TS Inter 1st Year

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 3rd Lesson टिट्टिभदम्पतीकथा Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 3rd Lesson टिट्टिभदम्पतीकथा

लघुसमाधानप्रश्नाः (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
आसन्नप्रसवा टिट्टिभी टिट्टिभं किमूचे ?
उत्तर:
आसन्नप्रसवा टिट्टिभी टिट्टिभं “भोः कान्त ! मम प्रसवसमयो वर्तते । तत् विचिन्त्यतां किमपि निरुपद्रवं स्थानं येन तत्र अहम् अण्डकमोक्षणं करोमि” इति ऊचे ।

प्रश्न 2.
पक्षिणां निवेदनं समाकर्ण्य गरुडः किमिति अचिन्तयत् ?
उत्तर:
पक्षिणां निवेदनं समाकर्ण्य गरुडः एवम् अचिन्तयत् – “सत्यमुक्तमेतैः पक्षिभिः । तदद्य गत्वा तं समुद्रं शोषयामः” इति ।

प्रश्न 3.
वैनतेयं प्रणयकुपितं विज्ञाय भगवान् किमिति चिन्तयामास ?
उत्तर:
वैनतेयं प्रणयकुपितं विज्ञाय भगवान् एवम् चिन्तयामास “अहो ! स्थाने कोपे वैनतेयस्य । तत् स्वयमेव गत्वा सम्मानपुरस्सरं तमानयामि” इति ।

प्रश्न 4.
भगवता समुद्रः किमिति अभिहित ?
उत्तर:
भगवता समुद्रः “भोः दुरात्मन् । दीयन्तां टिट्टिभाण्डानि । नोचेत् स्थलतां त्वं नयामि” इति अभिहितः ।

एकवाक्य समाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
जाहनवी सिन्धुः च कथं समुद्रं प्रविशतः ?
उत्तर:
जाह्नवी सिन्धुः च नवनदीशतानि गृहीत्वा समुद्रं प्रविशतः ।

प्रश्न 2.
पूर्णिमादिने कि भवति ?
उत्तर:
पूर्णिमादिने समुद्रवेला चरति ।

प्रश्न 3.
कः दुर्जयः ?
उत्तर:
समवायः दुर्जयः ।

प्रश्न 4.
टिट्टिभः कान् समाहूतवान ?
उत्तर:
टिट्टिभः बकसारसमयूरादीन् समाहूतवान ।

व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము)

सन्धयः

1. समुद्रैकदेशे = समुद्र + एकदेशे = वृद्धिसन्धिः
2. अत्रैव = अत्र + एव = वृद्धिसन्धिः
3. प्रसवानन्तरम् = प्रसव + अनन्तरं = सवर्णदीर्घसन्धिः
4. टिट्टिभ्याह = टिट्टिभी + आह = यणादेशसन्धिः
5. शोषणोपायः = शोषण + उपायः = गुणसन्धिः
6. स्वेच्छया = स्व + इच्छया = गुणसन्धिः
7. यास्यतीति = यास्यति + इति = सवर्णदीर्घसन्धिः
8. इत्येवम् इति + एवम् = यणादेशसन्धिः

कठिनशब्दार्थाः

टिट्टिभः = पक्षिविशेषः
समुद्रवेला चरति = समुद्रः उत्तरङ्ग जायते ।
विश्रब्धा = निश्चिन्ता
प्राणायात्रार्थं = आहारसम्पादनार्थम्
विग्रहः = कलहः, युद्धः
विप्रुषवाहिन्या = केवलं जलबिन्दुवहनसमर्थया
समवायः = समागमः, संघटनम्
वैरानृण्यं गच्छति = शत्रुत्वनिर्यातनेन ऋणरहितत्त्वं प्राप्नोति
फूलकर्तुम् = फूत्कारेण रोदितुम्
अब्रह्मण्यम् = अन्याय्यम्
त्रपाधोमुखः = लज्जया अवनतवदनः
भगवल्लजया = द्वावपि आवां, भगवतः तव भृत्यावेव इति लज्जया

संस्कृतभाषाकौशलम्

तृतीयाविभक्तिं प्रयुज्य वाक्यानि लिखत ।

1. रामः ………………… (हस्तः) अन्नं खादति । (हस्तेन)
2. वनजा ………………… (चमसः ) दुग्धं पिबति । (चमसेन)
3. शिक्षकः ………………. (सुधाखण्डः) लिखति । (सुधाखण्डेनः)
4. वृद्धः ……………………. (दण्डः) शुनकं ताडयति । (दण्डेन)
5. छात्रः ……………………. (लोकयानम्) विद्यालयं गच्छति । (लोकयानेन)
6. नायकः …………………. (विमानम्) विदेशं गच्छति । (हस्ताभ्यां)
7. अहं ………………….. (हस्तौ) कार्यं करोमि । (हस्ताभ्यां)
8. त्वं ………………… (पादौ) धावसि । (पादाभ्यां)
9. सः ……………….. (नेत्रे) पश्यति। (नेत्राभ्यां)
10. एषः ……………….. (कर्णौ) श्रृणोति । (कर्णौभ्यां)
11. व्याघ्रः ……………. (पादाः) धावति । (पादैः)
12. हरिणः ……………… (पादाः) धावति । (पादैः)
13. युवकः ………………. (नौका) विदेशं गच्छति । (नौकया)
14. पार्वती ………………. (माला) जपति । (मालया)
15. छात्रा लेखन्या ………………… लिखति । (लेखनी)
16. जननी ………………. (वेल्लनी) रोटिकां करोति । (वेल्लन्या)

अव्ययम् ‘सह’

जनकः – कार्यालयः
पितामहः – ग्रन्थालयः
अहं मित्रम् – विद्यालयः गच्छति
जननी – विश्वविद्यालयः
पितामही – देवालयः
सोदरी – चलच्चित्रमन्दिरम्

उदाहरणवाक्यानुगुणं वाक्यानि लिखत ।
उदा – अहं जनकेल सह देवालयं गच्छामि ।

1. ………….. ………………. ……………… ………………. ।
2. ………….. ………………. ……………… ………………. ।
3. ………….. ………………. ……………… ………………. ।
4. ………….. ………………. ……………… ………………. ।
उत्तर:
1. अहं पितामहेन सह ग्रन्थालयं गच्छामि ।
2. अहं मित्रेण सह विद्यालयं गच्छामि ।
3. अहं मातुलेन सह मंदिरं गच्छामि ।
4. अहं जनन्या सह विश्वविद्यालयं गच्छामि ।

आपणं (आपणः ) – (द्विचक्रिकया (द्विचक्रिका)
मंदिरं – त्रिचक्रिकया (त्रिचक्रिका)
अनिलः वित्तकोशं लाकयानेन (लोकयानं)
कार्यालयं – चतुश्चक्रवाहनेन (चतुश्चक्रवाहनम्)
काशी – रेलयानेन
विदेशं – विमानेन (विमानम्)

अनिलः केन यानेन कुत्र गच्छति ?

1. अनिलः आपणं द्विचक्रिकया गच्छति ।.
2. ………….. ………………. ……………… ………………. ।
3. ………….. ………………. ……………… ………………. ।
4. ………….. ………………. ……………… ………………. ।
5. ………….. ………………. ……………… ………………. ।
उत्तर:
1. अनिलः आपणं द्विचक्रिकया गच्छति ।
2. अनिलः मंदिरं त्रिचक्रिकया गच्छति ।
3. अनिलः वित्तकोशं लोकयानेन गच्छति ।
4. अनिलः कार्यालयं चतुश्चक्रवाहनेन गच्छति ।
5. अनिलः काशीं रेलयानेन गच्छति ।

अव्ययम् ‘विना’

1. (जलम्) जलेन विना जीवनं दुष्करम ।

प्रश्न 2.
(वायुः ) ……………………….. ।
उत्तर:
वायुः विना जीवनम् दुष्करम् ।

प्रश्न 3.
(आरोग्यम्) ……………………. ।
उत्तर:
आरोग्यम् विना जीवनम् दुष्करम् ।

प्रश्न 4.
(लवणम्) …………………. भोजनम् अरोचकम् ।
उत्तर:
लवणम् विना भोजनम् अरोचकम् ।

टिट्टिभदम्पतीकथा Summary in Sanskrit

कवि परिचयः

दाक्षिणात्ये जनपदे महिलारोप्यं नामकं नगरं अमरशक्तिः नाम राजा पालयति स्म । तस्य त्रयः परमदुर्मेधसः पुत्राः बभूवुः । सचिवानां सूचनानुगुणं राजा सकलशास्त्रपारंगतं विष्णुशर्माणम् आहूय “मदीयान् मन्दान् त्रीन् पुत्रान् अर्थशास्त्रं प्रति अनन्यसदृशान कुरु” इति प्रार्थयामास । तदा’ तव पुत्रान् इमान् मासषट्केन यदि नीतिशास्त्रज्ञान्न करोमि ततः स्वनामत्यागं करोमि इति विष्णुशर्मा प्रतिज्ञां चकार । विष्णुशर्मा ततः मित्रभेद – मित्रप्राप्ति काकोलूकीय लब्धप्रणाश – अपरीक्षितकारकाणि चेति पञ्चतन्त्राणि रचयित्वा राजपुत्रान् बोधयामास । तेऽपि राजंसूनवः तान्यधीत्य मासषट्केन यथोक्ताः संवृत्ताः । तदारभ्य पञ्चतन्त्रं नाम नीतिशास्त्रं बालावबोधनार्थं भूतले प्रवृत्तम् ।

कथा सारांश

कस्मिंश्चित् समुद्रतीरे टिट्टिभदम्पती न्यवसताम् प्रसवसमये अन्यत्र गन्तुमिच्छत्यां टिट्टिभ्यां टिट्टिभः तत्रैव अस्थापयत् । तस्य गर्वोक्ती: श्रुत्वा कुपितः समुद्रः तयोः अण्डानि अहरत् । शोकातुरा टिट्टिभी पतिं अनिन्दत् । टिट्टिभः अन्यान् पक्षीन् समाहूय समुद्रं शोषयितुं तान् प्रैरयत् । ते च तेषां राज्ञः गरुत्मतः सकाशं गत्वा, सर्वं वृत्तं निवेद्य, टिट्टिभाण्डानि रक्षितुं तं प्रार्थयन् तत् श्रुत्वा पर्याकुले गरुडे नारायणस्य दूतः सत्वरमागन्तुं भगवतः सन्देशं तस्मै अकथयत् । गरुडः स्वाश्रितस्य टिट्टिभस्य व्यसनं निवेद्य तन्निवारणाय भगवन्तं निरबध्नात् । भगवान् स्वयं तेन सह समुद्रं गत्वा तं निर्भत्र्त्स्य टिट्टिभाण्डानि तस्मै अदापयत् ।

टिट्टिभदम्पतीकथा Summary in English

Poet Introduction

There was once a city named Mahilar-opyam in the Southern region of the country. Amarasakthi was the king of that city. He had three sons. Taking advice from his ministers he called upon a pandit named Vishnusarma to teach his less intelligent kids. The king asked Vishnusarma to make his sons well – versed in Ardha- satra.

He promised the king that his sons would become well versed in the Ardhasastra in a period of six months else he would change his name. Then, Vishnusarma wrote Panchatantra which mainly had Mithrabedham, Mithra Samprapthi, Kakolukeeyam, Labdhapranasam, Aparikshitha Karakam and taught his writings to the king’s sons. As promised, the three sons learnt the Ardhasastra in six months and became pandits. Since then, Panchatantra was used to teach the kids about moral ways to lead the life.

Summary

Once there lived a Tittibha birds couple on a seashore. The, time for the female bird to lay eggs was approaching. So, the fe-male Tittibha asked male to go to a safe place to lay eggs but the male refused and told her to lay them there. The sea heard the conversation of the small birds and stole the eggs. Sadly, the fe-male Tittibha blamed her husband for loosing the eggs.

Then, the male with other birds planned to dry up the sea. All these birds went to their king Garuda for help. As Garuda bird was sadly think¬ing a messenger from Lord Vishnu gave a message to Garuda. Garuda prayed to God to solve the problem of the Tittibha birds. Lord accepted his player and he, himself came to help the birds. He wanted the sea and sea got frightened and returned the eggs to the Tittibha birds.

टिट्टिभदम्पतीकथा Summary in Telugu

కవి పరిచయం

దేశంలోని దక్షిణ భాగాన మహిళారోప్యం అను ఒక నగరం ఉండేది. ఆ నగరానికి రాజు అమరశక్తి. అతనికి ముగ్గురు కుమారులు గలరు. ఆ రాజుగారు తన మంత్రుల సలహాను తీసుకుని విష్ణుశర్మ అను ఒక పండితుని తక్కువ తెలివితేటలు గల తమ పిల్లలకు బోధించవలసినదిగా ఆహ్వానించెను. రాజుగారు విష్ణుశర్మను తన పిల్లలను అర్థశాస్త్రంలో ప్రావీణ్యులను చేయవలసినదిగా అడిగెను.

అప్పుడు విష్ణుశర్మను మీ పిల్లలను ఆరునెలలలో అర్థశాస్త్రంలో ప్రావీణ్యతను సాధించేలా చేస్తాను, అట్లు కాకపోయినట్లయితే నా పేరు మార్చుకుంటాను అని మాట ఇచ్చెను. అప్పుడు విష్ణుశర్మ ముఖ్యంగా ఐదు కథలు మిత్రభేదం, మిత్ర సంప్రాప్తి, కాకోలుకీయం, లబ్ధప్రతిష్ఠమ్, అపరిక్షితకారకం వాటితో పంచతంత్రమును రచించెను. వీటిని రాజు కుమారులకు చెప్పెను. విష్ణుశర్మ ఇచ్చిన మాటననుసరించి ఆరు నెలల్లోనే రాజు కుమారులను ముగ్గురినీ అర్థశాస్త్రంలో పండితులను చేసెను. అప్పటి నుండి పంచతంత్ర కథలు పిల్లల్లో నైతిక విలువలను పెంచుటకు బోధించబడుచున్నవి.

కథా సారాంశం

ఒకానొకప్పుడు టిట్టిభ పక్షుల జంట సముద్రపు ఒడ్డున నివశించుచున్నవి. ఆడ టిట్టిభ పక్షి గుడ్లు పెట్టు సమయం ఆసన్నమైనది. అందువలన ఆడ టిట్టిభ పక్షి మగ టిట్టిభ పక్షితో సురక్షిత ప్రదేశమునకు వెళ్ళి గుడ్లు పెడదాము అని అడిగినది. కానీ మగ టిట్టిభ పక్షి దాన్ని తిరస్కరించి ఇక్కడే గుడ్లు పెట్టమని చెప్పినది. ఈ చిన్న పక్షుల సంభాషణను సముద్రం విని టిట్టిభ పక్షి గుడ్లను దొంగిలించినది.

విచారముతో ఆడ టిట్టిభ పక్షి తన భర్త అయిన మగ టిట్టిభ పక్షిని నీ వల్లే గుడ్లు పోయాయని అవమానించినది. మగపక్షులు మరియు ఇతర పక్షులన్నీ సముద్రాన్ని ఎండగొట్టుటకు ఒక ప్రణాళిక వేసినవి. ఈ పక్షులన్నీ కలసి సహాయం కోసం పక్షుల రాజైన గరుడ పక్షి వద్దకు వెళ్ళినవి. అప్పుడు గరుడ పక్షి విచారముగా ఆలోచించసాగెను. విష్ణువు యొక్క దూత గరుడ పక్షికి ఒక సందేశం ఇచ్చెను. అప్పుడు ఆ గరుడ పక్షి భగవంతుని ఆ టిట్టిభ పక్షుల సమస్యను పరిష్కరించమని ప్రార్థించెను. భగవంతుడు గరుడ పక్షి ప్రార్థనను ఆలకించి తానే స్వయంగా టిట్టిభ పక్షులకు సహాయం కోసం వచ్చెను. భగవంతుడు సముద్రమును హెచ్చరించెను. సముద్రము భయపడి గుడ్లను టిట్టిభ పక్షులకు తిరిగి ఇచ్చెను.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

कस्मिंश्चित् समुद्रैकदेशे टिट्टिभदम्पती प्रतिवसतः स्म । गच्छति काले टिट्टिभी गर्भमाधत्त । आसन्नप्रसवा सती सा टिट्टिभं ऊचे – भोः कान्त ! मम प्रसवसमयो वर्तते । तत् विचिन्त्यतां किमपि निरुपद्रवं स्थानं येन तत्र अहम् अण्डकमोक्षणं करोमि ।

Once, there lived a pair of Tittibha birds one seashore. The female Tittibha birds was pregnant and was about to lay eggs in a short span. When the time to lay eggs was nearing. She asked her husband to look for a safer place to lay her eggs, she said, “My dear, the time to lay eggs is nearing, so why don’t you look for a safer place to lay the eggs.”

ఒకానొకప్పుడు సముద్ర తీరమునందు ఒక టిట్టిభ పక్షుల జంట నివశించు చున్నవి. ఆడ టిట్టిభ పక్షి గర్భంతో ఉంది. అది కొద్ది సమయంలో గుడ్లు పెట్టుటకు వచ్చినది. గుడ్లు పెట్టు సమయం రాగానే తన భర్తను గుడ్లు పెట్టుటకు అనువైన సురక్షితమైన ప్రదేశం చూడమని ఈ విధంగా చెప్పెను. “ప్రియా, గుడ్లు పెట్టు సమయం ఆసన్నమగుచున్నది. గుడ్లు పెట్టుటకు సురక్షిత ప్రదేశాన్ని నీవు ఎందుకు చూడకూడదు?”

टिट्टिभः प्राह भद्रे ! रम्योऽयं समुद्रप्रदेशः । तत् अत्रैव प्रसवः कार्यः । सा प्राह- अत्र पूर्णिमादिने समुद्रवेला चरति । सा मत्तगजेन्द्रानपि समाकर्षति । तत् दूरं अन्यत्र किञ्चित् स्थानं अन्विष्यताम् ।

The male Tittibha bird replied “My dear, this seashore is a beautiful place. So, please lay your eggs here itself .” She didn’t agree and said, “On the full moon night, the waves are so high that they can drag away an elephant, its much better to get away from here.”

మగ టిట్టిభ పక్షి “నా ప్రియా ! ఈ సముద్రతీరం చాలా అందమైన ప్రదేశం. కావున నీవు దయచేసి ఇక్కడే గుడ్లు పెట్టు.” అని ఆడ టిట్టిభ పక్షితో చెప్పెను. అది విన్న ఆడ పక్షి మగ పక్షితో ఇట్లు చెప్పెను. “పౌర్ణమి రోజు రాత్రి సముద్రపు అలలు చాలా ఎత్తుగా వచ్చును. అవి ఏనుగును సైతం లోపలకు లాగివేయగలవు. అందువలన గుడ్లను వేరొక చోట పెట్టడం మంచిది.”

तच्छ्रुत्वा विहस्य टिट्टिभ आह – भद्रे । का मात्रा समुद्रस्य यो मम दूषयिष्यति प्रसूतिम् । तस्मात् विश्रब्धा अत्रैव गर्भं मुञ्च ।

But the male Tittibha bird said, “What you told is true, but the sea doesn’t have the power to destroy my children. So, don’t fear unnecessarily and lay the eggs here itself.

కాని మగ టిట్టిభ పక్షి, “నీవు చెప్పింది నిజం, కానీ ఆ సముద్రమునకు పిల్లలను నాశనం చేయుశక్తి లేదు. అందువలన అనవసరపు భయాలకు పోక ఇక్కడే గుడ్లు పెట్టు.” అని చెప్పినది.

तच्छ्रुत्वा समुद्रः चिन्तयामास – अहो गर्वः पक्षिकीटस्यास्य । तत् मया अस्य प्रमाणं कुतूहलात् अपि द्रष्टव्यम् । किं मम एषः अण्डापहारे कृते करिष्यति ! इति चिन्तयित्वा स्थितः ।

The sea heard the conversation and thought to himself, “How could these small birds think so less of me? I will steal their eggs and see what these birds can do about it.”

ఈ పక్షుల మధ్య జరిగిన సంభాషణ అంతయు సముద్రము విని తనకు తాను “ఈ చిన్న పక్షులు నా గురించి ఎంత తక్కువగా మాట్లాడుతున్నాయి. నేను వాటి గుడ్లను దొంగిలించెదను. దీని గురించి అప్పుడు ఆ పక్షులు ఏమి చేసెదవో చూచెదను.” అని ఆలోచించెను.

अथ प्रसवानन्तरं प्राणयात्रार्थं गतायां टिट्टिभ्यां समुद्रः वेलाव्याजेन अण्डानि अपजहार । अथ आयाता सा टिट्टिभी प्रसवस्थानं शून्यमवलोक्य विलपन्ती टिट्टिभमूचे भो मूर्ख कथितं खलु मया ते यत् समुद्रवेलया अण्डानां विनाशो भविष्यति तत् दूरतरं व्रजावः । परं मूढतया अहंकारमाश्रित्य मम वचनं न करोषि ।

Then the female bird layed the eggs and went in search of food. Then sea with the name of waves stole the eggs. The birds returned to their nest and find their nest empty. The female Tittibha bird started crying and blamed male Tittibha bird saying “I told you that the eggs will get destroyed because of the waves but you didn’t hear me. Because of your foolishness we lost our children.”

అప్పుడు ఆడ పక్షి గుడ్లను పెట్టి ఆహారం కోసం వెళ్ళెను. అప్పుడు సముద్రము అలల ద్వారా ఆ గుడ్లను దొంగిలించెను. పక్షులు తమ గూటికి తిరిగి రాగా వాటికి వాటి గూడు ఖాళీగా కన్పించెను. అప్పుడు ఆడ టిట్టిభ పక్షి ఏడుపు ప్రారంభిస్తూ మగ టిట్టిభ పక్షిని తిడుతూ “నేను సముద్రము అలల వలన గుడ్లు నాశనమవుతాయని నీకు చెప్పాను. కానీ నీవు నేను చెప్పినది వినలేదు. నీ ముర్ఖత్వం కారణంగా మనం మన పిల్లలను పోగొట్టుకున్నాము.” అని అన్నది.

तच्छ्रुत्वा टिट्टिभ आह – भद्रे ! किं मां सम्भावयसि । तत्पश्य मे बुद्धिप्रभावं यावदेनं दुष्टसमुद्रं स्वचञ्च्वा शोषयामि । टिट्टिभ्याह- अहो करते समुद्रेण सह विग्रहः । तन्न युक्तमस्योपरि कोपं कर्तुम् ।

The male Tittibha bird with its stupidity said, “Dear, don’t worry. I will prove to you how brilliant I am, I will dry the sea and force it to Tetum our eggs. “The female advised the male that its not good to have grudges with the sea.

మగ టిట్టిభ పక్షి మూర్ఖత్వంగా “ప్రియా బాధపడకు. నేను ఎంతటి తెలివిగల వాడినో నిరూపించుకుంటా. నేను ఈ సముద్రాన్ని ఎండగడతాను. గుడ్లను తిరిగి ఇవ్వమని బలవంతం చేస్తాను.” అని ఆడ పక్షితో చెప్పెను. అప్పుడు ఆ ఆడ పక్షి సముద్రంతో పగ మంచిది కాదు అని సలహానిచ్చెను.

टिट्टिभ आह – प्रिये ! मा मैवं वद । येषां उत्साहशक्तिः भवति ते स्वल्पा अपि गुरुन्विक्रमन्ते । तदनया चञ्च्वा अस्य सकलं तोयं शुष्कस्थलतां नयामि ।

The male Tittibha bird explained, “Even small beings can win over the strongest if they are enthusiastic. So, plan to dry up the sea by sucking its water with my beak.”

“చిన్న చిన్న జీవులైనా ఔత్సాహికులైతే ఎంతటి బలవంతమైన, శక్తివంతమైన వాటిని కూడా గెలవగలవు.” అని మగ పక్షి ఆడ పక్షికి వివరించెను. అందువలన నేను సముద్రాన్ని ఎండగట్టే ప్రణాళిక వేశాను. నేను నా ముక్కుతో సముద్రపు నీటిని చప్పరించి నేను దాన్ని. ఎండగడతాను అని మగ పక్షి ఆడ పక్షితో చెప్పెను.

टिट्टिभ्याह – भोः कान्त ! अत्र जाह्नवी नवनदीशतानि गृहीत्वा नित्यमेव प्रविशति तथा सिन्धुश्च । तत्कथं त्वमष्टादशनदीशतैः पूर्यमाणं तं विप्रुषवाहिन्या चञ्च्वा शोषयिष्यसि !

The wife argued, “How can you suck the sea, when the river Ganga, Sindhu with other hundreds of rivers flow into it everyday, when you can carry only one drop with your beak ? There is no good in even thinking about this.”

“నీవు సముద్రాన్ని ఎలా చప్పరిస్తావు ? గంగా, సింధు, ఇంకా వందలకొలది నదులు దీనిలో ప్రతిరోజూ కలుస్తున్నాయి. నీ ముక్కుతో కనీసం ఒక్క నీటి చుక్కనైనా తీసుకురాగలవా ? దీని గురించి ఇలా ఆలోచించటం మంచిది కాదు.” అని ఆడ పక్షి మగ పక్షితో వాదించినది.

क्रिमश्रेध्देयेनोत्तेन । टिट्टिभ आह – प्रिये ।

1. अनिर्वेदः श्रियो मूलं चचुर्ये लोहसंनिभा ।
अहोरात्राणि दीर्घाणि समुद्रः किं न शुष्यति ॥

Then the male Tittibha bird replied, “Dear, we have to work without getting upset. My beak is as strong as iron. I will work day and night untill the sea dries up”.

అప్పుడు మగ టిట్టిభ పక్షి “ప్రియా మనం నిరుత్సాహపడకుండా జాగరూకులమై ఉండాలి, మెలుకువగా ఉండాలి. నా ముక్కు ఇనుములా దృఢంగా ఉంటుంది. నేను రాత్రింబవళ్ళు సముద్రం ఎండిపోయేదాకా పనిచేస్తాను.” అని ఆడపక్షికి సమాధాన మిచ్చెను.

टिट्टभ्याह – यदि त्वयावश्यं समुद्रेण सह विग्रहानुष्ठानं कार्यं तदन्यानपि विहङ्गमानाहूय सुहृज्जनसहित एवं समाचार । उक्तञ्च –

2. बहूनामप्यसाराणां समवायो हि दुर्जयः ।
तृणैरावेष्ट्यते रज्जुर्येन नागोऽपि बद्ध्यते ॥
टिट्टिभ आह – भद्रे ! एवं भवतु । सुहृद्वर्गसमुदायेन सह समुद्रं शोषयिष्यामि ।

The wife understood its difficult to convince him So, she told him to gather the other birds, and do this work. When many beaks do the work its impossible to loose, just like, dried grass is used to make a rope which can capture an elephant. Then the male Tittibha bird agreed to do this with the help of his friends.

అతనిని నమ్మించడం కష్టమని భార్యకు అర్థమైనది. అందువలన ఆమె ఇతర పక్షులను పోగు చేసి వాటితో ఈ పని చేయించమని చెప్పెను. ఏ విధంగా బలహీనమైన ఎండుగడ్డిని తాడుగా తయారు చేసి, బలవంతమైన ఏనుగును బంధించవచ్చునో అదే విధంగా పక్షులన్నీ కలసి సముద్రాన్ని ఎండ గట్టవచ్చునని సలహానిచ్చెను. మగ టిట్టిభ పక్షి ఇతర పక్షుల సహాయంతో ఆ పని చేయుటకు అంగీకరించినది.

इति निश्चित्य बकसारसमयूरादीन् समाहूय प्रोवाच – भोः ! पराभूतोऽहं समुद्रेण अण्डकापहारेण । तत् चिन्त्यतां अस्य शोषणोपायः ।

Then the male bird called all the birds the swan, crane, pea-cock and other and said “Dear friends ! The sea stole my eggs and made us sad. So, lets dry him up and force him to return the eggs.

అప్పుడు మగ టిట్టిభ పక్షి బాతు, కొంగ, నెమలి మొదలగు అన్ని రకాల పక్షులను పిలచి “ప్రియమైన మిత్రులారా ! సముద్రము మా గుడ్లను దొంగలించి మమ్ములను దుఃఖపరిచినది. అందువలన మనం సముద్రాన్ని ఎండగట్టి తిరిగి గుడ్లను ఇవ్వమని అడుగుదాం.” అని చెప్పినది.

ते सम्मन्त्र्य प्रोचुः – अशक्ता वयं समुद्रशोषणे । तत्किं वृथा प्रयासेन । अस्माकं स्वामी वैनतेयोऽस्ति । तस्मै सर्वमेतत् परिभवस्थांनं निवेद्यतां येन जातिपरिभवकुपितो वैरानृण्यं गच्छति । तत् यामः वैनतेयसकाशं यतः असौ अस्माकं स्वामी । तथानुष्ठिते सर्वे ते पक्षिणो विषण्णवदना बाष्पपूरितदृशो वैनतेयसकाशमासाद्य करुणस्वरेण फूत्कर्तुमारब्धाः – अहो ! अब्रह्मण्यम ब्रह्मण्यंम् । अधुना सदाचारस्य टिट्टिभस्य भवति नाथे सति समुद्रेणाण्डान्य पहृतानि । तत्प्रनष्टमधुना पक्षिकुलम् । अन्येऽपि स्वेच्छया समुद्रेण व्यापादिष्यन्ते ।

Everyone started discussing among themselves and disagreed unanimously that they were weak to do the task. So, the birds decided to go to their king Garuda, explain him that the sea brought sadness to the birds and let him take the revenge. All the birds explained to their king sorrow fully. “O king! Protect (save) us. Even we have god-like king like you, the sea stole our eggs. Now, the sea at his will, will shatter the other birds also. All the birds will meat their end.

ప్రతి ఒక్కరూ వారిలో వారు చర్చించుకుని ఏకగ్రీవంగా ఈ పని చేయుటకు అందరూ బలహీనమైనవారు కాబట్టి తిరస్కరించిరి. అందుకని పక్షులన్నీ తమ రాజు గారైన గరుడ పక్షి వద్దకు వెళ్ళి సముద్రము తమను ఏ విధంగా విచారించేలా చేసినదో చెప్ప నిశ్చయించుకున్నవి. అంతేగాక ప్రతీకారం తీర్చుకొనదలచినవి. పక్షులన్నీ ఏడుస్తూ తమ రాజుగారికి జరిగినది వివరించసాగినవి. “ఓ రాజా మమ్మల్ని రక్షించు. నీ వంటి దేవుడు రాజుగా మాకు ఉన్ననూ సముద్రం మా గుడ్లను దొంగిలించెను. సముద్రము ఇప్పుడు ఇతర పక్షులను కూడా స్వేచ్ఛగా నాశనం చేయగలదు. పక్షులన్నీ నాశనమవుతాయి.”

अथैवं गरुडः समाकर्ण्य तद्दुःखदुःखितः कोपाविष्टश्च व्यचिन्तयत् – अहो ! सत्यमुक्तमेतैः पक्षिभिः । तदद्य गत्वा तं समुद्रं शोषयामः । एवं चिन्तयतः तस्य विष्णुदूतः समागत्याह – भो गरुत्मन् ! भगवता नारायणेन अहं तव पार्श्वे प्रेषितः । देवकार्याय भगवान् अमरावत्यां यास्यतीति । तत्सत्वरमागम्याम् ।

Listening to the birds, he said “the birds are telling the truth. I will go right now and dry the sea. While Garuda was thinking this way, a messenger from lord Vishnu approached Garuda and said ’O Garuda! Lord Vishnu sent me to you. He is going to Amaravathi on a work and he needs your assistance.

పక్షులు చెప్పిన మాటలు విని “పక్షులన్నీ నిజం చెబుతున్నాయి. నేను ఇప్పుడే వెళ్ళి సముద్రాన్ని ఎండగడతాను.” అని పక్షులతో చెప్పెను. ఈ విధంగా ఆలోచిస్తూ . ఉండగా విష్ణు భగవంతుని వద్ద నుండి ఒక దూత వచ్చి “ఓ గరుడా ! విష్ణు భగవానుడు నన్ను నీ వద్దకు పంపెను. ఆయన పనిపై అమరావతి వెళ్ళుచున్నాడు. ఆయనకు నీ సేవలు అవసరం.” అని చెప్పెను.

तच्छ्रुत्वा गरुडः साभिमानं प्राह भो दूत । किं मया कुभृत्येन भगवान्करिष्यति । तद्गत्वा तं वदं यदन्यो भृत्यो वाहनायास्मत्स्थाने क्रियताम् । मदीयो नमस्कारो वाच्यो भगवतः ।

दूत आह – भो वैनतेय कदाचिदपि भगवन्तं प्रति त्वया नैतदभिहितम् । तत्कथय किं ते भगवता अपमानस्थानं कृतम् । गरुड आह – भगवदाश्रयभूतेन समुद्रेण अस्मट्टिट्टिभाण्डानि अपहृतानि । तद्यदि निग्रहं न करोति तदहं भगवतो न भृत्य इत्येष निश्चयः त्वयाः वाच्यः ।

Garuda explained to messenger that he can’t serve his master at this time, “I am such a L. .imon servant to the Lord for him to need me. The sea which is the resting place of Lord, has swallowed the eggs of these Tittibha birds. I refuse to serve him if he doesn’t force the sea to return the eggs please let him know of it.”

అప్పుడు గరుడపక్షి దూతతో ఈ సమయంలో తన యజమానికి సేవచేయలేనని చెప్పెను. “నేను సాధారణ సేవకుడను నా యజమానికి. ఆయనకు నా అవసరం ఉన్నది. ఆయన విశ్రాంతి తీసుకునే సముద్రం ఈ టిట్టిభ పక్షుల గుడ్లను మ్రింగినది. ఆ గుడ్లను తిరిగి ఇప్పించకపోయినట్లయితే నేను ఆయనకు సేవలు చేయను. దయచేసి ఆయనను ఇది గ్రహించమని” చెప్పెను.

अथ दूतमुखेन प्रणयकुपितं वैनतेयं विज्ञाय भगवान् चिन्तयामास अहो ! स्थाने कोपो वैनतेयस्य । तत्स्वयमेव गत्वा सम्मानपुरः सरं तमानयामि ।

इत्येवं सम्प्रधार्य रुक्मपुरे वैनतेयसकाशं सत्वरमगमत् । वैनतेयोऽपि गृहागतं भगवन्तमवलोक्य त्रपाधोमुखः प्रणम्योवाच भगवन् ! त्वदाश्रयोन्मत्तेन समुद्रेण मम भृत्यास्याण्डान्यपहृत्य ममापमानो विहितः । परं भगवल्लज्जया मया विलम्बितम् । नो चेदेनमहं स्थलान्तरमद्यैव नयामि ।

तच्छ्रुत्वा भगवानाह – भो वैनतेय ! सत्यमभिहितं भवता । तदागच्छ येनाण्डानि समुद्रादादाय टिट्टिभं सम्भावयावः । अमरावतीं च गच्छावः ।

The Lord came to know that Garuda is angry and thought, “I can understand Garuda’s anger and I must pacify him and being him hear with respect”.

So, lord went to the Garuda’s place, Garuda bowed to him and explained “O Lord! The sea which is your resting place has swallowed the eggs of my humble servants. It’s out of respect I haven’t taken any step of revenge Lord Vishnu considered his plea, “Come with me Garuda you’re saying the truth, let us take back the eggs from sea and return to the birds. After that we will leave to Amaravathi as I need your assistance.

అప్పుడు ప్రభువు గరుడుపక్షి కోపముతో నున్నదని తెలిసికొని ఈ విధంగా ఆలోచించెను. “నేను గరుడ కోపాన్ని అర్థం చేసుకోగలను మరియు గరుడను శాంతింపజేసి తగు మర్యాదగా నడుచుకుందును.” అందున ప్రభువు విష్ణువు గరుడ వద్దకు వెళ్ళెను. గరుడను వినయంగా వంగి నమస్కరించి, “ఓ ప్రభూ ! నీవు విశ్రాంతి తీసుకునే సముద్రము నా వినయవిధేయులైన సేవకుల గుడ్లను మ్రింగివేయుచున్నది. మీ మర్యాదకు వ్యతిరేకంగా నేను ఎటువంటి ప్రతీకార నిర్ణయాలను తీసుకొనలేదు”. అని చెప్పెను. అప్పుడు విష్ణు భగవానుడు “గరుడా నాతో రా ! నీవు చెప్పేది నిజం. సముద్రం నుండి మనం గుడ్లను వెనుకకు తీసుకుందాం. వాటిని ఆ పక్షులకు తిరిగి ఇచ్చేద్దాం. తదుపరి మనం అమరావతికి వెళ్ళాలి. నాకు నీ సహాయం కావాలి.” అని చెప్పెను.

तथानुष्ठिते समुद्रो भगवता निर्भर्त्स्य आग्रेयं शरं सन्धायाभिहितः – भो दुरात्मन् ! दीयन्तां टिट्टिभाण्डानि । नो चेत्स्थलतां त्वां नयामि ।

They all went to sea where Lord Vishnu waved the sea “O sea, you’re so wicked return the eggs of Tittibha birds or dare to face my anger”.

వారంతా కలిసి సముద్రం వద్దకు వెళ్ళారు. విష్ణువు సముద్రంతో “ఓ సముద్రుడా ! నీవు గుడ్లను తిరిగి టిట్టిభ పక్షులకు ఇచ్చేయి. లేదంటే నా కోపాన్ని ఎదుర్కోనాల్సి వస్తుంది” అని చెప్పెను.

ततः समुद्रेण सभयेन टिट्टिभाण्डानि तानि प्रदत्तानि । टिट्टिभेनापि भार्यायै समर्पितानि ।

The sea got frightened from the warning of Lord and returned the eggs at once and apologised. Then the male Tittibha birds returned the eggs to his wife.

సముద్రము మహావిష్ణువు హెచ్చరికకు భయపడి గుడ్లను తిరిగి ఇచ్చి వేసి క్షమాపణలు కోరినది. అప్పుడు మగ టిట్టిభ పక్షి గుడ్లను తీసుకుని తన భార్య వద్దకు

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 2nd Lesson वीरवनिता कीर्तिसेना Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 2nd Lesson वीरवनिता कीर्तिसेना

निबन्धप्रश्नौ (Essay Questions) (వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
कीर्तिसेनायाः वीरतां सोदाहरणं विशदीकुरुत ।

प्रश्न 2.
कीर्तिसेनायाः बुद्धिवलं मनोधैर्यञ्च उद्दिस्य पाठ्यांशानुगुणं विवृणुत ?
उत्तर:
The story “वीरवनिता कीर्तिसेना” was taken from “संस्कुत गध्यावलि” which was written by Sri. P.V Kane.

