक पद्य पाठ से लिया गया है। कवि हमसे पूछते हैं कि अगर पेड़ न होते तो हरियाली फैलाता कौन? यदि फूल न होते तो खिल-खिलकर मुसकाता कौन?

प्रश्न 6.
कविता में ‘कौन’ किन – किनके लिए प्रयोग किया गया है? उन वाक्यों को ढूँढकर अपनी उत्तर – पुस्तिका में लिखो ।
उत्तर :
कविता में “कौन” शब्द का प्रयोग चाँद, सूरज, नदियाँ, पर्वत, पेड, फूल, बादल और “हम” के लिए प्रयोग किया गया है।

लघु निबंध प्रश्न :

प्रश्न 1.
कविता का सारांश अपने शब्दों में बताओ।
उत्तर :
कवि हम से प्रश्न पूछते हैं कि यदि रात में चाँद नही होता तो हमें दिशा कौन दिखाता ? अगर सूरज न होता तो दिन में हमें प्रकाश देनेवाला और दिन को सोने-सा चमकानेवाला कौन?
कवि हम से यह भी प्रश्न करते हैं कि अगर निर्मल नदियाँ नहीं होती तो जग की प्यास कौन बुझाता? अगर पर्वत न होते तो मीठे झरने कहाँ से निकलते ? इन्हें कौन बहाता ?
कवि यह प्रश्न भी पूछते हैं कि अगर पेड़ न होते तो हरियाली कौन फैलाता ? अगर फूल भी न होते तो खिल-खिलकर मुसकानेवाला कौन?
कवि आखिर में ये प्रश्न भी हम से करते हैं कि अगर आसमान में बादल न होते तो इंद्रधनुष को – रचानेवाला कौन ? अगर (यदि) हम भी न होतो ये सब प्रश्नों को उठानेवाला कौन ?

प्रश्न 2.
पर्वत हमारी सहायता कैसे करते हैं ?
उत्तर :
पर्वत हमारी सहायता इस प्रकार करते हैं।
1. पर्वत हमारे देश की रक्षा करते हैं।
2. पर्वत पर हरियाली ज्यादा रहती है।
3. पर्वतों से झरने झरते हैं। इनसे लोगों को मीठा पानी मिलता है।
4. ये पर्वत बादलों को रोककर सही समय पर बारिश देते हैं।

III. सृजनात्मक अभिव्यति :

प्रश्न 1.
किसी विशेष यात्रा के बारे में अपने अनुभव बताते हुए किसी दोस्त के नाम पत्र लिखो।
उत्तर :

आदिलाबाद,
दि. ××××

प्रिय मित्र रमेश,
तुम्हारा पत्र आज ही मिला। पढ़कर खुश हुआ। मैं यहाँ सकुशल हूँ। पिछले सप्ताह मैं अपने पाठशाला के कुछ छात्रों के साथ तिरुपति गया वहाँ के देवस्थान की धर्मशाला में हम ठहरे। भगवान बालाजी के दर्शन करके हम आनंद विभोर हो गये हैं।
तिरुपति में हम दो दिन ठहरे । वहाँ हमने कोदंड रामस्वामी का मंदिर, गोविदराजुलुस्वामी का मंदिर, पापनाशनम, आकाशगंगा आदि देखें। उसके बाद मंगापुरम जाकर श्री पद्मावती माँ का दर्शन किया। श्री वेंकटेश्वर विश्वविद्यालय देखने भी गये। पश्चात् सींधे घर वापस आये।
माताजी और पिताजी को मेरे प्रणाम कहना ।

तुम्हारा प्रिय मित्र,
××××

पता :
के. रमेश,
गाँधीनगर
लिगंपक्रि,
हैदराबाद।

సారాంశము :

कवि परिचय :

कवि का नाम – बालस्वरूप राही
जीवन काल – जन्म – 1936
रचनाएँ – सूरज का रथ आदि
पुरस्कार – कई बाल साहित्य पुरस्कार

ఒకవేళ రాత్రి చంద్రుడు లేకపోతే
మాకు దారి (దిక్కు) చూపించేది ఎవ్వరు ?
ఒకవేళ సూర్యుడు లేకపోతే,పగలును
బంగారంలా మెరిపింపజేసేది ఎవ్వరు ?

ఒకవేళ నిర్మలమైన నదులు లేకపోతే
ప్రపంచ దాహాన్ని తీర్చేది ఎవ్వరు ?
ఒకవేళ పర్వతాలు లేకపోతే, తీయని
సెలయేర్లను ప్రవహింపజేసేది ఎవ్వరు ?

ఒకవేళ చెట్లు లేకపోతే,
పచ్చదనాన్ని వ్యాపింపచేసేది ఎవ్వరు ?
ఒకవేళ పూలు లేకపోతే చెప్పండి
కిలకిలమంటూ నవ్వింపచేసేది ఎవ్వరు ?

ఒకవేళ ఆకాశంలో మేఘాలు లేకపోతే
ఇంద్రధనుస్సును రచింపజేసేది ఎవ్వరు ?
ఒకవేళ మేము లేకపోతే చెప్పండి
ఈ ప్రశ్నలన్నీ ప్రశ్నించేది ఎవ్వరు ?

वचन :

• रात – रातें
• पर्वत – पर्वत
• बादल – बादल
• पौधा – पौधे
• दिन – दिन
• पेड – पेड
• मैं – हम
• नदी – नदियाँ
• फूल – फूल
• प्रश्न – प्रश्न

उल्टे शब्द :

• रात × दिन
• भला × बुरा
• प्रश्न × उत्तर
• निर्मल × मलिन
• मुस्काना × रुलाना
• मीठा × कडुवा
• नभ × पृथ्वी

पर्यायवाची शब्द :

• चाँद – शशि, चंद्रमा
• सूरज – रवि, सूर्य, अनिल
• प्यास – तृषा
• फूल – पुष्प, सुमन
• रात – निशि, रजनी
• सोना – कांचन
• पर्वत – पह्डाड, गिरि
• बादल – मेघ
• दिशा – ओर
• नदी – सरोवर
• पेड – वृक्ष, तरु

प्रत्यय :

• दिशा – आ
• हरियाली – ई
• मुसकाना – आना
• दिखाता – ता
• इंद्रधनुष – धनुष
• चमकाना – आना
• उठाना – आना

उपसर्ग :

• चमकाना – चमक
• हरियाली – हरि
• निर्मल – निर
• फैलाना – फैल
• बहाना – बह
• इंद्रधनुष – इंद्र

संधि विच्छेद : 

• दिखाना = दिख + आना
• निर्मल = निर + मल
• बहाना = बह + आना
• मुसकाना = मुस्क + आना
• चमकाना = चमक + आना
• बुझाना = बुझ + आना
• फैलाना = फैल + आना
• उठाना = उठ + आना

वाक्य प्रयोग :

1. निर्मल – नदी का पानी निर्मल है।
2. हरियाली – गाँव की हरियाली देखने लायक है।
3. बादल – आसमान में बादल छा गये हैं।
4. अगर – अगर तुम खूब पढ़ोगे तो तुम्हें प्रथम श्रेणी मिलेगी।
5. मुसकाना – रंग – बिरंगे फूल मुसकाते हैं।

मुहावरे वाले शब्द :

1. चमकाना = उन्नत या समृद्ध करना ; सूरज दिन को सोने – सा चमकाता है।
2. प्यास बुझाना = पानी पीकर प्यास दूर करना, शांत होना, किसी उत्कट इच्छा की पूर्ति करना। वह पानी पीकर अपना प्यास बुझाता है।
3. चल पडना = रवाना होना
गंगाराम अपने परिवार के साथ हैदराबाद चल पडा।
4. खिल उठना = खुशी, बगीचे में खिल उठे फूल देखकर उनका मन खिल उटता हैं।

शब्दार्थ (అర్ధములు) (Meanings) :

Telangana SCERT 7th Class Telugu Guide Telangana 5th Lesson పల్లె అందాలు Textbook Questions and Answers.

పల్లె అందాలు TS 7th Class Telugu 5th Lesson Questions and Answers Telangana

బొమ్మను చూడండి – ఆలోచించండి – మాట్లాడండి.

ప్రశ్నలు
1. పై బొమ్మలో ఏమేమి కనిపిస్తున్నాయి?
జవాబు.
ఆకాశంలో సూర్యుడు, పక్షులు కనిపిస్తున్నాయి. క్రింది నుండి కొండపైకి దారి వేశారు. ఇళ్ళు, చెట్లు, పశువులుతో పల్లె కనిపిస్తోంది. పల్లె పచ్చని మొక్కలతో అందంగా ఉంది.

2. మీరు చూసిన పల్లెకు, బొమ్మలోని పల్లెకు తేడాలేమిటి?
జవాబు.
మేము చూసిన పల్లె పచ్చని పొలాలలతో నిండి ఉంది. చల్లనిగాలి, పక్షుల కిలకిలరావాలు ఎంతో ఆనందాన్నిచ్చేవి. పైబొమ్మలోని పల్లె కూడా అలానే ఉంది.

3. పల్లెలో ఏమేమి ఉంటాయి?
జవాబు.
పల్లెలో చిన్న ఇళ్ళు, పాడి ఆవులు, గేదెలు, పచ్చని పొలాలు అందరూ కలసిమెలసి ఉండే వాతావరణం ఉంటుంది. రకరకాల పండ్లు, పూలచెట్లు, చెరువులు, సెలయేళ్ళు ఉంటాయి.

ఆలోచించండి – చెప్పండి

ప్రశ్న 1.
కవి చెరువును గంగాళంతో పోల్చాడు కదా! ఇంకా చెరువును వేటితో పోల్చవచ్చు?
జవాబు.
ఇంకా పెద్ద పాత్రతో, చిన్న సముద్రంతో పోల్చవచ్చు. బాగా విచ్చిన తామరపువ్వుతో పోల్చవచ్చు. హైదరాబాద్ లోని చెరువులను హుసేన్ సాగర్, నిజాంసాగర్ అని సాగరంతో పోల్చడం జరిగింది. (వనపర్తి సంస్థానంలోని 7 పెద్ద చెరువులను సప్తసముద్రాలుగా పిలిచేవారు. కావున చెరువును సముద్రంగా పోల్చవచ్చు.

ప్రశ్న 2.
పాఠంలో “చెరువును పద్మాలకు నిలయాలు” అని కవి అన్నాడు కదా! ఇప్పుడు చెరువులు వేటికి నిలయాలు ?
జవాబు.
మా పాఠంలో కవి చెరువును పద్మాలకు నిలయాలు అని చెప్పాడు. పూర్వం పరిశుభ్రత, స్వచ్ఛత ఉండడం వలన అవి అలా ఉండేవి. నేడు రసాయనాలు, మురికి, చెత్తా, చెదారంతో నిండి చెరువులు కలుషితం అవుతున్నాయి.