In the city Pataliputra a merchant named Dhanapalitha had a daughter Keerthisena. He made the wedding of his daughter with the merchant Devasena. Even though, Keerthisena was looked after carefully by her husband. She was tortured by her cruel mother-in-law. After some days, Devasena went abroad to earn more money. When Devasena left the house, his mother had started to torture her daughter-in-law Keerthisena in so many ways. Finally she planned to kill Keerthisena.

But, Keerthisena with her bravery escaped from that and reached a forest. There she encountered the thieves gang. With fear, she was hidden behind a tree. At midnight, Keerthisena saw a vampire with its kids. The kids were very hungry and asked it for food. The vampired gave assurance for the food with the death of the king Vasudatta. By hearding the news the kids were very happy and they had a doubt, how could the kind survive ? The vampire replied and cleared the doubt of its children by telling the remdiy for survival of the king and left from that place.

After listening all that, Keerthisena the next day went to meet the king and met the king. Keerthisena did as the vampire said and made him healthy. For doing this the king offered the kingdom of his own for Keerthisena. But she refused and said, “After some time I will ask you for what ever I want. Then, you can give me.” For some days she stayed in the kingdom itself.

After some days, Devasena returned to his city the money he earned. Keerthisena felt very happy to meet her husband after many days. Devasena was very anxious to know the reason behind Keerthisena’s dressing as doctor. He praised his wife for what she had done. The king also told that Keerthisena is my sister gifted by God and happily gifted the couple with half of his kingdom. In this way her bravery, intilligence Keerthisena over came her mother-in-law’s torture and lived happily.

వీరవనితా కీర్తిసేన “वीरवनिता कीर्तिसेना” అను కథ సంస్కృత గద్యావళి “संस्कुत गध्यावलि” నుండి తీసుకొనబడినది. దీనిని శ్రీ P.V. కాణేగారు. రచించిరి.

పాటలీపుత్రనగరమునందు ధనపాలిత అను ఒక వర్తకుడు కలడు. అతనికి కీర్తిసేన అను ఒక కుమార్తె కలదు. అతడు కీర్తిసేనను దేవసేన అను వర్తకునకిచ్చి వివాహము చేసెను. దేవసేన తనను బాగా చూచుకుంటున్నప్పటికీ కౄర స్వభావంగల అత్తగారి చేత పీడించబడినది. కొద్ది ఇంకా ఎక్కువ డబ్బు సంపాదించాలని విదేశాలకు వెళ్ళెను.

దేవసేన విదేశాలకు ఇల్లు వదలి వెళ్లినప్పటి నుండి అతని తల్లి ఎన్నో విధాలుగా కోడలు కీర్తిసేనను పీడించసాగెను. చివరకు ఆమె కీర్తిసేనను చంపుటకు ప్రణాళిక సిద్ధము చేసెను.

కానీ కీర్తిసేన తన ధైర్యముతో దాని నుండి తప్పించుకుని ఒక అడవికి చేరెను. అక్కడ ఆమెకు దొంగల గుంపు ఎదురుపడినది. ఆమె భయంతో ఒక చెట్టు వెనుక దాగినది. అర్ధరాత్రి సమయాన కీర్తిసేన ఒక భూతం మరియు దాని పిల్లలను చూచినది. భూతం పిల్లలు చాలా ఆకలిగా ఉండి, ఆహారం అడిగినవి. రాజుగారు వాసుదత్త చావబోతున్నారు అప్పుడు మనం తినవచ్చు, అని భూతం వారికి భరోసా (హామీ ఇచ్చినది. ఈ వార్త విన్న పిల్ల భూతాలు చాలా సంతోషించినవి. వారికి రాజుని ఎలా బ్రతికించవచ్చు అన్న సందేహం కల్గినది.

ఆ భూతం తన పిల్లలకు రాజును ఎలా బ్రతికించవచ్చో సమాధానం చెప్పి ఆ ప్రదేశం నుండి వెళ్ళిపోయెను. అదంతయూ విన్న తర్వాత కీర్తిసేన మరుసటి రోజున రాజును కలవాలని అనుకొని అట్లే కలసినది. భూతం చెప్పినట్లుగా కీర్తిసేన చేసి రాజును పూర్తి ఆరోగ్యవంతునిగా తీర్చిదిద్దినది. దీనికిగాను రాజు కీర్తిసేనకు తన రాజ్యాన్ని బహుమతిగా ఇవ్వజూపెను. కానీ కీర్తిసేన దానిని తిరస్కరించి “కొంత కాలం (సమయం) తర్వాత నాకేమికావాలో నేను అడుగుతాను, అప్పుడు మీరు నాకు ఇవ్వగలరు.” అని రాజుగారితో చెప్పెను. అక్కడే ఆమె కొన్ని రోజులు బస చేసెను.

కొన్ని రోజుల తర్వాత దేవసేన తను సంపాదించిన డబ్బుతో నగరమునకు తిరిగివచ్చెను. చాలా రోజుల తర్వాత తన భర్తను కలసినందుకు కీర్తిసేన చాలా సంతోషించెను. దేవసేన కీర్తిసేన వైద్యుని దుస్తులలో ఉండుటకు గల కారణము తెలిసికొనుటకు చాలా ఆతురతగా ఉండెను. ఆమె చేసిన పనికి అతడు ఆమెను ప్రశంసించెను. రాజుగారు కూడా కీర్తిసేన నాకు భగవంతుడిచ్చిన సోదరి అని చెప్పి దంపతులకు తన సగం రాజ్యాన్ని కానుకగా ఇచ్చెను. ఈ విధంగా తన ధైర్యముతో, తెలివితేటలతో కీర్తిసేన తన అత్తగారి పీడనుండి బయటపడి చాలా సంతోషంగా జీవించుచుండెను.

लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
वणिजो धनपालितस्य का बभूव ?
उत्तर:
वणिजो धनपालितस्य कीर्तिसेमाभिधाना लावण्यवती कन्या बभूव ।

प्रश्न 2.
कीर्तिसेना कतं गुहे अवसत् ।
उत्तर:
कीर्तिसेना भर्तुः बहुमता तेन च भृशं लालिताऽपि कलहशीलया, श्वश्वा पीड्यमाना सर्पाकुले श्रीखण्डवन् इव गृहे अवसत् ।

प्रश्न 3.
वलभीतः गृहमागते भर्तुः कीर्तिसेना किमुक्तवती ?
उत्तर:
वलभीतः गृहमागते भर्तुः कीर्तिसेना “नाथ, त्वयि याते मां श्वश्रूः निरन्तरं भर्त्सयिष्यत” इति ।

प्रश्न 4.
कीर्तिसेना किमर्थं भूकुहरान्तरे रजनीम् अगमयत् ?
उत्तर:
कीर्तिसेना सार्थे चैरैर्निः शेषतां नीते स्तेनभयवित्रस्ता भूकुंहरान्तरे रजनीम् अगमयत् ।

एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
पाटलिपुत्रं नाम नगरं कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
पाटलिपुत्रं नाम नगरं मगधेषु अस्ति ।

प्रश्न 2.
धनपालितः कीर्तिसेनां कस्मै ददौ ?
उत्तर:
धनपालितः कीर्तिसेनां देवसेनाय नाम वणिजे ददौ ।

प्रश्न 3.
“मां श्वश्रूर्निरन्तरं भर्त्सयिष्यत” इति कस्याः उक्तिः ?
उत्तर:
“मां श्वश्रूर्निरन्तरं भर्त्सयिष्यत” इति कीर्तिसेनायाः उक्तिः ।

प्रश्न 4.
व्याधिमुक्तो वसुदत्तः कीर्तिसेनायै किं दातुमैच्छत् ?
उत्तर:
व्याधिमुक्तो वसुदत्तः कीर्तिसेनायै अश्वरत्नाढ्यं स्वं राज्यं दातुमैच्छत् ।

सन्दर्भवाक्यानि (Annotations) (సందర్భవాక్యాలు)

प्रश्न 1.
एषा वैद्यवेषं विधाय मह्यं जीवितं व्यतरत् ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वक्यमिदं पि.वि. काणे पण्डितेन विरचितात् संस्कृतगद्यावलिः इति ग्रन्थात् ‘वीरवनिता कीर्तिसेना’ इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – राजा वृत्तान्तं सर्वं ज्ञात्वा देवसेनं प्रति वाक्यमिदं जगाद ।

भावः – वैद्यरूपेण आगत्य तव पत्नी मम जीवनं पुनः मां दत्तवती ।

प्रश्न 2.
नित्यरुदिते दुर्भगे मङ्गलेोज्झिते कि चिरं रोदिषि ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वक्यमिदं पि.वि. काणे पण्डितेन विरचितात् संस्कृतगद्यावलिः इति ग्रन्थात् ‘वीरवनिता कीर्तिसेना’ इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – कीर्तिसेनायाः श्वश्रूः तां प्रति कोपं प्रदर्शयन् एवं अवदत् ।

भावः – नित्यरुदिते, अदृष्टहीने, अमङ्गलरूपिणी बहुकालात् रोदनकार्यं किं करोषि ।

प्रश्न 3.
अयं ते बाष्पमोक्षस्तव पितुः कृतेऽस्तु मम पुत्रश्चिरं जीवत्विति ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वक्यमिदं पि.वि. काणे पण्डितेन विरचितात् संस्कृतगद्यावलिः इति ग्रन्थात् ‘वीरवनिता कीर्तिसेना’ इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – कीर्तिसेनायाः श्वश्रूः तां प्रति कोपं प्रदर्शयन् एवं अवदत् ।

भावः – एषु अश्रूणि तव पितरं प्रति मुञ्चन्तु यतः मम पुत्रः सजीवं अस्ति ।

प्रश्न 4.
मनो हि प्रत्यासन्नायां शुभप्राप्तौ पूर्वं प्रसीदति ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वक्यमिदं पि.वि. काणे पण्डितेन विरचितात् संस्कृतगद्यावलिः इति ग्रन्थात् ‘वीरवनिता कीर्तिसेना’ इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – आर्योक्तया सूक्तिः कविना पाठ्यभागे सूचिता ।

भावः – अचिराकाले एव ते शुभं भविष्यतीति प्रथमं मनः एव सूचयति ।

व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము)

1. सन्धयः

1. कीर्तिसेनाभिधाना = कीर्तिसेना + अभिधाना – सवर्णदीर्घसन्धिः
2. मङ्गलोज्झिते = मङ्गल + उज्झिते – गुणसन्धिः
3. इत्युक्त्वा = इति + उक्त्वा – यणादेशसन्धिः
4. पूर्णेन्दु = पूर्ण + इन्दुः – गुणसन्धिः
5. गृहणेति = गृहण + इति – गुणसन्धिः
6. करिष्यामिति = करिष्यामि + इति – सवर्णदीर्घसन्धिः
7. तेनैव = तेन + एव – वृद्धिसन्धिः
8. अचिरेणैव = अचिरेण + एव – वृद्धिसन्धिः
9. घृताभ्यक्तः = घृत + अभ्यक्तः – सवर्णदीर्घसन्धिः

2. कठिनशब्दार्थाः

1. कुरङ्गाक्षीम् = मृगसदृशे नेत्रे यस्याः ताम्
2. भृशम् = अतिशयेन
3. श्रीखण्डवनम् = चन्दनवनम्
4. वेश्म = गृहम्
5. भर्त्स्ययिष्यत = अनिन्दयत्
6. आमन्त्र्य = सम्बोध्य
7. नताननाम् = अवनतशिरस्काम्
8. वाक्सायकैः = वाग्रूपैः बाणैः
9. असकृत् = पुनः पुनः, पौनः पुन्येन
10. शरावकः = मृण्मयं पात्रम्
11. चखान = खननमकरोत्
12. अभिप्रतस्थे = समीपं गता, निकटं प्रस्थिता
13. श्रमखिन्नाम् = श्रमेन खेदमनुभूताम्
14. निशीथे = निशायाम्, रात्रिकाले
15. दस्युभ्यः = शत्रुभ्यः
16. कर्णविवरम् = कर्णदोषः, कर्णकुहरम्, कर्णबिलम्, कर्णरन्ध्रकम्, कर्णछिद्रम्
17. शतपदी = कर्णकीट:
18. उपलिप्तम् = विहितं लेपनम्
19. तूर्णम् = शीघ्रम्
20. उडुपतिमिव = चन्द्रमिव
21. घृताभ्यक्तः = घृतेन अभिलिप्तशिरस्कः
22. सन्तप्तपायसैः = अत्युष्णेन जलेन

संस्कृतभाषाकौशलम्

चतुर्थीविभक्तिः

पण्डिताय (पण्डितः) – अग्रहारं
ब्राह्मणभ्यां (ब्राह्मणौ) – गाः
पौरेभ्यः (पौराः) – सुवर्णमुद्राः
कवये (कविः) – स्वर्णकङ्कणम्
कविभ्यां – मौक्तिकहारौ
कविभ्यः – ग्रामान्
गुरवे (गुरुः) – गुरुदक्षिणाम्
गुरुभ्यां – अर्घ्यं पाद्यं च
गुरुभ्यः – फलानि
गवे (गौः) – तृणम्
महाराजः – गोभ्याम् – शालिधान्यम् – यच्छति
गोभ्यः – व्रीहिधान्यम्
सेविकायै (सेविका) – वेतनम्
सेविकाभ्याम् – भृतिम्
सेविकाभ्य: प् – धनम्
वध्वै (वधूः ) – आभरणं
वधूभ्यां – कुण्डलानि
वधूभ्यः – मङ्गलवस्त्राणि
दम्पतिभ्यां (दम्पती) – उपायनानि
मित्राय (मित्रम) – ताम्बूलम्
मित्राभ्यां – बहुमानानि
मित्रेभ्यः – सामान्तराज्यानि

मञ्जूषायां प्रदतैः पदैः वाक्यानि लिखत ।
महाराजः कस्मै किं यच्छति ?

1. महाराजः पण्डिताय अग्रहारं यच्छति ।
2. …………… ……………. ……………… ………………. ।
3. …………… ……………. ……………… ………………. ।
4. …………… ……………. ……………… ………………. ।
5. …………… ……………. ……………… ………………. ।
6. …………… ……………. ……………… ………………. ।
7. …………… ……………. ……………… ………………. ।
8. …………… ……………. ……………… ………………. ।
9. …………… ……………. ……………… ………………. ।
10. …………… ……………. ……………… ………………. ।
उत्तर:
1. महाराजः पण्डिताय अग्रहारं यच्छति ।
2. महाराजः ब्रह्मणाभ्यां गाः यच्छति ।
3. महाराजः पौरेभ्यः सुवर्णमुद्राः यच्छति ।
4. महाराजः स्वर्णकङ्कणम् यच्छति ।
5. महाराजः गुरवे गुरुदक्षिणम् यच्छति ।
6. महाराजः गवे तृणम् यच्छति ।
7. महाराजः सेविकयौ वेतनम् यच्छति ।
8. महाराजः वध्वै आभरणं यच्छति ।
9. महाराजः दम्पतिभ्यां उपयनानि यच्छति ।
10. महाराजः मित्राय ताम्बूलम् यच्छति ।

गृहिणी श्वशुराय (श्वशुरः – Father in law – మావయ్య) औषधं यच्छति ।
श्वश्र्वै (श्वश्रूः – Mother in law – అత్తయ్య ) कषायम्
पतये (पति – Husband – భర్త ) चायपेयम्
देवराय (देवरः – Husband brother – మరిది) काफीपेयम्
ननान्द्रे (ननान्दा: – Sister in law – ఆడపడుచు) यवागूं
मातुलाय (मातुलः – Uncle – మావయ్య) शीतलपेयम्
मातुलान्यै (मातुलानी – Aunt – అత్తయ్య ) जलम्
पितृव्याय (पितृव्यः – Father’s brother – పెదనాన్న ) फलम्
पुत्राय (पुत्रः – Son – కొడుకు) अल्पाहाराम्
पुत्र्यै (पुत्री: – Daughter – కూతురు ) पायसम्
पौत्राय (पौत्रः – Grand Son – మనవడు ) क्रीडनकम्
पौत्र्यै (पौत्रीः – Grand Daughter – మనవరాలు ) नूपुरम्

गृहिणी कस्मै कि यच्छति ?

1. गृहिणी श्वशुराय औषधं यच्छति ।
2. …………… ……………. ……………… ………………. ।
3. …………… ……………. ……………… ………………. ।
4. …………… ……………. ……………… ………………. ।
5. …………… ……………. ……………… ………………. ।
6. …………… ……………. ……………… ………………. ।
7. …………… ……………. ……………… ………………. ।
उत्तर:
1. गृहिणा श्वशुराय औषधं यच्छति ।
2. गृहिणी पतये चायपेयम् यच्छति ।
3. गृहिणी मातुलाय शीतलपेयम् यच्छति ।
4. गृहिणी पितृव्याय फलम् यच्छति ।
5. गृहिणी पुत्राय अल्पाहारम् यच्छति ।
6. गृहिणी पौत्राय क्रीडनकम यच्छति ।
7. गृहिणी पुत्र्यै पायसम यच्छति ।

‘नमः’ ‘स्वस्ति’ ‘स्वाहा’ इति पदानि उचित स्थाने लिखत ।
प्रश्न 1.
शिवाय नमः ।

प्रश्न 2.
रामाय ………………. ।
उत्तर:
नमः

प्रश्न 3.
सीतायै …………………. ।
उत्तर:
नमः

प्रश्न 4.
प्रजाभ्यः स्वस्ति ।

प्रश्न 5.
गोभ्यः ………………….. ।
उत्तर:
स्वस्ति

प्रश्न 6.
ब्राह्मणेभ्यः …………………. ।
उत्तर:
स्वस्ति

प्रश्न 7.
अग्नये स्वाहा ।

प्रश्न 8.
इन्द्राय ……………….. ।
उत्तर:
स्वाहा

प्रश्नवाचक शब्दः ‘किमर्थम्’

कोष्ठस्तेन पदेन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
छात्रः किमर्थं विद्याभ्यासं करोति ? (ज्ञानार्थम्)
उत्तर:
छात्रः ज्ञानार्थं विद्याभ्यासं करोति ।

प्रश्न 2.
वृद्धा किमर्थं भगवद्गीतां श्रृणोति ? …………….. (मोक्षार्थम्)
उत्तर:
वृद्धा मोक्षार्थम् भगवद्गीतां श्रृणोति ।

प्रश्न 3.
कविः किमर्थं काव्यं लिखति ? …………….. (धनार्थम्)
उत्तर:
कविः धनार्थम् काव्यं लिखति ।

प्रश्न 4.
बालकः किमर्थं योगाभ्यासं करोति ? …………….. । ( आरोग्यार्थम्)
उत्तर:
बालकः आरोग्यार्थम् योगाभ्यासं करोति ।

प्रश्न 5.
वधूः किमर्थं पाकं करोति ? …………….. । (भोजनार्थम्)
उत्तर:
वधूः भोजनार्थम पाकं करोति ।

वीरवनिता कीर्तिसेना Summary in Sanskrit

कवि परिचयः

“वीरवनिता कीर्तिसेना” इत्ययं पाठ्यांशः पि.वि. काणे पण्डितेन रचितात् संस्कृतगद्यावलिः इति ग्रन्थात् गृहीतः । बुहत्कथमज्जर्या कथामिमां पि.वि. काणे पण्डितः गद्यरूपेण अलिखत् । अयं महानुभावः 1880 तमे वर्षे मे मासस्य सप्तमदिनाङ्के स्वजनिं लेभे । श्रीमती गङ्गा – श्री वामन बापूजि काणे पुण्यदम्पत्योः पुत्रोऽयं संस्कृत आंग्ल- मराठी-हिन्दी इत्यादि । भाषासु निष्णातः आसीत् । अनेन आंग्लभाषया रचित: History of Dharmashastra इत्याख्यः ग्रन्थः अत्यन्तं प्रमाणिकः इति विश्वे सर्वत्र विद्वद्भिः घोषितः । अयं नैकेषां संस्कृतग्रन्थानां कृते आंग्लभाषया व्याख्यानं विरचितवान् एनं 1953 वर्षात् 1959 पर्यन्तं राज्यसभायां सदस्यत्वेन न्ययोजयत् ।

कथा सारांश

मगधराज्ये पाटलिपुत्रं नाम नगरम् आसीत् । तस्मिन् धनपालित नाम्नो वणिजः कीर्तिसेनाख्या दुहिता आसीत् । सः प्राप्तयौवनां तां देवसेननामम्ने वणिजे दत्वा विवाहम अकरोत् । विवाहानन्तरं देवसेनः द्रविणार्जनाय अन्यं देशम्प्रति गतः । अत्र गृहे मनस्विनी कीर्तिसेनां श्वश्रूः बहुधा पीडयति स्म । कदाचित् श्वश्रूः तां कस्मिंश्चन प्रकोष्ठे बबन्ध । किन्तु धीरा कीर्तिसेना खनित्रस्य सहायेन बिलं कृत्वा बहिरागत्य रात्रौ एकस्मिन् वने प्रविष्ठा । तत्र एकस्मिन् वृक्षस्य कोटरे स्थित्वा एकस्याः राक्षस्याः वचनानि श्रुत्वा प्रातः काले वैद्यवेषं धृत्वा तद्देशस्य राजानं रक्षितुम् अगच्छत् । अपिच राक्षसीवचनानुसारं सर्वविधोपायान् कृत्वा मृतप्रायं राजानम् अरक्षत् । देवसेनस्य तत्र आगमनानन्तरं स्वपुरुषवेषम् अपनीय राजानं रक्षितुं तथा कृतवतीति अवदत् । तत् श्रुत्वा राजा सन्तुष्टो भूत्वा इयं कीर्तिसेना मम धर्मभगिनी इति प्रकटीकृत्य ताभ्यां कीर्तिसेनादेवसेनाभ्याम् अर्धं राज्यम् , अयच्छत् । एवं क्लिष्टसमयेऽपि धैर्येण स्थित्वा कीर्तिसेना स्वजीवनं फलप्रदम् अकरोत् ।

वीरवनिता कीर्तिसेना Summary in English

Introduction

The story “वीरवनिता कीर्तिसेना” was taken from “संस्कृतगद्यावलिः” which was written by Sri. P.V. Kane. P.V. Kane had written this story which was explained in “बुहत्कथमज्जर्या”. This eminent personality was bom in 1880 to Sri Vaman Bapuji Kane and Smt. Ganga. He was proficient in Sanskrit, English, Marathi and Hindi. “History of Dharmashastra” which was written in English by Sri Kane was praised as the standard book by every poet. He transacted many Sanskrit books into English. The saying is true that “poet is crowned everywhere”. Sri. P.V. Kane was appointed as the Rajya Sabha member from 1953 to 1959 by Indian government.

Summary

There was a city named Pataliputra is Magadha kingdom. In the city, a merchant named Dhatiapalitha had a daughter Keerthisena. The charming Keerthisena was married to the merchant Devasena. After getting married, Devasena went abroad to earn money. But, at in law’s home, the mother – in – law Manaswini started torturing Keerthisena. One day, Keerthisena Was locked in a room.

But with her bravery, Keerthisena dug a tunnel and entered a forest. In that forest, through a vampire, Keerthisena got to know about their king who was going to be killed by an ear worm. So, dressed up as a doctor and saved the life of the king. When her husband returned, she confessed that she dressed up as a doctor just to save the life of the king. After knowing all this, the king felt very happy and declared Keerthisena as his legal sister and gifted half of his kingdom to Devasena and Keerthisena. With her bravery, Keerthisena turned her life of difficulties into a life of happiness.

वीरवनिता कीर्तिसेना Summary in Telugu

‘వీర వనితా కీర్తిసేనా’ అను కథ సంస్కృత గధ్యావళి(संस्कृतगद्यावलिः) నుండి తీసికొనబడినది. కవి శ్రీ P.V. కాణేగారు. ఈ కథ P.V. కాణేగారు బృహత్కథామజ్జర్యాంలో చెప్పబడినది. శ్రీ P.V. కాణేగారు. శ్రీ వామన బాపూజీ కాణే మరియు శ్రీమతి గంగ దంపతులకు 1880 లో జన్మించిరి. వీరు సంస్కృతము, ఆంగ్లము, మరాఠీ మరియు హిందీ భాషలలో ప్రావీణ్యతకలవారు. History of Dharmashastra (ధర్మశాస్త్ర చరిత్ర) అను వీరి ఆంగ్లభాషా గ్రంథము ప్రతి కవిచే పొగడబడి ప్రామాణికముగా ఉన్నది. వీరు ఎన్నో సంస్కృత పుస్తకాలను, గ్రంథాలను ఆంగ్లభాషలోనికి అనువదించారు. కవి సర్వత్రా పూజించబడును అనునది వీరి విషయంలో నిజము. శ్రీ P.V. కాణేగారు రాజ్యసభ సభ్యునిగా 1953 సంవత్సరము నుండి 1959 సంవత్సరము వరకు భారతదేశ ప్రభుత్వంలో కొనసాగెను.

కథా సారాంశము

మగధ రాజ్యంలో పాటలీపుత్రము అనే ఒక పట్టణము కలదు. ఆ పట్టణములో ‘ధనపాలిత’ అను ఒక వ్యాపారస్తుడు కలడు. అతనికి ‘కీర్తిసేన’ అను ఒక కుమార్తె కలదు. అందమైన ‘కీర్తిసేన’ ‘దేవసేన’ అను వ్యాపారస్తుడిని వివాహమాడెను. వివాహమైన పిమ్మట దేవసేన ధనం సంపాదించడం కోసం విదేశాలకు వెళ్ళెను. కాని అత్తగారింటిలో అత్తగారైన ‘మనస్వినీ’ కోడలైన ‘కీర్తిసేన’ను వేదించసాగెను. మనస్వినీ ఒకరోజు కీర్తిసేనను గదిలో పెట్టి తాళం వేసినది.

ధైర్యవంతురాలైన కీర్తిసేన ఒక సొరంగంను త్రవ్వి అడవిలోకి – ప్రవేశించెను. ఆ అడవిలో ఒక భూతం ద్వారా కీర్తిసేన రాజుగారు చెవి పురుగు వలన చావబోతున్నారన్న విషయాన్ని తెలుసుకొని వైద్యుని వేషంలో రాజుగారి వద్దకు వెళ్ళి ఆ రాజుగారిని రక్షించెను. తన భర్త తిరిగి వచ్చిన తర్వాత తను రాజుగారి ప్రాణాలను రక్షించుట కోసమే వైద్యునిగా దుస్తులు ధరించితినని తెలియజేసినది. ఇదంతయు విన్న తర్వాత రాజుగారు చాలా సంతోషించి కీర్తిసేనను తన దత్త సోదరిగా ప్రకటించి బహుమతిగా తన రాజ్యంలో సగభాగాన్ని దేవసేన మరియు కీర్తి సేనలకు ఇచ్చెను. తన ధైర్యముతో, కీర్తిసేన కష్టములతో కూడిన తన జీవితాన్ని సంతోషంవైపుకు మళ్ళించినది.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

अस्ति मगधेषु पाटलिपुत्रं नाम नगरम् । तस्मिन् धनपालितनाम्नो वणिजः कीर्तिसेनाभिधाना लावण्यवती कन्या बभूव । कुरङ्गाक्षी कन्यां प्राप्तयौवनां दृष्ट्वा धनपालितः तां देवसेनाय नाम वणिजे ददौ । कीर्तिसेना भर्तुः बहुमता तेन च भृशं लालिताऽपि कलहशीलया श्वश्वा पीड्यमाना सर्पाकुले श्रीखण्डवन इव गृहे अवसत् ।

There was a city named Pataliputra in Magadha kingdom. In that city, a merchant named Dhanapalitha had a daughter Keer¬thisena. When Dhanapalitha noticed his charming attractive daughter was at married age, he made the wedding of his daughter with the merchant Devasena. Even though, Keerthisena was looked after carefully by her husband, she was tortured by her cruel mother-in¬law. Keerthisena was like a sandal tree which was surrounded by poisonous snakes.

మగధ రాజ్యంలో పాటలీపుత్ర అను ఒక పట్టణము కలదు. ఆ పట్టణము నందు ధనపాలిత అను ఒక వర్తకుడు కలడు. అతనికి కీర్తిసేన అను ఒక అమ్మాయి (కూతురు) కలదు. అందమైన మరియు ఆకర్షణీయమైన తన కుమార్తె కీర్తిసేనకు పెండ్లి వయస్సు వచ్చిందని గుర్తించిన తండ్రి ధనపాలిత తన కుమార్తెను వ్యాపారి అయిన దేవసేనకు ఇచ్చి వివాహము చేసెను. తన భర్త దేవసేన తనను జాగ్రత్తగా బాగా చూచుకుంటున్నప్పటికీ కౄర స్వభావురాలైన అత్తగారు తనను వేదించసాగినది. కీర్తి సేనకు తను ఒక గంధపు చెట్టులా తన చుట్టూ విషసర్పాలు వున్నట్లు గోచరమగుచున్నది.

दिनेषु गच्छत्सु द्रविणार्जनाय वलभीं प्रस्थितो देवसेनः कान्तामाप्रष्टुं तदीयं वेश्माविवेश । तदा कीर्तिसेना तमब्रवीत् । नाथ, त्वयि याते मां श्वश्रूः निरन्तरं भर्त्सयिष्यत इति । प्रियाया वचनं निशम्य विरहव्यथितम् आत्मानं कथं कथमपि संस्तभ्य प्रियामामन्त्र्य मातरम् उवाच । अम्ब, स्रुषां वर्तयेथा इति । एवमुक्त्वा मातरं प्रणाम्य गृहान्निर्ययौ ।

After some days, Devasena went abroad to earn more money. When he was going, he said his wife to take care of herself. But Keerthisena was very frightened of her mother-in-law and said to her husband, “My dear I When you are not here your mother tor¬tures me a. lot.” When Devasena got to know this, he called his mother and said, “Dear mom ! Your daughter-in-law will be here.” After saying this words, Devasena went away by taking blessings of his mother.

కొన్ని రోజుల తర్వాత దేవసేన ఇంకా డబ్బు సంపాదించుటకు విదేశాలకు వెళ్ళెను. వెళ్ళే సమయంలో అతను తన భార్యతో జాగ్రత్తగా ఉండమని చెప్పి వెళ్ళెను. కానీ కీర్తిసేన తన అత్తగారి పట్ల చాలా భయపడిపోయి తన భర్తతో “ప్రియా నీవు ఇక్కడ లేనప్పుడు మీ అమ్మగారు నన్ను చాలా హింసించినది.” అని చెప్పెను. ఇది తెలుసుకున్న దేవసేన తన తల్లిని పిలిచి “ప్రియమైన అమ్మా ! మీ కోడలు ఇక్కడే ఉంటుంది.” అని చెప్పి పిమ్మట తన తల్లి ఆశీస్సులు తీసుకొని దేవసేన వెళ్ళిపోయెను.

गते देवसेने तज्जननी सततं क्रोधाविष्टा देवसेनवियोददुः खितां नताननां रूदितां कीर्तिसेनां प्राह स्म नित्यरुदिते दुर्भगे मङ्गलोज्झिते कि चिरं रोदिषि । अयं ते बाष्पमोक्षस्तव पितुः कृतेऽस्तु मम पुत्रश्चिरं जीवत्विति ।

When Devasena left the house, his mother with anger scolded Keerthisena who was crying badly by remembering her husband that, You are very unlucky, why are you crying here ? Go and cry for your father. My son has to live long.”

దేవసేన ಇಲ್ಲು వదిలి వెళ్ళిపోగానే అతనిని గుర్తు తెచ్చుకుని చాలా తీవ్రంగా ఏడుస్తూ ఉన్న కీర్తిసేనను అతని తల్లి కోపంతో ఈ విధంగా తిట్టినది “నీవు చాలా దురదృష్టవంతురాలివి. నీవు ఇక్కడ ఎందుకు ఏడుస్తున్నావు ? వెళ్ళి మీ నాన్న కోసం ఏడువు. నా కుమారుడు చిరకాలం జీవిస్తాడు.”

वाक्पारुष्यभयात् प्रसन्नवदनाम् अन्यस्मिन्नहनि श्वश्रूरवदत् । हासशीले, तव पतिर्देशान्तरं गतः, त्वं पुनः निःस्नेहा सविलासमीक्षसे जनमिति । विरहपीडितामपि तामेवमुद्वेगकरैः नानाविधैः वाक्सायकै असकृज्जघान सा दुष्टुबुद्धिः श्वश्रूः ।

Keerthisena was very frightened by the words of her mother- in-law that something would happen to her husband. So, the very next day, she got ready very beautifully. When her mother-in-law noticed this, she again started scolding Keerthisena that, Your husband has gone abroad. You have no love or care towards your husband. You make yourself very beautiful. Our neighbours are talking that you are spending a luxurious life even though your husband in not with you”. Keerthisena was very depressed with these words.

కీర్తిసేన తన అత్తగారి మాటల వల్ల తన భర్తకు ఏమైనా జరుగుతుందని చాలా బాధపడినది. అందువలన ఆ మరుసటి రోజే ఆమె చాలా అందంగా తయారైనది. ఇది చూసిన ఆమె అత్తగారు మరలా తిరిగి కీర్తిసేనను తిట్టనారంభించినది. “నీ భర్త విదేశాలకు వెళ్ళెను. నీ భర్త పట్ల నీకు ప్రేమగాని శ్రద్ధగాని లేదు. నీకు నీవు చాలా అందంగా తయారయ్యావు. మన ఇరుగు పొరుగువారు నీ భర్త నీ వద్ద లేకున్నను నీవు విలాసవంతమైన జీవితాన్ని గడుపుతున్నావని అంటున్నారు.” ఈ మాటలతో కీర్తిసేన చాలా కృంగి పోయినది.

स्नुषावधोपायं चिन्तयित्वा भर्तृद्रविणं रक्षोत्युक्त्वा स्नुषामन्धगृहोदरे न्यवेशयन्निबिडार्गले तस्मिंस्ताम् अप्यदधात् । तस्यै भग्नशरा-वकेऽशन चतुर्भागं ददौ ।

Later her mother-in-law Manaswini planned to kill Keerthisena. As per plan Manaswini sent Keerthisena into a dark-room by saying that ‘go and save money of your husband’. When Keerthisena entered the room, Manaswini lacked the room and made her a prisonar. And she fed her in a very small dish.

చివరకు కీర్తిసేన అత్తగారు మనస్విని కీర్తిసేనను సంహరించుటకు ప్రణాళిక వేసెను. ఆ ప్రణాళిక ప్రకారం కీర్తిసేనను ఒక చీకటి గదిలోనికి పంపి ‘పో, వెళ్ళి నీ భర్త డబ్బును భద్రపరుచుము” అని చెప్పినది. కీర్తిసేన గదిలోనికి వెళ్ళగానే మనస్విని గది తాళం వేసి కీర్తిసేనను బందీగా చేసెను. తనకు చిన్న గిన్నెలో భోజనం పెట్టెను.

सा कीर्तिसेना शरावकर्परेण गृहं शनैश्चखान पश्चाच्च सुदैवात्प्राप्तेन खनित्रेण महाबिलमकरोत् तेनैव बिलेन निशि निष्क्रम्य कनकम्मबारणि च गृहीत्वा पौरुषं वेषं विधाय वलभीम् अभिप्रतस्थे ।

With that dish, Keerthisena made a pit. And later, by luckily, she found a crowbar. With the help of that she dug out a tunnel and found out a way to get escaped. At midnight, she dressed up as a prince and took all the gold and diamonds and started through that tunnel to reach her husband.

గిన్నెతో కీర్తిసేన ఒక గుంట త్రవ్వినది. దాని తర్వాత అదృష్టవశాత్తు ఆమెకు గునపం లభించినది. ఆ గునపం సహాయంతో ఆమె ఒక సొరంగం తవ్వి తప్పించుకొనుటకు మార్గము దొరికినది. అర్ధరాత్రి సమయాన రాజ కుమారుని వేషం ధరించి బంగారం, వజ్రాలను తీసుకుని ఆ సొరంగం నుండి తన భర్త వద్దకు చేరుటకు బయలుదేరినది.

पथि सार्थपतिंप्राप्य पुरुषस्पर्शं परिहृत्य प्रययौ । एकदा तं महासार्थं चौरसेनाऽभ्यद्रवत् । सार्थे चौरैर्निः शेषतां नीते स्तेनभयवित्रस्ता सा भुकुहरान्तरे तृणे गूढमुषित्वा रजनीमगमयत् ।

She mixed with a group of merchants and continued her journey. But, at that time, they encountered a gang of thieves. They robbed everything from merchants. Keerthisena felt frightened and spent the whole night under a tree.

ఆమె కొంతమంది వ్యాపారస్తుల గుంపుతో కలసి తన యాత్రను కొన సాగించెను. కానీ ఆ సమయంలో దొంగల గుంపువారికి తారసపడి వారిపై దాడిచేసిరి. ఆ దొంగలు వ్యాపారస్తుల వద్ద నుండి సర్వము దోచుకొనిరి. కీర్తిసేన దీనిని చూసి భయపడిపోయి ఆ రాత్రంతయు ఒక చెట్టుక్రిందనే గడిపెను.

प्रातस्ततो विनिर्गत्य विकटाटवीं प्रविष्टाऽपि सिंहादिभिर्वन्यैः पशुभिर्देववशान्न निहता । श्रमखिन्नां राजपुत्राकृतिं तां दृष्टवा कश्चिन्मुनिः कारुण्याच्छीतलैः सलिलैस्तां वितृष्णामकरोत् । गते मुनिसुते समुपस्थिते निशीथे समुपस्थिते दस्युभ्यो भीता सा सुषिरद्रुमकोटरे रजनीं वाहयामास ।

In the morning, she started from there and entered a forest of wild animals but by luckily she was able to get out of the forest. A saint noticed Keerthisena who was very tired and quenched her thirst. When saint had gone, Keerthisena again encountered the thieves gang. With fear, she was hidden behind a tree.

ఉదయాన్నే అక్కడ నుండి బయలుదేరి కౄరమృగాలు కలిగిన ఒక అడవిలోనికి ప్రవేశించినది. కానీ అదృష్టవశాత్తు ఆమె ఆ అడవి నుండి సురక్షితంగా బయటపడినది. ఒక సాధువు అలసిపోయి దాహముతో ఉన్న కీర్తిసేనను గుర్తించి ఆమె దాహమును తీర్చెను. సాధువు వెళ్ళిపోగానే కీర్తిసేనకు మరలా దొంగల గుంపు ఎదురుపడినది. అప్పుడు కీర్తిసేన భయంతో ఒక చెట్టు వెనుక దాగెను.