ప్రశ్న 3.
సూర్యోదయ సమయంలో చెరువు ఎట్లా ఉంటుంది?
జవాబు.
సూర్యోదయ సమయంలో చెరువు పరిశుభ్రంగా, నిర్మలంగా ఉంటుంది. సూర్యుని లేత కిరణాలు చెరువులో పడి, అందులోని తామరపూలు వికసించి ఎంతో అందంగా ఉంటాయి. లేత కిరణాలు పడి చెరువు స్వచ్ఛత వలన చూడ ముచ్చటగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 4.
పూవులను ఏయే సందర్భాలలో అలంకరణకు వాడుతారు?
జవాబు.
పూలను ఆడవారు తమ తలపై పెట్టుకోవడానికి ఉపయోగిస్తారు. ప్రతిరోజు దేవునికి సమర్పించడానికి, పూజలు చేయడానికి వినియోగిస్తారు. పండుగలలోను, పెళ్ళిళ్ళలోను, ఇంకా ఇతర సమయాలలో అలంకరించడానికి వాడతారు. గౌరవనీయులైన వారి మెడలో వేయడానికి పూల మాలలను వాడతారు. పూలు అలంకార సాధనం.

ప్రశ్న 5.
ఏఏ ఋతువులో ఏయే పూలు దొరుకుతాయి?
జవాబు.
వసంతఋతువు – చైత్ర, వైశాఖం
గ్రీష్మఋతువు – జ్యేష్టం, ఆషాఢం
వర్షఋతువు – శ్రావణం, భాద్రపదం
శరదృతువు – ఆశ్వయుజం, కార్తీకం
హేమంతఋతువు – మార్గళిరం, పుష్యం మాఘం, ఫాల్గుణం
శిరరఋతువు – మాఘం, ఫాల్గుణం – మోదుగ

ప్రశ్న 6.
మీ గ్రామ ప్రత్యేకతలు ఏమిటి?
జవాబు.
మా గ్రామంలో అన్ని వర్గాల వారు కలసి మెలసి ఉంటారు. ఒకరి మంచి చెడులలో అందరూ పాల్గొంటారు. ఎవరికి ఎలాంటి అవసరం వచ్చినా అందరూ వస్తారు. ఎవరికి ఎలాంటి కోపతాపాలు ఉండవు. ప్రశాంతంగా జీవిస్తారు. ఒకరిని మరొకరు గౌరవించుకొంటారు. అందరిలోను నీతి, నిజాయితి ఉంది.

ప్రశ్న 7.
పల్లె జీవితం నుండి పశుసంపద ఎందుకు దూరం అయ్యింది?
జవాబు.
ఆధునిక యంత్రాలైన ట్రాక్టర్లు, నూర్పిడి యంత్రాలు రావడం ఒక కారణం. పశుసంపదను పోషించడానికి కావలసినంత వసతి, మేత దొరకక పోవడం ఒక కారణం. పశువుల ఖరీదు ఎక్కువ కావడం ఒక కారణం. పశువుల నిర్వహణ ఖర్చులు పెరిగిపోవడం మరొక కారణం.

ప్రశ్న 8.
పల్లెలోని వ్యాపారులు ఎట్లాంటి వ్యాపారం చేసేవారు? మీగ్రామంలోని వ్యాపారులకు, వీరికి భేదం తెలుపండి.
జవాబు.
పల్లెలోని వ్యాపారులు అన్ని రకాల వస్తువులు అమ్మేవారు. మా గ్రామంలోని వ్యాపారులు రైతుల వద్ద ధాన్యం, కందులు, మినుములు, పెసలు మొ॥ వాటిని కొని నిల్వ చేస్తారు. బాగా ధర వచ్చినపుడు అమ్మి లాభాలు పొందుతారు.

ప్రశ్న 9.
మీ ఊరిలో అంగ ఎట్లా జరుగుతుంది?
జవాబు.
మా ఊరి అంగడిలో అనేక వస్తువులు దొరుకుతాయి. ప్రతి వస్తువూ చౌకగా లభించడం మా అంగడి ప్రత్యేకత !

ఇవి చేయండి

I. విని, అర్థం చేసుకొని, ఆలోచించి మాట్లాడడం

ప్రశ్న 1.
పాఠంలోని పద్యాల ద్వారా ఊరి గురించి తెలుసుకున్నారు కదా! మీరు చూసిన ఊరుతో దీన్ని పోల్చి మాట్లాడండి.
జవాబు.
పాఠంలోని పద్యాలలో ఊరు చెరువులు, పూలు, పండ్లు, పంటలు, పాడి, చేనేత కార్మికుల గూర్చి చెప్పారు. మేము చూసిన ఊరు హుజూర్ నగర్. కుమ్మరి కుండలు చేస్తాడు. రైతులు పంటలు పండిస్తారు. వడ్రంగివారు చెక్కపని చేస్తారు. ఆయా ఋతువులలో అన్ని రకాల పండ్లు దొరుకుతాయి.

ప్రశ్న 2.
పాఠంలోని పద్యాలను రాగంతో చదవండి. వాటి భావాలు చెప్పండి.
జవాబు.
ముందిచ్చిన పద్యాల భావాలు చూడండి.

II. ధారాళంగా చదవడం అర్థం చేసుకొని ప్రతిస్పందించడం

1. ఈ కింది పేరా చదవండి. ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయండి.

ప్రకృతి అందచందాలు అమూల్య సంపదలు. గలగలపారే సెలయేరు, ఉదయించే అరుణకిరణాల సూర్యుడు, పక్షుల కిలకిలారావాలు, పచ్చని కొంగేసినట్లున్న వనసీమలు ఒకటేమిటి? ఎన్నెన్నో అందాలతో విలసిల్లే పల్లె ఆనందానికి నెలవు. పల్లె ఆశ్రయమిచ్చి అక్కున చేర్చుకునే తల్లి. ఆప్యాయతకు, అనురాగాలకు పట్టుగొమ్మ. పల్లె అమాయకత్వం, దివ్యత్వంతో ఉన్న అద్భుత శిల్పం.

(అ) అమూల్య సంపదలు అంటే ఏమిటి?
జవాబు.
అమూల్య సంపదలు అనగా చాలా విలువైన సంపదలు అని అర్థం. వాటికి విలువ కట్టలేమని భావం.

(ఆ) ఆనందానికి నెలవు అంటే ఏమిటి?
జవాబు.
ఆనందానికి నెలవు అంటే సంతోషానికి నిలయం అని అర్థం.

(ఇ) అక్కున చేర్చుకోవడం అంటే మీకేం అర్థమయింది?
జవాబు.
ప్రేమ చూపడం అని అర్థమయింది.

(ఈ) అనురాగాలకు పట్టుగొమ్మ అంటే ఏమిటి?
జవాబు.
అనురాగం అంటే ప్రేమ. పట్టుగొమ్మ అంటే స్థానము. పల్లె ప్రేమకు, అనుబంధాలకు స్థానం అని అర్థం.

(ఉ) పై పేరాకు పేరు పెట్టండి.
జవాబు.
పల్లె తల్లిప్రేమ.

2. పాఠం ఆధారంగా కింది భావం తెలిపే పద్యపాదాలను వెతికి రాయండి.

(అ) అలుగుల గడుసుదనంతో ఒకే చెరువా అని తెలుపుతున్నట్లున్నాయి.
జవాబు.
“ రెండు చెరువు లొక్కటేయని చెప్పుచునుండె నడుమ గలసి యున్నట్టి యలుగుల గడుసుదనము.”

(ఆ) సూర్యునికి అర్ఘ్యమిస్తున్నట్లున్నాయి.
జవాబు.
“అరుణ కిరణాల దేవత కర్ష్యమిచ్చు ప్రత్యుషస్సున మయూరి పద్మలతలు.”

(ఇ) దంపతులవలె మా ఊరికి కానుకలు సమర్పిస్తున్నాయి.
జవాబు.
ఊరి కుపాయనం బిడుచునుండును దంపతులట్లు నిత్యమున్.

(ఈ) జనం రాకపోకలతో మా అంగళ్ళన్నీ సందడితో ఉంటాయి.
జవాబు.
“జనగతాగత కల్లోల సాంద్రమగుచు వెలయు మా యంగడులు నన్ని వేళలందు”

III. స్వీయరచన

1. కింది ప్రశ్నలకు ఐదేసి వాక్యాలలో జవాబులు రాయండి.

(అ) కవి అంగడిని బహుళ వస్తుప్రధానం అన్నాడు కదా! మీ ఊరి అంగడి కూడా ఇట్లే ఉంటుందా? వివరించండి.
జవాబు.
మా ఊరి అంగడికూడా కవి ఊరి అంగడిలా అన్ని వస్తువులతో నిండి ఉంటుంది. మా ఊరి అంగడిలో అన్ని వస్తువులూ లభిస్తాయి. ఆకుకూరలు, కూరగాయలు, పప్పుధాన్యాలు, నూనెలు ఇంటిలో ప్రతినిత్యం మనం ఉపయోగించే అన్ని వస్తువులు మా అంగడిలో లభిస్తాయి. అంగడిలోని సరుకులు తాజాగా ఉంటాయి. చౌకగా లభిస్తాయి.

(ఆ) గ్రామాల్లో కాపులు, పద్మశాలీలు కాకుండా ఇంకా ఎవరెవరు ఉంటారు? వీరివల్ల ఊరివాళ్ళకేం లాభం కలుగుతుంది?
(లేక)
గ్రామాల్లోని కులవృత్తి వారి వలన కలిగే లాభాన్ని వివరించండి.
జవాబు.
గ్రామాలలో అనేక కులాల వారు ఉంటారు. వారు వారి కులవృత్తులను చేస్తూ సమాజానికి ఎంతో సేవ చేస్తూ ఉంటారు. కాపులు, పద్మశాలీలే కాకుండా మంగలిపనివారు, కమ్మరి, కుమ్మరి, వడ్రంగం వృత్తులవారు, పశుకాపరులు ఉంటారు. ఆయా కులాల వారు వారి వృత్తులను నిర్వర్తించడం వలన ఊరివాళ్ళ అవసరాలు తీరుతాయి. అందరికీ పని దొరుకుతుంది. అసమానతలు పోతాయి.

(ఇ) ఆదర్శగ్రామం ఎట్లుండాలని నీవనుకుంటున్నావు? (లేక) ఆదర్శగ్రామానికి ఉండాల్సిన లక్షణాలు ఏవి?
జవాబు.
ఆదర్శగ్రామంలోని ప్రజలు కులమతాలకు అతీతంగా జీవించాలి. అన్ని మతాల పండుగల్లో అందరూ పాల్గొనాలి. ఎవరికి ఎలాంటి అవసరం లేదా కష్టం వచ్చినా అందరూ సాయం చేయాలి. ఒకరి అవసరాలకు వేరొకరు నిలబడాలి. పేద, ధనిక తేడా చూపకుండా కలసి మెలసి ఉండాలి. గ్రామం అభివృద్ధికి ప్రణాళికలు తయారుచేసుకొని అందరూ కలసి పూర్తి చేయాలి. మనుషులు, మనసులు వేరైనా ఒకే ఆలోచనతో ఉంటే ఆ గ్రామం అభివృద్ధి చెందుతుంది. అదే ఆదర్శగ్రామం.