अर्धरात्रे सम्प्राप्ते तत्र स्थिता सा पुत्रैः सह आगच्छन्तीं राक्षसी ददर्शा । भोजनं याचमानान् तनयान्साऽभाषत । वत्साः, भगवता महाकालेन निर्दिष्टं भोजनमचिरेणैव लप्स्यध्वे । वसुदत्तपुराधिपस्य वसुदत्ताभिधस्य राज्ञः कर्णविवरं शतपदी प्रविष्टा । तत्प्रसूतैः शतपदीशतैर्व्याप्तिशिरोन्तरः स राजा वैद्यैः अविज्ञातामयो अचिरेणैव मरिष्यति युष्माकं च पूर्णं भोजनं भविष्यतीति ।

At mid-night, Keerthisena saw a vampire with its kinds. The kids were very hungry and asked it for food. The vampire replied, “Dear kids, with the grace of lord Shiva we can get food very early. Nearby, there is a kind named Vasudatta who is ruling the city Vasudatta. In his ear, a ear worm has entered. That worm becomes virus and spreads to entire brain. Doctors also cannot find that disease. So, the kind will die with that we can do feast.

ఆ అర్ధరాత్రి కీర్తిసేన తన పిల్లలతో కూడి ఉన్న ఒక భూతమును చూచినది. భూతం పిల్లలు చాలా ఆకలిగా ఉన్నారు. అందువలన వారు తమ అమ్మను భోజనమును అడిగిరి. అప్పుడు ఆ భూతం “ప్రియమైన నా పిల్లలారా, శివుని దయవల్ల మనం త్వరలోనే ఆహారం పొందబోవుచున్నాము. ఇక్కడికి దగ్గరలో వాసుదత్త అను రాజుగారు వాసుదత్త అను నగరాన్ని పరిపాలించుచున్నారు. ఆయన చెవిలో, ఒక చెవి పురుగు ప్రవేశించినది. అది వైరస్ గా మారి మెదడంతయు ప్రాకును. వైద్యులు కూడా ఈ జబ్బును కనిపెట్టలేరు. కాబట్టి రాజుగారు చనిపోయెదరు. దానితో మనం విందు ఏర్పాటు చేసుకోవచ్చు అని చెప్పెను.

कौतुकाविष्टैः सुतैः पृष्टा सा राक्षसी नृपस्य जीवितोपायमपि शङ्कां विहायाकथयत् । घृताभ्यक्तः स राजा सन्तप्तपायसैः शिर उपलिप्तं कृत्वा श्रवणे वेणुनालिकां प्रवेश्य नालिकाप्रान्ते सुशीतलं कुम्भं यदि स्थापयेत् ततो असंशयं तस्मिन् कुम्भे शतपद्यो निः सरन्ति । अथवा किमनेन अस्माकम् । अस्मत् तृप्तये स राजा तूर्णं पञ्चत्वं यातु इति । एवमुक्त्वा राक्षसी सपुत्रा निरगच्छत् ।

The kids were very happy with this news and waiting for King’s death by they had a doubt that how could the king survive ? The vampire replied, “The king has to apply a layer of Ghee to his head and then another layer of water. Then he was to insert a thin bamboo stick into his ear which is attached to a small and cool pot. Then the ear worms will be collected in that pot.” After saying this, the vampire with its kids left that place.

ఈ వార్తతో భూతం పిల్లలు చాలా సంతోషించి రాజుగారి చావుకోసం ఎదురు చూసెను. కాని వారికొక సందేహం కలిగినది. రాజుగారు ఎలా బ్రతుకుతారు అని. అప్పుడు ఆ భూతం “రాజుగారి తలపైన నేతి పొరను, తదుపరి నీటి పొరను ఏర్పరచవలెను. తదుపరి ఒక సన్నని వెదురు కర్రను తన చెవిలో దూర్చవలెను. ఆ వెదురు కర్రను ఒక చిన్న చల్లని కుండను ఉంచవలెను. అప్పుడు ఆ చెవి పురుగు ఆ కుండలోనికి వచ్చి చేరును.” అని చెప్పెను. ఈ విధంగా చెప్పిన పిమ్మట ఆ భూతం, దాని పిల్లలు ఆ ప్రదేశం నుండి వెళ్ళి పోయెను.

एतन्निशम्य कीर्तिसेना वैद्यवेषं विधाय प्रातर्नपं ययौ । पूर्णेन्दुनिभाननः सुकुमार अरविन्दाक्षो देशान्तरादागतो वैद्योऽश्विनोर्मध्य एक इव नृपं स्वस्थं करिष्यामिति प्रतिज्ञां कृत्वा प्रविष्ट इति प्रतीहारो राजानं विज्ञापयामास । क्षिप्रं प्रवेशयेति राजा प्रतीहारमुवाच । ततो वैद्यवेषा कीर्तिसेना नृपमन्दिरं प्रविश्य कलाशेषमुडुपतिमिव क्षीणं क्षितिपतिम् अपश्यत् । देवीकरतलन्यस्तकपालो नृपः शुभाकारं वैद्यं दृष्टवा शान्तमना बभूव ।

The very next day, Keerthisena dressed up as a doctor and went to meet the king. She was as beautiful as a full moon, subtle and her eyes were like lotus petals. She said to the servent, “one of Aswinidevatas – God of medicine has come to cure your king. Your king will be alright soon.” When the king got to know about this, he ordered the servant to bring him very quickly. There Keerhisena saw the king who was very pale. The king who was sleeping in the hands of the queen felt very happy when he saw good augured Keerthisena.

ఆ మరుసటి రోజే కీర్తిసేన వైద్యుని వేషం ధరించి రాజును కలుచుటకు వెళ్ళెను. ఆమె పౌర్ణమినాటి చంద్రుని వలె అందముగా ఉన్నది. సూక్ష్మమైన తన కన్నులు తామర రేకులు వలె ఉన్నవి. ఆమె సేవకునితో “మీ రాజును ఆరోగ్యవంతునిగా చేయుటకు ఔషధ దేవతలైన అశ్వినీ దేవతలలో ఒకరు ఇక్కడకు వచ్చిరి. మీ రాజుగారు ఇక స్వస్థపడెదరు.” అని చెప్పెను. దీని గురించి రాజుగారు విని తన సేవకులను’ అతనిని వెంటనే తీసుకురమ్మని ఆజ్ఞాపించెను. అక్కడ కీర్తిసేన బాగా పాలిపోయి వున్న రాజును చూచెను. రాణిగారి చేతులలో నిద్రిస్తున్న రాజుగారు అందంగా ఉన్న మంచి జోస్యం చెప్పిన కీర్తిసేనను చూసి చాలా సంతోషించెను.

राक्षस्या यदुक्तं तद्विधाय सा महीपतेः शिरसो व्याधिं निष्कृत्य तं तस्मिन्नेव क्षणे स्वस्थं व्यदधात् । व्याधिमुक्तो नृपतिः वैद्यवेषां तामवदत् । प्रीतोऽस्मि ते, अश्वरत्नाढ्यं मम राज्यं गृहाणेति । साऽब्रवीत् । सम्प्रति त्वयि न्यासीभूतं तिष्ठति पश्चद्यथा याचिष्ये तदा देहीति । एवमुक्त्वा सा राजभवने तस्यौ ।

Keerthisena did as the vampire said and made the king healthy. The healthy king said to Keerthisena, “I felt very happy for what you have done. I want to offer you my kingdom.” Which is full of horses, diamonds and full of wealth. “Keerthisena replied, “Now you are at cloud nine. So you are offering me everything. After some days, I will ask you for whatever I want. Then, you can give me the things what ever I ask for.” For some days she stayed in the kingdom itself.

కీర్తిసేన భూతము చెప్పినట్లుగా చేసి రాజును ఆరోగ్యవంతునిగా చేసినది. అప్పుడు ఆరోగ్యవంతుడైన రాజుగారు కీర్తిసేనతో “నీవు చేసిన దానికి నేను చాలా సంతోషించితిని. నీకు గుర్రాలతో, వజ్రాలతో సకల సంపదలతో పూర్తిగా నిండి వున్న నా రాజ్యాన్ని కానుకగా ఇస్తాను” అని చెప్పెను. అప్పుడు కీర్తిసేన “నీవు పూర్తి ఆనందంతో, సంతోషంలో మునిగి వున్నావు. అందువలన నీవు సర్వస్వము ఇవ్వజూపుతున్నావు. కొద్దిరోజుల తర్వాత నాకు కావలసిన దానిని నేను అడిగెదను. అప్పుడు మీరు నేను కోరినవి ఇవ్వండి.” అని చెప్పినది. ఆమె కొన్ని రోజులు ఆ రాజ్యంలోనే అక్కడే ఉన్నది.

ततो वणिग्देवसेनो महाभाण्डैः धनसश्चयैश्च अशेषं पत्तनं पूरयन् समायातः । कीर्तिसेनाऽपि तमुपेत्य चिरसङ्गमजनि तेन आनन्देन परवशा बभूव । देवसेनः तां परिज्ञाय सकौतुकं सर्वं वृत्तान्तं श्रुत्वा भार्यां बहु मेने । भूपालोऽपि तां तत्त्वतो ज्ञात्वा देवसेनमुवाच । तवेयं भार्या मम धर्मभगिनी । एषा वैद्यवेषं विधाय मह्यं जीवितं व्यतरदिति । एवमुक्त्वा मुदितमानसो राजा वणिजे राज्यार्धं ददौ । इत्थं श्वश्वा विस्तीर्णे शोकसागरे पातिताऽपि कीर्तिसेना स्वधैर्येण बुद्धिबलेन च तमुत्तीर्य कान्तेन सङ्गताऽभवत् ।

After some days, Devasena returned to his city with the money he earned. Keerthisena felt very happy to meet her hus-band after many days. Devasena was very anxious to know the reason behind Keerthisena’s dressing as a doctor. He praised his wife for what she had done. The kind also got to know the truth and said to Devasena, “Keerthisena is my sister gifted by God. She dressed up as doctor and saved my life. “The king very happyily, gifted the couple with half of his kindgom. In this way with her husband bravery, intelligence, Keerthisena over came her mother- in-law’s torttfre and happily spent her rest of life with her husband.

కొద్దిరోజుల తర్వాత దేవసేన తన పట్టణానికి తను సంపాదించిన సొమ్ముతో తిరిగి వచ్చెను. చాలా రోజుల తర్వాత తన భర్తను కలుసుకుంటున్నందుకు కీర్తిసేన చాలా సంతోషించెను. దేవసేన కీర్తిసేన వైద్యుని దుస్తులలో ఉన్న కారణమును తెలిసికొనుటకు చాలా ఆతురతతో ఉండెను. తన భార్య చేసిన పనికి అతడు ఆమెను ప్రశంశించెను. రాజుగారు కూడా నిజం తెలిసికొని దేవసేనతో “కీర్తిసేన నాకు భగవంతుడు ఇచ్చిన బహుమతి. ఆమె వైద్యుని దుస్తులు ధరించి నా జీవితాన్ని రక్షించినది.” అని చెప్పెను. ఆ రాజుగారు చాలా సంతోషంగా తన అర్ధరాజ్యాన్ని బహుమతిగా ఆ దంపతులకు ఇచ్చెను. ఈ విధంగా తన ధైర్య సాహసాలతో తెలివితేటలతో కీర్తిసేన తన అత్తగారు పెట్టిన పీడ నుండి తప్పించుకుని తన శేష జీవితాన్ని తన భర్త దేవసేనతో చాలా సంతోషంగా గడిపెను.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material उपवाचकम् 6th Lesson विद्वान् कुलीनो न करोति गर्वम् Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit उपवाचकम् 6th Lesson विद्वान् कुलीनो न करोति गर्वम्

प्रश्नौ

प्रश्न 1.
अब्दुल् कलामः कैः पुरस्कारैः सम्मानितः ?
उत्तर:
अब्दुल कलामः पद्मभूषण, पद्मविभूषण, भारतरत्न इत्यादि पुरस्कारैः सम्मानितः ।

प्रश्न 2.
आब्दुल कलामेन कृताम् वैज्ञानिकीम् अभिवृद्धं विशदीकुरुत ।
उत्तर:
अब्दुल कलामः पृथ्वी, आकाश, त्रिशूल, नाग इत्यादीनां प्रक्षेपास्त्रणां प्रयोगेन भारतस्य वैज्ञानिकशास्त्रवैदृष्यं समस्तविश्वाय दर्शितवान् ।

कवि परिचय (Introduction)

पाठ्यांशोयं महाकवि कालिदास संस्कृत विश्वविद्यालयेन मुद्रापितात् बालसाहित्य ग्रन्थात् तेषाम् अनुमत्या किञ्चत् संक्षिप्य गृहीतः ।

This lesson is taken from the book Balasahitya published by Mahakavi Kalidasa Sanskrit University.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

दिनाङ्कः 22 मे 1989, समयः प्रभातसमयः, विलोमगणना आरब्धा 600, 599, …………, 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1……महतः विस्फ़ोतस्य ध्वनिः सर्वत्र श्रुतः । अग्निज्वालाः उल्लसिताः । तत एव प्रक्षेपणास्त्रम् उत्थितम् ।

22^nd May 1989, morning, the countdown has started in decreasing order 600, 599, …. 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1…. A loud gunshot was heard, flames shot up. The weapon, just used, was ascending.

22 మే 1989 సంవత్సరములోనే ఉదయకాలము. అవరోహణక్రమములో లెక్కించుట మొదలుపెట్టిరి. 600, 599, 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1 పెద్దగా తుపాకి పేల్చిన శబ్దము అందరూ విన్నారు. అగ్నిజ్వాలలు రేగెను. అప్పుడే ప్రయోగించబడిన అస్త్రము పైకి లేచెను.

तत्र एकापि त्रुटिः नासीत् एकः अपि दोषः नाभवत् । नूनम्, राष्ट्रस्य अस्मिता एव प्रक्षोपास्त्ररुपेण साकृतिः प्रकाशमाना दृश्यते । एकः भगीरथयन्तः सफलीभुतः । सङ्गाणकस्य पटले (Computer Screen) एतत्सर्वं सूक्ष्मम् अवलोकयन्तः सर्वे वैज्ञानिकाः तेषां सहायकाश्च महता आनन्देन निःश्वसितवन्तः । प्रक्षेपास्त्रस्य प्रयोगसमये उद्भूता उद्विग्नता अशाम्यत् । ‘‘क्लेशः फलेन हि पुनर्नवतां विधत्ते’ इत्युक्तवत् तेषु उत्साहः కాలగా ।

There wasn’t a minute left, there wasn’t a single fault. It was as if the whole country’s development has taken the form of that weapon and is shining in the sky. A BHAGIRATHA PRAYATNA is fulfilled. The scientists and the people who helped them, saw all this in the computer and were relieved happily. The anxiety created while experimenting the weapon they made has reduced considerably now. They were all excited and happy following the saying “Doing hard work is the only way to reap great results.”

అక్కడ ఒక్క క్షణము కూడా లేదు. అక్కడ ఒక్క దోషము కూడా జరుగలేదు. వెంటనే దేశము యొక్క అభివృద్ధి అంతా ప్రయోగించబడిన అస్త్రము రూపము ధరించి వెలుగుచున్నట్లు కనబడెను. ఒక భగీరథ ప్రయత్నము ఫలించినది. కంప్యూట ర్లో ఇది అంతా చూచుచున్న వైజ్ఞానికులు అందరూ, వారికి సహాయము చేసినవారు ఆనందముతో ఊపిరి పీల్చుకొనిరి. తయారు చేసిన యంత్రమును ప్రయోగించు సమయములో కలిగిన ఆవేదన తగ్గెను. కష్టము అనుభవిస్తేనే తిరిగి ఫలితమును పొందగలము అనే సూక్తిని అనుసరించి వారియందు ఉత్సాహము పొంగెను.

अग्रि नामक प्रक्षेपणास्त्रस्य सफलं प्रक्षेपणं नाम भारतस्य स्वसंरक्षणविषये स्वयंपूर्णता । अतः सर्वेषां भारतीयानां चित्तवृत्तयः हर्षेण पूरिताः मोढेन भरिताश्च । एवं निखिलेऽपि देशे यदा ईदृशम् उत्साहपूर्ण हर्षमयं च वातावरणं आसीत् तदा अग्निप्रक्षेपणास्त्रस्य जनकः स्नकार्यालये उपविश्य विचारमग्नः आसीत्। “विद्वन् कुलीनो न करोति गर्वम्” इत्युक्तवत् अग्नेः विजयेन तुष्टः स नियतेन्द्रियः, विनयसम्पन्नः “अग्रे कि करणीयम्, अस्माकम् अनुसन्धानस्य दिशा का भवेत्, इतः परं भारते वैज्ञानिकी पुरोगतिः कथं वा वर्धनीया’ इत्यादीन् मनसि स्थितान् नैकान् प्रश्नान् समाधातुं पर्यालोचयन् उपविष्टः शास्त्रज्ञः ।

Only after the successful launch of Agni, the rocket, India was sure about its defense system. This is why all the Indian hearts were filled with joy. As the whole India weas filled with excitement, joy and happiness, the scientist who developed Agni was brooding in his office. As they say the wisest man should never be arrogant, even though he was happy about the success of Agni, he sat humbly thinking what has to be cone in the future, how did Indians achieve progress in the past etc. He was brooding in his office thinking about the answers for the above thoughts.

అగ్ని అనే క్షిపణిని ప్రయోగించి ఫలితము పొందినప్పుడే భారతదేశమునకు వారి సంరక్షణ విషయములో పూర్తిగా ధైర్యము కలిగెను. ఇందువలన భారతీయుల అంధరి మనస్సులలో సంతోషముతో కూడిన ఆనందం నిండెను. ఈ విధముగా దేశమంతటా ఇటువంటి ఉత్సాహపూర్ణమైన సంతోషకరమైన సమయంలో, అగ్ని : క్షిపణిని కనుగొనిన శాస్త్రజ్ఞుడు తన కార్యాలయములో కూర్చొని విచారించుచుండెను. ఉత్తముడైన పండితుడు గర్వించకూడదు అని చెప్పినట్లు అగ్ని విజయవంతమైనందుకు సంతోషించిన అతడు ఇంద్రియ నిగ్రహము కలవాడై, వినయవంతుడై ఇకముందు ఏమి చేయాలి, ఇంకా మేము చేయవలసిన పని ఏమి ? ఇంతకు ముందు భారతీయులు అభివృద్ధిని ఎలా పొందారు ? ఈ మొదలైన విషయములు మనసులో ఉండి అనేక ప్రశ్నలకు సమాధానములు ఆలోచించుచూ శాస్త్రజ్ఞుడు కూర్చొనెను.

स एवास्ति महानुभावः भारतदेश्स्य अत्युन्नतेन ‘भारतरत्न’ इति पुरस्कारेणा सम्मानितः, 2002 वर्षात् आरभ्य 2007 पर्यन्तं भारत राष्ट्रपति पदम् अलङ्कतः ड़ा अविल् फकिर् जलालुद्दीन् अब्दल् कलाम् महाभागः ।

That brooding scientist was none other than the great being who received the India’s highest civilian honor Bharat Ratna and served as the Indian president from 2002 to 2007, Dr. Avil Fakir Jalaluddin Abdul Kalam.

భారతదేశము యొక్క అత్యున్నత భారతరత్న అను బిరుదుతో గౌరవింపబడిన మహానుభావుడు అతడే. 2002 నుండి 2007 వరకు భారత రాష్ట్రపతి పదవిని అలంకరించిన డా. అవిల్ ఫకీర్ జలాలుద్దీన్ అబ్దుల్ కలాంగారు.

भारतस्य दक्षिणप्रान्ते स्थिते तमिलनाडु – राज्ये रामोश्वरं नाम प्रसिद्धं पुण्यक्षेत्रं वर्तते । तत्र आशियम्मा – जैनल्बदीन् इत्याख्यौ पुण्यदम्पती स्तः । 1931 तमे ख्रिस्ताब्दे अक्टोबर – मासस्य 15 दिनाङ्के तयोः पुत्र अजायता । स एवास्ति ड़ा अविल् फकिर् जलालाद्दीन् अब्दुल् कलाम महाभागः ।

Dr. Avil Fakir Jalaluddin Abdul Kalam was born on 15th October 1931, to the couple Asiyamma and Jainalubdin in the pilgrim center Rameshwaram in the state of Tamilnadu in South India.

భారతదేశమునకు దక్షిణ ప్రాంతములో ఉన్న తమిళనాడు రాష్ట్రములో రామేశ్వరం అను పేరు గల ప్రసిద్ధ పుణ్యక్షేత్రం ఉన్నది అక్కడ ఆశియమ్మా, జైనలద్దీన్ అను పేరు పొందిన పుణ్యదంపతులు ఉన్నారు. 1931 అక్టోబర్ 15వ తేదీన వారికి ఒక పుత్రుడు కలిగెను. అతడే డా. అవిల్ ఫకీర్ జలాలుద్దీన్ అబ్దుల్ కలామ్.

कलामस्य प्राथमिकी शिक्षा रामेश्वरे एव प्रचालत् । ‘तदा सः मित्रेण शम्सुद्दीनेन सह वृत्तपत्राणां (News paper) वितरणं कृत्वा धनमर्जितुं प्रयतितवान् । ततः सः रामनाथपुरस्य श्वर्झविद्यालये विद्याम् अभ्यस्य तदनन्तरं तिरुचिरापल्लि – पत्तनस्थ – सेंट् – जोसेफ – महाविद्यालये शास्त्रि ( बियस्सि) कक्ष्यायाम् प्रविश्य भौतिकशास्त्रेण सह गणितम अणुविज्ञानम् इत्यादीनि शास्त्राणि अधीतवान् । ततश्च चेन्नैनगरे विद्यमानां विख्यातां “मद्रास इन्स्टिट्यूट् आफ् टेक्नालजि’ इत्याख्यां संस्थां प्रविश्य अभियान्त्रिकी – शाखायाम् अध्ययनं कर्तुं स्थानं प्राप्तवान्, तत्रापि अब्दुल् कलामः ‘एयरोडैनमिक्स’ (Aerodynamics) इत्यंशं विशेषाध्ययनरुपेण स्वीकृत्य तस्मिन् सर्वोत्तमताम् अलभत । तत्रत्यानां प्राचार्याणां सर्वेषां प्रशंसापात्रः अभवत् ।

Kalam’s primary education was completed in Rameshwaram itself. He used to work as Newspaper boy, who distributes newspapers from house to house, along with his friend Samsuddin to earn some money. Later he studied in Swara Vidyalaya in Ramanathapuram after which he went on to complete his B.Sc. in Physics along with Mathematics, Atomic science and etc. in Saint Joseph college in Tiruchirapalli. After that he procured a seat in Madras institute of technology, a famous institute in Chennai, to study Aeronautical engineering. There Abdul Kalam specialized in the topic of Aerodynamics in top of the class and all the lecturers were impressed by him.

కలామ్ యొక్క ప్రాథమిక విద్య రామేశ్వరము నందే జరిగెను. అప్పుడు అతడు మిత్రుడైన శంసుద్దీన్తో కలిసి వార్తాపత్రికలు ఇంటింటికి పంచి ధనము సంపాదించుటకు ప్రయత్నించెను. తరువాత అతడు రామనాథపురములో ఉన్న శ్వర విద్యాలయంలో విద్యను అభ్యసించి తరువాత తిరుచిరాపల్లి పట్టణములో ఉన్న సెయింట్ జోసఫ్ విద్యాలయములో బియస్సీలో చేరి భౌతిక శాస్త్రముతోపాటు లెక్కలు, అణు విజ్ఞానము మొదలైనవి నేర్చుకొనెను. తరువాత చెన్నైలో ఉన్న “మద్రాసు ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ” అను పేరుపొందిన సంస్థలో చేరి ఏరోనాటిక్స్ ఇంజనీరింగ్ విభాగము నందు చదువుకొనుటకు సీటు సంపాదించెను. అక్కడ · కూడా అబ్దుల్ కలామ్ “ఎయరో డైనమిక్స్” అనే విషయము తీసుకొని అందులో అందరికంటె ముందుగా వచ్చెను. అక్కడ ఉన్న ఉపాధ్యాయులందరు అతనిని పొగిడినారు.

अब्दुल् कलामस्य मातृभाषा तमिल् आसीत् । विज्ञानविषयस्य छात्रो भूत्वा अपि मातृभाषायाम् अत्यन्तं स्त्रिह्यति स्म । मातृभाषया सः नैकान् निबनधान् व्यरचयत् । संस्कृतभाषायां च तस्य महती श्रद्धा आसीत् । सस्कृतस्तोत्राणां पठने तस्य महती अनुरिक्तः आसीत् ।

Abdul kalam’s mother tongue was tamil. Even though he was a science student he was very affectionate towards his mother tongue. He wrote many essays in his Tamil; He also had high respect towards Sanskrit. He liked to read Sanskrit slokas.

అబ్దుల్ కలాం మాతృభాష తమిళము. విజ్ఞానశాస్త్ర విద్యార్థి అయినప్పటికి మాతృభాషయందు మిక్కిలి ప్రేమకలవాడయ్యెను. మాతృభాషలో అతడు అనేక వ్యాసములను రచించెను. సంస్కృత భాషయందు కూడా అతనికి ఎక్కువ శ్రద్ధ ఉండెను. సంస్కృత స్తోత్రములను చదువుటకు ఆయన ఎక్కువ ఇష్టపడేవాడు.

अब्दुल कलामः ‘हिन्दुस्तान एरोनाटिक्स लिमिटेड (HAL) इति संस्थायां विमानशास्त्रस्य विषये प्रशिक्षणं सम्प्राप्य, “तान्त्रिक – विकास निर्माण – मार्गदर्शक’ (Directorate of Technical Development and Production – DTD & P ) विभागे वशिष्ठवैज्ञानिक अधिकारिपदम् अलभत । ततश्च भारतसर्वकारेण सः नागरी उड्डयन विभागस्य तन्त्रज्ञानकेन्द्रे नियुक्तोऽभवत् । 1958 तमे वर्षे तं प्रशंसितवन्तः । तदनन्तरं सर्वकारेण Aeronautical Development Establishment इति संस्थायां प्रेषितः सः Hovercraft इत्याख्यं वायुयानं निर्माय तस्य नन्दी इति नाम कैल्पितवान्ः तत् Indian Committee for Space Research संस्थायां राकेट् इन्जनीर् -पदव्यां नियुक्तः सः तस्मिन् विषये प्रशिक्षणं प्राप्तुं न्यूयार्क – नगरस्थां नासा (NASA) संस्था प्रति गतवान् ।

Abdul Kalam obtained training in Aircraft science in Hindustan Aeronautics limited (HAL), and was appointed as a special officer for the division of Directorate of Technical Development and Production (DTD & P). After that he was appointed as an officer in technical division under Ministry of civil aviation. In 1958 he wrote about designing battle aircrafts. All the scientists praised him for his notable work. Later he was sent by the Government to the Aeronautical Development Establishment center where he built a Hovercraft named Nandi. After that he was appointed as a rocket engineer in Indian Committee for space Research, for which he went to NASA in New York city to get training in that divison.

అబ్దుల్ కలాం హిందూస్థాన్ ఏరోనాటిక్స్ లిమిటెడ్ అనే సంస్థలో విమానశాస్త్ర విషయమును నేర్చుకొనుటకు అర్హతను సంపాదించి “తాంత్రిక వికాస-నిర్మాణ-మార్గ దర్శక విభాగమందు గొప్ప విజ్ఞాన అధికార పదవిని పొందెను. తరువాత ఆయన భారత ప్రభుత్వముచే నాగరీ ఉడ్డయన శాఖకు తంత్ర జ్ఞాన కేంద్రమునందు ‘నియ మించబడెను. 1958వ సంవత్సరములో ఆయన స్వయముగా గొప్ప యుద్ధ విమానముల రూప కల్పనను గూర్చి రచించెను. అది చూచి, శాస్త్రజ్ఞులందరూ అతనిని పొగిడారు. ఆ తరువాత ప్రభుత్వముచే ఏరోనాటికల్ డెవలప్మెంట్ అనే సంస్థకు పంపబడిన అతడు విమానమును నిర్మించి దానికి నంది అని పేరు పెట్టెను. తరువాత Indian Committee for Space Research అనే సంస్థయందు రాకెట్ ఇంజనీర్ పదవి యందు నియమించబడిన అతడు ఆ విషయమునందు శిక్షణ పొందుటకు న్యూయార్క్ నగరమునందు ఉన్న నాసా సంస్థకు వెళ్లెను.

तदनन्तरं 1969 वर्षे प्रख्यायात अन्तरिक्षवैज्ञानिकस्य (Renowned Space Scientist) भारतीय-अन्तरिक्षः अतुसन्धानः संघटनस्य आरम्भकस्य (Indian Space Research Organization – ISRO) विक्रम साराभायिनः मार्गदर्शने स्वदेशीय-तन्त्रज्ञानेन उपग्रहान् निर्मातुं निर्मातुं अब्दुल कलामः प्रायतत । 1980 तमे वर्षे जुलै मासे एस्. एल्. वि – III ( Satellite Launch Vehicle) इत्याख्यस्य उपग्रहस्य प्रयोगेण भारतस्य प्रतिष्ठां विश्वे सर्वत्र परिव्यापितवान्। तदनन्तरं “रक्षा अनुसन्धान विकास संघटन’ (Defence Research and Development Organization) DRDO संस्थायाः पक्षतः प्रक्षेपास्त्रणाम् (Missile) विकासार्थम् आहूतः श्रीमान् अब्दुल् कलामः पृथ्वी – आकाश – त्रिशूल – नाग इत्यादीनां प्रक्षेपास्त्राणां प्रयोगेन भारतस्य वैज्ञानिकशास्त्र वैदुष्यं समस्तविश्वाय दर्शितवान् ।

After that in 1969 under the guidance of the renowned space scientist and the founder of Indian Space Research Organization (ISRO) Dr. Vikram Sarabhai, Kalam started to build satellites using Indian technology. In 1980 July the launch of SLV-III (Satellite Launch Vehicle) has made India famous all over the world. Dr. Kalam who was invited by Defense Research and Development Organization (DRDO) for the missile development had built Prithvi, Akash, Trishul, Nag missiles and had shown India’s scientific progress to the world.

తరువాత 1969వ సంవత్సరములో ప్రసిద్ధి పొందిన అంతరిక్ష వైజ్ఞానికుల యొక్క, భారతీయ అంతరిక్ష శాఖను ప్రారంభించిన విక్రమ్ సారాబాయి యొక్క సహాయముతో మనదేశ తంత్రజ్ఞాన ఉపగ్రహములను నిర్మించుటకు అబ్దుల్ కలాం. ప్రయత్నించెను. 1980వ సంవత్సరంలో జులై నెలలో ఎస్.ఎల్.వి III అనే పేరుతో ఉపగ్రహమును ప్రయోగించుట చేత భారతదేశ గౌరవము ప్రపంచమంతటా వ్యాపించెను. ఆ తరువాత Defence Research and Development Organization (DRDO) సంస్థనుండి క్షిపణి అభివృద్ధి కొరకు పిలువబడిన కలాంగారు పృథ్వీ, ఆకాశ్ త్రిశూల్, నాగ్ మొదలైన క్షిపణులను ప్రయోగించి భారతదేశ వైజ్ఞానిక శాస్త్ర గొప్పతనమును ప్రపంచమంతటికి చూపించిరి.

पद्मभूषण पद्मविभूषण, भारतरत्न इत्यादि पुरस्कारैः सम्मानितः अब्दुल् कलाम् महाशयः 25-07-2002 तः 25-07-2007 पर्यन्तं भारतराष्ट्रपति पदम् अलङ्कृतवान् । तदनन्तरं वैज्ञानिकोऽयं प्राचार्यत्वम् अधिगम्य भारते Indian Institute of Management इति संस्थासु वैज्ञानिकशास्त्रम् उद्बोधयामास । वैज्ञानिकशास्त्रेण सह सः भारतीयसंस्कृतिम् छात्राणां मनः विकासयितुं नीतिं धर्मञ्च अशिक्षयत् । भारतीययूनाम् उत्साहवर्धनाय दिशादर्शनाय च “Wings of Fire” इति ग्रन्थम् अलिखत् । तेन रचितं पुस्तकं “India 2020 ” भविष्यतः भारतस्य शक्तिसम्पन्नतायै क्रियात्मकोपायान सूचयति । अपि च छात्रप्रितः, तत्वान्वेषणतत्परः, लोफोपकारनिरतः, बालानां सर्वेषां सर्वविध- अभ्युन्नतिकामुकः, मानवतावादी श्रीमान् अब्दुल् कलामः भारते सर्वत पर्यटन् पाठशालासु, कलाशालासु, विश्वविद्यालयेषु च स्वभाषणेन छात्रान् प्रोत्साहयितुं सन्मार्गे प्रवर्तयितुं च निरन्तरं प्रायतत । तस्मिन्नेव प्रयत्ने शिल्लांग् नगरस्थायां Indian Institute of Management इति संस्थायां छात्रान् उद्बोधयन् अकस्मात् हृद्रोगेण पीडितः अयं महानुभावः 2015 तमे वर्षे जुलै मासस्य 27 तमे दिताङ्के दिवं गतः ।

Dr. Kalam who was honoured with Padma Bhushan, Padma Vibhushan and Bharat Ratna also served as the Indian president from 25-7-2002 to 25-7-2007. After that he taught science as a professor in Indian Institute of Management. He also taught Indian culture, values and virtues to develop Indian young minds. To inspire the Indians and to pave a way for all those young minds he wrote a book ‘Wings of Fire”. He lined some of the creative ideas to develop India in the book he authored “India 2020′”. Being a student lover, an ardent Philosopher, a humanitarian and a great orator, Dr. Abdul Kalam gave talks in various schools, colleges and universities to inspire young people all over India. On 27th July 2015 at one such talk in Indian institute of Management, Shillong this great human passed away with a sudden cardiac arrest.

పద్మభూషణ్, పద్మవిభూషణ్, భారత రత్న మొదలైన బిరుదులఛే గౌరవించబడిన కలాంగారు 25-7-2002 నుండి 25-7-2007 వరకు భారత రాష్ట్రపతి పదవిని చేపట్టిరి. ఆ తరువాత ఈ విజ్ఞానవేత్త ఉపాధ్యాయుడు అయి భారతదేశములో ఇండియన్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ మేనేజ్మెంట్ అనే సంస్థలో విజ్ఞాన శాస్త్రమును బోధించారు. విజ్ఞాన శాస్త్రముతో పాటు ఆయన భారతీయ సంస్కృతిని, విద్యార్థుల మనోవికాసము కొరకు నీతిని, ధర్మమును బోధించెను. భారతీయులలో ఉత్సాహమును పెంచుటకు మంచి మార్గమును చూపించుటకు “వింగ్స్ ఆఫ్ ఫైర్” అనే పుస్తకము రచించెను. ఆయన రచించిన ఆ పుస్తకము “భారతదేశం 2020” తరువాత భారతదేశం శక్తి కొరకు, సంపదకొరకు చేయవలసిన ఉపయోగములను తెలియచెప్పుచున్నది.

అంతేకాకుండా విద్యార్థుల యందు ప్రేమగలవాడు, తత్త్వాన్వేషణ తత్పరుడు, లోకోపకారనిరతుడు, బాలలకు అందరికి అన్ని విధముల బాగు కోరువారు, మానవతావాది అయిన అబ్దుల్ కలాం భారతదేశంలో అన్నిచోట్ల తిరిగి పాఠశాలలయందు, కళాశాలలయందు, విశ్వవిద్యాలయములయందు తన ఉపన్యాసముచేత ఉత్సాహము నింపుటకు మంచి మార్గములో నడుచుటకు ఎల్లప్పుడు ప్రయత్నించెను. ఆ ప్రయత్నములో భాగముగా షిల్లాంగ్ నగరములో ఉన్న “ఇండియన్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ మేనేజ్మెంట్” అనే సంస్థ యందు విద్యార్థులకు బోధిస్తూ అనుకోకుండా గుండెజబ్బుతో బాధపడి ఈ మహానుభావుడు 2015 జులై 27వ తేదీన మరణించారు.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material उपवाचकम् 5th Lesson स्वावलम्बी राजीवः Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit उपवाचकम् 5th Lesson स्वावलम्बी राजीवः

प्रश्नौ

प्रश्न 1.
संजीवः कुत्र निवसति ? विद्यालयं च सः कथमागच्छति ?
उत्तर:
संजीवः समृद्धे सुविधासम्पन्ने रमणीये च प्रासादे निवसति, पत्थहं भृत्येन सह वाहनेन विद्यालयमागच्छति ।

प्रश्न 2.
संजीवस्य पिता किमभिधाय राजीवम् अभ्यनन्दत् ?
उत्तर:
साधु वत्स ! साधु! ईदृशा एव प्रशस्याः । अस्माकं देशे यदा सर्वे जनाः ईदृशाः भविष्यन्ति तदा राष्ट्रोन्नतिः सुनिश्चिता” इत्यभिधाय परं प्रीतः सन् पुनः पुनः तमभ्यनन्दत् ।

कवि परिचय (Introduction) (కవి పరిచయం)

“स्वावलम्बी राजीवः” इति पाठ्यांशोऽयम् आचार्य शुकरत्न उपाध्यायेन कृतात् ‘संस्कृतबोधमाला’ इत्यस्मात् ग्रन्थात् गृहीतः । अयं च ग्रन्थः केन्द्रियविद्यालयसंघटनेन प्रकाशितः ।

This lesson is taken from the book Samskrita Granthamaala written by Prof. Sukharatna. This book is published by Kendriya Vidyalaya.

‘స్వావలంబీ రాజీవః’ అనే ఈ పాఠ్యభాగము ఆచార్య శుకరత్న ఉపాధ్యాయునిచే వ్రాయబడిన సంస్కృత గ్రంథమాల అనే గ్రంథము నుండి గ్రహించబడినది. ఈ పుస్తకము కేంద్రీయ విద్యాలయము వారిచే ప్రచురించబడినది.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

अस्ति दक्षिणभारते मधुरा नाम नगरी । तत्र विद्यालये राजीवः संजीवश्च द्वौ छात्रो पठतः स्म । तयोः संजीवो धनिकः, रजीवस्तु निर्धन आसीत् । संजीवः समृद्धे सुविधासम्पन्ने रमणीये च प्रासादे निवसति, प्रत्यहं भृत्येन सह वाहनेन विद्यालयमागच्छति च। राजीवस्तु समीपस्थे ग्रामे पित्रा सह कुटीरे निवसति । तस्य माता बाल्ये एव दिवं गता । अतो गृहकार्यमपि तेनैव कर्तव्यं भवति ।

In South India there is a town named Madhura. There Rajeev and Sanjeev are studying in a school. Sanjeev is rich whereas Rajeev is poor. Sanjeev lives in a luxurious building and come to school in a vehicle with his servant. Rajeev lives with his father in a hut in a nearby village. His mother died in his childhood itself. Due to which Rajeev has to do the household work.