(ఈ) ఊరుకు, చెరువుకు ఉన్న బంధం ఎట్లాంటిది?
(లేక)
సమాజంలో ఊరికి, చెరువుకు దగ్గరి బంధం ఉంది. వివరించండి
(లేక)
ఊరు చెరువుల బంధం విడదీయరానిది. వివరించండి.
జవాబు.
ఊరు అంటే ప్రజలు, వారితోపాటు పశువులు, పక్షులు. వీరందరికీ నీరు కావాలి. నీరు ఒక కాలంలో దొరికి ఒక కాలంలో దొరకకపోతే కష్టం. అందుకే నీరు నిల్వ ఉంచే చెరువు ప్రతి ఊరికి అవసరం. నీరు తాగడానికే కాదు, వ్యవసాయానికీ కావాలి. ఇన్ని అవసరాలు తీరాలంటే నీరు అన్ని కాలాలలో నిల్వ ఉంచే చెరువు కావాలి. ఇలా చెరువుకు, ఊరుకు విడదీయలేని సంబంధముంది.

2. కింది ప్రశ్నలకు పది వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

ప్రశ్న 1.
ఊరికి అందాన్నిచ్చే అంశాలేవి? ప్రస్తుతం పల్లెటూర్లలో ఇవి ఉంటున్నాయా? మీ అభిప్రాయాలను సొంతమాటల్లో రాయండి.
జవాబు.
ఊరికి అందాన్నిచ్చేవి :
తామరపూలతో, కలువపూలతో నిండిన చెరువులు, మంచినీటి బావులు. ఊరిని పండు ముత్తైదువులా చేసే బంతి, చేమంతి వంటి పూల మొక్కలు, పరిమళం వెదజల్లే గులాబీ, మొల్ల, గన్నేరు, దాసన వంటి పూల మొక్కలు. మారేడు, అల్లనేరేడు, మామిడి, రేగు, జామ, నిమ్మ, అంజూర, అరటి, దానిమ్మ మొదలైన చెట్లు. వివిధ వృత్తులవారు, పశువులను పోషిస్తూ పంటలను పండించే కాపు బిడ్డలు. జనం రాకపోకలతో సందడిగా ఉండే అంగళ్ళు. ప్రస్తుతం పల్లెటూళ్ళలో ఇవేవీ ఉండటం లేదు. చెరువులు కనబడటం లేదు. పచ్చని పొలాలు మాయమయి పోతున్నాయి. ట్రాక్టర్ల రాకతో పశువులు కనబడడం లేదు. ఇప్పుడు పల్లెలన్నీ పట్నాలలాగే ఉన్నాయి.

IV. సృజనాత్మకత/ప్రశంస

(అ). పాఠంలోని 3వ, 4వ పద్యాలలో ఊరి అందాలను కవి వర్ణించాడు కదా! మీరు చూసిన / మీకు తెలిసిన ఊరు అందాలను వర్ణిస్తూ రాయండి.
జవాబు.
నేను చూసిన పల్లె ఖమ్మం జిల్లా వైరాకు దగ్గరగా ఉన్న సిరిపురం. ఈ ఊరిలో ప్రకృతి రమణీయంగా ఉంది. ప్రధానంగా పచ్చని పంట పొలాలతో నిండి ఉంది. ఎక్కడ చూచినా మనోహరమైన దృశ్యాలతో చూడముచ్చటగా ఉంది. ఉదయం సూర్యకిరణాలు వెచ్చని స్పర్శతో నిద్ర లేపుతాయి. కొలనుగట్లపై ఏపుగా పెరిగిన గడ్డి, కొలనులోని కలువల అందాలు నా మనసును దోచుకున్నాయి. కొలనులలోని తామరపూల సౌందర్యం చూడగానే నేను ఎంతో పులకించిపోయాను. ఆ అందం వలన కలిగిన మధురానుభూతులు నా హృదయాన్ని పెనవేసుకొని పోయాయి.

(ఆ). మూడవ పద్యం ఆధారంగా చిత్రం గీసి రంగులు వేయండి. దాని గురించి చిన్న కవిత రాయండి.
జవాబు.
అర్ఘ్యం

కొలనులోని జలములలో
కదలాడే చిరుత అలల
తానమాడి సంధ్యవార్చి
ధ్యానములో కొంత మునిగి
మెత్తని తన చేతులెత్తి
దోసిళ్ళుగ వాటి జేర్చి
నిర్మలమౌ జలములతో
దోసిళ్ళను నింపుకొని
తరుణారుణ కిరణ మణికి
తరణికి ఆ తరుణీమణి
మనోహరిణి పద్మలతిక
ప్రత్యుషస్సు సమయమ్మున
అర్ఘ్యమిచ్చి అర్చించెను
కర్మసాక్షి దినకరునికి

(ఇ). నీవు చూసిన పల్లెను వివరిస్తూ స్నేహితునికి లేఖ వ్రాయుము.
లేఖ
జవాబు.

ఖమ్మం,
తేది : XXXX

ప్రియమైన స్నేహితునికి కుశలములతో నీ మిత్రుడు శంకర్ వ్రాయునది. నేనిక్కడ కుశలం. నీ కుశలములు తెలుపుము. నేను ఈ మధ్య వైరా దగ్గరలోని గోపాలపురం అనే పల్లెను చూశాను. అక్కడి నా స్నేహితులతో కలసి వేసవి సెలవులు గడిపాను.
ఆ వూరి ప్రజలు చాలా మంచివారు. అమాయకులు. అక్కడ చాలా ప్రశాంత వాతావరణం ఉంది. ఎక్కడ చూచినా చెట్లు, పూలమొక్కలు, పాడి ఆవులు, గేదెలు, పొలాలు ఎంతో అందంగా ఉన్నాయి. వారంతా కష్టజీవులు. నేను వారి వృత్తిపనులు చూసి చాలా ఆనందించాను. వడ్రంగి చేసే బొమ్మలు ఎంతో చూడముచ్చటగా ఉన్నాయి. నేత వారు నేసే వస్త్రాలు ఎంతో మన్నికగా ఉన్నాయి. వాటిపై వేసే అందమైన అద్దకాలు తనివితీరా చూడాల్సిందే! ఎలాంటి కాలుష్యం లేదు. నీవు కూడా వీలైతే ఏదైనా పల్లెకు వెళ్ళిరా. నీ అనుభూతులు రాయి.

ఇట్లు
నీ మిత్రుడు,
శంకర్.

చిరునామా :
కె. సురేష్,
7వ తరగతి,
జిల్లా పరిషత్ ఉన్నత పాఠశాల
ఉట్నూరు, ఆదిలాబాద్ జిల్లా.

V. పదజాల వినియోగం

1. కింద గీతగీసిన పదాలకు అదే అర్థాన్నిచే పదాలు రాయండి.

ఉదా : సంపద తో గర్వపడకూడదు.
(అ) తటాకంలో రకరకాల చేపలు జీవిస్తాయి.
(ఆ) పుట్టినరోజున కొత్త అంబరాలు ధరిస్తాం.
(ఇ) మా పురంలో చక్కని బడి ఉన్నది.
జవాబు.
ఉదా : సంపద తో గర్వపడకూడదు. – (కలిమి, ధనము)
(అ) తటాకంలో రకరకాల చేపలు జీవిస్తాయి. – (చెరువు)
(ఆ) పుట్టినరోజున కొత్త అంబరాలు ధరిస్తాం. – (వస్త్రాలు, వలువలు)
(ఇ) మా పురంలో చక్కని బడి ఉన్నది. – (పట్టణం, ప్రోలు)

2. కింది వాక్యాలలో గీతగీసిన పదాలకు అర్థాలు రాయండి.

(అ) సముద్రంలో కెరటాలు ఉవ్వెత్తున లేస్తున్నాయి.
(ఆ) చెరువు నిండితే అలుగు పారుతుంది.
(ఇ) కొట్టంలో పశువులు ఉంటాయి.
జవాబు.
(అ) సముద్రంలో కెరటాలు ఉవ్వెత్తున లేస్తున్నాయి. – (అలలు)
(ఆ) చెరువు నిండితే అలుగు పారుతుంది. – (చెరువు తూము)
(ఇ) కొట్టంలో పశువులు ఉంటాయి. – (పశువుల పాక)

3. పాఠం ఆధారంగా కారణాలు పట్టికలో రాయండి.

4. భావనాచిత్రమంటే ఒక అంశానికి సంబంధించిన భావనలన్నింటినీ వర్గీకరించుకోవడమే! ఒక గ్రామానికి చెందిన భావనాచిత్రం గీయమన్నపుడు గ్రామంలోని ప్రత్యేకతలు, గ్రామంలోని కీలక ప్రదేశాలు, ప్రజలు, వృత్తులు తదితర అంశాలన్నీ పరిగణిస్తాం.

ఇచ్చిన ఉదాహరణ అంశాలను గమనించండి. ఆయా అంశాల ఆధారంగా పై భావనా చిత్రాన్ని పూర్తిచేయండి.

VI. భాషను గురించి తెలుసుకుందాం

1. కింది పదాలను కలిపి రాసి, సంధిని గుర్తించండి.

ఉదా : నీవు + ఎక్కడ = నీవెక్కడ – ఉత్వసంధి
(అ) భీముడు + ఇతడు = భీముడితడు – ఉత్వసంధి
(ఆ) అతడు + ఎక్కడ = అతడెక్కడ – ఉత్వసంధి
(ఇ) ఇతడు + ఒకడు = ఇతడ్కడు – ఉత్వసంధి
(ఈ) ఆటలు + ఆడు = ఆటలాడు – ఉత్వసంధి

2. కింది పదాలను కలిపి రాయండి.

(అ) ఏమి + అది = ఏమది
(ఆ) ఎవరికి + ఎంత = ఎవరికింత
(ఇ) మరి + ఇప్పుడు = మరెప్పుడు
(ఈ) అవి + ఏవి = అవేవి

పై పదాలను విడదీసిన క్రమాన్ని, కలిపిన క్రమాన్ని గమనించండి.
మొదటి పదం చివరి అచ్చు “ఇ” కారం. (ఇత్తు). రెండవ పదాల మొదట్లో అన్నీ అచ్చులే వచ్చినవి. ఈ విధంగా “ఏమి” మొదలైన పదాల ‘ఇ’కారానికి (ఇత్తుకు) అచ్చుపరమైనపుడు సంధి జరుగుతుంది. కొన్నిచోట్ల ఇట్లా సంధికార్యం జరుగదు. ఆ పదాలను చూద్దాం.
ఉదా : ఏమి + అయ్యె = ఏమయ్యె – సంధి జరిగింది
ఏమి + అయ్యె = ఏమియయ్యె – సంధి జరగక యడాగమం వచ్చింది.

ఒకసారి సంధి (నిత్యము) జరిగి, మరొకసారి సంధి జరుగక (నిషేధము) పోవడాన్ని వ్యాకరణ పరిభాషలో ‘వికల్పము’ (వైకల్పికము) అంటారు. “ఏమి” మొదలైన పదాలకు అచ్చుపరమైతే సంధి వైకల్పికము అని తెలుస్తుందికదా! దీనినే ఇత్వసంధి అంటారు. సూత్రం : ఏమి మొదలైన పదాలలో ‘ఇత్తునకు అచ్చుపరమైతే సంధి వైకల్పికంగా జరుగుతుంది.