దక్షిణ భారతదేశములో మధుర అను పేరు గల పట్టణము గలదు. అక్కడ పాఠశాలలో రాజీవ్, సంజీవ్ అను పేరుగల ఇద్దరు విద్యార్థులు చదువుచుండెను. వారిలో సంజీవ్ ధనవంతుడు. రాజీవ్ పేదవాడు. సంజీవ్ అన్ని వసతులు కలిగిన అందమైన మేడలో నివసించుచుండెను. ప్రతిరోజు సేవకులతో కూడా వాహనము (కారు, రిక్షా, ఆటో)లో విద్యాలయమునకు వచ్చుచుండెను. రాజీవ్ దగ్గరలో ఉన్న గ్రామములో తండ్రితో గుడిసెలో నివసించుచుండెను. అతని తల్లి చిన్నతనమందే మరణించెను. అందువలన ఇంటిలోని పనికూడా తానే చేయవలసి వచ్చెను.

अथ एकदा राजीवः संजीवेन निमन्त्रितः तस्य गृहमगच्छत् । तत्रोद्यानस्य एकस्मिन् भागे द्वावपि सहपाठिनौ संभाषमाणौ आस्ताम्। संजीवेन कथितम् – ” सखे! तवेदृशीम् अवस्थां दृष्ट्वा मम चित्तं कष्टमनुभवति । गृहस्य सर्वं कार्यं त्वमेव करोषि । पुनः पदातिरेव क्रोशद्वयं चलित्वा विद्यालयमागच्छसि । श्रमहरणाय गृहे किमपि सौविध्यम् अपि नास्ति । प्रथमस्थानं लब्धुं रात्रिन्दिवम् अध्ययनमपि करोषि । न विद्यते तव जीवने स्वल्पापि विश्रान्तिः । कष्टैः परिवृतं तव जीवनम् । मम गृहे तु बहवो भृत्याः सन्ति । यदाज्ञापयामि तत् सर्वं तत्क्षणमेव कुर्वन्ति ते । राजीवः प्रत्यवदत् – मित्र, त्वं न जानासि सत्यतया मदीयां जीवनकथाम्, नाहं भृत्यहीतोऽस्मि । ममापि अष्टौ भृत्याः सन्ति, ते मद्वचनं तत्कालमेव अनुवर्तन्ते ।

One day Rajeev goes to Sanjeev’s house on his invitation. There in the garden both the friends are chatting. Sanjeev says “Dear friend! you being in this situation it is a great distress to me. You do all the household work and then walk two miles to school. You don’t have any comforts for relaxation in your house. You are studying day and night to stand first in the class. There is no rest in your life. Your life is full of difficulties; I have lot of servants in my home. They do as I say and give me what ever I ask for immedi-ately.” Rajeev replies – “Friend! you don’t know about my life com-pletely. Even I have eight servants at my back and call.”

తరువాత ఒకప్పుడు రాజీవ్ సంజీవిని పిలువగా అతని ఇంటికి వెళ్ళెను. ‘అక్కడ ఉద్యానవనములో ఒకవైపు ఇద్దరు స్నేహితులు మాట్లాడుకొనుచుండిరి, ఓ స్నేహితుడా! నిన్ను ఇలా చూచి నా మనస్సు బాధపడుచున్నది అని సంజీవ్ చెప్పెను. ఇంటిపని అంతా నీవే చేయుచున్నావు. తరువాత రెండు మైళ్ళు నడచి పాఠశాలకు వచ్చుచున్నావు. శ్రమ తీర్చుకొనుటకు ఇంటిలో ఏమి వసతి కూడా లేదు. తరగతిలో మొదటివాడుగా వచ్చుటకు పగలు రాత్రి బాగా చదువుచున్నావు. నీ జీవితములో కొంచెము కూడా విశ్రాంతి లేదు. నీ జీవితం కష్టములతో నిండియున్నది. మా ఇంట్లో చాలామంది పనివారు ఉన్నారు. వారు ఎప్పుడు నేను అడిగితే వెంటనే వారు. దానిని తెచ్చి ఇస్తారు. స్నేహితుడా! నిజముగా నేను సేవకులు లేనివాడను కాను అని నీవు తెలుసుకొనలేక పోవుచున్నావు. నాకు కూడా ఎనిమిది మంది సేవకులు ఉన్నారు. వారు నా మాటను ఎల్లప్పుడు విందురు అని రాజీవ్ తిరిగి చెప్పెను.

तदाकर्ण्य विस्मितः संजीवोऽभाषत- “भद्र! त्वमकिञ्चनोऽसि इती सर्वेऽवगच्छन्ति, कथं त्वं भृत्येभ्यो वेतनं प्रयच्छसि ? अधुना तु महार्घतापि वर्तते। अस्यां महार्घतायाम् अस्मादृशां कृतेऽपि अष्टानां भृत्यानां पोषणमतिकठिनम् । प्रतीयते, अद्य त्वं मिथ्यावादी सञ्जातः ।”

Surprised, Sanjeev asks “Dear friend! Everyone knows that you are poor and you can’t afford servants. Even for rich people like us maintaining eight servants is extremely difficult. I know you are lying now.”

అది విని ఆశ్చర్యపడి సంజీవ్ అడిగెను – స్నేహితుడా నీవు పేదవానివి అని అందరికి తెలుసు. నీవు ఆ సేవకులకు జీతము ఎలా ఇచ్చుచున్నావు. మా వంటి వారికి కూడా ఎనిమిది మంది సేవకులను పోషించడం చాలా కష్టమగుచున్నది. ఈ రోజు నీవు అబద్ధము చెప్పుచున్నావని తెలియుచున్నది.

राजीवेन कथितम् “त्वं जानासि नाहं कदापि मिथ्या भाषे। सत्यमेव मम अष्टौ भृत्याः सन्ति।” संजीवोऽवदत् – “प्रियं प्रतिभाति तव कथनम् । परं कथय के ते त्वदीयाः भृत्याः ? राजीवः प्रत्यभाषत – सत्यमेव अभिहितं मया । पश्य, एते मम अष्टौ भूत्याः सन्ति – द्वौ पादौ, द्वौ हस्तौ, द्वे नेत्रे, द्वेश्रोत्रे च । एते सदैव मदुक्तम् अनुतिष्ठन्ति । न भवत्येषु कदाचिदपि स्वल्पोपि कलहः । परस्परं सहयोगेन स्त्रेहेन च सर्वं कार्यं कुर्वन्ति । यदाहं विद्यालयं गन्तुमिच्छामि, पादौ आज्ञापयामि मां विद्यालयं नयतमिति । तौ च सत्वरमेव मां तत्र नयतः । यदा किमपि कार्यं कर्तुं वाञ्छामि, तदा हस्तौ आज्ञापयामि, तौ तत्कालमेव सर्वं कार्यं कुरुतः । नेत्रे श्रोत्रे च सर्वदा पादयोः हस्तयोश्च सहायतां कुर्वन्ति । कथय, कुत्र मम कष्टम् ? अहं सुखेन सर्वं कार्यं निर्वहामि, प्रसन्नश्च तिष्ठामि । कक्षायामपि प्रथमस्थानं लभे । ”

Rajeev replies “you know that I never lie and I really have eight servants.” ‘Your words are making me happy, who are those servants?” asked Sanjeev. For that Rajeev replies truthfully “two legs, two hands, two eyes and two ears are my servants. These always do whatever I say them to do and they cooperate with each other. When I have to go to school, I order my legs to take me there and they immediately take me. If I want to do some work, I order my hands to do it and they immediately follow up. My eyes and ears help my hands and legs always. Now say what difficulty I have? I complete my actions happily and I will, stand first in class too.”

నీకు తెలుసు నేను ఎప్పుడు అసత్యం చెప్పనని అని రాజీవ్ చెప్పెను. “నిజముగానే నాకు ఎనిమిదిమంది సేవకులు ఉన్నారు.” నీవు చెప్పినదీ వినాలని ఉన్నది అని సంజీప్ చెప్పెను. ఆ సేవకులు ఎవరో వెంటనే చెప్పుము అని అడిగెను. నేను నిజమే చెప్పుచున్నాను అని రాజీవ్ తిరిగి చెప్పెను. రెండు కాళ్ళు, రెండు చేతులు, రెండు కళ్ళు, రెండు చెవులు వీరే నా ఎనిమిది మంది సేవకులు చూడు అని చెప్పెను. వీరు నేను చెప్పినది వెంటనే చేస్తారు. నాకు వీరితో ఎప్పుడూ పోట్లాట రాదు. ఒకరికి ఒకరూ కలసి స్నేహముతో అన్ని పనులు చేస్తారు. నేను విద్యాలయమునకు వెళ్ళవలెనంటే కాళ్ళను విద్యాలయమునకు తీసుకువెళ్ళమని ఆజ్ఞాపిస్తాను. అవి వెంటనే నన్ను అక్కడికి తీసుకువెళతాయి. నాకు పనిచేయవలెనని అనిపిస్తే అప్పుడు చేతులను ఆజ్ఞాపిస్తాను. అవి వెంటనే పని అంతా చేస్తాయి. కళ్ళు, చెవులు ఎప్పుడూ కాళ్ళకు, చేతులకు సహాయం చేస్తాయి. నాకు కష్టం ఎక్కడ ఉందో చెప్పు ? నేను సుఖముగా పనులు చేస్తాను. హాయిగా ఉంటాను. తరగతిలో మొదటివానిగా వస్తాను.

तयोः तत् संभाषणं तत्रागतेन संजीवस्य पित्रा अपि श्रुतम्। श्रृत्वा चकितः, चमत्कृतश्चाभवत् । अवदच्च त्र ” साधु वत्स ! साधु ! ईदृशा एव प्रशस्याः। अस्माकं देशे यदा सर्वे जनाः ईदृशः भविष्यन्ति, तदा राष्ट्रोन्नतिः सुनिश्चिता” इत्यभिधाय परं प्रीतः सन् पुनः पुनः तमभ्यनन्दत्।

Sanjeev’s father who listens to’this whole conversation is stunned. He praises Rajeev lovingly – ‘Well said son! These type of personalities are praise worthy. If all the citizens of our country have the same virtues the country will be well developed for sure.”

వారి సంభాషణ అక్కడకు వచ్చిన సంజీవ్ తండ్రి కూడా వినెను. విని ఆశ్చర్యపడెను. అంతేగాక బాగా చెప్పావు బాలకా ! ఇటువంటి వారే ప్రశంసించ ధగినవారు. మన దేశములో జనులందరూ ఎప్పుడైతే ఇలా అవుతారో అప్పుడు దేశము ఖచ్చితముగా అభివృద్ధిని పొందగలదు అని చెప్పి ప్రేమతో అతనిని మరల మరల అభినందించెను.

स्वावलम्बेन तुल्यं तु बलं श्रेष्ठं न विद्यते ।
नावसीदति लोकेऽस्मिन् स्वावलम्बी कदाचन ।।

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material उपवाचकम् 4th Lesson शाश्वतं हि कार्य करणीयम् Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit उपवाचकम् 4th Lesson शाश्वतं हि कार्य करणीयम्

प्रश्नौ

प्रश्न1.
राजा सुकृतशर्मा एकदा किम् अचिन्तयत् ?
उत्तर:
एकदा राजा अचिन्तयत् – मम नाम जनानां जिह्वासु यथा नृत्येत् तथा भव्यः कश्चन प्रासादः निर्मातव्यः इति ।

प्रश्न 2.
संन्यासिनः कथनस्य आशयम् अवगत्य राजा तं नमस्कृत्य किं प्रार्थितवान् ?
उत्तर:
महात्मन् मम कार्यस्य अशाश्वतता अवगता मया । इतः परं मया किं करणीयम् इति उपदिश्यतां कृपया इति प्रार्थितवान् ।

कवि परिचय (Introduction) (కవి పరిచయం)

श्री सम्पत्कुमारः सम्भाषणसन्देशः इत्यस्यां संस्कृतमासपत्रिकायां .” शाश्वतं कार्यम्’ इति नाम्ना इमां कथां प्रकाशितवान् । पुण्यजनकम् एव कार्यं शाश्वतं कार्यं भवतीति अङ्गीक्रियते चेत् समाजस्य देशस्य वा महान् लाभः जायते । एषा कथा एवंविधचिन्तनस्य प्रसाराय प्रेरणारूपा भवति ।

Sri Sampathkumar published this story under the name of “Saswatham Karyam” in a Sanskrit magazine Sambhashana Sandesam. If good deeds are considered to be forever.

శ్రీ సంపత్కుమారు సంభాషణా సందేశము అను పేరుగల సంస్కృత మాస పత్రికయందు “శాశ్వతం కార్యమ్” అనే పేరుతో ఈ కథను ప్రచురించెను. పుణ్యము కలుగజేయునదియే శాశ్వతమైన పని కాగలదు అని అంగీకరించినట్లైతే సమాజానికి, దేశానికి లాభము కలుగును. ఈ కథ ఈ విధమైన ఆలోచనను, ప్రేరణను కలుగ జేయును.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

राजा सुकृतशर्मा महतः राज्यस्य अधिपतिः । तदीयं राज्यं सुविशालं सम्पभ्दरितं च । अतः तस्य देशस्य कोशः सर्वदा धनेन पूर्णः भवति स्म। अथ एकदा राजा अचिन्तयत् – मम नाम जनानां जिह्वासु यथा नृत्येत् तथा भव्यः कश्चन प्रसादः निर्मातव्यः इति । योग्ये मुहूर्ते प्रासादनिर्माणकार्यम् आरब्धम्। धनस्य अभावः तु न आसीत् ननु ? अतः भव्यः प्रसादः अचिरात् एव निर्मितः जातः। सुवर्णरजतमौक्तिकादिभिः सः प्रासादः विशेषतः अलङ्कृतः। तस्य प्रासादस्य दर्शनाय जनाः निरन्तरम् आगच्छन्ति स्म । दीपालङ्कारादिभिः शोभमानं प्रासादं दृष्ट्वा जनाः राजानं प्रशंसन्ति स्म । एतस्मात् राज्ञः महान् सन्तोषः भवति स्म ।

Sukruthasharma was the King of a huge kingdom. This kingdom is vast and wealthy. This kingdom’s treasury was always filled with wealth. The king thought of building a beautiful palace as his memory to people. On an auspicious day the construction work was started. As there was no lack in wealth, the building was constructed within a less time. The building was specially constructed with gold, silver and pearls. There were always people visiting to see that building. People praised the king looking at the grandeur of the new building. The king was very happy due to this.

సుకృతశర్మ పెద్ద రాజ్యానికి రాజ్యాధిపతి. ఆ రాజ్యం విశాలమైనది, ధనము కలది. ఇందువలన ఆ దేశము యొక్క ధనాగారము ఎల్లప్పుడు ధనముతో నిండి ఉండేది. నా పేరు ఎప్పుడు ప్రజలు తలచుకొనేటట్లు ఒక అందమైన మేడను నిర్మించవలెనని రాజు ఆలోచించెను. మంచి ముహూర్తములో మేడ నిర్మించుట ప్రారంభించిరి. ధనమునకు కొరతలేదు. కాబట్టి కొద్దికాలములోనే అందమైన భవనము నిర్మించబడెను. బంగారం, వెండి ముత్యములతో ఆ మేడ ప్రత్యేకముగా నిర్మించబడెను. ఆ మేడ చూచుటకు ప్రజలు ఎల్లప్పుడు వచ్చుచుండిరి. దీప తోరణాలతో అందముగా ఉన్న ఆ మేడను చూసి ప్రజలు రాజును పొగడసాగిరి. ఈ కారణము వలన రాజుకు చాలా సంతోషము కలుగుచుండెను.

अथ एकदा कश्चन संन्यासी आगतवान् राज्ञे आशीर्वाददानाय | तदा राजा आत्मना निर्मितं प्रासादं तस्मै दर्शितवान् । ‘प्रासादस्य महती भव्यता तु श्लाघार्हा एव । एतादृशः प्रासादः जगति अन्यः न स्यात्’ इति सन्नयासी अवदत् ।

Once a saint has come to bless the king. Then the king showed the newly constructed building to the saint. The saint was impressed and said that this building is unique and beautiful.

ఒకప్పుడు ఒక సన్యాసి రాజును ఆశీర్వదించుటకు వచ్చెను. అప్పుడు రాజు తాను నిర్మించిన మేడను ఆయనకు చూపించెను. మేడ చాలా అందముగా కొని యాడతగినదిగా ఉన్నది. ప్రపంచంలో ఇటువంటి మేడ మరియొకటి లేదు అని సన్యాసి పలికెను.

एतस्य श्रवणात् राज्ञः अन्तरङ्गं नितरां सन्तुष्टम् । तस्य मुखे सन्तोषः व्यलसत् । क्षणं विरम्य संन्यासी पुनः अवदत् – ‘राजन् ! किन्तु अत्र दोषद्वयं दृश्यते ।’ इति। एतस्य श्रवणात् राया दिग्भ्रान्तः। सः भीत्या अपृच्छत् – ‘महात्मन् ! महत्या जागरूकतया अयं प्रासादः निर्मितः । तथापि अत्र दीषद्वयं दृश्यते इति तु आश्चर्याय। उच्यताम् अत्र दृश्यमानं दोषद्वयं

King felt very happy with the saint’s remarks. Within a minute the saint spoke again, “Dear king ! there are two mistakes in this.” The king was surprised and scared, he asked the saint “Dear saint! This building was constructed carefully. I am surprised that two mistakes are made. Please tell me what are they ?”

ఈ మాటలు వినగానే రాజు మనస్సు చాలా సంతోషపడెను. అతని ముఖములో సంతోషము కనపడెను. క్షణకాలము ఆగి సన్యాసి మరల చెప్పెను. ఓ రాజా !- ఇందులో రెండు దోషములు ఉన్నవి అని చెప్పెను. ఈ మాట వినగానే రాజు ఆశ్చర్యపడెను. అతడు భయముతో అడిగెను. ఓ పుణ్యాత్మా ! చాలా జాగ్రత్తగా ఈ మేడ నిర్మించబడ్డది. అయినప్పటికీ రెండు దోషములు కనిపించుచున్నవా అని. ఆశ్చర్యపడి ఇక్కడ ఉన్న రెండు దోషములు ఏమిటి అని అడిగెను.

‘नितरां भव्यः अपि अयं प्रासादः कदाचित् वा नाशं प्राप्स्यति एव इति तु प्रथम: दोषः । एतस्य निर्माता अपि कालान्तरे मृत्युम् आलिङ्गयिष्यति इति तु द्वितीय दोषः । – इति गम्भीर्येण अवदत् सन्यासी ।

The saint replied “this beautiful building has to collapse at some point of time, which is the first fault. The person who constructed this building should also die eventually. This is the second fault.”

ఎంతో అందముగా ఉన్న ఈ మేడ ఎప్పుడో ఒకప్పుడు కూలిపోతుంది. ఇది మొదటి దోషము. దానికి కట్టినవాడు కూడా కొంతకాలమునకు చనిపోతాడు. అనేది రెండవ దోషం అని గంభీరముగా సన్యాసి చెప్పెను.

सन्यासिनः कथनस्य आशयः अवगतः राज्ञा । सः किञ्चित्कालं चिन्तनमग्नः अभवत्। ततः सः संन्यासिनं नमस्कृत्य ‘महात्मन् ! मम कार्यस्य अशाश्वतता अवगता मया । इतः परं मया किं करणीयम् इति उपदिश्यतां कृपया’ इति प्रार्थितवान्।

The king understood the underlying meaning of the saint’s thoughts. He thought for a while and bowing to the saint, he said “Oh great being ! I realize that this deed is not forever. Please ad¬vise what my further actions should be.”

సన్యాసి చెప్పిన ఆశయమును రాజు తెలుసుకొనెను. అతడు కొంచెము సేపు ఆలోచించెను. తరువాత సన్యాసికి నమస్కారము చేసి మహాత్మా ! నేను చేసిన పని అశాశ్వతమైనది అని నాకు తెలిసినది. ఇక ముందు నేను ఏమి చేయాలో దయచేసి `నాకు చెప్పండి అని ప్రార్థించెను.

तदा संन्यासी अवदत् – ‘पुण्यजनकानां कार्याणां फलस्य नाशः कदापि न भविष्यति । अतः प्रजाहितपराणि कार्याणि अधिकाधिकतया क्रियन्ताम्। ततः प्राप्यमाणा कीर्तिः श्श्वततया स्थास्यति’ इति ।

“Good deeds can never be destroyed. So do the good deeds which are useful to the people of the country, the glory obtained by such actions is forever” replied the saint.

పుణ్యము కలుగచేయు పనులకు ఎప్పటికీ నాశనము లేదు. అందువలన ప్రజలకు ఉపయోగపడు పనులు ఎక్కువగా చేయుము. అప్పుడు పొందిన కీర్తి శాశ్వతముగా ఉండును అని సన్యాసి చెప్పెను.

एतदनुगुणं राजा तस्मादेव दिनात् प्रजाहितकार्येषु आत्मानं पूर्णतः नियुक्तवान् ।

There on the king immersed himself in doing the deeds which are useful to the people.

దానిని అనుసరించి రాజు ఆ రోజు నుండి ప్రజలకు ఉపయోగపడు పనులను తాను సంపూర్ణముగా చేయుట యందు మునిగిపోయెను.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material उपवाचकम् 3rd Lesson किमस्ति पेटिकायाम्? Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit उपवाचकम् 3rd Lesson किमस्ति पेटिकायाम्?

प्रश्नौ

प्रश्न 1.
नीलाम्बा पुत्रेभ्यः धनं दत्वा किम् उक्तवती ?
उत्तर:
पुत्राः ! इतः परम वर्षे त्रीन् मासान् भवत्सु एकैकस्यापि गृहे पर्यायक्रमेण वस्यामि इति ।

प्रश्न 2.
सर्वे आतरः मात्रा कथिते विषये विश्वसं कृत्वा किं चिन्तितवन्तः ?
उत्तर:
सर्वे भ्रातरः विश्वसितवन्तः, चिन्तितवन्तः च एतादृश्यः अन्याः अपि पेटिकाः भूमे अन्तः तया निक्षिप्ताः स्युः इति ।

कवि परिचय (Introduction) (కవి పరిచయం)

एषा कथा शान्तामहाभागया विरचितात् “कथाञ्जलिः” इत्यस्मात् पुस्तकात् स्वीकृता । वस्तुतः भौतिकशास्त्राध्यापिका शान्तावेङ्कटरामन् महाभागा संस्कृतभाषायाम् अनुरागेण तां भाषाम् अधीत्य कथाः अपि व्यरचयत् ।

This story is taken from Kathanjali, a book written by Santhadevi. Even though she teaches PHYSICS, due to the fondness she has for Sanskrit, she learnt Sanskrit and writes stories.

ఈ కథ శాంతాదేవిచే రచించబడిన “కథాంజలి” అనే పుస్తకము నుండి గ్రహించబడినది. సహజముగా ఈమె భౌతికశాస్త్ర ఉపాధ్యాయురాలు అయినప్పటికి సంస్కృత భాషయందు అభిమానముచేత ఆ భాషను నేర్చుకొని కథలు కూడా వ్రాసెను.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

नीलाम्बा काचित् वृध्दा धनिका च । तस्याः चत्वारः पुत्राः । सा स्वस्याः सप्ततितमे जन्मदिने स्वीयं धनं सर्वं समानतया विभज्य पुत्रेभ्यः . दत्तवती उक्तवती च – ‘पुत्राः ! इतः परम् वर्षे त्रीन् मासान् यावत् भवत्सु एकैकस्यापि गृहे पर्यायक्रमेण वत्स्या’ इति ।

Neelamba was a rich old woman. She had 4 sons. On her 70^th birthday she divided her wealth into 4 equal parts and distributed it among her sons and said to them “Dear sons ! From now on, in a year I will stay with each of you for 3 months.”

నీలాంబ ఒక ముసలి ధనవంతురాలు. ఆమెకు నలుగురు కొడుకులు. ఆమె తన 70వ పుట్టినరోజున ధనమంతయు సమాన భాగాలుగా చేసి కొడుకులకు ఇచ్చి ఈ విధముగా చెప్పెను. “కుమారులారా ! ఇకముందు నేను సంవత్సరములో మూడు, మూడు నెలల చొప్పున మీ మీ ఇళ్ళలో ఉంటాను.”

नीलाम्बा स्वकथनानुसारं पुत्रगृहाणि गच्छन्ती कानिचन वर्षाणि यापितवती । कालक्रमेण पुत्रगृहेषु तस्याः स्वागतं न्यूनं भवति स्म । यतः तेषां लक्ष्यं तु आसीत् धनार्जने एव । स्वकीयं धनं सर्वम् एतावता एव दत्तवती आसीत् सा । पुत्राणाम् एतादृशेन व्यवहारेण नीलाम्बा नितरां खिन्ना अभवत् ।

Neelamba spent some years staying in each of their houses in turns. After some years, the respect towards her was reduced in their houses because earning money became more important to her sons. She felt more distressed with their behaviour due to the fact that she gave up all her wealth to them.

నీలాంబ తాను చెప్పిన ప్రకారము కొడుకుల ఇళ్ళకు వెళ్ళి కొన్ని సంవత్సరములు గడిపెను. కొంతకాలము తరువాత ఆమెకు వారి ఇళ్ళలో ఆదరణ తగ్గసాగెను. ఎందుకనగా వారికి ధనము సంపాదించడమే ముఖ్యమైనది. నా ధనమంతయు వీరికి ఇచ్చివేసితిని అని ఆమె పిల్లల ప్రవర్తనను చూచి ఎక్కువ బాధపడెను.

एकदा अकस्मात् नीलाम्बा सखीं स्वर्णाम्बां दृष्टवती । दीर्घकालं यावत् तयोः मध्ये आत्मीयः वार्तालापः प्राचलत् । नीलाम्बा सखीं स्वस्य क्लेशान् सर्वान्ं उक्तवती । तत् श्रुत्वा स्वर्णाम्बा किञ्जित्कालं यावत् चिन्तयित्वा नीलाम्बायाः कर्णे किमपि उक्तवती । तेन नीलाम्बा सन्तुष्टा जाता ।

One day unexpectedly Neelamba’s friend Swamamba came to visit Neelamba. Neelamba shared her distress with her friend. After hearing Swarnamba whispered something to Neelamba. Neelamba felt happy after listening to the idea.

ఒకరోజున అనుకోకుండా నీలాంబ స్నేహితురాలు స్వర్ణాంబ నీలాంబను చూచుటకు వచ్చెను. నీలాంబ స్నేహితురాలితో తన కష్టము చెప్పుకొనెను. అది విని స్వర్ణాంబ కొంచెము ఆలోచించి చెవిలో ఏదో చెప్పెను. అది విని నీలాంబ సంతోషించెను.

अन्यस्मिन् दिने सायङ्काले नीलाम्बा गृहात् बहिः गतवती । कुत्र गच्छति इति अनिवेद्यैव सा गतवती आसीत् । प्रत्यागमनसमये तस्याः हस्ते एका पेटिका आसीत् । तया धृतानि वस्त्राणि च मलिनानि आसन् ।

The next day evening Neelamba went out the house without saying anyone. She returned with a trunk and her clothes were dirty. Seeing her mother with a trunk, the son asked “Mother what is this ? Why are your clothes dirty ? Where did you find this trunk ? What is in it ? Where did you go ?”

మరుసతి రోజు సాయంకాలము నీలాంబ ఇంటి నుంచి బయటకు వెళ్ళెను. ఎక్కడికి వెళుతున్నది ఎవరికీ చెప్పకుండా వెళ్ళింది. తిరిగి వచ్చు సమయములో ఆమె చేతిలో ఒక పెట్టె ఉండెను. ఆమె కట్టుకున్న బట్టలు కూడా మురికిగా ఉండెను.

हस्ते पेटिकां गृहीतवतीं मातरं दृष्ट्वा पुत्रः पृष्टवान् – “अम्ब ! किम् एतत् ? भवत्या : वस्त्राणि मलिनानि हस्ते एका पेटिका अस्ति । कुत्र लब्धा एषा पेटिका ? तस्याः अन्तः किम् अस्ति ? कुत्र गतवती आसीत् भवती ?” इति ।

చేతిలో పెట్టెతో వచ్చిన తల్లిని చూచి కొడుకు “అమ్మా ఇది ఏమిటి ? నీ బట్టలు ఎందుకు మురికిగా ఉన్నవి ? చేతిలో పెట్టె ఉన్నది. ఈ పెట్టె ఎక్కడ దొరికినది ? దానిలో ఏమి ఉన్నది. నీవు ఎక్కడికి వెళ్ళావు” అని అడిగెను.

“वत्स, एषा पेटिका भूमेः अन्तः मया एव निक्षिप्ता आसीत् । एतस्यां बहूनि अमूल्यवस्तूनि सन्ति । सर्वं भवताम् अभ्युदयाय एव । किन्तु मम मरणानन्तरमेव भवन्तः एतेषां वस्तूनाम् उपयोगं कर्तुम् अर्हन्ति’ इति उक्त्वा नीलाम्बा अन्तः गतवती । एतत् श्रुत्वा आश्चर्यचकितः सः पुत्रः स्वभ्रातृन् सर्वात् एतं विषयम् उक्तवान् । सर्वे भ्रातरः तस्मिन् विश्वसितवन्तः, ”एतादृश्यः अन्याः अपि पेटिकाः भूमेः अन्तः तय चिन्तितवन्तः च ‘निक्षिप्ताः स्युः” इति ।

“Son ! I hid this trunk in our land. It contains some valuable objects. All of these things were hidden for your good only. But you can’t use these things until after my death” she replied and went inside. Listening to this, the surprised son called all his broth-ers and shared the news with them. All of them believed and thought that their mother hid some more trunks like these in the land.

“కుమారా ! ఈ పెట్టె భూమిలో నా చేత దాచబడినది. దానిలో అనేక విలువైన వస్తువులు ఉన్నవి. ఇవన్నియు మీ మంచికొరకే చేయుచున్నాను. కాని నేను చనిపోయిన తరువాత మాత్రమే ఈ వస్తువులను మీరు ఉపయోగించు కొనగలరు” అని చెప్పి నీలాంబ లోపలికి వెళ్ళెను. ఇది విని ఆశ్చర్యపడిన ఆ కుమారుడు తన అన్నలను పిలిచి విషయమంతా చెప్పెను. ఆ అన్నలు అందరూ నమ్మారు. “ఇటువంటి పెట్టెలు ఇంకా భూమిలో ఆమె దాచి ఉంచి ఉంటుంది” అని ఆలోచించారు.

एतदनन्तरं तु पुत्राः मातरं सम्यक् पालयन्ति स्म । नीलाम्बा पुत्राणां सदाचारेण सन्तुष्टा सती सन्तोषेण कालं यापितवती ।

ఈ సంఘటన తరువాత పిల్లలు తల్లిని బాగుగా పోషించుచుండిరి. నీలాంబ పుత్రుల ప్రవర్తనకు సంతోషించి ఆమె ఆనందముగా కాలము గడపసాగెను.

पुनः कानिचन वर्षाणि अतीतानि । एकस्मिन् दिने रात्रौ नीलाम्बा दिवङ्गता । नीलाम्बायाः अन्त्यकर्मसु साहाय्यं कर्तुं तस्याः सखी स्वर्णाम्बा आगता आसीत् । सा गमनसमये नीलाम्बायाः पुत्रान् आहूय एकां कुञ्चिकां दत्वा उक्तवती -” सा माम् उक्तवती आसीत् “मरणानन्तरम् एषा कुञ्चिकां पुत्रेभ्यः दातव्या’ इति ।

After this incident aU the sons took very good care of their mother and Neelamba spent her time happily. Years passed and one night Neelamba died. Swamamba also came to help with her friend’s funeral. And before she returned she gave a key to the sons and said “your mother wanted me to give this key to you after her death.”

మరల కొన్ని సంవత్సరములు గడిచెను. ఒకరోజు రాత్రి నీలాంబ చనిపోయెను. నీలాంబ కర్మకాండలకు సహాయము చేయుటకు ఆమె స్నేహితురాలు స్వర్ణాంబ వచ్చెను. ఆమె తిరిగి వెళ్ళునప్పుడు నీలాంబ కొడుకులను పిలిచి ఒక తాళం చెవి ఇచ్చి చెప్పెను. మీ అమ్మ తాను చనిపోయిన తరువాత ఈ తాళం చెవిని పిల్లలకు ఇమ్మని చెప్పెను.

नीलाम्बायाः पुत्राः सपदि प्रकोष्ठं गत्वा तां पेटिकाम् उद्घटितवन्तः अहो पेटिकायां शिलाखण्डाः एव पूरिताः सन्ति ! तत् दृष्ट्वा सर्वे पुत्राः निराशतया स्तम्भिताः अभवन् । ते शिलाखण्डान् निष्कास्य पुनः पुनः परिशीलितवन्तः । पेटिकायाम् अमूल्यं वस्तु किमपि न आसीत् । परन्तु एका चिटिका आसीत् । चिटिकायां लिखितम् आसीत् – ‘पुत्राः ! एतद् दृष्ट्वा भवन्तः निराशाः भवथ इति मन्ये । एतादृशः कपटोपायः मया आचरितः इति अहं दुःखिता अस्मि । परन्तु भवतां बोधनाय एव मया एवं कृतम् । जीवने धनम् आवयकमेव । किन्तु धनमेव जीवनं न इति । तत् पठित्वा पुत्राः लज्जिताः अभवन् ।

Neelamba’s sons immediately went in and opened the trunk. They were surprised to find stones in the trunk and they searched rigorously to find something precious. As they found nothing precious in it they were disappointed. But they found a letter in which Neelamba wrote “I expected you to be disappointed. I felt bad to cheat all of you this way but I did this for your own good. Earning money is necessary in life but life is not just earning money!” After reading it the sons were ashamed of themselves.

నీలాంబ కొడుకులు వెంటనే పేటిక ఉంచిన చోటుకు వెళ్లి పెట్టెను తెరిచిరి. ఆశ్చర్యంగా అందులో రాతిముక్కలు ఉండెను. అది చూచి అందరూ నిరాశపడిరి. వారు రాతి ముక్కలను మరల మరల వెతికి చూచిరి. పెట్టెయందు విలువైన వస్తువు ఏదియు లేదు. కాని ఒక లేఖ ఉండెను. చూచి మీరు నిరాశపడి ఉందురని తలచుచున్నాను అని వ్రాసి ఉండెను. ఇటువంటి మోసము చేయుటకు నేను. చాలా బాధపడితిని. కాని మీకు మంచి చేయుటకు నేను అలా చేసితిని.. జీవితంలో డబ్బు అవసరమే కానీ డబ్బే జీవితం కాదు. అది చదివి కొడుకులు సిగ్గుపడిరి.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material उपवाचकम् 1st Lesson उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मीः Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit उपवाचकम् 1st Lesson उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मीः

प्रश्नौ

प्रश्न 1.
वणिजः सखा वणिक्पत्नीं किमिति आश्वासयामास ?
उत्तर:
वणिजः पत्नीतु आत्मनः शिशोः च त्रातारम् अपश्यन्ती स्वपतेः सखयां कञ्चित वणिजमेत्य “भ्रातः निश्शरणा अस्मि” इति निवेदयामास । सः तामालोक्य ‘भवति पुत्रवत्याः तव कुतः शोकः । त्वत्पुत्रः यावत् त्वद्रक्षणे क्षमः स्यात् तावत् मद्गृहे वस । मा भौषीः” इति आश्वासयामास । सा सती तत्रैव निवसन्ती पुत्रस्य विद्याभ्यासं कारयामास ।

प्रश्न 2.
कुण्डिनफ्त्तने धनपालकः नाम श्रेष्ठी किं करोति ?
उत्तर:
कुण्डिनपत्तने धनपालको नाम श्रेष्ठी आत्मानम् आश्रितवद्भ्यः वृद्धिं विना मूलधनं दत्वा तान् वाणिज्ये व्यापारयतीति साहायं करोतिस्म ।

कवि परिचय (Introduction) (కవి పరిచయం)

एषा कथा मण्डिकल् रामस्वामिवर्येण विरचितात् “संस्कृत कथा- सप्ततिः” इत्यस्मात् पुस्तकात् स्वीकृता ।

This story is extracted from ‘Samskrutha kathasaptathi’ written by Mandikal Ramashastri.

ఈ కథ మండికల్ రామస్వామి గారిచే రచించబడిన “సంస్కృత కథాసప్తతి” అనే పుస్తకం నుండి స్వీకరించబడింది.

अनुवादः (Translation) (అనువాదం)

महिलापुरनाम्नि राजधान्यां कश्चित् वणिक् अवसत् । तस्य चन्द्रमुखी इति पत्नी संमभवत् । तयोः सुमतिः नाम पुत्रः समजनि । तस्य पञ्जमे वर्षे अपश्यन्ती सः वणिक् अम्रियत । तत्पत्नी तु आत्मनः शिशोः च त्रातारम् स्वपतेः सख्यायं कञ्चित् वणिजमेत्य भ्रातः निश्शरणा अस्मि” इति निवेदयामास । सः तामालोक्य ” भवति पुत्रवत्याः तव कुतः शोकः । त्वत्पुत्रः यावत् त्वद्रक्षणे क्षमः स्यात् तावत् मगृहे वस । मा भैषीः” इति आश्वासयामास । सा सती तत्रैव निवसन्ती पुत्रस्य विद्याभ्यासं कारयामास । दिने दिने सः विद्यामभ्यस्य क्षिप्रमेव पठने लेखने च निपुणः अभवत् ।

In the capital city Mahilapuram there lived a businessman. He married a woman named Chandramukhi. They were blessed with a boy child named Sumati. When Sumati was 5 years old, the businessman died. The businessman’s wife went to her husband’s friend who is also a businessman for protection and shelter. She said to the businessman “Brother ! I don’t have any where to go”, for which the businessman replied “Why are you grieving ? You can live in my home until your son is capable of protecting you. Please don’t be afraid.” The widow stayed there under the business man’s roof and educated her son. As days passed Sumati’s expertise in reading and writing has grown very well.