3. కింది పదాలను విడదీసి సంధి పేరు రాయండి.

ఉదా : రావాలని = రావాలి + అని (ఇత్వసంధి)
(అ) చెప్పాలంటే = చెప్పాలి + అంటే – ఇత్వసంధి
(ఆ) ఒక్కటే = ఒక్కటి + ఏ – ఇత్వ సంధి
(ఇ) రానిదని = రానిది + అని – ఇత్వ సంధి
(ఈ) నీటినిసుమంత = నీటిని + ఇసుమంత – ఇత్వసంధి
(ఉ) చెప్పినదియేమి = చెప్పినది + ఏమి – ఇత్వసంధి
(ఊ) వచ్చినపుడు = వచ్చిరి + అప్పుడు – ఇత్వసంధి
(ఋ) ఎన్నియేని = ఎన్ని + ఎని – ఇత్వ సంధి

ప్రాజెక్టు పని:

ప్రశ్న 1.
మీ ఊరిలో ఉన్న చెట్లను, పూలను, జరిగే వ్యాపారాలను, చేతివృత్తులవారిని పరిశీలించండి. పట్టికలో నమోదు చేయండి.
జవాబు.

విశేషాంశాలు:

అర్ఘ్యం : చేతులు కడుక్కోవడానికి ఇచ్చే నీళ్ళు, సూర్యునికోసం సమర్పించే నీళ్ళను కూడా అర్హ్యం అని వ్యవహరిస్తారు.

ముత్తైదువ : ముత్తలు (పసుపు కుంకుమ, మాంగల్యం, మట్టెలు, ముక్కెర, గాజులు) అయిదు కల్గిన స్త్రీ, సుమంగళి అయిన

స్త్రీగా జనవ్యవహారం. (ముక్కెరకు బదులు ‘పూలు’, ‘పాపిట సింధూరం’ అని చెప్తున్నారు.)

పద్మశాలీయులు : ప్రాచీనకాలంలో పద్మపుతూడు నుండి తీసిన నారతో వస్త్రాలు తయారుచేసే వారిని పద్మశాలీయులు అనేవారు. ఆధునిక కాలంలో వీరు అన్ని రకాల వస్త్రాలు నేస్తున్నారు.

TS 7th Class Telugu 5th Lesson Important Questions పల్లె అందాలు

ప్రశ్న 1.
పల్లె ప్రజల జీవనం గూర్చి వ్రాయండి.
జవాబు.
పల్లెలోని ప్రజలు నిరాడంబరంగా జీవిస్తారు. వారి ఆలోచనలు పట్టణ ప్రజల శైలికంటె వేరుగా ఉంటుంది. పల్లె ప్రజల మనస్సుల్లో కాలుష్యం ఉండదు. అందరూ ఒకరితో ఒకరు సంబంధాలు కలిగి ఉంటారు. ప్రతిరోజు ఉదయం లేదా సాయంత్రం రచ్చబండ వద్ద కలుస్తారు. అందరి కష్టసుఖాలు, సమాజం, దేశరాజకీయాలు చర్చిస్తారు. ఒకరికొకరు చేదోడు వాదోడుగా ఉంటారు.

ప్రశ్న 2.
నీవు చూచిన ఒక పల్లెటూరును గూర్చి, అక్కడి పరిస్థితుల గూర్చి వ్రాయుము.
జవాబు.
మా ఊరి పేరు రామాపురం. మా గ్రామానికి సర్పంచి, వార్డు మెంబర్లు ఉన్నారు. గ్రామం మొత్తానికి పెద్ద అయిన రామయ్యగారు ఉన్నారు. వారు నిజాయితీపరులు. అందరి కష్టసుఖాలను తెలుసుకుంటారు. ఎవరికి సమస్య వచ్చినా వారి వద్దనే పరిష్కారమవుతుంది. ఆయన మాటంటే అందరికీ గౌరవం. ఊరిలో దుకాణాలు, కూరగాయల మార్కెట్టు, అనేకరకాల వస్తువులమ్మే అంగళ్ళు ఉన్నాయి. మా పల్లె పచ్చని పైరులతో అలరారుతున్నది. అందుకే మా ఊరంటే మాకెంతో ఇష్టం.

ప్రశ్న 3.
పల్లెజీవనానికి, పట్టణ జీవనానికి పోలికలెట్టివి?
జవాబు.

పర్యాయ పదాలు

• కోవెల = గుడి, దేవాలయం, మందిరం
• ఆలవాలం = నిలయం, నివాసం, స్థానం
• నీరు = జలము, పానీయము
• అరుణుడు = సూర్యుడు, భాస్కరుడు, దినకరుడు
• పరిమళము = సుగంధము, సువాసన
• గోవు = ధేనువు, ఆవు
• అంగడి = దుకాణము, దివాణము
• సౌందర్యము = అందము, సుందరము

నానార్థాలు:

• తరుణి = యువతి, గులాబిపువ్వు, పెద్దజీలకర్ర
• అంబరము = ఆకాశము, వస్త్రము, కుంకుమపువ్వు
• చిత్రము = ఆశ్చర్యము, చిత్తరువు, తిలకము

ప్రకృతులు – వికృతులు

• నీరము – నీరు
• స్నానము – తానము
• భక్తి – బత్తి
• నిత్యము – నిచ్చలు
• పుణ్యము – పున్నెము
• వర్ణము – వన్నె
• పురము – (ప్రోలు
• స్థలము – తల

సంధులు:

సమాసాలు:

I. క్రింది పద్యాన్ని వరుసక్రమంలో అమర్చండి.

(అ) గలసి యున్నట్టి యలుగుల గడుసుదనము
నిండు గంగాళముల వంటి రెండు చెఱువు
ఊరిప్రక్కన గన్పట్టు నొదుగులేని
లొక్కటేయని చెప్పుచునుండె నడుమ
జవాబు.
ఊరి ప్రక్కన గన్పట్టు నొదుగు లేని
నిండు గంగాళముల వంటి రెండు చెఱువు
లొక్కటేయని చెప్పుచునుండె నడుమ
గలసి యున్నట్టి యలుగుల గడుసుదనము.

II. క్రింది పద్యపాదాలలోని ఖాళీలను ఇచ్చిన పదాలతో పూర్తి చేయండి.

(హాయిగ, అంగడులు, లలిత, మధురముల్, మాయూరి)
(అ) మా తటాకాలు ……………… పద్మాకరాలు.
(ఆ) పత్రత్యుషస్సున ………………. పద్మలతలు.
(ఇ) మావులున్నవి …………………. మంచినీటి బావులున్నవి.
(ఈ) వెలయు మా ………………… నన్నివేళలందు.
(ఉ) భూమిదున్నుకొని ……………….. నుందురు.
జవాబు.
(అ) మా తటాకాలు లలిత పద్మాకరాలు.
(ఆ) పత్రత్యుషస్సున మాయూరి పద్మలతలు.
(ఇ) మావులున్నవి మధురముల్ మంచినీటి బావులున్నవి.
(ఈ) వెలయు మా అంగడులు నన్నివేళలందు.
(ఉ) భూమిదున్నుకొని హాయిగ నుందురు.

III. సరియైన వాటితో జతపరచండి.

IV. క్రింది అపరిచిత పద్యానికి 5 ప్రశ్నలు తయారు చేయండి.

“మిరపగింజ చూడ మీద నల్లగ నుండు
గొరికి చూడ లోన జురుకు మనును
సజ్జన లనెడి వారి సారమిట్లుండురా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ!

(1) మిరపగింజ ఎలా ఉంటుంది ?
(2) అది కొరికి చూస్తే ఎలా ఉంటుంది ?
(3) మిరపగింజలాంటి వారు ఎవరు?
(4) పైపద్యం ఏ శతకం నుండి గ్రహించబడినది ?
(5) పై పద్యానికి శీర్షిక పెట్టండి.

V. క్రింది పద్యపాదాలను చదివి వాటికి సరియైన అర్థం రాయండి.

1. అరుణ కిరణాల దేవత కర్ఘ్యమిచ్చు
బ్రత్యుషస్సున మాయూరి పద్మలతలు
జవాబు.
మా ఊరిలోని తీగవంటి పద్మాలు ఉదయాన సూర్యునికి అర్థ్యమిస్తున్నట్లున్నాయి.

2. యూరి కుపాయనం బిడుచునుండును దంపతులట్లు నిత్యమున్.
జవాబు.
దంపతులవలె మా ఊరికి కానుకలు సమర్శిస్తుంటాయి.

VI. క్రింది పదాలలోని పర్యాయ పదాలు గుర్తించి వేరుగా రాయండి.

(అ) హిందువులు గోవులను పూజిస్తారు. ఆవు పాలు పిల్లలకు ఉత్తమమైనవి. ధేనువు సాధుజంతువు.
జవాబు.
గోవు, ఆవు, ధేనువు

(ఆ) నేను ప్రతిరోజు కోవెలకు వెళతాను. దేవాలయం ప్రశాంతంగా ఉంటుంది. ఆ గుడి చాలా పెద్దది.
జవాబు.
కోవెల, దేవాలయం, గుడి

(ఇ) మనము ప్రతిదినము సూర్యుడు ఉదయించేటప్పటికి లేవాలి. భాస్కరుని ఉదయ కిరణాలు లేతగా ఉంటాయి. దినకరుడు ఆరోగ్యాన్ని ఇస్తాడు.
జవాబు.
సూర్యుడు, భాస్కరుడు దినకరుడు

(ఈ) మనము నీటిని వృథాచేయరాదు. జలము లేనిదే జీవించలేము. ఉదకము ఎక్కువగా తాగుట మంచిది.
జవాబు.
నీరు, జలము, పానీయము

(ఉ) గులాబీల పరిమళం ఎంతో బావుంటుంది. ఆ సువాసనలను పీల్చడం ఆరోగ్యానికి మంచిది. శుభకార్యాలలో సుగంధాలను వెదజల్లుతారు.
జవాబు.
పరిమళము, సువాసన, సుగంధము

VII. క్రింది వాక్యాలలోని ప్రకృతి వికృతులను గుర్తించండి.

(అ) స్నానము చేయుట వలన మురికి పోవును. ప్రతివారు రోజుకు రెండుమారులు తానము చేయాలి.
జవాబు.
స్నానము – తానము

(ఆ) ప్రతివారు భక్తితో పూజచేయాలి. బత్తిలేని పూజ పనికిరానిది.
జవాబు.
భక్తి – బత్తి

(ఇ) వస్త్రములోని వర్ణములు అందంగా ఉన్నాయి. వన్నెలు బట్టి వస్త్రాలకు గిరాకీ ఏర్పడును.
జవాబు.
వర్ణము – వన్నె

(ఈ) ఆ పురమునందలి ఇళ్ళు ఆకాశాన్ని తాకుతున్నాయి. ఆకసంలో పక్షులు ఎగురుతున్నాయి.
జవాబు.
ఆకాశం – ఆకసం

(ఉ) ఈ భూమిపై అనేక జీవరాశులున్నాయి. మానవుడు బువిలో ప్రాణులు ఒకదానిపై ఒకటి ఆధారపడి జీవిస్తున్నాయి.
జవాబు.
భూమి – బువి

VIII. క్రింది పదాలను కలిపి రాయండి.

(అ) ఇంపు + ఆర
(ఆ) పద్మ + ఆకరము
(ఇ) దంపతులు + అట్లు
(ఈ) భీముడు + అతడు
జవాబు.
(అ) ఇంపు + ఆర – ఇంపార
(ఆ) పద్మ + ఆకరము – పద్మాకరము
(ఇ) దంపతులు + అట్లు – దంపతులట్లు
(ఈ) భీముడు + అతడు – భీముడతడు

IX. క్రింది పదాలను విడదీసి, సంధిపేర్లు రాయండి.

(అ) నాట్యమాడుతూ –
(ఆ) సాంద్రమగుచు –
(ఇ) ఆటలాడు –
(ఈ) ఏమది –
జవాబు.
నాట్యము + ఆడుతూ – ఉత్వసంధి
సాంద్రము + అగుచు – ఉత్వసంధి
ఆటలు + ఆడు – ఉత్వసంధి
ఏమి + అది – ఇత్వసంధి

పద్యాలు – ప్రతిపదార్థాలు – తాత్పర్యాలు

1. తే.గీ. ఉరిప్రక్కన గన్పట్టు నొదుగు లేని
నిండు గంగాళముల వంటి రెండు చెఱువు
లోక్కటేయని చెప్పుచునుండె నడుమ
గలసి యున్నట్టి యలుగుల గడుసుదనము.