మహిళాపురం రాజధానిలో ఒక వ్యాపారి నివసిస్తూ ఉన్నాడు. అతనికి చంద్రముఖి అనే ఆమెతో పెండ్లి అయ్యింది. వారికి సుమతి అనే పుత్రుడు కలిగాడు. సుమతికి 5 సం||ల వయసులో తండ్రి చనిపోయాడు. వ్యాపారి భార్య తనను, కుమారుణ్ణి . రక్షించేవాడి గురించి చూస్తూ తన భర్త స్నేహితుడైన ఒక వ్యాపారి దగ్గరకు వెళ్ళి “అన్నా ! దిక్కులేనిదాన్ని అయ్యాను” అని చెప్పింది. ఆ వ్యాపార ఆమెను చూసి “నీకు కొడుకు ఉండగా ఎందుకు బాధపడతావు ? నీ కొడుకు నిన్ను రక్షించేవాడిగా అయ్యేంతవరకు నా ఇంట్లోనే ఉండు. భయపడకు” అని అన్నాడు. ఆ ఇల్లాలు అక్కడే ఉంటూ కొడుకుకి విద్యాభ్యాసం చేసింది. రోజులు గడిచేకొద్దీ ఆ పిల్లవాడు అతను నేర్చుకున్న విద్యను వెంటనే చదవడం రాయడంలో నిష్ణాతుడయ్యాడు.

अथ कौमारे वयसि वर्तमानं योग्यतमं पुत्रमालोक्य सा नारी “वत्स विद्यावानिसि । इतः परं अत्रैव स्थितिः आवयोः न उचिता । अस्मत्पौर्विकाः सर्वे अपि वाणिज्येनैव जीवन्ति स्म । त्वमपि तत्रैव यतस्व । श्रुणु । कुण्डिनपत्तने धनपालको नाम श्रेष्ठी आत्मानम् आश्रितवद्भ्यः वृद्धिं विना मूलधनं दत्वा तान् वाणिज्ये व्यापारयतीति श्रुतवत्यस्मि । गच्छा । तमाश्रित्य तस्मात् धनमादाय यत्र कुत्रापि वा स्वातन्त्र्येण वर्ताव है’ इति अवदत् ।

Then one day she said to her son, now you are educated and , talented youth. It is not appropriate to stay here any longer. Our ancestors earned their living through business. You should also start your own business. I’ve heard that there is a businessman named Dhanapala in the city of Kundini who lends money without any interest for starting a business. So, go meet him and take some money from him to start a business somewhere independently.”

తరువాత యుక్త వయసులోనే సమర్థుడైన కొడుకును చూసి నీవు విద్యావంతుడవు అయితివి. ఇంక ఇక్కడే ఉండటం మనకు తగదు. మన పూర్వీకులు అందరూ . వ్యాపారము చేసి జీవనము చేసిరి. నీవు అలాగే జీవనము చేయుము. కుండిన నగరంలో ధనపాలుడను వ్యాపారి తనను ఆశ్రయించిన వారికి వడ్డీ లేకుండా మూలధనము ఇచ్చి వ్యాపారము చేసుకొనుమని బ్రతుకమని చెప్పియున్నారని వింటిమి. అక్కడికి వెళ్ళి వారిని ఆశ్రయించి వారివద్ద ధనము తీసుకొని ఎక్కడో అక్కడ స్వతంత్రముగా బ్రతుకమని చెప్పెను.

सः बालः तथेति अङ्गीकृत्य धनपालकसमीपम् अगात् । तावत् सः धनपालकस्तु स्वदत्तम् अखिलं धनं व्ययतित्वा पुनः पुनः धनं देहीति याचमानं वणिजमेकम् अवलोक्य – “अये दत्तं सर्वं नाशयसि । किञ्चदपि न प्रत्यर्पयसि । . कथं पुनः पुनः मां बाधसे । निपुणः चेत् वणिक् मृतेन मूषकेणापि वाणिज्यं कृत्वा सुखी भवति । त्वं पुनः मूढतमः” इति धिक्कुर्वन् आस्ते ।

Then the boy agreed and went to meet Dhanapala. At that time Dhanapala was irritated by a businessman who spent all the money and is coming back for more, he said to the businessman ‘You wasted all the money I gave. You didn’t return even some of it. Why are you troubling me repeatedly. A talented businessman can live happily by making money even with a dead mouse.”

ఆ బాలుడు అలాగే అని అంగీకరించి ధనపాలకుని దగ్గరకు వెళ్ళెను. అంతలో ఆ ధనపాలకుడు తాను ఇచ్చిన మొత్తము ధనమును ఖర్చుచేసి మరల మరల ధనమును ఇమ్ము అని అడుగుచున్న ఒక వ్యాపారిని చూచి “ఇచ్చిన డబ్బంతయు నాశనము చేసితివి. కొంచెము కూడా తిరిగి ఇవ్వలేదు. ఎందుకు మళ్ళీ మళ్ళీ నన్ను ఇబ్బంది పెట్టుచున్నావు. నేర్పరితనము కల్గిన వ్యాపారి చచ్చిన ఎలుకతో కూడా వ్యాపారము చేసి సుఖపడతాడు. నీవు మూర్ఖుడవు” అని చీదరించుకొనుచుండెను.

अयं बालः तमालोक्य – “मे मृतं मूषकमेव दापय” इति तमयाचत । सः श्रेष्ठी तु अयं माम् उपहसति इति मत्वा तस्मै मृतं मूषकमेकम् अदात् । सः सुमतिः तमादाय कुत्राचित् वीथ्याम् उपनिषत् । तत्र एकः समागत्य स्वपालितस्य मार्जारस्य आहारार्थम् एकमानपरिमितेन चणकाभ्यूषेण मूषकं अक्रीणात् । सः सुमतिः क्वचित् मार्गे उपनिय काष्ठभाराहर्तॄणां किञ्चित् अभ्यूषं जलं च अदात् । तत्र तैः एकैकं काष्ठं प्रदत्तम् । सः तत् सर्व विक्रिय, लब्धैः धनैः काष्ठभारान् क्रीत्वा क्वचित् निक्षिपति स्म । ततस्तु एकमासं अतिवृष्टिवशात् काष्ठभावे सति जनाः तदीयानि काष्ठानि बहुमूल्येन अक्रैषुः । तस्मात् सः बहूनि धनानि सम्पाद्य सुखेन अवर्तत । तस्मात् जनः नैपुण्यशाली चेत् येन केनापि प्रकारेण सुखी भवेदेव ।

This boy heard the whole conversation and asked for a dead mouse to start, business. The businessman thought that the boy was making fun of him and gave the boy a dead mouse. Sumati took the mouse and sat in a street to trade it. A cat owner bought the dead mouse and paid a handful of Chana. Sumati traded these handful of Chana to the people who carry logs for living.

They gave him a log of tree in return. He sold all those logs, bought extra logs and stored them. After that there were heavy rains throughout a month due to which there were no logs and people bought the logs at higher prices. Because of which Sumati earned higher profits and lived happily. Hence if a person is talented he can be happy in one way or the other.

ఈ బాలుడు వారిని చూచి “నాకు చనిపోయిన ఎలుకను ఇవ్వమని” అతనిని అడిగెను. ఆ వ్యాపారవేత్త ఇతడు నన్ను పరిహసించుచున్నాడు అని తలచి అతనికి చనిపోయిన ఎలుకను ఇచ్చెను. ఆ సుమతి దానిని తీసుకొని ఒక వీధిలో కూర్చొనేను. అక్కడికి ఒక పిల్లిని పెంచు యజమాని వచ్చి ఒక మానిక శనగలను ఇచ్చి ఎలుకను కొనుక్కొనెను.

ఆ సుమతి ఒక మార్గములో కూర్చొని కట్టెలు మోయుచున్నవారికి శనగ గుగ్గిళ్ళను, నీటిని ఇచ్చెను. అక్కడివారు ఒక్కొక్క కట్టెను ఇచ్చిరి. అతడు వాటిని అన్నిటిని అమ్మి వచ్చిన ధనముతో కట్టెల మోపులను కొని నిలువ ఉంచెను. ఆ తరువాత ఒక నెల అంతా ఎక్కువగా వానలు కురవడంచేత కట్టెలు లేకపోవుటచే జనులు ఎక్కువ ధరకు ఆ కట్టెలను కొనిరి. దానితో అతడు ఎక్కువ ధనము సంపాదించి సుఖముగా ఉండెను. అందువలన మనిషి తెలివిగలవాడు అయితే ఏదో ఒక విధముగా సుఖమును పొందవచ్చు.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 5th Poem गानपरीक्षा Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 5th Poem गानपरीक्षा

निबन्धप्रश्नौ (Essay Questions) (వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
नारदतुम्बुरौ उभयोः तारतम्यं कथं ज्ञातवन्तौ ?

How did Narada and Tumbura find out their comparative difference ?

प्रश्न 2.
हनुमता शिलासनं स्वीकर्तुं नारदतुम्बुरौ किंमर्थम् आदिष्टौ ? ससन्दर्भं निरुपयत ।

Why were Narada and Tumbura asked to take rock seats by Hanuman ? Explain referring to the context.
उत्तर:
Introduction : The lesson गानपरीक्षा was written by Sri Sannidhanam Suryanarayana Sastry. It is taken from his work Poomapatram. Sri Sastry was a great scholar in Sanskrit literature and Grammar. He authored more than 45 books in Telugu and Sanskrit.

Rivalry of the Divine singers : Once rivalry ensued between the celestial singers Narada and Tumbura regarding their relative merits in singing. It was fueled by others who took sides. The singers considered each other as a blade of grass and particle of dust. Each waited for an opportunity to insult others. देशकाले प्रतिक्षेते तौ पराभवितुं मिथः ।

Helplessness of Brahma and Vishnu : Narada and Tumbura went to Brahma, and asked him to judge their singing merits. Brahma said that as Narada was his son, Tumbura might consider him partial. He directed them to Vishnu, ततो विहाय मां गत्वा वैकुण्ठं पुच्छतं युवाम् । When they went to Vaikuntha, Vishnu also said that as Narada was his devotee ज्ञातं ते खलु मुख्योऽयं भत्तेषु मम नारदः he would be considered partial. He directed them to Hanuman, who was a devotee of Rama, and a great singer.

Melting of the rocks: Narada and Tumbura went to Anjaneya, who was in meditation in the Himalayas. Hanuman asked them to sit on the rock slabs and started to sing hymns of praise. As a result of his sweet singing, stumps started to sprout, and rocks melted. स्थानावोऽङ्कुरिता येन प्रद्रुत अभवन् शिलाः The two sages sitting on rock-seats were caught in the melted rock slush. When Hanuman finished his singing, the rocks solidified again. Narada and Tumbura were stuck in their rock seats.

The singing of Narada and Tumbura : The two exerted to extricate themselves out. Hanuman asked them to sing as they came for judgement from him. Tumbura played on the lute for a long time. The rock seats stayed solid only. After he stopped, Narada started to sing. The rock slabs became little soft loosening their tightness. Even after he sang for a long time, nothing more happened.

The singing of Hanuman : Hanuman took pity on them. He started to sing sweetly continuing the song left unfinished by Narada. The rocks melted. The delighted sages came out of the slush. They bowed to Hanuman. Having lost their pride, they went away. Narada’s greatness over Tumbura was like that of squint eye over a blind eye. He also felt ashamed.

దేవ గానగంధర్వులైన నారద తుంబురులకు తమ ఇద్దరిలో గొప్పవారెవ్వరని పోటీ ఏర్పడి మహావృక్షంవలె పెరిగి పెద్దదయ్యెను. ఎవరు వారి సంగీతమును విని అభినందించుచున్నారో వారే వైరమును పెంచిరి. ఒకరు మా ఇద్దరికీ ఏనుగుకు, దోమకు ఉన్నంత తేడా ఉన్నదని అన్నారు. మరియొకరు సముద్రముణ నీటి గుంటకు ఉన్నంత తేడా ఉన్నదని అనెను.

ఒకరు గడ్డిపోచతో సమానము అనగా మరియొకరు ధూళికణముతో సమానం అనిరి. వారిద్దరు ఒకరినొకరు అవమానించుకొనుచు పామరులవలె ఒకరిని ఒకరు నిందించుకొనుచుండిరి. వారిద్దరు ఒకనాడు బ్రహ్మ వద్దకు వెళ్ళి మా ఇద్దరిలో ఎవరు గొప్పవారో నీవే తేల్చవలసినదని ప్రార్థించిరి. అప్పుడు బ్రహ్మ తుంబురా ! నారదుడు · నా కుమారుడు. నేనేమైనా చెప్పినచో నీవైపు వారు నన్ను పక్షపాత బుద్ధితో చెప్పానని అనుకొందురు.

మీరిద్దరు వైకుంఠమునకు వెళ్ళి మీ సందేహమును విష్ణుమూర్తికి చెప్పమని కోరెను. వారిద్దరు వైకుంఠమునకు వెళ్ళిరి. వారి కోరికను విని విష్ణువు తుంబురా నీవు నాకు ముఖ్యుడవు. నారదుడు నా భక్తుడు. కావున నేను ఈ పని చేయలేను. హిమవత్ పర్వతమున హనుమంతుడు తపస్సు చేసుకొనుచున్నాడు. అతని దగ్గరకు వెళ్ళి అడిగినచో మీకు సమాధానము చెప్పగలడు. హనుమంతుడు రామభక్తుడు.

ఇట్లు విష్ణువు చెప్పగా స్వర్గలోకము నుండి భూలోకమునకు వచ్చి హిమవత్ పర్వతముపై తపస్సు చేసుకొనుచున్న హనుమంతుని దగ్గరకు వెళ్ళిరి. హనుమంతుడు వారిని చూచి వారి కథను విని ఇట్లనెను. మీరు ఈ శిలాసనముపై కూర్చొనండి. నేను శ్రీరామునికి హారతి ఇచ్చునంతవరకు నిరీక్షించండి అని చెప్పి హనుమంతుడు హారతి ఇస్తూ స్తోత్రమును గానము చేసెను. అప్పుడు వారు కూర్చున్న రాళ్ళు మొలకెత్తి కరిగిపోయినవి.

వారిద్దరు తాము కూర్చున్న రాళ్ళు కరిగి మునిగిపోయిన విషయము గుర్తించలేకపోయిరి. గానము పూర్తి అయిన తరువాత హనుమ చూడగా వారిద్దరు కరిగిన రాళ్ళలో గడ్డకట్టుకొని పోయిరి. ఆ ఇద్దరు మహర్షులు భయపడి పశ్చాత్తాపం పొందిరి. మమ్ములను బయటకు తెమ్మని వారిద్దరూ హనుమంతుని ప్రార్థించిరి. మీలో గొప్పవారెవరో తెలుసుకొనుటకే మీరిక్కడకు వచ్చితిరి గదా ! మీరు శిలలలో ఇరుక్కున్నట్లే తిరిగి గానం ప్రారంభించుడు. గానముతోనే బయటకు రావలసినది.

ఆ మాట విని తుంబురుడు తన శక్తికొద్దీ అనేక విధములైన గీతములను రాగములను చాలాకాలం ఆలపించెను. తుంబురుడు పాట పాడినా ఆ శిలలు కరుగలేదు. తుంబురుడు ఆపిన తరువాత నారదుడు పాట పాడుట ఆరంభించెను. నారదుడు కూడా చాలాసేపు పాడెను. కాని రాతి పీఠములు రెండును మెత్తపడలేదు. అప్పుడు హనుమంతుడు వారిని చూచి జాలిపడెను.

నారదుని యొక్క పాట పూర్తికాకముందే అదే పాటను కొనసాగించుచూ హనుమంతుడు పాడసాగెను. ఆ మధురగానం చేత ఆ రెండు రాతిపీఠములు కరిగిపోయినవి. నారదుడు పాడినప్పుడు రాతి పీఠములు కొంత మెత్తబడినవి. నారద తుంబురులు దేవుని దయవలన ప్రాణములు దక్కినవి అని సంతోషించి తమ నివాసమునకు వెళ్ళిపోయిరి. గుడ్డివాని కంటే మెల్లకన్నువాడు మేలు అని, తుంబురుని కంటే నేను మేలని నారదుడు భావించెను.

लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
नारद – तुम्बुरौ परस्परं निन्दन्तौ किं कुरुतः ?
उत्तर:
नारद – तुम्बुरौ परस्परं निन्दन्तौ ब्रह्माणं समीपं गत्व आवयोः
तारतम्यं निर्णीयतां इति अयाचताम् ।

प्रश्न 2.
विष्णुः तुम्बुरं प्रति किमवोचत् ?
उत्तर:
विष्णुः तुम्बुरं प्रति ” त्वं मम प्रियेषु मुख्यः, नारदः मम भक्तः,
युवयोः तारतम्यं निर्णेतुं असम्प्रतम” इति अवोचत् ।

प्रश्न 3.
नारदतुम्बुरयोः कथां श्रुत्वा हनुमान् किमभाषत ?
उत्तर:
नारदतुम्बुरयोः कथां श्रुत्वा हनुमान् “उभौ शिलासने उपविष्टताम्, अहं राघवाय नीराजनं समर्पयामि” इति अभाषत ।

प्रश्न 4.
पङ्कात् बहिरागन्तुं नारदतुम्बुरौ किमकुरुताम् ?
उत्तर:
पङ्गात् बहिरागन्तुं नारदतुम्बुरौ विलीनविद्यादप भूत्वा हनूमन्तं प्रणम्य स्वनिवासं प्रति अगच्छताम् ।

एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
सुरगायनौ कौ ?
उत्तर:
नारदतुम्बुरौ सुरगायनौ ।

प्रश्न 2.
पामरौ इव कौ परस्परं निन्दन्तौ आस्ताम् ?
उत्तर:
पामरौ इव नारदतुम्बुरौ परस्परं निन्दन्तौ आस्ताम् ।

प्रश्न 3.
” तुम्बुर मे नारदः पुत्रः” इति कः अवोचत् ?
उत्तर:
‘तुम्बुरं । मे नारदः पुत्रः” इति विधाता अवोचत् ।

प्रश्न 4.
मुनिद्वन्द्वं कीदृशम् आञ्जनेयम् ऐक्षिष्ट ?.
उत्तर:
मुनिद्वन्द्वं हिमाचले तपोनिष्ठं आञ्जनेयं ऐक्षिष्ट ।

सन्दर्भवाक्यानिः (Annotations) (సందర్భవాక్యాలు)

प्रश्न 1.
देशकालौ प्रतीते तौ पराभवितुं मिथः ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं श्री सन्निधानं सूर्यनारायण शास्त्रिणा विरचितात् पूर्णपात्रम् इति पुस्तकात् “गानपरीक्षा” इति पाठात् स्वीकृतम् ।

सन्दर्भ: – तुम्बुरुनारदौ अल्पीयांसा मन्यन्तौ परस्परं परिभवितुं प्रतिक्षेते इति कविः वर्णयति ।

भावः – कस्मिन् प्रदेशे कदा नारदस्य परिभवः विधीयः इति पुम्बुरुः, तथैव तुम्बुरं परिभवितुं नारदः कालं प्रतीक्षेताम् |

प्रश्न 2.
ततो विहाय मां गत्वा वैकुण्ठं पृच्छतं युवाम् |
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं श्री सन्निधानं सूर्यनारायण शास्त्रिणा विरचितात् पूर्णपात्रम् इति पुस्तकात् “गानपरीक्षा” इति पाठात् स्वीकृतम् ।

सन्दर्भः – स्पर्धमानौ नारद – तुम्बुरौ ब्रह्मा वाक्यमिदं जगादः ।

भावः – नारदो मे पुत्रः । अतः तारतम्यं वक्तुं न अहं अर्हः । अस्मिन् विषये विष्णुः प्रष्टव्यः इति भावः ।

प्रश्न 3.
ज्ञातं ते खलु मुख्योऽयं भक्तेषु मम नारदः ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं श्री सन्निधानं सूर्यनारायण शास्त्रिणा विरचितात् पूर्णपात्रम् इति पुस्तकात् “गानपरीक्षा” इति पाठात् स्वीकृतम् ।

सन्दर्भः – नारायणः रोदमानौ तुम्बुरनारदौ वाक्यमिदं जगाद ।

भावः – नारदो मे मुख्य भक्तः । अतः, अहमपि युवयोः तारतम्यं वक्तुं न अर्हः ।

प्रश्न 4.
स्थाणवोऽङ्कुरिता येन प्रद्रुता अभवन् शिलाः ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं श्री सन्निधानं सूर्यनारायण शास्त्रिणा विरचितात् पूर्णपात्रम् इति पुस्तकात् “गानपरीक्षा” इति पाठात् स्वीकृतम् ।

सन्दर्भः – कविः हनुमतः गान माधुर्यं वर्णयति ।

भावः – हनुमत गान श्रवणेन तुम्बुर-नारद अधिष्ठितयोः शिलासनयोः शिलाखंडाः जातांकुराः । तैः शिलाः द्रवीभूता आसन् ।

व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము)

सन्धयः

1. चोक्तम् = च + उक्तम् = गुणसन्धिः
2. पामराविव = पामरौ + इव = अयवायावसन्धिः
3. विष्णुरप्याह = विष्णुरपि + आह = यणादेशसन्धिः
4. तारतम्यावबोधाय = तारतम्य + अवबोधाय = सवर्णदीर्घसन्धिः

कठिन शब्दार्थाः

1. स्पर्धाङ्कुरः = संघर्षः पराभिभवेच्छा
2. हस्तिमशकान्तरम् = गजमशकयोः मध्ये यदन्तरं वर्तते तत्सदृशी स्थिति:
3. अधिपल्वलान्तरम् = समुद्रलघुजलस्थानयोः मध्ये यदन्तरं वर्तते तत्सदृशी स्थितिः
4. खल्वाटयोः = विगतकेशयोः मध्ये
5. पार्श्वगताः = समीपे स्थिताः इतरे जना:
6. एधांसि = समिध:
7. सात्त्विकौ = सत्वगुणोपेतौ साधुपुरुषौ
8. पामरौ = अल्पज्ञौ
9. विरिञ्चिम् = ब्रह्माणम्
10. असाम्प्रतम् = न युक्तम्
11. गत्वैक्षिष्ट = गत्वा अपश्यताम्
12. अक्षिणी = नेत्रे
13. उन्मील्य = उद्घाट्य
14. प्रचक्रमे = कर्तुमुद्युक्तवान्
15. स्थाणवः = स्थिराः, शिलाखण्डाः
16. प्रद्रुता = द्रवीभूताः
17. पङ्कान्तः = जम्बालस्य मध्ये
18. द्विरेफवत् = भ्रमरवत्
19. लग्नार्धाङ्कौ = पङ्केमग्नः अङ्कदेशस्य ऊरुप्रदेशस्य अर्धभागः ययोः तौ

20. लीने = द्रवीभूते
21. दिष्ट्या = भाग्येन
22. प्रदीयसी = अतिशयेन मृदुः
23. उपावीणयत् = वीणाम् अवादयत्
24. शिलासन्द्यौ =शिला + आसन्द्यौ = शिलामये आसने
25. शिलासिके = शिलामये आसने
26. पुनर्जनुः = पुनः + जनुः = भूयः जन्म
27. केकराक्षः = Squint eyed person / మెల్లకంటివాడు
28. ज्यायान् = अधिकतर :

संस्कृतभाषाकौशलम्

सप्तमीविभक्ति प्रयुज्य वाक्यानि लिखत ।

1. पुष्पं कुत्र अस्ति ? पुष्पं हस्ते (हस्तः) अस्ति ।

प्रश्न 2.
फलानि कुत्र सन्ति ? …………………. (वृक्षः)
उत्तर:
फलान वृक्षे सन्ति ।

प्रश्न 3.
तेलङ्गाणाराष्ट्रं कुत्र अस्ति ? ………………… (भारतदेशः)
उत्तर:
तेलङ्गाणाराष्ट्र भारतदेशे अस्ति ।

प्रश्न 4.
सिंहः कुत्र अस्ति ? ………………… (वनम्)
उत्तर:
सिंहः वने अस्ति ।

प्रश्न 5.
हैदराबादनगरम् कुत्र अस्ति ? ………………….. (तेलङ्गाणाराष्ट्रम्)
उत्तर:
हैदराबादनगरम् तेलंगाणाराष्ट्रे अस्ति ।

प्रश्न 6.
देशभक्तिः कुत्र अस्ति ? ……………………. (हृदयम्)
उत्तर:
देशभक्तिः ह्रदये अस्ति ।

प्रश्न 7.
पुष्पाणि कुत्र सन्ति ? ………………………… (लता)
उत्तर:
पुष्पाणि लतायां सन्ति ।

प्रश्न 8.
पुष्पाणि कुत्र सन्ति ? ……………………… (माला)
उत्तर:
पुष्पाणि माले सन्ति ।

सप्तमीविभक्तिं प्रयुज्य द्विवचनबहुवचनयोः वाक्यानि लिखत ।

1.
एकवचनम् – नायके
द्विवचनम् – नायकयोः
बहुवचनम् – नायकेषु

प्रश्न 2.
कवौ आदरः अस्ति ।
उत्तर:
द्विवचनम् – कव्योः आदरः अस्ति ।
बहुवचनम् – कविषु आदरः अस्ति ।

प्रश्न 3.
गुरौ गौरवम् अस्ति ।
उत्तर:
द्विवचनम् – गुर्योः गौरवम् अस्ति ।
बहुवचनम् – गुरुषु गौरवम् अस्ति ।

प्रश्न 4.
गवि भक्तिः अस्ति ।
उत्तर:
द्विवचनम् – गवोः भक्तिः अस्ति ।
बहुवचनम् – गोषु भक्तिः अस्ति ।

प्रश्न 5.
धातरि भक्तिः अस्ति ।
उत्तर:
द्विवचनम् – धात्रोः भक्तिः अस्ति ।
बहुवचनम् – धातृषु भक्तिः अस्ति ।

प्रश्न 6.
बालिकायां वात्सल्यम् अस्ति ।
उत्तर:
द्विवचनम् – बालिकयोः वात्सल्यम् अस्ति ।
बहुवचनम् – बालिकासु वात्सल्यम् अस्ति ।

प्रश्न 7.
वध्वां स्नेहः अस्ति ।
उत्तर:
द्विवचनम् – वध्वो स्नेहः अस्ति ।
बहुवचनम् – वधुषु स्नेहः अस्ति । 1

प्रश्न 8.
वने सिंहः अस्ति ।
उत्तर:
द्विवचनम् – वनयोः सिंहः अस्ति ।
बहुवचनम् – वनेषु सिंहः अस्ति ।

प्रश्न 9.
वारिणि लवणम् अस्ति ।
उत्तर:
द्विवचनम् – वारिणोः लवणं अस्ति ।
बहुवचनम् – वारिषु लवणं अस्ति ।

प्रश्न 10.
मधुनि रुचिः अस्ति ।
उत्तर:
द्विवचनम् – मधुनोः रुचिः अस्ति ।
बहुवचनम् – मधुषु रुचिः अस्ति ।

समय: (Time)

1.00 एकवादनम्
2.00 द्विवादनम्
3.00 त्रिवादनम्
4.00 चतुर्वादनम्
5.00 पञ्चवादनम्
6.00 षड्वादनम्
7.00 सप्तवादनम्
8.00 अष्टवादनम्
9.00 नववादनम्
10.00 दशवादनम्
11.00 एकादशवादनम्
12.00 द्वादशवादनम्
5.05 पञ्चाधिकपञ्चवादनम्
5.10 दशाधिकपञ्चवादनम्
5.15 सपादपञ्चवादनम्
5.20 विंशत्यधिकपञ्चवादनम्
5.25 पञ्चविंशत्यधिकपञ्चवादनम्
5.30 सार्धपञ्चवादनम्
5.35 पञ्चत्रिंशत्यधिकपञ्चवादनम्
5.40 चत्वारिंशत्यधिकपञ्चवादनम्
5.45 पादोनपञ्चवादनम्
5.50 दशोनपञ्चवादनम्
5.55 पञ्चोनपञ्चवादनम्

उचितैः पदैः उत्तरं लिखत ।

प्रातः 5.00 पञ्चवादनम्
रमेशः कदा उत्तिष्टति ?
रमेशः प्रातः पञ्चवादने उत्तिष्ठति ।

5.30 तः – 6.00 पर्यन्तम् – योगाभ्यासः
रमेशः कदा योगाभ्यासं करोति ?
रमेशः सार्धपञ्चवादनतः षड्वादनपर्यन्तं योगाभ्यासं करोति ।

6.00 : – 6.25 पर्यन्तम् – स्नानम्
रमेशः कदा स्नानं करोति ?
रमेशः ……………………. ।

उत्तर:
रमेशः षड्वादनतः पञ्चविंशत्यधिक षड्वादनपर्यन्तं स्नानं करोति ।
6.30 तः 7.00 पर्यन्तम् – पूजा
रमेशः कदा पूजां करोति ?
रमेशः ……………………. ।

उत्तर:
रमेशः सार्थ षड्वादनतः सप्तवादनपर्यन्तं पूजां करोति ।
7.00 तः – 7:25 पर्यन्तम् – अल्पाहारः
रमेशः कदा अल्पाहारं स्वीकरोति ?
रमेशः ………………….. ।

उत्तर:
रमेशः सप्तवादनतः पञ्चविंशत्यधिक सप्तवादनपर्यन्तं अल्पाहारं स्वीकरोति ।
8.00 कलाशाला
रमेशः कंदा कलाशालां गच्छति ?
रमेशः अष्टवादने ………………… ।

उत्तर:
रमेशः अष्टवादने कलाशालां गच्छति ।
8.00 7: सायं 4.00 पर्यन्तम् – विद्याभ्यासः
रमेशः कदा विद्याभ्यासं करोति ?
रमेशः …………………… ।

उत्तर:
रमेशः अष्टवादनतः सायं चतुर्वादनपर्यन्तं विद्याभ्यासं करोति ।
4.00 7: 5.00 पर्यन्तम् – क्रीडा
रमेशः कदा क्रीडति ?
रमेशः ……………….. ।

उत्तर:
रमेशः चतुर्वादनतः पञ्चवादनपर्यन्तं क्रीडति ।
6.00 : 7.30 पर्यन्तम् – गृहकार्यम्
रमेशः कदा गृहकार्य करोति ?
रमेशः ………………… ।

उत्तर:
रमेशः षड्वादनतः सार्धसप्तवादनपर्यन्तम् गृहकार्यम् करोति ।
7.30 तः – 8.30 पर्यन्तम् दूरदर्शनम्
रमेशः कदा दूरदर्शनं पश्यति ?
रमेशः ……………….. ।

उत्तर:
रमेशः सार्धसप्तवादनतः सार्धअष्टवादनपर्यन्तम् दूरदर्शनं पश्यति ।
8.30 7: – 8.45 पर्यन्तम् – भोजनम्
रमेशः कदा भोजनं करोति ?
रमेशः ………………… ।

उत्तर:
रमेशः सार्धअष्टवादनतः पादोननववादनपर्यन्तम् भोजनम् करोति ।
9.00 शयनम्
रमेशः कदा शयनं करोति ?
रमेशः ………………… ।

उत्तर:
रमेशः नववादनतः शयनं करोति ।

भावः (Substance) (తాత్పర్యము)

1. सुरगायनयोर्नारदतुम्बुरयोरात्मनस्तरतमत्वे ।
स्पर्धाङ्करः प्रभूतः क्रमेण वृद्धश्च वृक्ष इव ॥

Substance: The seed of rivalry regarding the comparative merit between the divine singers Narada and Tumbura sprouted, and grew like a tree.

తాత్పర్యం : దేవతా గాయకులైన నారద తుంబురులకు తమ ఇద్దరిలో గొప్పవారెవ్వరని పోటీ ఏర్పడి మహా వృక్షమువలె పెరిగి పెద్దది అయ్యెను.

2. कुशला ये संयमितुं शिरसी खल्वाटयोर्महात्मानः ।
उभयोस्ते पार्श्वगता अजुहवुरेधांसि वैराग्नौ ||

Substance : Those great ones, who could set even the heads of bald persons, took their sides, and fueled the fire of enmity.

తాత్పర్యం : ఎవరు వారి సంగీతమును విని అభినందించుచున్నారో వారే వారి ప్రక్కన చేరి శత్రుత్వమను అగ్నిలో చాడీలు అను సమిధలను వేసి వైరమును పెంచిరి.

3. हस्तिमशकान्तरं नावित्येकेनाब्धिपल्वलान्तरमिति ।
अपरेण चोक्तमिति च कथितं कर्णेजपैर्मिथो बहुधा ॥

Substance: The difference between us is like the one between an elephant and a mosquito.’ He said so. ‘It is like the one between an ocean and a puddle.’ The other one said so. Thus the tale – bearers whispered to them.

తాత్పర్యం : ఒకరు మా ఇద్దరికి ఏనుగుకు, దోమకు ఉన్నంత తేడా ఉన్నదని ఒకరు అనుచున్నారని ఇంకొకరికి చెప్పగా సముద్రమునకు, నీటిగుంటకు ఉన్నంత భేదము ఉన్నదనుచున్నారని రెండవ వారికి చెప్పిరి.

4. तृणाय मन्यतेऽन्यं कोऽप्यन्यस्तं मनुते रजः ।
देशकालौ प्रतीक्षेते तौ पराभवितुं मिथः ॥

Substance : One considered the other as a blade of grass. The other considered him as dust. Each awaited an opportune time and place to insult the other.

తాత్పర్యం : ఒకడు మరియొకరిని గడ్డిపోచతో సమానముగా చూడగా మరియొకరు ధూళివంటి వాడని తీరస్కరించుకొనిరి. ఇద్దరు ఒకరినొకరు అవమానించుకొనుటకు అవకాశము కొరకు ఎదురు చూచుచుండిరి.

5. उभौ दिव्यमुनी एव सात्त्विकौ ज्ञानिनौ च यौ ।
तथापि तौ प्रावृतत निन्दन्तौ पामराविव ॥

Substance : Both wre celestial sages, good natured and knowledgeable. Still they criticized each other like rustics.

తాత్పర్యం :. ఆ మహర్షులిద్దరును సత్త్వగుణము జ్ఞానము కలిగిన వారే కాని పామరుల వలె ఒకరినొకరు నిందించుకొనుచునే యుండిరి.

6. तौ विरिञ्चिमुभौ गत्वा कदाचित्प्रणिपत्य तम् ।
निर्णीयतां तारतम्यमावयोरित्ययाचताम् ॥

Substance : Once both of them went to Brahma, and having bowed to him, requested him to judge their comparative merits.

తాత్పర్యం : వారిద్దరు ఒకప్పుడు బ్రహ్మ వద్దకు వెళ్ళి మా ఇద్దరిలో ఎవరు గొప్పవారో నీవే తేల్చవలసియున్నదని ప్రార్థించిరి.

7. प्राह भगवान् विधाता तुम्बुर मे नारदः पुत्रः ।
येन भवान् भवदीया मां ब्रूयुः पक्षपातीति ॥

Substance : Brahma said. “O Tumbura ! Narada is my son. So you and your people may say that I am partial to him.

తాత్పర్యం : అప్పుడు బ్రహ్మ తుంబురా నారదుడు నా కుమారుడు. నేను ఏమైనా చెప్పినచో నీ తరపు వారు నన్ను పక్షపాత బుద్ధితో చెప్పినావని అనుకొందురు’ (అనెను)

8. ततो विहाय मां गत्वा वैकुण्ठं पृच्छतं युवाम् ।
इत्युक्तमात्रं तद्वन्द्वं प्रतस्थे हरिमन्दिरम् ॥

Substance : So, leave me and go to Vaikuntha.”As he said so, both of them started for the abode of Vishnu.

తాత్పర్యం : అప్పుడు బ్రహ్మ మీరిద్దరును వైకుంఠమునకు వెళ్ళి మీ సందేహమును విష్ణుమూర్తికి చెప్పమని కోరెను. వారిద్దరు వైకుంఠమునకు వెళ్ళిరి.

9. तयोः श्रुत्वाऽभ्यर्थना तां विष्णुरप्याह तुम्बुर ।
ज्ञातं ते खलु मुख्योऽयम् भक्तेषु मम नारदः ||

Substance : On hearing their request, Vishnu also said. ‘Tumbura ! Your know very well that he is prominent among my devotees.

తాత్పర్యం : వారి కోరికను విని విష్ణువు ఇట్లు చెప్పెను. తుంబురా నీవు నాకు ముఖ్యుడవు. నారదుడు భక్తుడు.

10. शङ्कितः स्यां पक्षपाती न त्वया त्वितरैर्जनैः ।
मया भक्तारतम्यं विनिर्णेतुमसाम्प्रतम् ॥

Substance : I will be doubted as partial if not by you, by other people. It is not proper for me to judge the differences ” between you.

తాత్పర్యం : కనుక మీ మధ్యలో తారతమ్యమును నేను నిర్ణయించుట యోగ్యము కాదు.

11. तपस्यन्तं हनूमन्तम् हिमशैले युवां गतौ ।
पृच्छतं येन वां ज्ञेयम् तारतम्यं भविष्यति ॥

Substance : Go to Hanuman, who is doing penance in the Himalayas, and ask him. You will know the comparative differences between you.

తాత్పర్యం : హిమవత్ పర్వతమున హనుమంతుడు తపస్సు చేసుకొనుచున్నాడు. అతని దగ్గరకు వెళ్ళి అడిగినచో మీ తారతమ్యమును అతడు చెప్పగలడు.

12. स महात्मा रामभक्तो यश्च गायनतल्लजः ।
यं गायकाः प्रणम्यादौ गातुं व्याददते गलम् ||

Substance : That noble person is a devotee of Rama, and is a great singer, to whom all singers bow before opening their throats for singing.”

తాత్పర్యం : హనుమంతుడు రామభక్తుడు. శ్రేష్ఠుడైన గాయకుడు, గాయకులు అందరూ అతనికి నమస్కరించి తరువాత గానం చేయుట ప్రారంభింతురు.

13. इत्याज्ञप्तं मुनिद्वन्द्वमवतीर्य दिवो भुवम् ।
आञ्जनेयं तपोनिष्ठं गत्वैक्षिष्ट हिमाचले ||

Substance : Thus informed, the two sages descended to the earth from the heaven, and having gone to the Himalayas, saw Anjaneya, who was in meditation.

తాత్పర్యం : ఇట్లు విష్ణువు చెప్పగా స్వర్గలోకము నుండి భూలోకము వచ్చి హిమవత్ పర్వతముపై తపస్సు చేసుకొనుచున్న ఆంజనేయుని దగ్గరకు ST.