ప్రతిపదార్థం

ఊరిప్రక్కనన్ = ఊరి ప్రక్కన
కన్బట్టున = కనబడునట్టి
ఒదుగు = వెలితి
లోన = లేనట్టి
నిండ = నిండిన
గంగాళములవంటి = పెద్దపాత్రల వంటి
రెండు చెఱువులు = రెండు చెరువులు
నడుమ = మధ్ల భాగంలో
కలసి = కలిసిపోయి
ఉన్నట్టి = ఉన్నటువంటి
అలుగుల = తూముల
గడుసుదనము = అందము
ఒక్కటే+అని = ఒకే చెరువు అనే విధంగా
చెప్పుచున్+ఉండె = ఉన్నద

తాత్పర్యం : మా ఊరి చెరువులు నిండు గంగాళమువలె పూర్తిగా నిండి ఉన్నాయి. వాటి అలుగులు రెండూ కలువడంతో, ఆ గడుసుదనంవల్ల అవి ఒకే చెరువువలె ఉన్నాయి.

2. తే. గీ. నీటి నిసుమంత గనుపడనీక మొదటి
వరకు వ్యాపించి వలగొను పద్మలతల
సాదుకొను చుండె [పేమ రసాల నాలికి
మా తటాకాలు లలిత పద్మాకరాలు.

ప్రతిపదార్ధం

మా తటాకాలు = మా ఊరిలోని చెరువులు
నీటిని = తనలోని నీటిని
ఇసుమంత = కొంచెం కూడా
కనుపడనీక = కన్పించ నివ్వకుండా
పద్మలతల = తీగవంటి పద్మాల
మొదటివరకు = కాడల వరకు
వ్యాపించి = వ్యాప్తిచెంది
వలగొను = అల్లుకొన్నాయి
లలితపద్మాకరాలు = సున్నిత పద్మాలకు నిలయమైన చెరువులు
(పేమరసాలన్ = [పేమతో కూడిన రసాలను
ఒలికి = ఓలికించి పద్మాలను
సాదుకొనుచు + ఉండె = (పేమతో చూచుకొనుచున్నాయి

తాత్పర్యం: మా ఊరి అందమైన చెరువులు, తమలోని నీటిని కొంచెం కూడా కన్పించనీయకుండా మొదళ్ళ వరకు వ్యాపించిన పద్మాలను (ప్రేమతో సాదుకుంటున్నాయి.

3. తే.గీ. చిన్ని కెరటాల స్న్నాలు జేసి వార్చి
తరుణ పేశల కమల పత్లా నెత్తి
అరుణ కిరణాల దేవత కర్థ్యమిచ్చు
బృత్యుషస్సున మాయారి పద్ములతలు

ప్రతిపదార్థం

మా+ఊర = మా ఊరిలోని
పద్మలతలు = తీగవంటి పద్మాలు
చన్ని = చిన్నవైన
కెరటాల = అలలతో
స్నానాలు+చేసి = స్నానాలు చేసి
తరుణ = నిగనిగలాడె
పేశల = సున్నితమైన
కమలపత్తాలను + ఎత్తి = తమ రేకులను ఎత్తి
అరుణ = ఎర్రని
కిరణాల = కిరణముల
దేవతకు = సూర్యదేవునికి
ప్రత్యషస్సున = ఉదయకాలమున
అర్ఘ్యము+ఇచ్చు = సంధ్యా నమస్కారము చేయు చున్నావా? అన్నట్లు ఉన్నాయి

తాత్పర్యం : మా ఊరి చెరువులోని పద్మాలు ప్రతిరోజూ సూర్యోదయ సమయంలో అలలతో స్నానం చేసి, నిగనిగలాడే సుకుమారమైన తమ రేకులను ఎత్తి సూర్యునికి అర్ఖ్యమిస్తూ, సంధ్య వారుస్తున్నాయా అన్నట్లున్నాయి.

4. తే.గీ. బంతి, చేమంతి థక్తోతో బసవు దిద్ద
రంగు గోరంట జాతి పారాణులద్ద
పట్టు కుచ్చులు కుంకుమ బొట్టుఱెట్ట
నలరు మాయూరు పెద్దముల్తైదువట్లు.

మా + ఊరు = మా ఊరు
బంతి = బంతిపూలతోను
చేయుంత = చేమంతిపూలతోను
భక్తి = భక్తితో
పసవుదిద్ద = పసుపుతో దిద్దినట్లు ఉన్నాయి
గోరింట = గోరింటాకు
రంగు = రంగు
జాతి = మేలిమి (గొప్పదైన)
పారాణులు + అద్ద = మా ఊరికి పారాణి అద్దినట్లున్నది
పట్టుకుచ్చులు = పట్టుకుచ్చుల పూలు
కుంకుమ = ఎర్రని
బొట్ట్పెట్ట = బొట్టుపెట్టినట్లున్నద
మా+ఊరు = వీటి వలన మా ఊరు
పెద్ద ముత్తెదువు + అట్లు = పెద్దముత్తైదువు వలే
అలరు = ఒప్పుచున్నది

తాత్పర్యం: బంతి, చేమంతిపూలు మా ఊరికి పసుపు దిద్దినట్లున్నాయి. ఎఱ్ఱని గోరింటాకు మా ఊరికి పారాణి అద్దినట్లుంది. పట్టుకుచ్చుల పూలు మా ఊరికి కుంకుమదొట్టు పెట్టినట్లున్నాయి. వీటివల్ల మా ఊరు పండు ముత్తైదువు వలె శోభిల్లుతున్నది. (ప్రకృతి దృశ్యాల్లో సాంస్క్రతిక విలువలు దర్శించడం కవి ఊహాత్మక శక్తికి తార్కాణం).

5. ఉ. మారెడు లల్లనేరడులు మామిడి రేగులు జామ నిమ్మలం
జురల నంట్లు దాడిమల సోగగులాబులు మల్లె మొల్లగ
న్నేరులు దాసనల్ వెలసి నిశ్చలతన్ దమకార్తులందు నిం
పొర ఫలాల పూవులను నంచెలవారగ సంతరించి మా
యూరి కుపాయనం విడుచునుండును దంపతులట్ల్ నిత్యమున్.

ప్రతిపదార్థం

అంచెలహారిగ = ఆయా కాలములలో
మారెడులు = మారేడు
అల్లనేరడులు = అల్లనేరేడు
మామిడి = మామిడి
రేగులు = రేగు
జామ = జామ
నిమ్మలు = నిమ్మ
అంజూరలన్ = అంజూర
అంట్లు = అరటిచెట్లు
దాడిమల = దానిమ్మవంటి వృక్షాలు
సోగగులాబులు = అందమైన గులాబులు
మల్లె = మల్లె
మొల్ల = మొల్ల
గన్నేరులు = గన్నేరు
దాసనల్ = దాసన మొ॥ పూలమొక్కలు
వెలసి = వలసిల్ల
నిశ్చలతన్ = నిశ్చలముగా
తమకార్తులు+అందు = తమ కాలములలో
ఇంపార – నిండుగా
ఫలాల – పండ్లను
పూవులను – పూలను
సంతరించి – వెలయించి
మా + ఉఈకి – మా ఉరికి
నిత్యమున్ – ఎల్లప్పుడు
దంపతులు+అట్లు – దంపతుల వలె
ఉప+అయనంబు – కానుకలుగా
ఇడుచును+ఉండును – సమర్పిస్తుంటాయి.

తాత్పర్యం : ఆయా కాలాల్లో మారేడు, అల్లనేరేడు, మామిడి, రేగు, జామ, నిమ్మ, అంజూర, అరటి, దానిమ్మ మొదలైన వృక్షాలు వివిధ ఫలాలనూ; అందమైన గులాబీ, మల్ల, మొల్ల, గన్నేరు, దాసన మొదలైన మొక్కలు వివిధ పుష్పాలనూ; దంపతులవలె మా ఊరికి ఎల్లవేళలా కానుకగా సమర్పి స్తుంటాయి.

6. తే. గీ. మావులున్నవి – మధురముల్ మంచినీటి
బావులున్నవి, అందాలు పరిమళించు
తొవులున్నవి, పుణ్యాల ప్రోవులైన
యావులున్నవి, మాయూర నతిశయముగ.

ప్రతిపదార్థం

మా+ఊరన్ = మా ఊరిలో
మావులు+ఉన్నవ = మామిడి తోటలున్నవి
మధురముల్ = తీయనైన
మంచొనీటి = మంచినీటి
బావులు+ఉన్నవి = బావులు చాలా ఉన్నాయి
అందాలు = సుందరమైన
పరిమళించు = పూలతో సుహాసనలు వెదజల్లే
తావులు = ప్రదేశాలు
ఉన్నవి = ఉన్నాయి
పృణ్యాల = పుణ్యాల
(ప్రోవులు+ఐన = రాశులైన
ఆవులు = ఆవులు
అతిశయముగ = ఎక్కువగా
ఉన్నవి = ఉన్నాయి

తాత్పర్యం: మా ఊరిలో ఎన్నో మామిడి తోటలున్నాయి. తీయని మంచినీటి బావులు అనేకమున్నాయి. అందాల పూల పరిమళం వెదజల్లే (ప్రదేశాలు ఎన్నో ఉన్నాయి. పుణ్యరాశులైన అవృలు అసంఖ్యాకంగా ఉన్నాయి.

7. ఉ. నేయుదురెన్నియేని కమనీయపు నాగరికాంబరమ్మ్లులన
వేయుదు రద్దకంబులతి వేల పృరాతన చిత్రవర్ణముల్
సోయగమైన నేతపని సొంపుల నేర్పరులైన పద్మశా
లీయ కుటుంబముల్ రుచిరలీల వసించును మా పురమ్మునన్.