14. शनैरुन्मील्याक्षिणी स विलोक्य पुरतः स्थितौ ।
मुनी स कथां तयोः श्रुत्वा हनूमांस्तावभाषत ॥

Substance : Opening his eyes, Hanuman saw the two sages standing before him, and having heard their account, said to them.

తాత్పర్యం : హనుమంతుడు నెమ్మదిగా కన్నులు తెరచి తన ఎదురుగా ఉన్న వారిద్దరిని చూచి వారి కథను విని వారితో ఇట్లనెను.

15. शिलासने स्वीक्रियेतां भवद्भ्यामत्र तापसौ ।
मया नीराजनं यावद्राघवाय समर्प्यते ॥

Substance : “O sages, please take these rock-seats while I perform nirajana to Rama.”.

తాత్పర్యం : అయ్యా ! మీరిద్దరూ. ఈ శిలాసనములపై కూర్చొనవలసినది. నేను శ్రీరామునకు హారతి ఇచ్చునంత వరకు వేచి ఉండవలసినది.

16. इत्युदित्वा वानरेन्द्रः स्तोत्रगीतं प्रचक्रमे ।
स्थाणवोऽङ्करिता येन प्रद्रुता अभवन् शिलाः ॥

Substance : Having said so, Hanuman started to sing the hymns of praise. Stumps started to sprout, and the rocks melted.

తాత్పర్యం : ఇట్లు వారికి చెప్పి హనుమంతుడు హారతి ఇచ్చుచూ స్తోత్రమును. గానము చేసెను. అప్పుడు వారు కూర్చొన్న రాళ్ళు మొలకలెత్తి కరిగిపోయినవి.

17. शिलापीठद्वये लीने तौ पङ्कान्तर्न्यमञ्जताम् ।
कपिगानवशीभूतौ नाजानीतां दशामिमाम् ॥

Substance : Those two, sitting on rock-seats were caught in the melted rock slush. They did not realize their situation immersed as they were in the song.

తాత్పర్యం : వారిద్దరును తాము కూర్చున్న రాళ్ళు కరిగి తాము మునిగిపోయిన సంగతిని గుర్తించలేకపోయిరి.

18. यावद्गीतं समाप्यायं नयने उदमीलयत् ।
तावल्लग्रं मुनिद्वन्द्वं घनीभूतशिलान्तरे ॥

Substance : By the time Hanuman finished his singing, and opened his eyes, they were caught in the hardened rock.

తాత్పర్యం : హనుమంతుడు గానము పూర్తిచేసి కళ్ళు తెరచులోపే ఆ మునులిద్దరును కరిగిన రాళ్ళ మధ్యలో గడ్డకట్టుకొనిపోయిరి.

19. दिनान्ते मुकुलीभूते जलजाते द्विरेफवत् ।
नारदस्तुम्बुरश्चास्ताम् लग्नार्धाङ विपगतौ ॥

Substance: Like the bee in the lotus that shrunk at nightfall, Narada and Tumbura were in a dire situation with half of their bodies caught in rock.

తాత్పర్యం : సాయంకాలము పూట ముడుచుకుపోయిన పద్మములో బంధింప బడ్డ తుమ్మెదవలె నారద తుంబురులు తొడల లోతువరకు రాళ్ళలో చిక్కుకొని పోయిరి.

20. तपस्विनौ हन्त, हन्त क्लिश्यन्तौ क्षुब्धमानसौ !
पश्चात्तप्तौ बहिर्गन्तुमायस्यन्तौ बभूवतुः ॥

Substance : Those two sages were tired, shaken in mind, repented, and exerted to extricate themselves out.

తాత్పర్యం : ఆ ఇద్దరు మహర్షులును అయ్యో ! అయ్యో ! అని బాధపడుచూ భయపడినవారై బయటికి వచ్చుటకు కష్టపడుచూ పశ్చాత్తాపము పొందిరి.

21. बहिः प्रापय मां मामित्यार्तालापौ पुनः पुनः ।
हनुमांस्तावुभौ वीक्ष्य प्राह भोः श्रूयतां मुनी ॥

Substance : ‘Take me out.” Thus again and again they cried. Looking at them, Hanuman said. Listen O sages !

తాత్పర్యం : నన్ను బయటకు తేవలసినది అని ఇద్దరు మునులూ అనేక పర్యాయములు దీనంగా అరుచుచుండగా హనుమ వారిద్దరిని చూచి ఇట్లనెను. garrard a!

22. तारतम्यावबोधाय युवामत्रागतौ खलु ।
शिलासने यथा लीने भवद्भयां गीयतां तथा ॥

Substance : You came here to know who is greater. Stuck in that rock seat both of you sing.”

తాత్పర్యం : : మీలో గొప్పవారెవరో తెలుసుకొనుటకే మీరు ఇక్కడకు వచ్చితిరి గదా ! మీరు శిలలలో ఇరుక్కున్నట్లే తిరిగి గానము ప్రారంభించుడు. గానముతోనే బయటకు రావలసినది.

23. श्रुत्वोपावीणयत्सद्यो यावच्छक्यं स तुम्बुरः ।
भिन्नभिन्नान् गीतरागान् महान्तं कालमेव च ॥

Substance : On hearing that, Tumbura started to play on the lute according to his ability, different tunes and songs for a longtime.

తాత్పర్యం : ఆ మాట విని తుంబురుడు తన శక్తికొద్దీ అనేక విధములైన గీతములను, రాగములను చాలాకాలము ఆలపించెను.

24. तथैवास्तां घनीभूते शिलासन्द्यौ यथापुरम् ।
मृदुत्वमपि न प्राप्ते व्यरंसीद्धन्त तुम्बुरः ॥

Substance : But the rock seats stayed condensed only as they were previously. They did not even become soft. Then Tumbura stopped.

తాత్పర్యం : గడ్డకట్టుకొనిపోయిన ఆ రాతి ఆసనములు ఇదివరకటివలెనే గడ్డకట్టుకొనిపోయి ఏ మాత్రం మెత్తపడలేదు. తుంబురుడు పాట పాడు ప్రయత్నం వదిలిపెట్టెను.

25. उपक्रान्ते ततो गीते नारदेन महर्षिणा ।
शिलापट्टौ मृदूभूय बन्धो व्यश्लिष्यदल्पशः ॥

Substance : When Narada started to sing, the rock slabs became soft, and the tightness was loosened a bit.

తాత్పర్యం : తుంబురుడు ఆపిన తరువాత నారద మహర్షి పాట పాడుట మొదలుపెట్టగా రాయి కొద్దిగా కదిలి బంధం శిథిలమయ్యెను.

26. आविष्कृत्य कलाप्रौढि मगासी दृषिपुङ्गवः ।
चिरमेव दृषत्पीठे नाभूतां तु प्रदीयसी ॥

Substance : Showing his talent, the sage sang for a long time. But the rock did not soften further.

తాత్పర్యం : అప్పుడు తన కళానైపుణ్యము ప్రకాశింపచేయుచూ నారదుడు చాలాసేపు పాడెను. కాని రాతి పీఠములు రెండును కొంత కూడా మెత్తపడలేదు.

27. यथा पङ्के विनिर्मग्नौ बहिरागन्तुमक्षमौ ।
गजौ क्षुब्धौ मुनी दृष्ट्वा हनूमानन्वकम्पत ।

Substance : Hanuman took pity on the sages who were like agitated elephants caught in the marsh and unable to come out.

తాత్పర్యం : బురదలో చిక్కుకొనిపోయిన రెండు మదపుటేనుగులవలె కష్ట పడుచున్న మునులను చూచి హనుమంతుడు జాలిపడెను.

28. असमाप्तं नारदस्य गीतमेवावलम्ब्य सः ।
आलपन्मधुरं येन व्यलीयेतां शिलासिके ॥

Substance : He started to sing sweetly continuing the song left unfinished by Narada. The rocks melted.

తాత్పర్యం : నారదుని యొక్క పాట పూర్తికాకముందే అదే పాటను కొనసాగించుచూ హనుమంతుడు పాడసాగెను. ఆ మధురగానం చేత రాతి పీఠములు రెండును కరిగిపోయినవి.

29. दिष्ट्या लब्धं जीवितं मे मयाप्तं हि पुनर्जनुः ।
सुप्रीतोऽस्मीति हष्यन्तौ मुनी पङ्काद्बहिर्गतौ ॥

Substance : “Luckily I got my life back.” “I am bom again.”” I am pleased.” Saying thus, the delighted sages came out of the slush.

తాత్పర్యం : దేవుని దయవలన ప్రాణములు దక్కినవి. తిరిగి జన్మ లభించింది. చాలా సంతోషించితిమి అని ఆ మునులు ఇద్దరును బురద నుండి బయటకు వచ్చిరి.

30. प्रणिपत्य हनुमन्तं गीतविस्मितचेतसौ ।
विलीनविद्यादपौ तौ जग्मतुर्विनताननौ ||

Substance : Having bowed to Hanuman, amazed at his singing, their pride of learning lost, they went away with humble faces.

తాత్పర్యం : గర్వము తొలగిన మనస్సు కలిగినవారై పండితులమన్న గర్వం వదిలి హనుమంతునికి నమస్కరించి వారిద్దరు తిరిగి వెళ్ళిపోయిరి.

31. ज्यायानित्येव गण्यः स्यान्नारदस्तुम्बुरादपि ।
यथैव केकराक्षोऽन्धात् तथापि स गतो हिया ॥

Substance: Narada should be considered greater than Tumbura as one with squint eye is better than a blind one. Hence, he also went away feeling ashamed.

తాత్పర్యం : గుడ్డికంటి వాని కంటే మెల్లకంటి వాడు నయమన్నట్లుగా తుంబురుని కంటే నేను కొంత నయమని నారదుడు భావించెను.

कविपरिचयः
‘गानपरीक्षा’ नाम पाठ्यांशोऽयं शिरोमणि श्री सन्निधानं सूर्यनारायण शास्त्रिणा रचितात् ‘पूर्णपात्रम्’ इति पुस्तकात् गृहीतः । श्रीमती बुच्चिनरसम्मा- सुब्बय्य दम्पत्योः पुत्रोऽयं 1897 तमे वर्षे दिसम्बर मासस्य 10 दिनाङ्के जातः । अयं साहित्यशास्त्रं व्याकरणशास्त्रं चाधीत्य विद्वान्, शिरोमणि इत्यादि परीक्षासु उत्तीर्णतां प्राप्नोत् । भाग्यनगरमागत्य प्रायः पञ्चाशद्वर्षाणि यावत् संस्कृतसाहित्यं तेलुगुसाहित्यं चाध्यापयत् । अपि च संस्कृतभाषया तेलुगुभाषया च पञ्चचत्वारिंशद् ग्रन्थान् अरचयत् । एतेषु संस्कृतेन अनूदिताः कलापूर्णोदयः, आन्ध्रकाव्यकथाः, आन्ध्रदेश्य- हास्यकथाः श्रीवेङ्कटेश्वरवचन- शतकम्, तत्समचन्द्रिका, पूर्णपात्रम् इत्यादयः वर्तन्ते । श्री शास्त्रिमहोदयः ‘पूर्णपात्रम्’ इत्यस्मिन् पुस्तके चतुस्त्रिंशत् अंशान् आश्रित्य सुमधुरसंस्कृत- भाषया लघुकाव्यानि रचितवान् ।

Introduction
The lesson “गानपरीक्षा” is taken from the work पूर्णपात्रम् written by Siromani Sri Sannidhanam Suryanarayana Sastry. He was the son of Buchinarasamma and Subbayya. He was born on 10th December in the year 1897. He studied Sanskrit literature and grammar, and passed the exams of Vidwan and Siromani. He taught Sanskrit and Telugu for about 50 years in Bhagyanagar. He authored around 45 books in Telugu and Sanskrit. His transla¬tions into Sanskrit included Kalapoomodaya, Andhra Kavyakathah, Andhradesa Hasyakathah, Sri Venkateswara vachanasatakam, Tatsamachandrika, Poornapatram etc. In Poomapatram Sri Sastry wrote short poems on forty three topics in beautiful Sanskrit.

కవి పరిచయం
గానపరీక్ష అను పేరుగల ఈ పాఠ్యభాగము శిరోమణి శ్రీ సన్నిధానం సూర్యనారాయణశాస్త్రి గారిచే రచించబడిన “పూర్ణపాత్రం” అనే పుస్తకము నుండి గ్రహించబడింది ఆయన 10-12-1877వ సంవత్సరములో శ్రీమతి బుచ్చినరసమ్మ సుబ్బయ్య అనే దంపతులకు పుట్టిరి. ఆయన సాహిత్యశాస్త్రము చదివి విద్వాన్, శిరోమణి మొదలగు పరీక్షల యందు ఉత్తీర్ణుడు అయ్యెను.

హైదరాబాద్ వచ్చి 50 సంవత్సరములు తెలుగు సాహిత్యమును, సంస్కృత సాహిత్యమును నేర్పిరి. ఇంతే కాకుండా సంస్కృత, తెలుగు భాషలలో 45 పుస్తకములను రచించిరి. వానిలో సంస్కృతము నుండి అనువదించిన కళాపూర్ణోదయము, ఆంధ్ర కావ్యకథలు, ఆంధ్రదేశ హాస్య కథలు, శ్రీ వేంకటేశ్వర వచన శతకమ్, తత్సమ చంద్రికా, పూర్ణపాత్రం మొదలైనవి ఉన్నవి. శ్రీ శాస్త్రిగారు పూర్ణపాత్రం అను గ్రంథములో మధురమైన సంస్కృత భాషలో 34 విషయములతో చిన్న కావ్యములు రచించిరి.

गानपरीक्षा Summary in Sanskrit

कदाचित्सुरगायनयोः नारद – तुम्बुरयोः मध्ये स्पर्धा प्रभूता । द्वावपि ‘अहमेव श्रेष्ठ’ इति चिन्तयन्तौ कलहायमानौ आस्ताम् । आवयोर्मध्ये गायनकलायां श्रेष्ठः कः इति प्रष्टुं ब्रह्माणं प्रति गतवन्तौ । किन्तु प्रजापतिः एतदहं निर्णेतुं न शक्नुयाम्, युवां भगवन्तं विष्णुदेवं प्रति गच्छतमिति अवदत् । श्रीमहाविष्णुरपि तौ नारद-तुम्बुरौ हिमशैले तपस्यन्तं रामभक्तं हनूमन्तं प्रति अप्रेषयत् । तदा कपिश्रेष्ठः तौ द्वयोः शिलासनयोः उपवेश्य, स्तोत्रगीतानि गातुम् उपचक्रमे । तत् श्रुण्वन्तौ नारद – पुम्बुरौ स्वोपविष्टे शिलासने भक्ताग्रणेः मधुरगानेन द्रवीभूय पकत्वं गते इति न ज्ञातवन्तौ । तदा मरुतात्मजः त्तौ अकथयत् यदिदानीं युवाम् एकैकशः स्वगानप्राभवेण बहिरागन्तुं प्रयतेथामिति । किन्तु तौ स्वगानेन यदा बहिरागन्तुं न शक्तवन्तौं तदा स भक्ताग्रणीः सुमधुरं गीतम् अगायत् । तेन द्रवीभूते शिलासने द्वे अपि पूर्ववत् पाषाणत्वं प्राप्नुताम् । तदा विस्मितौ नारद – तुम्बुरौ विलीन विद्यादर्पो भूत्वा हनूमन्तं प्रणम्य स्वनिवासम्प्रति अगच्छताम् ।

गानपरीक्षा Summary in English

Once a dispute arose between the celestial singers Narada and Tumbura. Both of them quarreled thinking that he was the best. They went to Brahma to know who the better singer was. But Brahma said that he could not judge them, and directed them to Lord Vishnu. The latter sent them to Hanuman, the devotee of Rama. Hanuman made him sit on stone slabs, and started to sing devotional songs.

Immersed in that sweet singing, Narada and Tumbura did not realize that the stones on which they sat had melted and become slushy. Hanuman asked them to come out by the power of their singing. But they could not do so by their singing. Then Hanuman again sang sweetly, and made the stones get back to their hardened state. Narada and Tumbura, whose pride was broken, bowed to Hanuman and returned to their abodes.

Once rivalry ensued between the celestial singers Narada and Tumbura regarding their singing prowess. It was fueled by others who took sides. The difference between us is like the one between an elephant and a mosquito.’ He said so. ‘It is like the one between an ocean and a puddle.’The other one said so. Thus, the tale-bearers whispered to them. One considered the other as a blade of grass. The.other considered him as dust. Each awaited an opportune time and place to insult the other. Both were celestial sages, good natured and knowledgeable. Still they criticized each other like rustics.

Once both of them went to Brahma, and having bowed to him, requested him to judge their comparative merits. Brahma said. “O Tumbura ! Narada is my son. So you may say that I am partial to him; So, leave me and go to Vaikuntha. “They went to Vishnu. Vishnu also said.

“Tumbura ! Your know very well that he is prominent among my devotees. I will be doubted as partial if not by you, by other people. It is not proper for me to judge the differences between you. Go to Hanuman, who is doing penance in the Himalayas, and ask him. You will know the comparative differences between you. That noble person is a devotee of Rama, and is a great singer, to whom all singers bow before opening their throats for singing.”

Then they went to Anjaneya, who was in meditation. Opening his eyes, Hanuman saw the two sages standing before him, and having heard their account, said to them. ‘O sages, please take these rock-seats while I perform nirajana to Rama. “Having said so, Hanuman started to sing the hymns of praise. Stumps started to sprout, and the rocks melted.

Those two, sitting on rock-seats were caught in the melted rock slush. They did not realize their situation immersed as they were in the song. By the time Hanuman finished his singing, and opened his eyes, they were caught in the hardened rock. Like the bee in the lotus that shrunk at nightfall, Narada and Tumbura were in a dire situation with half of their bodies caught in rock.

Those two sages were tired, shaken in mind, repented, and exerted to extricate themselves out. “Take me out.” Thus again and again they cried. Locking at them, Hanuman said. Listen O sages ! You came here to know who is greater. Stuck in that rock seat both of you sing.

On hearing that, Tumbura started to play on the lute according to his ability, different tunes and songs for a long time. But the rock seats stayed condensed only as they were previously. They did not even become soft. Then Tumbura stopped. When Narada started to sing, the rock slabs became soft, and the tightness was loosened a bit. Showing his talent, the sage sang for a long time. But the rock did not soften further.

Hanuman took pity on the sages who were like agitated elephants caught in the marsh and unable to come out. He started to sing sweetly continuing the song left unfinished by Narada. The rocks melted. The delighted sages came out of the slush. Having bowed to Hanuman, amazed at his singing, their pride of learning lost, they went away with humble faces. Narada should be considered greater than Tumbura as one with squint eye is better than a blind one. Hence, he also went away feeling ashamed.

गानपरीक्षा Summary in Telugu

ఒకప్పుడు దేవ గాయకులైన నారద తుంబురుల మధ్య పోటీ (అసూయ) కలిగెను. ఇద్దరు నేనంటే నేనే గొప్ప అని ఆలోచిస్తూ పోట్లాడుకొనసాగిరి. వారిద్దరిలో గాన కళలో ఎవరు గొప్ప అని అడుగుటకు బ్రహ్మ దగ్గరకు వెళ్ళిరి. నేను దీనిని నిర్ణయించుటకు సమర్థుడను కాను. మీరు భగవంతుడైన విష్ణువు దగ్గరకు వెళ్ళమని బ్రహ్మ చెప్పెను. ఆ మహావిష్ణువు కూడా వారిని హిమవత్ పర్వతము నందు తపస్సు చేసుకొనుచున్న రామ భక్తుడైన హనుమంతుని దగ్గరకు పంపెను.

అప్పుడు ఆ హనుమంతుడు వారిద్దరిని శిలాసనముల మీద కూర్చుండబెట్టి స్తోత్రములను పాడుట ప్రారంభించెను. ఆ గానమును వినుచున్న నారద తుంబురులు కూర్చున్న ఆ శిలాసనములు ఆ భక్తుని గానమునకు కరిగి బురదగా అయినవి అని వారు తెలుసు కొనలేకపోయిరి. అప్పుడు హనుమంతుడు వారితో ఇట్లు చెప్పెను. ఇప్పుడు మీరు ఒక్కొక్కరు మీ గాన ప్రభావము చేత బయటకు వచ్చుటకు ప్రయత్నించండి.

కాని వారు తమ గాన మాధుర్యము చేత బయటకు రాలేకపోయిరి. అప్పుడు భక్తశ్రేష్ఠుడైన హనుమంతుడు ఎంతో మధురముగా పాటపాడెను. ఆ పాటచే కరిగిన శిలాసనములు రెండు (పూర్వమువలె) ఇంతకుముందు వలె రాతి రూపమును పొందెను. అప్పుడు ఆశ్చర్యమును పొందిన నారద తుంబురులు పోగొట్టబడిన అహంకారము కలవారై హనుమంతునికి నమస్కరించి తమ నివాసమునకు వెళ్ళిరి.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 2nd Poem रामो विग्रहवान् धर्मः Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 2nd Poem रामो विग्रहवान् धर्मः

निबन्धप्रश्नौ (Essay Questions) (వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न
1. रामः कः ? सः किमर्थ चित्रकुटम् अगच्छत् ? तत्र किमभवत् ?
Who is Rama ? Why did he go to Chitrakuta ? What happened there ?
(अथवा)
2. शृङ्गिबेरपुरात् आरब्धं रामस्य वनवासं वर्णयत ।
Describe Rama’s stay in the forests starting from Sringi berapura.
उत्तर:
Introduction : The lesson रामो विग्रहवान् धर्मः is taken from the first canto of Balakanda in the Ramayana, written by sage Valmiki. Here Narada briefly narrates the story of Rama to Valmiki.

Valmiki’s question: Once sage Valmiki asked Narada whether there was any person at that time who was virtuous, strong, followed dharma, grateful, truthful and resolute. Narada said that Rama who was born in the family of the Ikshvakus was such a person. He was benevolent to the people, pure, self- restrained and endowed with wisdom.

Dasaratha’s desire : His father wanted to install him as the crown prince in the interest of the people. But his wife Kaikeyi asked the boons of banishment of Rama and the coronation of her son Bharata. पूर्व दत्तवरा देवी वरमेनमयाचत । The truthful Dasaratha was bound by the bond of duty, and sent Rama to forest. Lakshmana followed his brother showing his brotherly affection, तं ब्रजन्तं प्रियो लक्ष्मणोनुजगाम ह । Sita, the daughter of king Janaka, and the virtuous wife of Rama also followed her husband.

Meeting with Guha : At Stringiberapura, Rama sent his charioteer. There he met Guha, the lord of the foresters. Rama reached Chitrakuta, and stayed there at the command of Bharadwaja. Dasaratha died weeping for his son. Bharata rejected the kingdom offered to him by Vasishtha and others, and went to the forest to plead with Rama. नियुज्यमानो राज्याय नैच्छंद्राज्यं महावलः ।

Gift of the Padukas: When Bharata requested him to be the king, Rama declined. He gave his padukas to Bharata as deposit. Bharata installed them on the throne and ruled from Nandigrama.

In the Dandaka forest: Rama went to the Dandaka forest. There he killed Viradha, and visited sage Sarabhanga and Agastya. He received from Agastya the bow of Indra, a sword and a pair of quivers with inexhaustible arrows.

The promise to the sages : The sages living in the Dandaka forest met Rama, and requested him to kill the demons. Rama promised them that he would kill the demons in the forest, and also in the war.

Rama killed fourteen thousand demons: There the demoness Surpanakha was disfiguered. Rama killed Khara, Trisiras, Dushana and their followers who were instigated by Surpa-nakha. He killed fourteen thousand demons while living in the forest. रक्षसां निहतान्यसन् सहस्त्राणि चतुर्दश ।

భూ మండలంలో ఇక్ష్వాకు వంశం ప్రసిద్ధి చెందింది. ఆ వంశములో రాముడు అనే పేరుగల ఒక మహాపురుషుడు జన్మించాడు. ఆ రాముడు జనులందరి చేత కీర్తింపబడ్డాడు. ఆ రాముడు స్థిరమైన బుద్ధికలవాడు. మహావీరుడు, మంచి తేజస్సు కలవాడు, ధైర్యము కలవాడు. సకల ధర్మములు తెలిసినవాడు, సత్యమునే పలికెడువాడు. ఎల్లప్పుడూ ప్రజల హితమును కోరేవాడు.

అటువంటి రామునికి తండ్రి దశరథుడు. దశరథుడు సకల గుణాభిరాముడైన రామునికి యువ రాజ్యపట్టాభిషేకం చేయాలని సంకల్పించాడు. ఈ విషయం భార్యయైన కైకకు నచ్చలేదు. ఆ సమయంలో ఆమె దశరథుని తనకు పూర్వము ఇస్తానన్న రెండు వరములను కోరింది. ఆ రెండు వరములలో ఒకటి రామునికి వనవాసము, రెండవది తన కుమారుడైన భరతునికి పట్టాభిషేకం జరిపించుట. మాట తప్పని దశరథుడు రాముని వనవాసమునకు వెళ్ళమని చెప్పెను.

రాముని వెండ భార్యయైన సీత, అన్నను విడిచి ఉండలేని తమ్ముడైన లక్ష్మణుడు కూడా అడవికి వెళ్ళిరి. ప్రజలు రామునితో పాటు గంగానది వరకు వచ్చిరి. ఆ రాత్రికి శృంగిబేరిపురములో ఉన్న గుహుడు అనే నిషాదుని కలుసుకున్నారు. భరద్వాజముని ఆదేశము మేరకు చిత్రకూటము అను ప్రదేశమునకు చేరుకున్నారు. అక్కడ ఒక పర్ణశాలను నిర్మించుకున్నారు. సంతోషముగా కాలము గడపసాగారు.

ఇక్కడ అయోధ్యలో ఉన్న దశరథుడు పుత్ర వియోగము తట్టుకోలేక మరణము పొందెను. దశరధుని మరణం తరువాత భరతుని రాజ్యాభిషిక్తుని కమ్మని వసిష్ఠుడు మొదలగువారు కోరారు. కాని భరతుడు అందుకు ఒప్పుకొనలేదు. రాముని కొరకు భరతుడు రాముడు ఉన్నచోటికి వెళ్ళాడు.

రామునికి తండ్రి మరణవార్త తెలిపి తిరిగి అయోధ్యకు వచ్చి రాజ్యము చేయమని కోరాడు. ధర్మాత్ముడైన రాముడు తండ్రి ఆజ్ఞ పాటించడం తన ధర్మమని రాజ్యం తిరిగి తీసుకొనుటకు ఒప్పుకొనలేదు. రాముడు తన పాదుకలను ఇచ్చి, వాటిని సింహాసనము మీద ఉంచి రాజ్యము చేయమని చెప్పెను. భరతుడు రామ పాదుకలను భక్తితో తీసుకొని అయోధ్య వెలుపల ఉన్న నంది గ్రామమునకు వెళ్ళెను. అక్కడ రాముని పాదుకలను ఉంచెను. రాముని రాకను కోరుకుంటూ అక్కడి నుండి రాజ్యపాలన చేయసాగెను.

తరువాత రాముడు దండకారణ్యమును ప్రవేశించెను. అక్కడ నివసిస్తున్న విరాధుడు అనే రాక్షసుని చంపెను. శరభంగ మహర్షిని, సుతీక్ష మహర్షి, అగస్త్య మహర్షిని ఆయన సోదరుడిని సందర్శించెను. ఆ ప్రకారంగా అరణ్యములో నివసించుచున్న రాముని అక్కడి మునులు చూచుటకు వచ్చిరి. తమకు రాక్షస బాధ ఎక్కువగా ఉన్నదని, ఆ రాక్షసులను సంహరించి తమకు రక్షణ కల్పించమని రాముని కోరిరి.

నేను రాక్షస సంహారము చేస్తాను అని రాముడు ఆ ఋషులకు మాట ఇచ్చాడు. ఆ దండకారణ్యములో రావణుని సేనలు ఉన్నాయి. రావణుని చెల్లెలు పేరు శూర్పణఖ. ఆమె కామరూపిణి. ఆమె రాముని ప్రేమించింది. రాముడు ఆమె ముక్కు చెవులు కోసి విరూపిగా చేశాడు. శూర్పణఖ వెళ్ళి రావణుని సైన్యాధిపతులైన ఖర, దూషణ త్రిశిరులకు తనకు జరిగిన అవమానము గుర్తించి చెప్పింది.

వారందరూ రాముని మీదకు -యుద్ధానికి వచ్చారు. రాముడు వారితో యుద్ధము చేసి వారినందరినీ చంపాడు. ఆ విధంగా రాముడు తాను దండకారణ్యములో ఉన్నప్పుడు జనస్థానములో నివసించుచున్న రాక్షసులను 14,000 మందిని చంపాడు. ఈ విధంగా రాముడు వనవాసం చేయసాగాడు.

लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
महीपतिः दशरथः किं कर्तुम् ऐच्छत् ?
उत्तर:
महीपतिः दशरथः श्रेष्ठगुणैः युक्तं, ज्येष्ठं पुत्रं रामं प्रीत्या यौवराज्येन संयोक्तुम ऐच्छत् ।

प्रश्न 2.
भरतः रामं किमिति वचोऽब्रवीत् ?
उत्तर:
“त्वमेव अयोध्यायाः राजा’ इति भरतः रामं वचोऽब्रवीत् ।

प्रश्न 3.
रामः किमालक्ष्य दण्डकां प्रविवेश ?
उत्तर:
रामः ” अयोध्याप्रजानां लक्ष्यं मम समीपागमनम” इति आलक्षय दण्डकां प्रविवेश ।

प्रश्न 4.
जनस्थाने रामेण का विरूपिता अभवत् ?
उत्तर:
जनस्थाने रामेण शूर्पणखा राक्षसी कामरूपिणी विरूपिता अभवत् ।

प्रश्न 5.
रामः रणे कं कं निजघान ?
उत्तर:
रामः रणे खरं, त्रिशिरसं तथा दूषणं नाम राक्षसं निजघान ।

एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు )

प्रश्न 1.
सीता रामं कथम् अनुगता ?
उत्तर:
यथा शशिनं रोहिणी तथा सीता रामं अनुगता ।

प्रश्न 2.
गुहः कः ?
उत्तर:
गुहः निषादाधिपतिः ।

प्रश्न 3.
रामः कस्य शासनात् चित्रकूटे न्यवसत् ?
उत्तर:
रामः भरद्वाजस्य शासनात् चित्रकूटे न्यवसत् ।

प्रश्न 4.
भरतः कुत्र राज्यमकरोत् ?
उत्तर:
भरतः नन्दिग्रामे राज्यमकरोत् ।

प्रश्न 5.
रामेण केषां वधः प्रतिज्ञातः ?
उत्तर:
रामेण वने स्थितानां राक्षसानां वधः प्रतिज्ञातः ।

सन्दर्भवाक्यानि (సందర్భవాక్యాలు)

प्रश्न 1.
पूर्वं दत्तवरा देवी वरमेनमयाचत ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं महर्षि वाल्मीकिना विरचितात् श्रीमद्रामायणे बालकाण्डात् प्रथमसर्गात् रामो विग्रहवान धर्मः इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – दशरथेन कृतान् रामस्य अभिषेकयत्नान् दृष्ट्वा भार्या कैकेयी दशरथं प्रति एवं जगाद ।

भावः – महाराज ! पुरा भवता मां प्रति दत्तौ वरौ इदानीं याचितुम इच्छामि ।

प्रश्न 2.
तं व्रजन्तं प्रियो भ्राता लक्ष्मणोऽनुजगाम ह ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं महर्षि वाल्मीकिना विरचितात् श्रीमद्रामायणे बालकाण्डात् प्रथमसर्गात् रामो विग्रहवान धर्मः इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – पित्रा आदिष्टः रामः वनवासं कर्तुं उद्युक्तः । तदा लक्ष्मणस्य स्थितिः कविः वर्णयति ।

भावः – वनवासार्थं प्रस्थितं प्रियभ्रातरं रामं लक्ष्मणः अपि अनुससार ।

प्रश्न 3.
नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं महर्षि वाल्मीकिना विरचितात् श्रीमद्रामायणे बालकाण्डात् प्रथमसर्गात् रामो विग्रहवान धर्मः इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – भरताय राज्याय नियोज्यमान सन्दर्भे, भरतस्य स्थितिः कविना अत्र वर्णिता ।

भावः – वसिष्ठादि प्रमुखाः भरतं राज्ये प्रतिष्ठितुमैच्छन् । किन्तु
भरतः तं नाङ्गीकृतवान् ।

प्रश्न 4.
रक्षसां निहतान्यासन् सहस्राणि चतुर्दश ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं महर्षि वाल्मीकिना विरचितात् श्रीमद्रामायणे बालकाण्डात् प्रथमसर्गात् रामो विग्रहवान धर्मः इति पाठात् गृहीतम्।

सन्दर्भः – दण्डकारण्ये रामेण कृता राक्षसवधा कविना अत्र वर्णिता ।

भावः रामः दण्डकारण्ये निवसन्तां चतुर्दश सहस्र संख्याकान् राक्षसान् मारितः ।

व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము )

सन्धयः

1. चैतत् = च + एतत् – वृद्धिसन्धिः
2. नियतात्मा = नियत + आत्मा – सवर्णदीर्घसन्धिः
3. देवमायेव = देवमाया + इव – गुणसन्धिः
4. भरताग्रज: = भरत + अग्रजः – सवर्णदीर्घसन्धिः
5. नन्दिग्रामेऽकरोत् = नन्दिग्रामे + अकरोत् – पूर्वरूपसन्धिः
6. जितेन्द्रियः = जित + इन्दियः – गुणसन्धिः
7. जग्राहैन्द्रं = जग्राह + ऐन्द्रं – वृद्धिसन्धिः
8. निहतान्यासन् = निहतानि + आसन् – यणादेशसन्धिः

कठिनशब्दार्थाः

प्रहृष्ट: = विशेषेण आनन्दितः
द्युतिमान् = तेजश्शाली
धृतिमान् = धैर्यवान्
समाधिमान् = मनस्समाधानयुक्तः (composed)
विवासनं = राज्यात् बहिः प्रेषणम्
निषादाधिपतिः = व्याधानां राजा
आवसथं = निवासं
तूणी = शराश्रयौ
अक्षयसायकौ = अक्षयबाणयुक्तौ
संयति = युद्धे,
अग्निकल्पानां = पावक़-सदृशानाम्

संस्कृतभाषाकौशलम् 

षष्ठी विभक्तिरूपाणि प्रयुज्य वाक्यानि लिखत ।

प्रश्न 1.
एकवचनम् – (रामः) रामस्य पत्नी सीता ।
Sita is the wife of Rama.

द्विवचनम् – (लवकुशौ) लवकुशयोः जननी जानकी ।
Sita is the mother of Lava and Kusa.

बहुवचनम् – (पाण्डवाः) पाण्डवानां जननी कुन्ती ।
Kunti is the mother of Pandavas.

प्रश्न 2.
एकवचनम् – (शिवः) …………… पुत्रः गणेशः ।
द्विवचनम् – (लक्ष्मणशत्रुघ्नौ) ……………… माता सुमित्रा ।
बहुवचनम् – (कौरवाः) ……………. जननी गान्धारी |
उत्तर:
एकवचनम् – शिवस्य पुत्रः गणेशः ।
द्विवचनम् – लक्ष्मणशतृघ्नयोः माता सुमित्रा ।
बहुवचनम् – कौरवानां जननी गान्धारी ।

प्रश्न 3.
एकवचनम् – (कृष्णः ) ………………. जननी देवकी ।
द्विवचनम् – (मेरुहिमालयौ) ……………….. शिखराः उन्नताः ।
बहुवचनम् – (पर्वताः) ……………… राजा हिमालयः ।
उत्तर:
एकवचनम् – कृष्णस्य जननी देवकी ।
द्विवचनम् – मेरुहिमालयोः शिखराः उन्नताः ।
बहुवचनम् – पर्वतानां राजा हिमालयः ।

प्रश्न 4.
एकवचनम् – (हिमालयः ) ……………….. पुत्री पार्वती ।
द्विवचनम् – (पार्वतीपरमेश्वरौ) ……………….. पुत्रः कुमारः ।
बहुवचनम् – (पुराणानि ) ……………….. रचयिता व्यासः ।
उत्तर:
एकवचनम् – हिमालयस्य पुत्री पार्वती ।
द्विवचनम् – पार्वतीपरमेश्वयोः पुत्रः कुमारः ।
बहुवचनम् – पुराणाम् रचयिता व्यासः ।

प्रश्न 5.
एकवचनम् – (कविः) कवेः नाम कालिदासः ।
द्विवचनम् – (कवि) कव्योः नामनी कालिदासभासौ ।
बहुवचनम् – (कवयः) ……………….. कीर्तिः अजरामरा ।
उत्तर:
एकवचनम् – कवेः नाम कालिदासः ।
द्विवचनम् – काव्योः नामनी कालिदासभासौ ।
बहुवचनम् – कवीनां कीर्तिः अजरामरा ।

प्रश्न 6.
एकवचनम् – (मुनिः) ……………….. नाम नारदः ।
द्विवचनम् – (मुनी) ……………….. नामनी पाणिनिकात्यायनौ ।
बहुवचनम् – (मुनयः) ……………..
नामानि पाणिनिकात्यायनपतञ्जलयः ।
उत्तर:
एकवचनम् – मुनेः नाम नारदः ।
द्विवचनम् – मुन्योः नामनी पाणिनिकात्यायनौ ।
बहुवचनम् – मुनीनां नामानि पाणिनिकात्यायनपतञ्जलयः ।

प्रश्न 7.
एकवचनम् – (वटू) वट्रो: जननी ।
द्विवचनम् – (वटुः) वटो: नाम प्रह्लादः ।
बहुवचनम् – (वटवः) गुरुकुलं पूर्णप्रज्ञाविद्यापीठम् ।
उत्तर:
एकवचनम् – वटोः नाम प्रह्लादः ।
द्विवचनम् – वटो जननी ।
बहुवचनम् – वटूनां गुरुकुलं पूर्णप्रज्ञाविद्यापीठम् ।

प्रश्न 8.
एकवचनम् – (तरुः) ………………. नाम न्यग्रोधः ।
द्विवचनम् – (तरु) ………………. छाया शीतला ।
बहुवचनम् – (तरवः) ……………….. शाखाः विशालाः ।
उत्तर:
एकवचनम् – तरोः नाम न्यग्रोधः ।
द्विवचनम् – तर्वोः छाया शीतला ।
बहुवचनम् – तरूणां शाखाः विशालाः ।

प्रश्न 9.
एकवचनम् – (वनम् ) वनस्य नाम नन्दनवनम्
द्विवचनम् – (वने) वनयोः अधिपतिः निषादः ।
बहुवचनम् – (वनानि) वनानां राजा सिंहः ।

प्रश्न 10.
एकवचनम् – (नगरम् ) ……………. नाम ………………… ।
द्विवचनम् – (नगरे) ………………. पालकौ अभ्युदयशीलौ ।
बहुवचनम् – (नगराणि) ……………… शासकाः समर्थाः ।
उत्तर:
एकवचनम् – नगरस्य नाम खम्मम् ।
द्विवचनम् – नगरयोः पालकौ अभ्युदयशीलौ ।
बहुवचनम् – नगराणां शासकाः समर्थाः ।

प्रश्न 11.
एकवचनम् – (कौसल्याः) कौसल्यायाः पतिः दशरथः ।
द्विवचनम् – (रुक्मिणीसत्यभामे) रुक्मिणीसत्यभामयोः पतिः कृष्णः ।
बहुवचनम् – (कन्याः) कन्यानां स्वभावः चञ्चलः ।

प्रश्न 12.
एकवचनम् – (सुभद्रा) ………………. अग्रजः कृष्णः ।
द्विवचनम् – (गङ्गायमुने) ………………. जलम् अतीव स्वच्छम |
बहुवचनम् – (बालिकाः) ………………. विद्याभ्यासः आवश्यकः ।
उत्तर:
एकवचनम् – सुभद्रायाः अग्रजः कृष्णः ।
द्विवचनम् – गङ्गायमुनयो: जलम् अतीव स्वच्छम |
बहुवचनम् – बालिकानां विद्याभ्यासः आवश्यकः ।

प्रश्न 13.
एकवचनम् – नदी विशाला |
द्विवचनम् – (नद्यौ) नद्योः जलं मलिनम् ।
बहुवचनम् – (नद्यः) नदीनां सलिलानि शिवानि ।

प्रश्न 14.
एकवचनम् – (वधूः) वध्वाः नाम गौरी ।
द्विवचनम् – (वध्वौ वध्वोः स्वभावः उत्तमः ।
बहुवचनम् – (वध्वः) वधूनाम् अभ्युदयाय कल्याणलक्ष्मीः ।

प्रश्न 15.
एकवचनम् – (कुलवधूः) ………………… आभरणं लज्जा ।
द्विवचनम् – (कुलवध्वौ) ……………….. आभरणं विनयः ।
बहुवचनम् – (कुलवध्वः) ………………… आभरणं शीलम् |
उत्तर:
एकवचनम् – कुलवध्वाः आभरणं लज्जा |
द्विवचनम् – कुलवध्वोः आभरणं विनयः ।
बहुवचनम् – कुलवधूनां आभरणं शीलम् ।

अस्ति – नास्ति

पत्र / अत्र / कुत्र / सर्वत्र / अन्यत्र / एकत्र
‘पत्र’ इति अव्ययपदं प्रयुज्य प्रश्नस्य उत्तरं लिखत ।

तत्र – there

प्रश्न 1.
रामः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
रामः तत्र अस्ति ।

प्रश्न 2.
कविः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
कवि तत्र अस्ति ।

प्रश्न 3.
भानुः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
भानुः तत्र अस्ति ।

प्रश्न 4.
गौः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
गौः तत्र अस्ति ।

प्रश्न 5.
धाता कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
धाता तत्र अस्ति ।

प्रश्न 6.
सीता कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
सीता तत्र अस्ति ।

प्रश्न 7.
वधूः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
वधूः तत्र अस्ति ।

प्रश्न 8.
वनं कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
वनं तत्र अस्ति ।

अत्र – here

प्रश्न 1.
शिवः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
शिवः अत्र अस्ति ।

प्रश्न 2.
रविः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
रविः अत्र अस्ति ।

प्रश्न 3.
शिशुः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
शिशुः अत्र अस्ति ।

प्रश्न 4.
माला कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
माला अत्र अस्ति ।

प्रश्न 5.
पुत्री कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
पुत्री अत्र अस्ति ।

प्रश्न 6.
वधूः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
वधूः अत्र अस्ति ।

प्रश्न 7.
फलं कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
फलंः अत्र अस्ति ।

सर्वत्र – everywhere

प्रश्न 1.
वायुः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
वायुः सर्वत्र अस्ति ।

प्रश्न 2.
ईश्वरः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
ईश्वरः सर्वत्र अस्ति ।

प्रश्न 3.
धर्मः कुत्र अस्ति ?
Telangana
उत्तर:
धर्मः सर्वत्र अस्ति ।

प्रश्न 4.
प्रकाशः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
प्रकाशः सर्वत्र अस्ति ।

रिक्तस्थानम् ‘अत्र’ ‘अन्यत्र’ पदाभ्यां पूरयित्वा वाक्यं लिखत ।
अत्र – here
अन्यत्र – somewhere

प्रश्न 1.
कृष्णः अत्र अस्ति । बलरामः अन्यत्र अस्ति ।

प्रश्न 2.
रविः ……………….. । कविः ………………. ।
उत्तर:
रविः अत्र अस्ति । कविः अन्यत्र अस्ति ।

प्रश्न 3.
शिशुः ……………….. । जननी ………………. ।
उत्तर:
शिशुः अत्र अस्ति । जननी अन्यत्र अस्ति ।

प्रश्न 4.
आचार्यः ………………. । शिष्यः …………….. ।
उत्तर:
आचार्यः अत्र अस्ति । शिष्यः अन्यत्र अस्ति ।

(एकत्र at one place) ఏదైనా ప్రదేశం

प्रश्न 1.
छात्राः कुत्र सन्ति ?
उत्तर:
छात्राः एकत्र सन्ति ।

प्रश्न 2.
बालिकाः कुत्र सन्ति ?
उत्तर:
बालिकाः एकत्र सन्ति ।

प्रश्न 3.
पुस्तकानि कुत्र सन्ति ?
उत्तर:
पुस्तकाः एकत्र सन्ति ।

प्रश्न 4.
वृक्षाः कुत्र सन्ति ?
उत्तर:
वृक्षाः एकत्र सन्ति ।

भावः (Substance) (తాత్పర్యము)

1. तपरस्वाध्यायनिरतं तपस्वी वाग्विदां वरम् ।
नारदं परिपप्रच्छ वाल्मीकिर्मुनिपुंगवम् ॥

Substance: The sage Valmiki enquired the best of the orators, sage Narada, who was engaged in penance, and self-study.

తాత్పర్యము : తపనస్స్వాధ్యాయ నిరతుడు, తపస్వి, వాగ్విదులలో శ్రేష్ఠుడు అయిన నారదుడిని వాల్మీకి మునిపుంగవుడు అడిగెను.

2. कोऽन्वस्मिन् साम्प्रतं लोके गुणवान् कश्च वीर्यवान् ।
छर्मज्ञश्च कृतज्ञश्च सत्यवाक्यो दृढव्रतः ॥

Substance : ‘Who, in the present world, is virtuous, strong, knower of dharma, grateful, truthful and resolute ?

తాత్పర్యము : ఈ భూలోకములో మంచి సుగుణములు కలవాడు పరాక్రమ వంతుడు, ధర్మాత్ముడు, సత్యమునే పలుకువాడు, అనుకున్న పని నెరవేర్చేవాడు ఎవరైనా ఉన్నారా ?

3. एतदिच्छाम्यहं श्रोतुं परं कौतूहलं हि मे ।
महर्षे त्वं समर्थोऽसि ज्ञातुमेवं विधं नरम् ॥

Substance : I want to know this. I am very curious. O sage ! You are capable of knowing such a person.

తాత్పర్యము : ఇటువంటి నరుడిని గూర్చి వినవలెనని నాకు చాలా కోరికగా ఉన్నది. అందువలన అటువంటి మహాపురుషుని గురించి నాకు తెలియ జేయుము.

4. श्रुत्वा चैतत् त्रिलोकज्ञो वाल्मीकेर्नारदो वचः ।
श्रूयतामिति चामन्त्र्य प्रहृष्टो वाक्यमब्रवीत् ॥

Substance : On listening to these words of Valmiki, the pleased Narada, who knew about the three worlds, said these words, saying to him, “Listen then”.

తాత్పర్యము : వాల్మీకి మాటలు విని త్రిలోక సంచారియైన నారదుడు వాల్మీకిని పిలిచి గొప్ప మాటను చెప్పెను.

5. इक्ष्वाकुवंशप्रभवो रामो नाम जनैः क्षुतः ।
नियतात्मा महावीर्यो द्युतिमान् धृतिमान् वशी ॥

Substance : Bom in the family of the Ikshvakus, known to the people by the name “Rama”, there is one who is self- controlled, very strong, splendourous, resolute and a master of his senses.

తాత్పర్యము : ఇక్ష్వాకు వంశములో పుట్టిన రాముడు అనే పేరుగల ఒక మహాపురుషుడు ప్రజలందరిచేత కీర్తింపబడ్డాడు. ఆ రాముడు స్థిరమైన బుద్ధిగలవాడు. మహావీరుడు తేజస్సు కలవాడు. ధైర్యవంతుడు.

6. दर्मज्ञः सत्यसन्धक्ष्य प्रजानां च हिते रतः ।
यशस्वी ज्ञानसम्पन्नः शुचिर्वश्यः समाधिमान् !!

Substance : He knows the dharma, is dedicated to the truth, interested in the welfare of the people, famous, endowed with wisdom, pure, has control over his senses, and is meditative.

తాత్పర్యము : రాముడు సకల ధర్మములు తెలిసినవాడు. అసత్యమాడనివాడు. ఎల్లప్పుడు ప్రజల మేలు కోరేవాడు. మంచి కీర్తికలవాడు. జ్ఞాన సంపన్నుడు. ఎప్పుడూ శుచిగా ఉంటాడు.

7. तमेवं गुणसम्पन्नं रामं सत्यपराक्रमम् ।
ज्येष्ठं श्रेष्ठगुणैर्युक्तं प्रियं दशरथस्सुतम् ॥

తాత్పర్యము : ఇటువంటి గుణములు కలిగిన రాముడు సత్యవ్రతుడు. ఎంతో గొప్ప మంచి గుణములు కలిగిన రాముడు దశరథుని పుత్రుడు.

8. प्रकृतीनां हितैर्युक्तं प्रकृतिप्रियकाम्यया ।
यौवराज्येन संयोक्तुमैच्छत् प्रीत्या महीपतिः ॥

Substance: King Dasaratha, in order to do good to the people, with great affection wanted to installas the crown prince his beloved eldest son Rama, who was endowed with such great virtues, had the strength of truth, was associated with the welfare of the subjects.

తాత్పర్యము : ప్రకృతిని, ప్రజలను ప్రేమించు దశరథుడు. సకల గుణములు కలిగిన రామునికి పట్టాభిషేకము చేయాలని నిశ్చయించెను.

9. तस्याभिषेकसम्भारान् दृष्ट्वा भार्याऽथ कैकयी ।
पूर्वं दत्तवरा देवी वरमेनमयाचत ।
विवासनं च रामस्य भरतस्याभिषेचनम् ||

Substance: On seeing the preparation for his coronation, his wife Kaikeyi, who received a boon from the king previously, asked this boon of Rama’s exile and Bharata’s coronation.

తాత్పర్యము : రాజ్యాభిషేకము యొక్క ఏర్పాట్లను చూచి భార్య అయిన కైక పూర్వం దశరథుడు ఇస్తానన్న రెండు వరములను ఇమ్మని అడిగింది. వానిలో ఒకటి భరతుని పట్టాభిషేకము. రెండవది రాముని వనవాసము.

10. स सत्यवचनाद्राजा धर्मपाशेन संयतः ।
विवासयामास सुतं रामं दशरथः प्रियम् ॥

Substance: The king restrained by the bond of dharma, and because of his truthfulness sent his beloved son to the forest.

తాత్పర్యము : ఇచ్చిన మాట తప్పని దశరథుడు, ధర్మమునకు కట్టుబడి కొడుకైన రాముని వనవాసమునకు పంపెను.

11. स जगाम वनं वीरः प्रतिज्ञाम् अनुपालयन् ।
पितुर्वचननिर्देशात् कैकेय्याः प्रियकारणात् ||

Substance : Keeping the promise, and obeying the order of his father that brave one went to the forest to please Kaikeyi.

తాత్పర్యము : తండ్రి మాటను అనుసరించి కైకేయి మీద గౌరవముతో రాముడు అడవికి వెళ్ళెను.

12. तं व्रजन्तं प्रियो आता लक्ष्मणोऽनुजगाम ह ।
स्नेहाद्विनयसम्पन्नः सुमित्रानन्दवर्धनः ।
भ्रातरं दयितो भ्रातुः सौभ्रात्रमनुदर्शयन् ॥

Substance : Lakshmana, his dear and obedient brother, the one who caused delight to Sumitra, followed him showing his brotherly affection.

తాత్పర్యము : అన్నను విడిచి ఉండలేని లక్ష్మణుడు కూడా అడవికి వెళ్ళెను. స్నేహము, వినయము కలవాడు అయిన లక్ష్మణుడు, సోదరుని అనుసరిస్తూ
అడవికి వెళ్ళెను.

13. रामस्य दयिता भार्या प्राणसमा हिता ।
जनकस्य कुले जाता व निर्मिता ॥ .

తాత్పర్యము : రామునికి ప్రాణసమానురాలు సీత. దైవముచే ఇవ్వబడిన ఆమె జనకుని కులములో పుట్టినది.

14. सर्वलक्षणसंपन्न नारिणाम् उत्तमा वधूः ।
सीताऽप्यनुगता रामं शशिनं रोहिणी यथा ।
पौरैरनुगतो दूरं पित्रा दशरथेन च ॥

Substance: Sita, the beloved wife of Rama, who was equal to his life, and always acted beneficially, and who was bom in the family of the Janakas, created like divine Maya, and who was endowed with all good qualities, and who was the best among women also followed Rama just as Rohini followed the moon. He was followed for a long distance by the citizens and his father.

తాత్పర్యము : సీత సర్వగుణములు కలిగినది. స్త్రీలలో ఉత్తమ ఇల్లాలు. దేవి చంద్రుని అనుసరించినట్లుగా సీత రాముని అనుసరించి వనమునకు వెళ్ళినది. వీరు అడవులకు వెళుతుంటే దశరథుడు, పురజనులు వీరివెంట వచ్చిరి.

15. शृङिबेरपुरे सूतं गङ्गाकूले व्यसर्जयत् ।
गुहमासाद्य धर्मात्मा निषादाधिपतिं प्रियम् ॥

తాత్పర్యము : శృంగిబేరపురములో ఉన్న గంగానది ఒడ్డున వారిని వదిలిపెట్టిరి. గుహుడు అనే నిషాదుడిని వారు కలుసుకొని ఆ రాత్రి అక్కడ ఉండిరి.

16. गुहेन सहितो रामो लक्ष्मणेन च सीतया ।
ते वनेन वनं गत्वा नदीस्तीर्त्वा बहूदकाः ॥

Substance : He left his charioteer at Sringiberajpura on the bank of the Ganga. The pious Rama met his friend Guha, the lord of the Nishadas. Accompanied by Guha, Rama, along with Sita and Lakshmana crossed the river.

తాత్పర్యము : సీత, లక్ష్మణులతో కలిసి రాముడు, గుహుని సహాయముతో గంగానదిని దాటి అడవికి చేరిరి.

17. चित्रकुटमनुप्राप्य भरद्वाजस्य शासनात् ।
रम्यमावसथं कृत्वा तत्र ते न्यवसन् सुखम् ॥

Substance : The three of them went from one forest to another, crossed many rivers full of waters, and having reached the beautiful Chitrakuta, made it their abode on the word of Bharadwaja.

తాత్పర్యము : భరద్వాజ ముని మాట ప్రకారము వారు చిత్రకూటం అనే ప్రదేశమునకు వెళ్ళి, అక్కడ ఒక పర్ణశాలను నిర్మించుకొని సుఖముగా ఉంటూ ఉండిరి.

18. चित्रकुटं गते रामे पुत्रशोकातुरस्तथा ।
राजा दशरथः स्वर्गं जगाम विलपन् सुतम् ||

Substance: While Rama reached Chitrakuta, the grief-stricken king Dasaratha weeding for his son, departed to heaven.

తాత్పర్యము : రాముడు చిత్రకూటము చేరగానే పుత్ర శోకముతో ఏడుస్తూ రాజైన దశరథుడు మరణము పొందెను.

19. गते तु तस्मिन् भरतो वासिष्टप्रमुखैर्विजैः ।
नियुज्यमानो राज्याय नैच्छंद्राज्यं महाबलः ||

Substance : After his death, asked by Vasishtha and other important Brahmins to rule the kingdom, the mightly Bharata did not accept.

తాత్పర్యము : దశరథుడు మరణించిన తరువాత వసిష్ఠుడు మొదలగువారు భరతుని రాజ్యము చేయమని అడిగిరి. అందుకు భరతుడు అంగీకరించలేదు.

20. स जगाम वनं वीरो रामपादप्रसादकः ।
गत्वा तु स महात्मानं रामं सत्यपराक्रमम् ॥

Substance : The valourous one went to forest to plead with Rama.

తాత్పర్యము : తరువాత భరతుడు రాముడు ఉన్న అడవికి వెళ్ళెను. కాని రాముడు ఒప్పుకొనకపోవుటచే తన పాదుకలను ఇమ్మని కోరెను.

21. अयाचत भ्रातरं राममार्यभवपुरस्कूतः ।
त्वमेव राजा धर्मज्ञ इति रामं वचोऽब्रवीत् ॥

Substance : Having went to Rama, the truthful one, he requested his brother honouring him with due respect speaking these words. “O knower of dharma, you alone are the king”.

తాత్పర్యము : భరతుడు రాముని పూజ్యభావముతో ఇలా అడిగెను. ధర్మపరా యణుడవైన నీవే రాజువు అని చెప్పెను.

22. रामोऽपि परमोदारः सुमुखः सुमहायशाः ।
न चैच्छत् पितुरादेशात् राज्यं रामो महाबलः ॥

Substance: The renowned warrior Rama, who was benevolent and had pleasing countenance, did not desire the kingdom obeying the command of his father.

తాత్పర్యము : మంచివాడు, కీర్తివంతుడు, ఉదార స్వభావము కలవాడు అగు రాముడు, బలవంతుడు, పితృవాక్య పరిపాలకుడు అగు రాముడు రాజ్యమును – కోరలేదు.

23. पादुके चास्य राज्याय न्यासं दत्वा पुनः पुनः ।
निवर्तयामास ततो भस्तं भरताग्रजः ॥

Substance : Rama, the elder brother of Bharata gave his padukas as deposit to Bharata, and sent him back.

తాత్పర్యము : భరతుడు రామపాదుకలను తీసుకొని సింహాసనము నందు వాటిని ఉంచి రాముని ఆజ్ఞను శిరసావహించి రాజ్యము చేయసాగెను.

24. स काममनवाप्यैव रामपादावुपस्पृशन् ।
नन्दिग्रामेऽकरोत् राज्यं रामागमनकाङ्क्षया ||

Substance: His desire unfulfilled, he touched the feet of Rama and ruled from Nandigrama, awaiting the return of Rama.

తాత్పర్యము : అతడు రామపాదుకలను తాకుతూ మనస్సు నందు రాముడు రావాలని కోరుతూ నంది గ్రామము నందు రాజ్యము చేయసాగెను.

25. गाते तु भरते श्रीमान् सत्यसन्धो जितेन्द्रियः ।
रामस्तु पुनरालक्ष्य नागरस्य जनस्य च ।
तत्रागमनमेकाग्रो दण्डकान् प्रविवेश ह ॥

Substance : After Bharata left, the truthful Rama, who had control over his senses, anticipating the arrival of the citizens there, with unswerving concentration entered the Dandaka forest.

తాత్పర్యము : సత్యసంధుడు, ఇంద్రియ నిగ్రహము కల భరతుడు వెళ్ళెను. రాముడునూ నగర ప్రజలయందు నమ్మకము ఉంచెను. తరువాత రాముడు దండకారణ్యమును ప్రవేశించెను.

26. प्रविश्य तु महारण्यं रामो राजीवलोचनः ।
विराधं राक्षसं हत्वा शरभङ्गं ददर्श ह ।

తాత్పర్యము : కలువల వంటి కన్నులు గల రాముడు అరణ్యమును ప్రవేశించి విరాధుడు అనే రాక్షసుడిని చంపి శరభంగుని చూచెను.

27. सुतिक्षणं चाप्यगरत्यं च अगरत्यभ्रातरं तथा ॥

Substance : Having entered that great forest, the lotus-eyed Rama killed the demon Viradha and met sage Sarabhanga, Agastya and the brother of Agastya.

తాత్పర్యము : సుతీక్ష మహర్షిని, అగస్త్యుని, ఆయన సోదరుడిని చూచాడు.

28. अगस्त्यवचनाच्चैव जग्राहैन्द्रं शरासनम् ।
खड्गं च परमप्रीतस्तूणी चाक्षयसायकौ ॥

Substance : Following the word of Agastya, with great pleasure, he received the bow. of Indra along with a sword and a pair of quivers that would never be empty of arrows.

తాత్పర్యము : అగస్త్యుని మాట ప్రకారము, వజ్రాయుధము, అక్షయ తూణీరము, ఖడ్గము, బాణములను సంతోషముగా తీసుకొనెను.

29. वसतरतस्य रामस्य वने वनचरैः सह ।
ऋषयोऽभ्यागमन् सर्वे वधायासुररक्षसाम् ॥

Substance: As he lived in the forest along with the foresters, all the sages arrived to request him the destruction of the demons.

తాత్పర్యము : అక్కడ వనములో వనములోని వారితో నివసించుచుండెను. అక్కడికి మునులు వచ్చి తమను బాధించుచున్న రాక్షసులను చంపమని కోరెను.

30. स तोषां प्रतिशुश्राव राक्षसानां तथा वने ।
प्रतिज्ञातश्च रामेण वधः संयति रक्षसाम् ।
ऋषीणामग्निकल्पानां दण्डकारण्यवासिनाम् ॥

Substance : He promised them that in the forest. He also promised the killing of the demons in the battle to the sages who lived in the Dandaka, and who were like the fire.

తాత్పర్యము : రాముడు వారికి రాక్షసవధ చేస్తానని మాట ఇచ్చెను. మాట ఇచ్చిన రాముడు ఋషుల అగ్నిహోత్రాలను, దండకారణ్యములో ఉన్నవారిని రక్షిస్తూ రాక్షసవధ చేసెను.

31. तेन तत्रैव वसता जनस्थाननिवासिनि ।
विरूपिता शूर्पणखा राक्षसी कामरूपिणी ॥

Substance : By him who stayed there in the forest, the demoness Surpanakha, who lived in Janasthana and who could take any form at will, was disfiguered.

తాత్పర్యము : ఆ దండకారణ్యములో నివసించుచున్న శూర్పణఖ కామరూప విద్యలు తెలిసినది. వికార రూపము కలది.

32. ततः शूर्पणखावाक्यात् उद्युक्तान् सर्वराक्षसान् ।
खरं त्रिशिरसं चैव दूषणं चैव राक्षसम् ।
निजघान रणे रामस्तेषां चैव पदानुगान् ॥

Substance: Later Rama killed Khara, Trisirasas and Dushana, and all the demons who followed them encouraged by the words of Surpanakha.

తాత్పర్యము : తరువాత శూర్పణఖ మాటలు విని రాక్షసులందరు యుద్ధమునకు సిద్ధపడిరి. ఆ యుద్ధములో రాముడు ఖరుడు, దూషణుడు, త్రిశరుడు అను రాక్షసులను యుద్ధములో చంపెను.

33. वने तस्मिन् निवसता जनस्थाननिवासिनाम् ।
रक्षसां निहतान्यासन् सहस्राणि चतुर्दश ॥

Substance : By him, while living in the forest were killed fourteen thousand demons who lived in Janasthana.

తాత్పర్యము : రాముడు అక్కడే ఉంటూ జనస్థానములో ఉన్న 14,000 మంది రాక్షసులను చంపెను.

कविपरिचयः
आदिकविः महर्षिः वाल्मीकिः श्रीमद्रामायणं रचितवान् । एकदा स्नानार्थं तमसानदीं गच्छन् सः महर्षिः स्वसहचरे व्याधेन निहते विलपन्तीं क्रौञ्चीं दृष्ट्वा शोकाकुलः अजायतं । तं व्याधं शप्तुमिच्छन् स छन्दोमयीं वाचम् उदीरयामास । स एव वेदादन्यत्र छन्दसः प्रथमः आविर्भावः । ततः विधाता तेनैव छन्दसा रामकथां काव्यत्वेन सङग्रथितुं तं नारदमुखेन सन्दिदेश । वाल्मीकिः आदिकाव्यं रामायणं सप्तसु काण्डेषु निबद्ध्य आदिकविः अजायत । तत्र या कथा नारदेन सङ्ग्रहतः प्रोक्ता तस्याः पूर्वः भागः अत्र पाठत्वेन निर्दिष्टः । असौ पाठः श्रीमद्रामायणान्तर्गतस्य बाल काण्डस्य प्रथमः सर्गः ।

కవి పరిచయం
ఆదికవియైన వాల్మీకి మహర్షి శ్రీమద్రామయణమును రచించెను. ఒకప్పుడు స్నానము కొరకు తపసా నదికి వెళ్ళుచూ తన పక్కనే ఉన్న బోయవానిచే కొట్టబడి ఏడ్చుచున్న క్రౌంచపక్షిని చూచి దుఃఖము కలవాడు అయ్యెను. ఆ బోయవానిని శపించదలచి ఛందోమయమైన మాటను పలికెను. ఆ మాటే వేదముల తరువాత ఛందస్సు కలిగిన మొదటిది. తరువాత బ్రహ్మదేవుడు అదే ఛందస్సుతో రామకథా కావ్యమును వ్రాయుటకు దానిని నారదుని నోటి నుండి వినిపించెను. వాల్మీకి ఆదికావ్యమైన రామాయణమును ఏడు కాండలుగా విభజించి ఆదికవి అయ్యెను. అక్కడ ఏ కథ అయితే నారదుడు చెప్పెనో దాని ముందు భాగము ఇక్కడ పాఠ్యభాగముగా ఇవ్వబడెను. ఈ పాఠము శ్రీమద్రామాయణములో ఉన్న బాలకాండలో మొదటి సర్గలోనిది.

Introduction
Adikavi Valmiki wrote the Ramayana. Once, while going to the river Tamasa for bath, the poet became sad on seeing a female Krauncha bird weeping for her companion, who was killed by a hunter. Desirous of cursing the hunter, he uttered words in metrical verse. That was the first utterance of verse outside the Veda.

Then the creator asked him through Narada to compose the story of Rama in the same metre. Valmiki composed the Ramayana in seven kandas, and became Adikavi, the First Poet. The present lesson consists of the first part of the story told by Narada to Valmiki. This lesson is taken from the first sarga of the Balakanda of the Ramayana.

रामो विग्रहवान् धर्मः Summary in Sanskrit

सारांशः
वाल्मीकिः सर्वसद्गुणोपेतः नरः कः इति नारदं पप्रच्छ । नारदः तादृशः सर्वलक्षणसम्पन्नः रामः एक एव इत्युक्त्वा धर्मसंस्थापनार्थं मानुषरूपेण भुवमवतीर्णस्य नारायणस्य तस्य कथामेवं कथयामास । रामस्य पिता तम् अभिषेक्तुमैच्छत् । किन्तु विमाता कैकयी तस्य विवासनं स्वपुत्रस्य अभिषेचनं च वरम् अयाचत । पितुः वचनं रक्षितुं वनं गच्छन्तं रामम् अनुजः लक्ष्मणः, भार्या सीता च अन्वसरताम् । ते त्रयः चित्रकूटे वस्तुमारभन्त । रामस्य वियोगजेन दुःखेन दशरथे उपरते कैकय्याः पुत्रः भरतः राज्यं नैच्छत् । सः चित्रकूटस्थं रामं प्राप्य राज्यं प्रत्यागन्तुं प्रार्थितवान् । तदनङ्गीकुर्वति रामे भरतः स्वेन नीतयोः हेममययोः पादुकयोः पदं निधातुं तमयाचत । तेन मुहूर्तं धृते ते पादुके नीत्वा, ते सिंहासने आरोप्य राज्यं कर्तुम् उपक्रान्तवान्।

ततः रामे दण्डकारण्ये जनस्थानं प्रविष्टे तत्रत्याः मुनयः तान् बाधमानान् राक्षसान् निहन्तु तं प्रार्थयन् । तेषां समक्षं रामः राक्षसवधं प्रतिजज्ञे । तत्र शूर्पणखा नाम राक्षसी तेन विरूपिता अभवत् । तया चोदितानां रक्षसां चतुर्दश सहस्राणि रामेण निहतान्यभवन् ।

रामो विग्रहवान् धर्मः Summary in Telugu

వాల్మీకి అన్ని మంచి లక్షణములు ఉన్న మనిషి ఎవరు అని నారదుని అడిగెను. నారుదుడు అటువంటి మంచి లక్షణములు అన్ని ఉన్నవాడు రాముడు ఒక్కడే అని చెప్పి, ధర్మ సంస్థాపన కొరకు మనిషి రూపములో భూమి మీద పుట్టుచున్న ఆ నారాయణుని కథను ఈ విధముగా చెప్పసాగెను. రాముని తండ్రి అతనిని రాజును చేయదలచెను. కాని సవతి తల్లియైన కైకేయి అతనికి వనవాసము, తన కుమారునికి రాజ్యాభిషేకము అను వరమును కోరెను.

తండ్రి మాటను నిలుపుటకు అడవికి వెళ్ళుచున్న రాముని తమ్ముడు లక్ష్మణుడు, భార్య సీత కూడా అనుసరించి వెళ్ళిరి. వారు ముగ్గురు చిత్రకూటము నందు ఉండసాగిరి. రాముని విడిచి ఉండలేక దశరథుడు చనిపోగా కైక పుత్రుడైన భరతుడు రాజ్యమును తీసుకొనుటకు ఇష్టపడలేదు. అతడు చిత్రకూటము నందు ఉన్న రాముని కలిసి రాజ్యమును తీసుకొనుమని ప్రార్థించెను. అలా-ఇష్టపడని రాముని, భరతుడు తాను ధరించిన బంగారు పాదుకలను సింహాసనము మీద ఉంచుటకు కోరెను. అతని చేత మంచి ముహూర్తమును పెట్టించి ఆ పాదుకలను తీసుకొని, ఆ సింహాసనము మీద ఉంచి రాజ్యము చేయుటకు నిశ్చయించుకొనెను.

తరువాత రాముడు దండకారణ్యమునకు వెళ్ళగా, అక్కడ ఉన్న మునులు తమను బాధించుచున్న రాక్షసులను చంపుమని కోరిరి. వారి ఎదుటనే రాముడు. రాక్షసులను చంపేను. అక్కడ శూర్పణఖ అనే రాక్షసి రాముని చేత వికార రూపమును పొందెను. వారిచేత వెతుకబడిన రాక్షసులు 14000 మందిని రాముడు చంపెను.

रामो विग्रहवान् धर्मः Summary in English

Valmiki asked Narada who was the person endowed with all virtues. Narada replied that Rama was such a person, who was endowed with all the good qualities. He then proceeded to tell him the story of Rama, who was the incarnation of Lord Narayana. Rama’s father wanted to coronate him.

But his step-mother Kaikeyi asked the boon of the exile of Rama and the coronation of her son Bharata. Rama’s wife Sita, and brother Lakshmana followed Rama to the forest when he wanted to keep the word of his father. The three of them went to Chitrakuta, and stayed there.

Dasaratha died unable to bear the separation from his son Rama. Bharata rejected the kingdom, and went to Chitrakuta to request Rama to return to the city. When Rama did not oblige, he requested Rama to place his feet in the golden padukas. He took those padukaswom by Rama, and placing them on the throne, started to rule the kingdom.

When Rama went to Janasthana in Dandakaranya, the sages there requested him to kill the demons, who were torturing them. Rama promised them the killing of the demons. There Surphanaka was disfigured. Rama killed the fourteen thousand demons sent by her.

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material Grammar शब्दरूपाणि Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Grammar शब्दरूपाणि

सर्वास्वपि भाषासु नामवाचकाः, सर्वनामवाचकाः विशेषणवाचकाश्च विद्यन्ते । एतानि सर्वाण्यपि पदानि अत्र संस्कृतभाषायां शब्दाः इति पदेन व्यवह्रियन्ते । शब्देषु अन्तभेदः लिङ्गभेदः इति अंशद्वयं विद्यते । पुम्-स्त्री- नपुंसक इति लिङ्गत्रयं विद्यते । शब्दस्य सप्तविभक्तयः त्रीणि वचनानि च सन्ति । सत्पावभक्तयः त्रीणि वचनानि । संबोधनप्रथमाविभक्तेः विभक्तित्रयं च आहत्य चतुर्विंशतिसंख्याकानि शब्दरूपाणि भवन्ति । सर्वनामशब्दॆषु सम्बोथनाविभक्तिरूपाणि न भवन्ति । अतः सर्वनामशब्देषु एकविंशतिरू पाण्येव भवन्ति ।

Declensions: शब्दा

Unlike in other languages such as English, Hindi, Telugu etc., in Sanskrit the case-endings combine with the nominal base (pratipadika) and form a new word. Thus the Genetive singular case-ending अस् when added to राम gives the form रामस्य, ‘of Rama’, but when added to हरि gives the form हरेः’of Hari’. Here the genetive meaning is the same, but the forms differ. This difference is present because राम is a word that ends in ‘अ’ whereas हरि ends in ‘इ’. Thus any base ending in a particular vowel or consonant will have the same type of form.

Ex : रामस्य, कुष्णस्य, गॊविन्दस्य (all bases ending in अ), but हरेः, कवेः, मुनेः (all bases ending in इ – हरि, कवि and मुनि).

Hence in Sanskrit a table is given with all the case endings, for each base that ends in a particular vowel or consonant. They are known as ‘Sabdas’. In the following pages the Sabdas are given, which are to be by-hearted. As Sanskrit preserves the dual form (to be used when referring to ‘two’ persons or things) it is also given for all case-endings.

अजन्तपुंलिङ्गशब्दाः (అజంతపులింగశబ్ధా:)

1. अकारान्तः पुंलिङ्गः राम शब्दः
అకారాంత: పుంలింగ: రామ శబ్ద:

2. इकारान्तः पुंलिङ्गः कवि शब्दः
ఇకారాంతః పుంలింగః కవి శబ్దః

3. उकारान्तः पुंलिङ्गः भानु शब्दः
ఉకారాంతః పుంలింగః భాను శబ్దః

4. ऋकारान्तः पुंलिङ्गः धातृ शब्दः
ఋకారాంతః పుంలింగః ధాతృ శబ్దః

5. ओकारान्तः पुंलिङ्गः गो शब्दः
ఓకారాంతః పుంలింగః గో శబ్దః

अजन्तस्त्रीलिङ्गशब्दाः (అజంతాస్త్రీలింగశబ్దః)

6. आकारान्तः स्त्रीलिङ्गः सीता शब्दः
అకారాంత: స్త్రీలింగ : సీతా : శబ్దః

7. इकारान्तः स्त्रीलिङ्गः मति शब्दः
ఇకారాంతః స్త్రీలింగః మతి శబ్దః

8. ईकारान्तः स्त्रीलिङ्गः नदी शब्दः
ఈకారాంతః స్త్రీలింగః నదీ శబ్దః

9. ऊकारान्तः स्त्रीलिङ्गः वधू शब्दः
ఊకారాంతః స్త్రీలింగః వధూ శబ్దః

अजन्तनपुंसकलिङ्गशब्दाः (అజంతనపుంసకలింగశబ్దాః)

10. अकारान्तः नपुंसकलिङ्गः वन शब्द :
అకారాన్త: నపుంసకలింగ: వన శబ్ద:

11. इकारान्तः नपुंसकलिङ्गः वारि शब्दः
ఇకారాన్త: నపుంసకలింగ: వారి శబ్ద:

12. उकारान्तः नपुंसकलिङ्गः मधु शब्दः
ఉకారాంతః నపుంసకలింగః మధు శబ్దః

सर्वनामशब्दाः (సర్వనామశబ్ద:)

13. दकारान्तः पुंलिङ्गः तद् शब्दः
దకారాంతః పుంలింగ: తద్ శబ్ద:

14. दकारान्तः स्त्रीलिङ्गः तद् शब्द :
దకారాంతః స్త్రీలింగః తద్ శబ్ద:

15. दकारान्तः नपुंसकलिङ्गः तद् शब्दः
దకారాంత: నపుంసకలింగ: తద్ శబ్ద:

16. मकारान्तः पुंलिङ्गः किम् शब्दः
మకారాంతః పుంలింగ: కిమ్ శబ్ద:

17. मकारान्तः स्त्रीलिङ्गः किम् शब्दः
మకారాంతః స్త్రీలింగః కిమ్ శబ్ద:

18. मकारान्तः नपुंसकलिङ्गः किम् शब्दः
మకారాంతః నపుంసకలింగః కిమ్ శబ్ద:

19. दकारान्तः पुंलिङ्गः एतद् शब्दः
దకారాంతః పులింగః ఏతద్ శబ్ద:

20. दकारान्तः स्त्रीलिङ्गः एतद् शब्दः
దకారాంతః స్త్రీలింగః ఏతద్ శబ్దః

21. दकारान्तः नपुंसकलिङ्गः एतद् शब्दः
దకారాంతః నపుంసకలింగః ఏతద్ శబ్దః

22. दकारान्तः त्रिषु लिङ्गेषु सरूपः अस्मद् शब्दः
దకారాంతః త్రిషు లింగేషు సరూపః అస్మద్ శబ్దః

23. दकारान्तः त्रिषु लिङ्गेषु सरूपः युष्मद् शब्दः
దకారాంతః త్రిషు లింగేషు సరూపః యుష్మత్ శబ్దః

Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 4th Poem श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा Textbook Questions and Answers.

TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 4th Poem श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा

निबन्धप्रश्नौ (Essay Questions) (వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
कृष्णबलरामयोः विद्याभ्यासं ताभ्यां दत्तां गुरुदक्षिणां च वर्णयत ।
Describe the education, and the Gurudakshina of Krishna
and Balarama.