ప్రతిపదార్థం

మా పురమ్మునన్ = మా ఊరిలో
పద్మశాలీయ కుటుంబముల్ = పద్మశాలీ కుటుంబాల వారు
నాగరిక = నేటి నాగరికతకు సరిపడే
కమనీయపు = అందమైన
అంబరమ్ములన్ = వస్త్రములన్
ఎన్నియేన = ఎన్నో
నేయుదురు = నేతనేస్రారు
అతి = మిక్కిలి
వేల పురాతన = చాలా పూర్వకాలపు
చిత్రవర్ణముల్ = ఆకర్షణీయమైన రంగులతో
అద్దకంబులు = అద్దకం
వేయుదురు = వేస్తారు
సోయగము+ఐన = అందమైన
నేతపని = చేనేతపని
సొంపుల = అందములో
నేర్పరులు+ఐన = నైపుణ్యము గల
పద్మశాలీయ కుటుంబముల్ = పద్మశాలి కులానికి చెందిన కుటుంబాలు
రుచిరలీల = మనోహరముగా
వసించును = నివసించుచున్నాయి.

తాత్పర్యం: మా ఊర్లో ఉండే పద్మశాలీ కుటుంబాల వాళ్ళు నేటి నాగరికతకు సరిపోయే ఎన్నో అందమైన వస్త్రాలను చక్కగా నేస్తారు. చాలా పురాతనమైన బొమ్మలను కూడ ఎన్నో ఆకర్షణీయమైన రంగులతో అద్దకం వేస్తారు. అందమైన నేతపనిలో నేర్పరులైన ఈ పద్మశాలీ కుటుంబాలు మా గ్రామంలో ఎన్నో ఉన్నాయి.

8. ఉ. గోదలు పాడిగేదెలును కొట్టము నిండుగ దుక్కిట్ద్దులన్
భేదము లేక సాకుచును బిడ్డల బోలెను-కారుకారు కిం
పాదిక భూమి దున్నుకొని హాయిగ నుందురు పాడిపంట లా
హ్లాదము గూర్పు మాపురమునందలి కాపు కుటుంబముల్ తగన్.

ప్రతిపదార్థం

మా పురమున్ + అందలి = మా ఊరిలోని
కాపు కుటుంబముల్ = కాపు కులానికి చెందిన కుటుంబముల వారు
తగన్ = తగినట్లు
గోదలు = ఎడ్లు
పాడిగేదెలును = పాలిచ్చే ఆవులను, గేదెలను
దుక్కి+ఎద్దులన్ = పొలం దున్నే ఎద్దులను
కొట్టము నిండుగ = పశువుల పాక నిండునట్లు అన్నిటిని

భేదము లేక = తేడా లేకుండునట్లు
బిడ్డల+పోలెను = తమ సొంత పిల్లల వలె
సాకుచును = పోషించుదురు
కారు కారుకు = ప్రతి పంట కాలంలో
ఇంపాదిక = తగినట్లు
భూమి దున్నుకొని = పొలం దున్నుకొస
పాడిపంటలు = పాడి సమకూరుస్తూ, పంటలలు పండిస్తూ
ఆహ్లాదము = ఆనందం
కూర్పు = కలుగుచుండగా
హాయిగన్+ఉందురు = సంతోషంగా జీవిస్తారు

తాత్పర్యం: మా ఊరి కాపు కుటుంబాలవారు ఎడ్ల, పాలిచ్చే బర్రెలు, దున్నే ఎడ్లు అనే భేదం లేకుండా పశువుల నన్నింటిని తమ బిడ్డలవలె పోషిస్తారు. ప్రతి పంటకాలంలో భూమిని దున్ని, పంటలు పండిస్తూ, పాడిని సమకూరుస్తూ సంతోషంగా జీవిస్తారు.

9. తే. గీ. బహుళవస్తు ప్రధాన సంపన్నమగుచు
నెలమి క్రయ విక్రయార్థి సంకులమునగుచు
జనగతాగత కల్లోల సాంద్రమగుచు
జెలయు మా యంగడులు నన్నివేళలందు

ప్రతిపదార్థం

మా+అంగడులను = మా ఉరిలోని దుకాణాలు
అన్నివేళలు + అందు = అన్ని సమయాలలో
బహుళ = అనేక
వస్తు = వస్తువులతో
ప్రధాన సంపన్నము+ అగుచున్ = నిండినదై
ఎలమి = ఎక్కువైన
క్రయ = అమ్మకము
విక్రయ + అర్థి = కొనుగోలు చేయువారితో
సంకులమున్ + అగుచు = కిక్క్కిరిసినదై
జనగత + ఆగత = ప్రజల రాకపోకల వలన
కల్లోల = సందడితో
సాంద్రము+అగుచు = దట్టమైనదై
వెలయు = విలసిల్లుచున్నాయి

తాత్పర్యం: మా ఊరిలోని అంగళ్ళు అన్నివేళలా అనేక వస్తువులతో సంపన్నమై, అమ్మకానికి, కొనడానికి వచ్చిన జనంతో క్రిక్కిరిసి, జనం రాకపోకల సందడితో వెలుగొందు తాయి.

పాఠం నేపథ్యం /ఉద్దేశం:

పల్లెటూర్లు శాంతి సౌభాగ్రాలకు నిలయాలు. (పేమాసురాగాల కోవెలలు. పచ్చని ఏప్రకికి ఆలవాలం పల్లె. అటువంటి పల్లెటూరి సౌందర్యాన్ని తెలుపడే ఈ పాఠం ఉద్దేశం.

పాఠ్యభాగ వివరాలు:

ఈ పాఠం పద్యప్రక్రియకు చెందినది. దీనిలో గ్రామీణ సౌందర్య చిత్రణతోపాటు, పల్లెసోయగాన్ని కవి వర్ణించాడు. ఈ పాఠ్యభాగం ఆచ్చి వేంకటాచార్యులు రచించిన ‘మా ఊరు’ లఘుకావ్యంలోనిది.

కవి పరిచయం:

కవి : ఆచ్చి వేంకటాచార్యులు.
కాలం : 1914 – 1985వ సం॥
జన్మస్థలం : నేటి రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లాలోని ముస్తాబాదు మండలం, ఆవునూరు గ్రామం.
రచనలు : బుర్రకథ, రాగమాల, మా ఊరు.
విశేషాలు : ఈయన రాసిన పాటలు, హారతులు, పద్యాలు ఇప్పటికీ ప్రజల నాల్కలపై నాట్యమాడుతూనే ఉన్నాయి.

ప్రవేశిక:

పల్లెటూర్లో ఎటుచూసినా పచ్చదనం కసిప్త్రుంది. పల్లె ఆనందాన్ని కలిగిస్తుంది. పల్లేసీమలు సౌందర్య నిలయాలు, జాలువారే సెలయేళ్ళు, చెరువులు, నీటిలో తేలియాడే తాముయు, రకరకాల పుష్పాలు, వృక్షాలు, ఒకటేమిటి? అడుగకుండానే అన్నీ ఇచ్చే పల్లెతల్లి ఎంతో స్వచ్ఛమైంది. గగామసీమల సుందర దృశ్లాలు అక్కడి వ్యాపార విధానాలు, వవిధ వృత్తుల వారి జీవనం ఎంత నిష్కల్మషంగా ఉంటాయో చూద్దాం.

నేనివి చేయగలనా?

• పద్యాలను రాగంతో, భావంతో చదువగలను. అవును,/ కాదు
• పద్యాలను చదివి వాటి భావాలను సొంత మాటలలో చెప్పగలను. అవును /కాదు
• ఊరి అందాలను వర్ణిస్తూ రాయగలను. అవును /కాదు
• పల్లెటూర్ల స్థితిగతులను గురించి సొంతంగా రాయగలను. అవును/ కాదు
• ఊరి బొమ్మగీసి రంగులు వేయగలను. అవును/ కాదు

Telangana SCERT 8th Class Hindi Study Material Telangana Pdf 1st Lesson हम होंगे कामयाब Textbook Questions and Answers.

TS 8th Class Hindi 1st Lesson Questions and Answers Telangana हम होंगे कामयाब

प्रश्न :

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखायी दे रहे हैं।
उत्तर :
चित्र में एक पेड है। पेड के नीचे, पेड के ऊपर विभिन्न देशों के लोग पढ़ रहे हैं। पेड का ऊपरी भाग विश्व मान चित्र के आकार में है। उस मान चित्र में उन देशों में रहने वाले लोगों की वेशभूषा है। और छोटे – छोटे चिडियाँ भी है।

प्रश्न 2.
वे क्या कर रहे हैं ?
उत्तर :
वे सभी हाथ में किताब लेकर पढ़ रहे है।

प्रश्न 3.
वे एक – दूसरे से क्या कर रहे होंगे ?
उत्तर :
वे एक – दूसरे से किताब के विषयों के बारे में पूछ रहे होंगे।

सुनो-बोलो :

प्रश्न 1.
पाठ में दिये गये चित्रों के बारे में बातचीत कीजिए।
उत्तर :

• पहले चित्र में एक लड़की रस्सी – कूद का खेल खेल रही है।
• दूसरे चित्र में एक लडका हाथ में पंखे का एक भाग लिये खडा हुआ है। उसके दूसरे हाथ में एक लोहे की रॉड है।
• तीसरे चित्र में एक लडका तितली को देख रहा है।
• चौथे चित्र में एक लडकी संगणक (computer) के सामने बैठकर कुछ देख रही है।
• पाँचवे चित्र में दो लड़कियाँ गीत गा रही हैं।
• छठवे चित्र में एक लडकी रिंग खेल खेल रही है।
• सातवे चित्र में एक लडकी पाठशाला जा रही है।
• आठवें चित्र में एक लडकी साइकिल की सवारी कर रही है।
• नोवे चित्र में एक लडका चित्र खींच रहा है। उसके बगल में फूलों का पौधा भी है।
• दसवें चित्र में एक लड़की पौधे को पानी दे रही है।
• ग्यारहवा चित्र में एक लडका पतंग उडा रहा है।
• आखिरी चित्र में एक लडकी बडी श्रद्धा के साथ पढ़ रही है।

प्रश्न 2.
कामयाब होने के लिए क्या करना चाहिए?
उत्तर :
कामयाब होने के लिए निरंतर काम करना पडता है। निरंतर परिश्रम करना पडता है। निरंतर अभ्यास करना पडता है।

पढ़ो :

अ. नीचे दी गयी पंक्तियों के भाव बतानेवाली पंक्तियाँ कविता में रेखांकित कीजिए।

प्रश्न 1.
हम में पूरा विश्वास है।
उत्तर :
होंगे कामयाब होंगे कामयाब,
हम होंगे कामयाब, एक दिन
हो, हो! मन में है विश्वास,
पूरा है विश्वास, हम होंगे कामयाब एक दिन।।

होगी शांति चारों ओर, होगी शांति चारों ओर,
होगी शांति चोरों ओर, एक दिन।
हो ! हो! मन में हैं विश्वास, पूरा है विश्वास,
होगी शांति चारों ओर एक दिन।
हम चलेंगे साथ-साथ,डाल हाथों में हाथ,
हम चलेंगे साथ-साथ एक दिन
हो, हो! मन में है विश्वास, पूरा है विश्वास
हम चलेंगे साथ-साथ एक दिन ॥

नहीं डर किसी. का आज, नहीं डर किसी का आज,
नहीं, डर किसी का आज, एक दिन
हो, हो ! मन में है विश्वास, पूरा है विश्वास
नहीं डर किसी का आज,एक दिन ।।

प्रश्न 2.
हम एक दिन अवश्य सफल होंगे।
उत्तर :
होंगे कामयाब, होंगे कामयाब,
हम होंगे कामयाब, एक दिन
हो, हो ! मन में है विश्वास,
पूरा है विश्वास, हम होंगे कामयाब एक दिन।।
होगी शांति चारों ओर, होगी शांति चारों ओर,
होगी शांति चारों ओर एक दिन।।
हो! हो! मन में है विश्वास, पूरा है विश्वास,
होगी शांति चारों ओर एक दिन।।
हम चलेंगे साथ-साथ, डाल हाथों में हाथ,
हम चलेंगे साथ-साथ एक दिन,
हो, हो ! मन में हैं विश्वास, पूरा है विश्वास,
हम चलेंगे साथ-साथ एक दिन,
नहीं डर किसी का आज, नहीं डर किसी का आज,
नहीं, डर किसी का आज, एक दिन
हो, हो! मन में है विश्वास, पूरा है विश्वास
नहीं डर किसी का आज, एक दिन ।।

आ. नीचे दी गयी पंक्रियों में रेखांकित शब्द से एक और वाक्य बनाइए।

1. हम होंगे कामयाब एक दिन। – सम्राट अशोक शांति की राह में कामयाब हुए।
2. होगी शांति चारों ओर एक दिन। – गाँधीजी शांति पथ प़र चलकर आज़ादी प्राप्त किये थे।
3. नहीं डर किसी का आज – पुलीस को देखकर चोर डर गया।

लिखो :

अ. नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

प्रश्न 1.
कोई भी काम विश्वास के साथ क्यों करना चाहिए और मन में विश्वास कैसे उत्पन्न होता है?
उत्तर :
हम सब मानव हैं। श्रम करके सफलता प्राप्त करना हमारा लक्ष्य है। काम कैसा भी हो हमें विश्वास के साथ करना है, विश्वास रखने से काम करने की इच्छा होती है। इससे हमें काम में सफलता मिलेगी। आत्म – विश्वास हर काम को बहुत सरल व आसान बना सकता है।
स्वस्थ शरीर में स्वस्थ मन का वास होता है। इसलिए शरीर को स्वस्थ रखना अत्यंत आवश्यक है। निड़र, सबल और आत्मनिर्भर होने से मन में विश्वास उत्पन्न होता हैं। काम ज़रूर सफल होता है।

प्रश्न 2.
बच्चों में कैसे – कैसे डर उत्पन्न होते हैं ?
उत्तर :
बच्चों में ये डर उत्पन्न होते हैं कि हम यह काम कर सकते हैं कि नहीं और हमें विजय प्राप्त होगी या नहीं।

आ. इस कविता का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
उत्तर :
हम एक न एक दिन कामयाब होंगे। हमारे मंन में पूर्ण विश्वास है कि हम एक न एक दिन अवश्य कामयाब होंगे। हमारे मन में यह भी विश्वास है कि चारों ओर शांति होगी। एक न एक दिन चारों ओर शांति होगी।
हम हाथों में हाथ डालकर साथ – साथ चलेंगे। हमें इस पर भी पूर्ण विश्वास है।
आज हम में से किसी को डर नहीं है। हमारे मन में पूर्ण विश्वास है।

शब्द भंडार :

अ. नीचे दिये शब्दों के अर्थ तेलुगु या अंग्रेज़ी में लिखकर वाक्य प्रयोग कीजिए।

उत्तर :

सृजनात्मक अभिव्यक्ति :

अ. ‘सफलता’ विष्य पर एक छोटा – सा निबंध लिखिए।
उत्तर :
सफलता का महत्व :
भूमिका : जीवन को श्रेष्ठ बनाने के लिए सफलता जरूरी है। यश उसी व्यक्ति को मिलता है, जो अधिक सफल होता है। सफलता से हमें आगे बढ़ने की प्रेरणा मिलती है।
सफल होने के मार्ग : सफलता के पीछे अनेक त्याग भी करने पडते हैं। सफलता के लिए ज़रूरी है अनुशासन, समयपालन, श्रम नियोजन, सहयोग भावना इत्यादि। अनुशासन स्वयं पर नियंत्रण को कहते हैं। जीवन में अत्मनियंत्रण के साथ आत्म विश्वास भी ज़रूरी है। इसीलिए कहा जाता है – मन के हारे हार है, मन के जीते जीत। हमें कोई काम करने से पहले उसकी योजना बनानी चाहिए। इससे काम सरल हो जाता है और सफलता निश्चित।
उपसंहार : हमें स्वयं पर विश्वास रखना चाहिए। सबके साथ मिलकर रहना चाहिए। किसी से डरना नहीं चाहिए। श्रम से सफलंता अवश्य मिलती है।

प्रशंसा :

अ. कोई भी काम करने में सहयोग का क्या महत्व है ?
उत्तर :
कोई भी काम करने में सहयोग का बडा महत्व है। कहते हैं एकता ही महाबल है। सभी मिलकर कार्य करने से पहाड को भी खोद सकते हैं। सहयोग के कारण काम करते समय डर नहीं होता है। और मन में यह विश्वास उत्प्न होता है कि हमें सफलता जरूर मिलेगी। एकता से रहने से दुश्मन भी डर कर भाग जाते हैं।

परियोजना कार्य :

अ. किसी कामयाव व्यक्ति की जानकारी इकट्टा कीजिए। पाँच वाक्य लिखिए।
उत्तर :
महात्मा गाँधी कामयाब महापुरुष हैं। उनका जन्म 2 अक्तूबर, 1869 को हुआ। उनको “जाति पिता” भी कहते हैं। स्वतंत्रता आंदोलन में गाँधीजी बहुत बडा योगदान दिये थे। वे तीन आंदोलनों के द्वारा स्वतंत्रता प्राप्ति में कामयाब हुए। 1. सहायनिराकरण आंदोलन 2. नमक सत्याग्रह 3. भारत छोडो, इन आंदोलनों के कारण हमको 1947,15 अगस्त को स्वतंत्रता मिली।
ऐसे महापुरुष की हत्या गाड्से के द्वारा 1948 , जनवरी 30 को की गयी थी।

भाषा की बात :

अ. नीचे दिये गये वाक्य ध्यान से पढ़िए।

हम होंगे कामयाब एक दिन।
ऊपर दिये गये वाक्य में ‘हम’ का प्रयोग बहुवचन के लिए हुआ है। यदि हम की जगह आप, ये और वे का प्रयोग करते है, तो वाक्य इस तरह होंगे –
आप – आप होंगे कामयाब एक दिन।
ये – ये होंगे कामयाब एक दिन।
वे – वे होंगे कामयाब एक दिन।
अब आप नीचे दिये गये वाक्य से भी इसी तरह के वाक्य बनाइए।
हम चलेंगे साथ – साथ एक दिना
उत्तर :
आप – आप चलेंगे साथ – साथ एक दिन।
ये – ये चलेंगे साथ – साथ एक दिन।
वे – वे चलेंगे साथ-साथ एक दिन।

विचार – विमर्श :
अपने गुण और कौशल की जानकारी मन में आत्मविश्वास पैदा करती है।

Additional Questions :

I. पढ़ो :

पठित – पद्यांश :
नीचे दिये गये पद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य कें लिखिए।

I. होंगे कामयाब होंगे कामयाब,
हम होंगे कामयाब, एक दिन
हो, हो! मन में है विश्वास,
पूरा है विश्वास, हम होंगे कामयाब एक दिना।
होगी शांति चारों ओर, होगी शांति चारों ओर,
होगी शांति चोरों ओर, एक दिन।
हो, हो! मन में हैं विश्वास, पूरा है विश्वास,
होगी शांति चारों ओर एक दिन।

प्रश्न :
1. ‘कामयाब’ का मतलब क्या है?
2. एक दिन चारों ओर क्या होगी?
3. कवि के मन में क्या है ?
4. ‘शांति’ का विलोम शब्द क्या है?
5. यह किस कविता का हिंदी अनुवाद है ?
उत्तर :
1. ‘कामयाब’ का मतलब ‘संफल’ है।
2. एक दिन चारों ओर शांति होगी।
3. कवि के मन में विश्वास है।
4. ‘शांति’ का विलोम शब्द अशांति है।
5. यह ‘वी शैल ओवर कम’ का हिंदी अनुवाद है।

II. हम चलेंगे साथ-साथ,डाल हाथों में हाथ,
हम चलेंगे साथ-साथ एक दिन
हो, हो! मन में है विश्वास, पूरा है विश्वास
हम चलेंगे साथ-साथ एक दिन ॥
नहीं डर किसी का आज, नहीं डर किसी का आज,
नहीं, डर किसी का आज, एक दिन

प्रश्न :
1. यह पद्यांश किस पाठ से है?
2. हम एक दिन कैसे चलेंगे ?
3. हमारे मन में क्या है?
4. ‘साथ – साथ चलने” का क्या अभिप्राय है ?
5. ये पंक्तियाँ हिंदी में किसने लिखी हैं?
उत्तर :
1. यह पद्यांश ‘हम होंगे कामयाब’ पाठ से है।
2. हम एक दिन साथ – साथ चलेंगे।
3. हमारे मन में विश्वास है।
4. ‘साथ – साथ चलने’ का अभिप्राय है मिलजुलकर विकास करना।
5. ये पंक्तियाँ हिंदी में गिरिजा कुमार माथुर ने लिखी हैं।

अपठित – पद्यांश :

नीचे दिये गये पद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

I. माँगन मरन समान है, मत कोई माँगो भीख।
माँगन ते मरना भला, यह सत्गुरू की सीख ॥

प्रश्न :
1. कोई भी किसे मत माँगना चाहिए ?
2. माँगने से क्या भला है?
3. सतगुरु की सीख क्या है ?
4. “सीख” शब्द का अर्थ क्या है?
5. मरना शब्द का विलोम शब्द क्या है ?
उत्तर :
1. कोई भी भीख मत मॉँगना चाहिए।
2. माँगने से मरना भला है।
3. सत्गुरु की सीख है – “मत माँगना”।
4. सीख शब्द का अर्थ है “शिक्षा”।
5. मरना शब्द का विलोम शब्द है “जीना’।

II. भले बुरे सब एक से, जो लौ बोलत नाहिं।
जान परतु है काक पिक, रितु बसंत के माहि।।

प्रश्न :
1. भले – बुरे सब कैसे होते हैं?
2. ‘भला’ शब्द का विलोम शब्द क्या है ?
3. काक – पिक का जान हमें किस ऋतु में होता है?
4. “रितु” शब्द का अर्थ क्या है?
5. काक और पिक दोनों कैसे होते हैं?
उत्तर :
1. भले – बुरे सब एक से होते हैं।
2. भला शब्द का विलोम शब्द है – “बुरा”।
3. काक – पिक का जान हमें वसंत ऋतु में होता है।
4. रितु शब्द का अर्थ है “ऋतु’।
5. काक और पिक दोनों काले रंग के होते हैं।

II. लिखो :

लघु प्रश्न :

प्रश्न 1.
पाठ का नाम तुम्हें कैसा लगा और क्यों?
उत्तर :
कविता का शीर्षक ‘हम होंगे कामयाब’ बहुत अच्छा लगा । क्योंकि हमारे जीवन का लक्ष्य ‘कामयाब” होना ही है। कामयाब होने के लिए साथ चलना जरूरी है। इसमें मिलजुलकर रहने की प्रेरणा है।

प्रश्न 2.
हममें आत्मविश्वास हो तो क्या – क्या कर सकते हैं ?
उत्तर :
हममें आत्मविश्वास हो तो हर काम में कामयाबी पा सकते हैं। परीक्षाओं और खेलों में जीत मिलती है। जीवन में कामयाब बन सकते हैं। आत्मविश्वास से आदमी निड़र बनता है।

प्रश्न 3.
चार्ल्स अलबर्ट टिंड्ली के बारे में आप क्या जानते हैं?
उत्तर :
चार्ल्स अलबर्ट टिंड्ली अंग्रेज़ी के कवि है। इन्होंने वी शैल ओवर कम (We shall overcome) कविता लिखी। ‘हम होंगे कामयाब’ इसी कविता का अनुवाद है। चार्ल्स अलबर्ट टिड्ली का जन्म 1851 में हुआ था। उनकी मृत्यु 1933 में हुई। ‘न्यू सांग्स ऑफ पेराडाइज’ इनकी प्रसिद्ध रचना है।

प्रश्न 4.
गिरिजा कुमार माथुर के बारे में आप क्या जानते हैं ?
उत्तर :
गिरिजा कुमार माथुर हिंदी के प्रसिद्ध कवि हैं। उन्होंने अंग्रेज़ी कविता ‘वी शैल ओवर कम’ का हिदी अनुवाद किया था। वही कविता ‘हम होंगे कामयाब’ है । इससे उनका बड़ा नाम हुआ। उनका जन्म 1919 में हुआ। ‘ैं. वक्त के हुँ सामने’ इनकी प्रसिद्ध रचना है। उन्हें साहित्य अकादमी पुरस्कार भी मिला था। उनका देहांत 1994 में हुआ।

प्रश्न 5.
‘हम चलेंगे साथ – साथ’ ऐसा क्यों कहा गया होगा ?
उत्तर :
‘हम चलेंगे साथ – साथ’ कहा गया है क्योंकि साथ – साथ मिलकर चलने पर एकता की भावना बढ़ती है। हमें कामयाबी मिलती है। देश भी आगे बढ़ता है। समाज की भलाई होती है।

प्रश्न 6.
पाठ का नाम तुम्हें कैसा लगा ओर क्यों?
उत्तर :
पाठ का नाम मुझे बहुत अच्छा लगा। क्योंकि हम किसी न किसी दिन अवश्य कामयाब होंगे। हमको असंभव कार्य को भी संभव कर दिखाने की शक्ति मिल रही है। विश्वास के साथ कह सकते हैं कि देश और दुनिया में शांति जरूर फैलेगी।

प्रश्न 7.
‘होगी शांति चारों ओर एक दिन’ पंक्ति का भाव बताओ।
उत्तर :
होगी शांति चारों ओर एक दिन’ पंक्ति का भाव है – ‘एक दिन चारों ओर शांति होगी।

प्रश्न 8.
कवि के मन में किस बात का विश्वास है ?
उत्तर :
कवि के मन में कामयाब होने का विश्वास है।

प्रश्न 9.
साथ – साथ चलना क्यों ज़रूरी है?
उत्तर :
साथ – साथ चलने से मन में विश्वास बढ़ेगा। साथ – साथ चलने से एकता बढ़ेगी। साथ – साथ चलने से कामयाबी मिलेगी। इसलिए साथ-साथ चलना ज़रूरी है।

लघु निबंध प्रश्न :

प्रश्न 1.
‘हम होंगे कामयाब’ कविता के कवि के मन में किस बात का विश्वास है?
उत्तर :
‘हम होंगे कामयाब’ कविता के कवि के मन में सफलता का विश्वास है। यह सफलता मानवता की है। उसे विश्वास है कि हम एक दिन मिलजुलकर रहना सीख लेंगे। एक दिन ऐसा आएगा कि हमें किसी का डर नहीं होगा। हम साथ – साथ चलेंगे। हम हाथों में हाथ डालकर चलेंगे। चारों ओर शांति होगी। कोई किसी से नफ़रत नहीं करेगा। सब आपस में प्यार से रहेंगे। हम एक दिन मानवता की स्थापना में ज़रूर कामयाब होंगे।

प्रश्न 2.
कविता में जो शब्द बार – बार आये हैं। उन्हें लिखो। वाक्य में प्रयोग करो। जैसे – साथ – मैं अपने पिताजी के साथ बाज़ार गया ।
उत्तर :

1. कामयाब – वह् कामयाब हो गया।
2. विश्वास – मुझे कामयाब होने की बात पर पूर्ण विश्वास है।
3. शांति – विश्व में आज – कल शांति नहीं है।
4. चारों ओर – समाचार पत्रों से दुनिया के चारों ओर के समाचार मिलते हैं।
5. पूरा – में अपना काम पूरा करना चाहता हूँ।
6. आज – आज का काम अभी करना चाहिए।
7. डर – राम को रात में बाहर जाने से डर लगता है।

III. सृजनात्मक अभिव्यति :

प्रश्न 1.
हिन्दी सीखने की ज़रूरत बताते हुए अपने छोटे भाई के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर :

हैदराबाद,
दि : XXXX

प्रिय छोटे भाई सुरेश,
आशीर्वाद,
तुम्हारा पत्र पढ़कर मुझे बडा अचरज हुआ। हिन्दी के प्रति तुम्हारी राय गलत है। हिन्दी भाषा हमारी राष्ट्रभाषा है। देश के अधिकांश लोग हिन्दी जानते हैं। अगर हम दक्षिण भारत से उत्तर भारत जाएँगे तो हमें वहाँ हिन्दी में बोलना पडता है। सरकारी नौकरी करनी है तो हिन्दी सीखना अत्यंत आवश्यक है। इसलिए तुम कल से हिन्दी पढ़ना सीख लो। अगली बार पत्र लिखते समय हिन्दी में पत्र लिखना। वहाँ सब लोगों से मेरी पूछताछ कहना।

तुम्हारा बडा भाई,
गोविदराव।

पता :
यस. सुरेश,
आठवी कक्षा,
यस.यस.हाईरकूल,
महबूबनगर।

సారాంశము :

సఫలీకృతమవుతాము. సఫలీకృతమవుతాము. మేము ఒకరోజున సఫలీకృతమవుతాము. మా మనస్సులో నమ్మకమున్నది. పూర్తిగా నమ్మకం ఉన్నది. మేము ఒకరోజు సఫలీకృతమవుతాము.
నాల్గువైపులా శాంతి వ్యాపిస్తుంది. నాల్గువైపులా శాంతి లభిస్తుంది. నాల్గువైపులా ఒకరోజున శాంతి లభిస్తుంది. మా మనస్సులో నమ్మకం ఉంది. పూర్తిగా నమ్మకం ఉంది. నాల్గువైపులా (నలుదిక్కులా శాంతి ఉంటుంది ఒకరోజు. మేము కలసిమెలసి చేతిలో చేయి వేసి నడుస్తాం. ఒకరోజు మేము కలసి నడుస్తాం. మా మనస్సులో నమ్మకం ఉంది. పూర్తిగా ఉంది నమ్మకం. మేము ఒకరోజు కలసి నడుస్తాం..
ఈరోజున మాకెవ్వరికీ దేని భయమూ లేదు. ఈ రోజున మాకెవ్వరికీ దేని భయమూ లేదు. మా మనస్సులో నమ్మకం ఉంది. పూర్తిగా నమ్మకం ఉంది. ఈ రోజున మాకెవ్వరికీ భయము లేదు.

मूल कवि – चार्ल्स अलवर्ट टिंड्ली
जीवन काल – 1851 -1933
रचनाएँ – न्यू सांग्स ऑफ पेराडाइज आदि।

अनुवादक – गिरिजा कुमार माथुर
जीवन काल – 1919-1994
रचनाएँ – मैं वक्त के हूँ सामने आदि।
पुरस्कार – साहित्य अकादमी पुरस्कार आदि।

वचन :

• एक – अनेक
• वह – वे
• मन – मन
• सफलता – सफलताएँ
• हम – मैं
• है – हैं
• हाथ – हाथ
• यह – ये
• दिन – दिन
• विश्वास – विश्वास

उल्टे शब्द :

• कामयाब × ना कामयाब
• दिन × रात
• नहीं × हाँ
• होना × न होना
• अपना × पराया
• सहन × असहन
• प्यारा × शत्त्र
• शांति × अशांति
• पूरा × अधूरा
• डर × निडर
• नवीन × पुराना
• दया × निर्दय
• सह × असह्य
• अंधेरा × प्रकाश
• विश्वास × अविश्वास
• आज × कल
• साथ – साथ × अकेले
• प्रेम × द्वेष
• धरती × आकाश
• बच्चे × बूढ़े

लिंग :

• लडका – लडकी
• माँ – बाप
• बालक – बालिका
• दादा – दादी
• बच्चा – बच्ची
• चाचा – चाची
• अध्यापक – अध्यापिका
• पिता – माता
• मामा – मामी
• बेटा – बेटी

पर्यायवाची शब्द :

• दिन – रोज़
• कामयाब – सफल
• डर – भय
• हाथ – कर
• पूरा – पूर्ण, संपूर्ण
• मन – हृदय

वाक्य प्रयोग :

1. विश्वास – हमें कामयाब होने का विश्वास हैं।
2. शांति – शांति से ही जीत मिलेगी।
3. डर – वह साँप को देखकर बहुत डर गया।
4. आज – आज हमें छुट्टी मिली।
5. मिलजुलकर – भारत में हिन्दु, मुस्लिम, सिख और ईसाई सब मिलजुलकर रहते हैं।
6. पूजा – मैं हर दिन सुबह पूजा करता हूँ।

मुहावरे वाले शब्द :

1. हाथ डालना = कोई काम शुरू करना। – राम आज ही एक काम पर ह्वाथ डाला।
2. साथ – साथ जीना = जीवन के सुख-दुख बाँटकर जीना – वे दोनों साथ – साथ जीने लगे।
3. साथ देना = सहयोग देना। – मेरे हर काम में वह साथ देते रहे।
4. मिलजुलकर रहना = परस्पर प्रेम के साथ रहना। – हस सब मिलजुलकर रहते हैं।
5. हाथ में हाथ डालना = हाथ पकडना – वे दोनों हाथ में हाथ डालकर जा रहे हैं।

शब्दार्थ (అర్ధములు) (Meanings) :