प्रश्न 2.
कृष्णबलरामयोः गुरुपसदनं, गुरुपुत्ररक्षणं च विवृणुत ।
Give an account of Krishna and Balarama’s approach to Guru and saving their Guru’s son.
उत्तर:
Introduction : The lesson is an extract श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा from the tenth skandha of the Bhagavata Purana written by sage Veda Vyasa. The lesson describes the education Krishna and Balarama, and the bringing back of their teacher’s son from death.

Upanayana of Krishna and Balarama: Vasudeva performed the Upanayana ceremony of his sons Krishna and Balarama. Krishna and Balarama received the Gayatri mantra from Garga, the family priest of the Yadus. They concealed their divine nature and behaved like humans.

Education of Krishna and Balarama: They went to Sandipani, a native of Kashi and a resident of the city of Avanti for studies. He taught them all the Vedas along with their ancillaries and Upanishads. He also taught them the science of archery, dharma, logic, the science of debate and the six varieties of polity. They grasped everything by just listening once. सकुन्निगदमात्रेण तौ सज्जागुहतुर्नुप् । four arts in sixtyfour days and nights. They pleased the teacher by offering him gurudakshina.

Sandipani s desire : The teacher understood their greatness and asked that his son, who was drowned in the ocean at Prabhasa be brought back. They agreed and went to the sea. The lord of the ocean worshipped them. सिन्धुर्विदित्वार्हण माहरतयोः ।
Krishna asked him to return the son of their preceptor who was seized by him.

The death of Panchajana : The Ocean said that it was the demon Panchajana, who lived underwater who took the boy away. Krishna immediately jumped into the water, and killed the demon. But he did not find the boy in his belly. जलमाविश्य तं हत्वा नापश्यदुददरेर्भकम् । Krishna took the conch Panchajanya born of his body.

Yama returned the boy: Then, along with Balarama, he went to Samyamani, the city of Yama worshipped them with devotion. He asked him what he could do for them. लीलमनुष्य हे विष्णो युवयोः करवाम किम् । Krishna asked him to give him the son of his preceptor. Yama did so. Krishna and Balarama handed him over to their preceptor, and asked him to ask for more.

Blessings of the teacher : The teacher said that he had no more desires as he Was their teacher. को नु युष्मद्विधगुरोः कामनामवशिष्यते ? He blessed them to attain fame and said that their wisdom would stay with them forever. Then Krishna and Balarama returned to their home.

కంసుని వధ తరువాత వసుదేవుడు ఇంటి పురోహితుడైన గర్గాచారిని పిలిపించి క్షత్రియ సంస్కారములను తన కుమారులిద్దరికి శాస్త్రోక పద్ధతిలో జరిపించెను. కంసుడు బలవంతముగా ఎత్తుకుపోయిన బ్రాహ్మణ గోవులను వారికి తిరిగి ఇచ్చి, తానుకూడా కొన్ని గోవులను దానమిచ్చెను. ఉపనయన సంస్కారములు పొందిన బలరామకృష్ణులు, క్షత్రియత్వమును పొంది యదుకుల గురువైన గర్గాచార్యుని వలన గాయత్రి ఉపదేశమును పొందిరి.

అన్ని విద్యలను నేర్చుకొనటు గురుకుల వాసమును కోరుకొనిరి. ఉజ్జయినిలో నివసించుచున్న కాశీ నగరపు బ్రాహ్మణుడైన సాందీపుని దగ్గరకు వెళ్ళిరి. గురువును సేవించవలసిన పద్ధతిని నేర్చుకొని ఆశ్రయించి మంచి ప్రవర్తనతో గురువును దేవునివలె సేవించుచూ విద్యాభ్యాసం చేసిరి. వారి ప్రవర్తనకు సంతోషించిన గురువు వారికి ఉపనిషత్తులతో సహా వేదములనన్నింటిని ఉపదేశించెను. రహస్యములతో కూడిన ధనుర్వేదమును, న్యాయమార్గములతో కూడిన ధర్మమును, న్యాయశాస్త్రమును, రాజనీతిని షడ్గుణములను ఉపదేశించెను. మనశ్రేష్ఠులైన ఆ ఇద్దరు ఒక్కసారి చెప్పగానే అన్ని విద్యలను గ్రహించిరి.

64 దినములలో 64 కళలను నేర్చుకొనిరి. తరువాత గురుదక్షిణ కోరవలసినదని ఆచార్యుని అడిగిరి. ఆ బ్రాహ్మణుడు. వారి యొక్క మహిమలను, మనుష్యులకు సాధ్యము కాని వారి బుద్ధిని చూచి భార్యను సంప్రదించి ప్రభాస తీర్ధములో మునిగిపోయిన బాలుని గురుదక్షిణగా కోరుకొనెను. పరాక్రమము కలిగిన వారిద్దరు రథముపై ప్రభాస తీర్థము చేరుకొని సముద్రతీరమున నిలబడిరి. వారి రాకను చూచి సముద్రుడు కూడా వారికి పూజ చేసెను. నీచే మింగబడిన బాలుడు మా గురుపుత్రుడు. అతనిని మాకు తిరిగి ఇవ్వవలసినది అని కోరిరి.

“మీ గురుపుత్రుని నేను తీసుకొని పోలేదు. సముద్రంలో శంఖరూపమును ధరించి నీటిలో తిరుగుచున్న పంచజనుడను రాక్షసుడు అపహరించెను, అని సముద్రుడు చెప్పెను. అప్పుడు కృష్ణుడు ఆ రాక్షసుడే అపహరించేనని భావించి నీటిలో ప్రవేశించి ఆ రాక్షసుని పొట్టలో పిల్లవాడిని చూడలేకపోయిరి. ఆ రాక్షసుని చంపి అతని శరీరమందున్న శంఖమును తీసుకొనెను. ఆ శంఖమే పాంచజన్యం. తరువాత యముని పట్టణమైన సంయమీ నగరమును చేరి శంఖమును పూరించెను.

శంఖ ధ్వని విని యముడు వారిద్దరికి సపర్యలు చేసెను. తరువాత వినయముగా నమస్కరించి నేను మీకేమి పని చేసి పెట్టగలను చెప్పవలసినది అని అడిగెను. తన కర్మననుసరించి నీ లోకమునకు వచ్చిన మా గురుపుత్రుని ఇక్కడికి తీసుకొని రమ్ము అని కృష్ణుడు చెప్పెను. యముడు అందులకు అంగీకరించి గురుపుత్రుని తెచ్చి ఇవ్వగా, ఆ యదు వంశ శ్రేష్ఠులిద్దరును పిల్లవానిని ఆ గురువుకు అప్పగించి, ఇంకా ఏమైనను కోరుకొమ్మని గురువును అడిగిరి.

‘మీరిద్దరును గురుదక్షిణను చక్కగా సాధించారు. మీ వంటి శిష్యులున్న గురువుకు ఏ కోరికలు మిగిలి ఉండవు కదా ! మీరు మీ ఇండ్లకు తిరిగి వెళ్ళండి మీ విద్యలు ఎప్పటికిని చిరస్థాయిగా నిలిచి ఉంటాయి’ అని పలికెను. అప్పుడు గురువు అనుజ్ఞను పొందిన రామకృష్ణులు వాయు వేగము కలిగిన ఉరుము చప్పుడు చేయు రథమునెక్కి తన నగరమునకు తిరిగి వచ్చిరి.

लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
कृष्णबलरामौ कम् उपजग्मतुः ?
उत्तर:
कृष्णबलरामौ काश्यं सान्दीपनिं उपजग्मतुः ।

प्रश्न 2.
सान्दीपनिः पत्न्या सम्मन्त्र्य कं वरयाम्बभूव ?
उत्तर:
सान्दीपनिः पत्न्या सम्मन्त्र्य प्रभासे महार्णवे मृतं बालं वरयाम्बभूव ।

प्रश्न 3.
कृष्णः सिन्धुं किमाह ?
उत्तर:
कृष्णः सिन्धुं ’त्वया महतः ऊर्मिणा ग्रस्तः बालकः मम गुरुपुत्रः च तं प्रदीयताम्’ इति आह ।

प्रश्न 4.
समुद्रस्य अन्तः कः आस्ते ? सः कीदृश: ?
उत्तर:
समुद्रस्य अन्तः पञ्चजनो नाम असुरः आस्ते । सः शङ्ख रुपं धृत्वा जले चरति ।

प्रश्न 5.
भगवान् यमं किमुवाच ?
उत्तर:
भगवान् यमं प्रति “स्वेन कर्ममनुसृत्य तव लोके स्थितं मम गुरुपुत्रं मदाज्ञया मम पुरतः आनय” इति उवाच |

एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)

प्रश्न 1.
कृष्णबलरामौ गर्गात् किम् आतिष्ठताम् ?
उत्तर:
कृष्णबलरामौ गर्गात् गायत्रं व्रतम् आतिष्ठताम् ।

प्रश्न 2.
कृष्णबलरामौ कया आचार्यं छन्दयामासतुः ?
उत्तर:
कृष्णबलरामौ गुरुदक्षिणया आचार्यं छन्दयामासतुः ।

प्रश्न 3.
सिन्धुः कृष्णबलरामौ किम् आहरत् ?
उत्तर:
सिन्धुः कृष्णबलरामौ अतिथि पूजाम् आहरत् ।

प्रश्न 4.
यमस्य दयिता पुरी का ?
उत्तर:
यमस्य दयिता पुरी संयमनी ।

प्रश्न 5.
यदूत्तमौ कौ ?
उत्तर:
कृष्णबलरामौ यदूत्तमौ ।

सन्दर्भवाक्यानिः (Annotations) సందర్భవాక్యాలు

प्रश्न 1.
सकृन्निगदमात्रेण तौ सञ्जगृहतुर्नृप ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं वेदव्यासेन विरचितात् श्रीमहाभागवत पुराणात् श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – बलरामकृष्णौ सर्ववेदान् एकवार श्रवण मात्रेण अध्येतुं समर्थो आस्तां ।

भावः – तौ बलरामकृष्णौ गुरुणा एकवारं उक्तमपि वेदादिकं ग्रहीतुं समर्थो अभवताम् ।

प्रश्न 2.
सिन्धुर्विदित्वार्हणमाहरत्तयोः ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं वेदव्यासेन विरचितात् श्रीमहाभागवत पुराणात् श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – गुरुबालकं आनेतुं रामकृष्णौ प्रभासे समुद्रतीरं जग्मतुः । तदा कवेर्वचनमिदम् ।

भावः – समुद्रः बलरामकृष्णयोः आगमनं ज्ञात्वा तयोः पूजां यथावत् कृतवान् ।

प्रश्न 3.
जलमाविश्य तं हत्वा नापश्यदुदरेऽर्भकम् ।
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं वेदव्यासेन विरचितात् श्रीमहाभागवत पुराणात् श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भः – बलरामकृष्णाभयां पंचजनो हतः । इति कविः वर्णयति ।

भावः गुरुदक्षिणा प्रदानार्थं गतौ रामकृष्णौ समुद्रेणोक्तौ जले प्रविश्य पंचजननामकं राक्षसं हत्वापि तस्य उदरे बालकं न अपश्यताम् ।

प्रश्न 4.
लीलामनुष्य हे विष्णो युवयोः करवाम किम् ?
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं वेदव्यासेन विरचितात् श्रीमहाभागवत पुराणात् श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भ: – बालकान्वेषणार्थं रामकृष्णौ संयमनीं गतौ । ततः तौ प्रति यमस्य वाक्यमिदम् ।

भावः – युवा: क्रीडार्थ मनुष्यलोकं अवतीर्णौ यथा करणीयम् किं वर्तते ?

प्रश्न 5.
को नु युष्मद्विधगुरोः कामानामवशिष्यते ?
उत्तर:
कविपरिचयः – वाक्यमिदं वेदव्यासेन विरचितात् श्रीमहाभागवत पुराणात् श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा इति पाठात् गृहीतम् ।

सन्दर्भ:- गुरुदक्षिणा प्राप्तेरनन्तरम् सांदीपनि रामकृष्णौ वाक्यमिदं वदति ।

भावः – तवसदृशे शिष्यस्थिते गुरुणा किं अभ्यर्थनीयं परिशिष्ठं भवति इति ।

व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము)

सन्धयः

1. जन्मर्क्षे = जन्म + ऋक्षे = गुणसन्धिः
2. इच्छन्तावुपजग्मतुः = इच्छन्तौ + उपजग्मतुः = अयवायावादेशसन्धिः
3. महतोर्मिणा = महता + ऊर्मिणा = गुणसन्धिः
4. उदरेऽर्भकम् = उदरे + अर्भकम् = पूर्वरूपसन्धिः
5. इहानीतं = इह + आनीतं = सवर्णदीर्घसन्धिः
6. तेनोपानीतं = तेन + उपानीतं = सवर्णदीर्घसन्धिः
7. यदूत्तमौ = यदुं + उत्तमौ = सवर्णदीर्घसन्धिः
8. भवन्त्विह = भवन्तु + इह = यणादेशसन्धिः
9. गुरुणैव = गुरुणा + एव = वृद्धिसन्धिः

कठिनशब्दार्थाः

1. पुरोधसा – पुरोहितेन
2. सुव्रतौ – दृढव्रतौ
3. दान्तौ – इन्द्रियनिग्रहक्न्तौ
4. संयतौ – इन्द्रियनिग्रहक्न्तौ

संस्कृतभाषाकौशलम्
संख्यावाचाकशब्दाः

1. एकम्
2. द्वे
3. त्रीणि
4. चत्वारि
5. पञ्च
6. षट्
7. सप्त
8. अष्ट
9. नव
10. दश
11. एकादश
12. द्वादश
13 त्रयोदश
14. सतुर्दश
15. पश्ञ्चदश
16. षोडश
17. सप्तदश
18. अष्टादश
19. नवदश
20. विंशति:

21. एकविंशतिः
22. द्वाविंशतिः
23. त्रयोविंशतिः
24. चतुर्विंशतिः
25. पञ्चविंशतिः
26. षड्विंशतिः
27. सप्तविंशतिः
28. अष्टाविंशतिः
29. नवविंशतिः
30. त्रिंशत्
31. एकत्रिंशत्
32. द्वात्रिंशत्
33. त्रयस्त्रिंशत्
34. चतुस्त्रिंशत्
35. पञ्चत्रिंशत्
36. षड्त्रिंशत्
37. सप्तत्रिंशत्
38. अष्टत्रिंशत्
39. नवत्रिंशत्
40. चत्वारिंशत्
41. एकचत्वारिंशत्
42. द्विचत्वारिंशत्
43. त्रिचत्वारिंशत्
44. चतुश्चत्वारिंशत्
45. पञ्चचत्वारिंशत्
46. षड्चत्त्वारिंशत्
47. सप्तचत्वारिंशत्
48. अष्टचत्वारिंशत्
49. नवचत्वारिंशत्

50. पञ्चाशत्
51. एकपञ्चाशत्
52. द्विपञ्चाशत्
53. त्रिपञ्चाशत्
54. चतुष्पञ्चाशत्
55. पञ्चपञ्चाशत्
56. षट्पञ्चाशत्
57. सप्तपञ्चाशत्
58. अष्टपञ्चाशत्
59. नवपञ्चाशत्
60. षष्टिः
61. एकषष्टिः
62. द्विषष्टिः
63. त्रिषष्टिः
64. चतुष्षष्टिः
65. पञ्चषष्टिः
66. षट्षष्टिः
67. सप्तषष्टिः
68. अष्टषष्टिः
69. नवषष्टिः
70. सप्ततिः
71. एकसप्ततिः
72. द्विसप्ततिः
73. त्रिसप्ततिः
74. चतुस्सप्ततिः
75. पञ्चसप्ततिः
76. षट्सप्ततिः
77. सप्तसप्ततिः
78. अष्टसप्ततिः
79. नवसप्ततिः

80. अशीतिः
81. एकाशीतिः
82. द्व्यशीतिः
83. त्र्यशीतिः
84. चतुरशीतिः
85. पञ्चाशीतिः
86. षडशीतिः
87. सप्ताशीतिः
88. अष्टाशीतिः
89. नवाशीतिः
90. नवतिः
91. एकनवतिः
92. द्विनवतिः
93. त्रिनवतिः
94. चतुर्नवतिः
95. पञ्चनवतिः
96. षण्णवतिः
97. सप्तनवतिः
98. अष्टनवतिः
99. नवनवतिः
100. शतम्

एकम् = 1
दश = 10
शतम् = 100
सहस्रम् = 1000
अयुतम् = 10000
लक्षम् = 100000
नियुतम् = 1000000
कोटि = 10000000
अर्बुदम् = 100000000
वृन्दम् = 1000000000
खर्वः = 10000000000
निखर्वः = 100000000000
शङ्ख = 1000000000000
पद्मः = 10000000000000
सागरः = 100000000000000
अन्त्यम् = 1000000000000000
मध्यम् = 10000000000000000
परार्धम् = 100000000000000000

श्लोकः
एकं दश शतं चैव सहस्रमयुतं तथा ।
लक्षं च नियुतं चैव कोटिरर्बुदमेव च ॥
वृन्दं खर्वो निखर्वश्व शङ्खः पद्मश्च सागरः ।
अन्त्यं मध्यं परार्धं च दशवृद्ध्या यथाक्रमम् ॥

पश्नवाचकशब्दः ‘कति’ (ఎన్ని)
उचितेन संख्यावाचक शब्देन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
कति बालकाः सन्ति ?
(५) ……………… बालकाः सन्ति ।
उत्तर:
(५) पञ्चाः बालकाः सन्ति ।

प्रश्न 2.
कति बालिकाः सन्ति ?
(७) …………………. ।
उत्तर:
(७) सप्ताः बालिकाः सन्ति ।

प्रश्न 3.
कति फलानि सन्ति ?
(९) ……………… ।
उत्तर:
(९) नवानि फलानि सन्ति ।

प्रश्न 4.
कति गावः सन्ति ?
(१०) ……………… ।
उत्तर:
(१०) दश गावः सन्ति ।

प्रश्न 5.
कति रुप्यकाणि सन्ति ?
(१००) ……………….. ।
उत्तर:
(१००) शतं रुप्याकाणि सन्ति ।

प्रश्न 6.
कति कवयः सन्ति ?
(२०) ……………… ।
उत्तर:
(२०) विंशति कवयः सन्ति ।

प्रश्न 7.
कति वध्वः सन्ति ?
(१५) ……………….. ।
उत्तर:
(१५) पञ्चदश वध्वः सन्ति ।

प्रश्न 8.
कति भवनानि सन्ति ?
(५०) ………………… ।
उत्तर:
(५०) पञ्चाशत् भवनानि सन्ति ।

भावः (Substance) (తాత్పర్యము)

1. अथ शूरसुतो राजन् पुत्रयोः समकारयत् ।
पुरोधसा ब्राह्मणैश्च यथावद् द्विजसंस्कृतिम् ॥

Substance: Later Vasudeva got the Upanayana ceremony per* formed to Krishna and Balarama according to the procedure through the royal priest and other Brahmins.

తాత్పర్యం : కంసుని వధ తరువాత వసుదేవుడు ఇంటి పురోహితుడైన గర్గాచారిని, మిగిలిన బ్రాహ్మణులను పిలిపించి క్షత్రియులకు అనుకూల సంస్కారములను తన కుమారులిద్దరికి శాస్త్రోక్త పద్ధతిలో జరిపించెను.

2. याः कृष्णरामजन्मर्क्षे मनोदत्ता महामतिः ।
ताश्चाददादनुस्मृत्य कंसेनाधर्मतो हताः ॥

Substance : He donated to them the very cows, which he gave mentally when Krishna and Balarama were born, and which were illegally stolen by Kamsa.

తాత్పర్యం : బ్రాహ్మణుల దగ్గర నుండి వారికి ఇష్టము లేకపోయినను కంసుడు బలవంతముగా ఎత్తుకుపోయిన ఆవులను కూడా వారికి తిరిగి ఇచ్చి తాను కూడా గోవులను దానమిచ్చెను.

3. ततश्च लब्धसंस्कारौ द्विजत्वं प्राप्य सुव्रतौ ।
गर्गाद्यदुकुलाचार्यात् गायत्रं व्रतमास्थितौ ।।

Substance : After attaining the dwija status thus initiated, following proper vows, they received the Gayatri mantra from Garga, the family priest of the Yadus.

తాత్పర్యం : తరువాత ఉపనయన సంస్కారములు పొందిన రామకృష్ణులు మంచి నియమములు పాటించువారై క్షత్రియత్వమును పొంది యదుకుల గురువైన గర్గాచార్యుని వలన గాయత్రి ఉపదేశమును పొందిరి.

4. प्रभवौ सर्वविद्यानां सर्वज्ञौ जगदीश्चरौ ।
नान्यसिद्धामलज्ञानं गूहमानौ नरे हितैः ॥

Substance : Though they were the source of all branches of learning, the all-knowing, and the lords of the world, they concealed their pure wisdom obtained not from any other source, by their humanly acts.

తాత్పర్యం : లోకరక్షకులు, అన్ని విద్యలకును స్వయముగా పుట్టినచోటైనవారు, అన్నియు తెలిసినవారు అయిన తమలో ఉన్న ఇతరులకు తెలియని జ్ఞానమును దాచుకొను గురుకుల వాసము కోరుకొనిరి.

5. अथो गुरुकुले वासम् इच्छन्तावुपजग्मतुः |
काश्यं सान्दीपनिं नाम ह्यवन्तिपुरवासिनम् ||

Substance : Desirous of staying in the Gurukula, they approached Sandipani, a native of Kashi and a resident of the city of Avanti.

తాత్పర్యం : తరువాత గురుకుల వాసమును కోరుకున్నవారై ఉజ్జయినిలో నివసించుచున్న కాశీ నగరపు బ్రాహ్మణుడైన సాందీపుని దగ్గరకు వెళ్ళిరి.

6. यथोपसाद्य तौ दान्तौ गुरौ वृत्तिमनिन्दिताम् ।
ग्राहयन्तावुपेतौ स्म भक्त्या देवमिवाहतौ ॥

Substance : Having gone to him, obediently they behaved in an unblemished manner, devotedly honouring him as a god.

తాత్పర్యం : తరువాత ఇంద్రియ నిగ్రహము కలవారై గురువును సేవించవలసిన పద్ధతిలో ఆశ్రయించి ఉత్తమమైన ప్రవర్తన కలిగినవారై దేవుని వలె గురువును సేవించుచూ విద్యాభ్యాసం చేసిరి.

7. तयोर्द्विजवरस्तुष्टः शुद्धभावानुवृत्तिभिः ।
प्रोवाच वेदानखिलान् साङ्गोपनिषदो गुरुः ॥

Substance : The teacher was pleased with their acts of pure emotions. He taught them all the Vedas along with their an- cillaries and Upanishads.

తాత్పర్యం : వారిద్దరి ప్రవర్తన వలన శుద్ధమైన మనస్సుతోను, సేవతోను సంతోషించిన గురువు వారికి ఉపనిషత్తులతో సహా వేదములన్నింటిని అంగములతో పాటు ఉపదేశించెను.

8.  सरहस्यं धनुर्वेदं धर्मान् न्यायपथांस्तथा ।
तथा चान्वीक्षिकीं विद्यां राजनीतिं च षडिधाम् ||

Substance : He also taught them the science of archery with all the secrets, dharma, epistemology, the science of logic and the six varieties of polity.

తాత్పర్యం : రహస్యములతో కూడిన ధనుర్వేదమును, న్యాయమార్గముతో కూడిన ధర్మములను, న్యాయశాస్త్రమును, రాజనీతిని, షడ్గుణములను ఉపదేశించెను. (సంధి, విగ్రహము, యానము, ఆసనము, ద్వైధీభావము, సమాశ్రయము ఈ ఆరును షడ్గుణములు రాజనీతి మార్గములు.)

9. सर्व नरवरश्रेष्ठौ सर्वविद्याप्रवर्तकौ ।
सकृन्निगदमात्रेण तौ सञ्जगृहतुर्नृप ।

Substance : The best of the men and the exponents of all sciences grasped all just by listening once.

తాత్పర్యం : మంచి మనస్సు గల ఆ ఇద్దరు అన్ని విద్యలకు మూలమైనవారు అగుట చేత ఒక్కసారి చెప్పగనే అన్ని విద్యలు గ్రహించిరి.

10. अहोरात्रौश्चतुः षष्ट्या संयत्तौ तावतीः कलाः ।
गुरुदक्षिणयाऽऽचार्य छन्दयामासतुर्नृप ॥

Substance : They mastered sixty-four arts in sixty-four days and nights. They pleased the teacher by offering him guru- dakshina.

తాత్పర్యం : ‘ 64 దినములలో 64 కళలను నేర్చిన వారై గురుదక్షిణ కోరవలసినదని ఆచార్యుని అడిగిరి.

11. द्विजस्तयोस्तं महिमानमद्भुतं संलक्ष्य राजन्नतिमानुषीं मतिम् ।
सम्मन्त्र्य पत्न्या स महार्णवे मृतं बालं प्रभासे वरयाम्बभूव ह ।

Substance: The teacher realizing their amazing prowess and the extraordinary intellect, consulted his wife, and asked that their son, who was drowned in the ocean at Prabhasa be brought back.

తాత్పర్యం : ఆ బ్రాహ్మణుడును వారి యొక్క మహిమలను, మనుష్యులకు సాధ్యముకాని బుద్ధిని చూచి భార్యను సంప్రదించి ప్రభాస తీర్థములో సముద్రములో మునిగిపోయిన బాలుని గురుదక్షిణగా కోరుకొనెను.

12. तथेत्यथारुह्य महाकथौ रथं प्राभसमासाद्य दुरन्तविक्रमौ ।
वेलामुपव्रज्य निषीदतुः क्षणं सिन्धुर्विदित्वार्हणमाहरत्तयोः ||

Substance : Those great chariot warriors having unlimited valour said Yes”, and getting into a chariot went to Prabhasa. There they sat on the shore for a few moments. Knowing their arrival, the ocean sent them gifts.

తాత్పర్యం : తిరుగులేని పరాక్రమము కలిగిన ఆ ఇద్దరును రథముపై ప్రభాస తీర్థము చేరుకొని క్షణకాలము సముద్రతీరమున నిలబడిరి. వారి రాకను చూచి సముద్రుడు కూడా తగిన పూజచేసెను.

13. तमाह भगवानाशु गुरुपुत्रः प्रदीयताम् ।
योऽसाविह त्वया ग्रस्तो बालको महतोर्मिणा ॥

Substance: The Lord asked him. “Immediately return the son of our preceptor, who was gulped by you with a great wave.” The Ocean said:

తాత్పర్యం : అప్పుడు కృష్ణుడు ‘ఏ బాలకుడు గొప్ప కెరటములచేత నీచే మింగబడెనో అతడు మా గురుపుత్రుడు. అతనిని మాకు తిరిగి ఇవ్వవలసినది.’
అని పలికెను.

14. नैवाहार्षमहं देव दैत्यः पञ्चजनो महान् ।
अन्तर्जलचरः कृष्ण शङ्खरूपधरोऽसुरः ॥

Substance : “Lord Krishna ! I did not take him away. It is the demon Pancha-jana, who lives underwater and whose form is that of a conch.

తాత్పర్యం : సముద్రుడు ఇట్లు పలికెను. మీ గురుపుత్రుని నేను తీసుకొని పోలేదు. . సముద్రములో శంఖ రూపము ధరించి నీటిలో తిరుగుచున్న పంచజనుడను రాక్షసుడు అపహరించెను.

15. आस्ते तेनाह्तो नूनं तच्छ्रुत्वा सत्वरं: ।
जलमाविश्य तं हत्वा नापश्यदुदरेऽर्भकम् ॥

Substance : He kidnapped him.” On hearing that, Krishna immediately jumped into the water, and killed the demon. But he did not find the boy in his belly.

తాత్పర్యం : అప్పుడు కృష్ణుడు ఆ రాక్షసుడే అపహరించెనని భావించి నీటిలో ప్రవేశించి రాక్షసుని చంపి ఆ రాక్షసుని కడుపులో పిల్లవానిని చూడలేకపోయెను.

16. तदङ्गप्रभवं शङ्खमादाय रथमागमत् ।
(सः शङ्खः एव पाञ्चजन्यः इत्युच्यते)
ततः संयमनीं नाम यमस्य दयितां पुरीम् ॥
गत्वा जनार्दनः शङ्खं प्रदध्मौ सहलायुधः ।

Substance : Taking the: conch bom of his body, Krishna mounted the chariot. (T hat conch is called Panchajanya.) Then, along with Balarama, he went to Samyamani, the be¬loved city of Yama, and blew the conch.

తాత్పర్యం : ఆ రాక్షసుని చంపి అతని శరీరమందున్న శంఖమును తీసుకొని యముని పట్టణమైన సంయమీ నగరమును చేరి శంఖమును పూరించెను. (ఆ శంఖమే పాంచజన్యం.)

17. शङ्खनिर्झदमाकर्ण्य प्रजासंयमनो यमः ।
तयोः सपर्या महतीं चक्रे भक्त्युपबृंहिताम् ॥

Substance: Having heard the sound of the conch, Yama, the controller of people, ‘Worshipped them with devotion.

తాత్పర్యం : శంఖధ్వని విని ప్రజాశిక్షకుడైన యముడు వారిద్దరికి గొప్ప సపర్యలు చేసెను.

18. उवाचावनतः कृष्णं सर्वभूताशयालयम् ।
लीलामनुष्य हे विष्णो युवयोः करवाम किम् ॥

Substance : Bowing down, he asked Krishna, the indweller of all beings. “O Vishnu, who took the human form for a sport! What can I do for you?”
Vaisampayana said:

తాత్పర్యం : ఆ తరువాత కృష్ణునికి నమస్కరించి నేను మీకేమి పనిచేసి పెట్టగలమని అడిగెను.

19. गुरुपुत्रमिहानीतं निजकर्मनिबन्धनम् ।
आनयस्व महाराजं मच्छासनपुरस्कृतः ॥

Substance : O king! Honouring my command, bring the son of my preceptor, who was brought here by his fate.

శ్రీకృష్ణుడు చెప్పెను
తాత్పర్యం : తన కర్మననుసరించి నీ లోకమునకు వచ్చిన మా గురుపుత్రుని మా శాసనమును మన్నించి ఇక్కడికి తీసుకొనిరమ్ము.

20. तथेति तेनोपानीतं गुरुपुत्रं यदूत्तमौ ।
दत्त्वा स्वगुरवे भूयो वृणीष्वेति तमूचतुः ॥

Substance : As he said “yes” and brought the boy, those two, the best of the Yadus, handed him over to their preceptor, and asked him to ask for more.

తాత్పర్యం : యముడు అందులకు అంగీకరించి గురుపుత్రుని తెచ్చి ఇవ్వగా ఆ యదువంశ శ్రేష్ఠులిద్దరును పిల్లవానిని గురువుకు అప్పగించి ఇంకను ఏమైనను కోరుకొమ్మని గురువును అడిగిరి.

21. सम्यक्सम्पादितो वत्स भवद्भ्यां गुरुनिष्क्रयः ।
को नु युष्मद्विधगुरोः कामानामवशिष्यते ॥

Substance : My son! You have very well cleared the debt to the teacher. What desire will be left unfulfilled to one who is your teacher?

గురువు ఇట్లు చెప్పెను –
తాత్పర్యం : మీరిద్దరు గురుదక్షిణను చక్కగా సాధించారు. మీవంటి శిష్యులున్న గురువుకు ఏ కోరికలు మిగిలి ఉండవు.

22. गच्छतं स्वगृहं वीरौ कीर्तिर्वामस्तु पावनी ।
छन्दांस्ययातयामानि भवन्त्विह परत्र च ॥

Substance : O valourous ones! Return to your home. May you attain pure fame. In this world and in the above, may your learning be afresh.

తాత్పర్యం : మీరు మీ ఇండ్లకు తిరిగి వెళ్ళవలసినది. మీ విద్యలు ఎప్పటికిని మరుగున పడిపోనివై ఎప్పుడును గుర్తుగా ఉండుగాక !

23. गुरुणैवमनुज्ञातौ रथेनानिलरंहसा ।
आयातौ स्वपुरं तात पर्जन्यनिनदेन वै ॥

Substance : Having thus been permitted by the teacher, they returned to their city mounting a chariot having the speed of the wind accompanied by the sound of the clouds.

తాత్పర్యం : అప్పుడు గురువు అనుజ్ఞను పొందిన రామకృష్ణులు వాయువేగము కలిగిన ఉరుమువలె చప్పుడు చేయు రథమును ఎక్కి తమ నగరమునకు తిరిగి వచ్చిరి.

कविपरिचयः
व्यासं वसिष्ठनप्तारं शक्ते : पौत्रमकल्मष्म् ।
पराशरात्मजं वन्दे शुकतातं तपोनिधिम् ।।

सत्यवती – पराशरयोः पुत्र भगवान् व्यासः महाभारतं श्रीमद्भागवतम् अन्यानि पुराणानि च अरचयतुं । साक्षात् श्रीमन्नारायण एवं व्यासरूपेण इह लोके अवातरत् इति विदुषां विश्वासः । अत एव अच्यते “व्यासाय विष्णुरुपाय व्यासरूपाय विष्णवे” इति । वेदवाङ्मयस्य विभाजन कारणात् अयं ‘वेदव्यास’ इति नाम प्राप्तवान् । वेदोक्तान् धर्मान् लोकम्प्रत्यवगमयितुं लौकिकसंस्कृत भाषया सहाभारतम्, श्रीमद्भागवतम् अन्यानि च पुराणानि सः अरचयत् इति पण्डिताः तं प्रशंसन्ति । प्रस्तुतः पाठ्यभागः श्रीमहाभागवतमहापुराणात् गृहीतः ।

Introduction
I bow to Vyasa, the depository of austerities, the great grandson of Vasishtha, the grandson of Sakti, the son of Parasara, and the father of Suka.

Sage Vyasa, the son of Satyavathi and Parasara authored the Mahabharata, Bhagavata and other Puranas. People believe that Vyasa was an incarnation of Lord Vishnu. Hence it is said : व्यासाय विष्णुरुपाय् व्यसरुपाय् विष्णवे – Vyasa in the form of Vishnu, and Vishnu in the form of Vyasa. He was called Veda Vyasa as he di-vided the Vedas. The scholars praise him as one who incorporated the Vedic sayings in classical Sanskrit in his works such as Maha-bharata, Bhagavata and other Puranas. The present lesson is taken from the Bhagavata Purana.

కవి పరిచయం
వసిష్ఠునికి మునిమనుమడు, శక్తికి మనుమడు, పరాశరుని కుమారుడు, శుకునికి తండ్రి అయిన, తపోధనుడైన వ్యాసునికి నమస్కారము.

సత్యవతీ పరాశరుల పుత్రుడైన వ్యాస భగవానుడు. మహాభారతము, భాగవతము, ఇతరములైన పురాణములను రచించెను. సాక్షాత్తు శ్రీమన్నారాయణుడే వ్యాసుని రూపముతో ఈ లోకములో అవతరించెనని పండితుల విశ్వాసము.’ఇందువలననే “విష్ణురూపుడైన వ్యాసుడు, వ్యాసరూపుడైన విష్ణువు” అని చెప్పబడుచున్నది.

వేదములను విభజించిన కారణముచేత “వేదవ్యాసుడు” అను పేరును పొందెను. వేదములలో చెప్పబడిన ధర్మములను లోకములో వ్యాపింపచేయుటకు లోకమునకు పనికి వచ్చు సంస్కృత భాషలో మహాభారతము, శ్రీమద్భాగవతము ఇతర పురాణములను రచించెను అని పండితులు ఆయనను పొగడుచుందురు. ప్రస్తుత పాఠ్యభాగము శ్రీమహాభాగవత పురాణము నుండి తీసుకొనబడినది.

श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा Summary in Sanskrit

कंसवधानन्तरं कृष्णबलरामौ स्वपितरौ देवकीवसुदेवौ, मातामहं उग्रसेनं च कारागारात् मोचयामासतुः । कृष्णः उग्रसेनं राजानं कृत्वा, नन्दगोपं बृन्दावनं प्रति न्यवर्तयत । ततः शूरसुतः वसुदेवः पुत्रयोः उपनयनसंस्कारम् अकारयत् । तदनु जगदीश्वरौ सर्वज्ञौ च कृष्णबलरामौ मनुष्योचितकर्मभिः आत्मनोः अमलं ज्ञानं गुहयन्तौ काशीदेशजातं, अवन्तिपुरवासिनं च सान्दीपनिं नाम गुरुमुपजग्मतुः । विद्यां परिसमाप्य. गुरुदक्षिणामङ्गीकर्तुं तमयाचेताम् । गुरुश्च तयोरतिमानुषं प्रभावमाकलय्य प्रभासक्षेत्रे समुद्रे मग्नः स्वपुत्रः प्रत्यानेतव्य इत्यवदत् । तौ तत्र गत्वा समुद्रे स्थितं बालस्य हर्तारं पञ्जजनं नाम राक्षसं हत्वा तच्छरीरात् जातं पाञ्जजन्यं नाम शङ्खम् अगृह्णीताम् । तत्र बालस्य अनवाप्त्या यमपुरीं गत्वा, यमात् तमानीय, गुरवे अर्पयित्वा पुनः किमपि आदेष्टुं तमयाचेताम् । प्रीतः गुरुः तौ अनुज्ञाप्य अप्रेषयत् ।

श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा Summary in Telugu

కంసుని వధించిన తరువాత బలరామకృష్ణులు, తమ తల్లిదండ్రులైన దేవకీ వసుదేవులను, తాతగారైన ఉగ్రసేనుని కారాగారము నుండి విడిపించిరి. కృష్ణుడు ఉగ్రసేనుని రాజును చేసి, నందగోప బృందావనమును గూర్చి తెలుసుకొని వెళ్ళెను. తరువాత శూరుని కొడుకైన వసుదేవుడు పుత్రులకు ఉపనయన సంస్కారములను చేయించెను.

అన్ని తెలిసిన వారైనప్పటికి ప్రపంచమునకు నాయకులైన బలరామకృష్ణులు మనుష్యులకు చేయవలసిన సంస్కారములను, తమలో దాగి ఉన్న జ్ఞానమును తెలిసుకొనుచు కాశీ దేశములో పుట్టిన అవంతిపురములో నివసించు సాందీపుడు అను పేరు గల గురువును ఆశ్రయించిరి. విద్యను పూర్తిచేసుకొని గురుదక్షిణను అంగీకరించుటకు అతనిని అడిగిరి. గురువు కూడా వారి మానవాతీతమైన ప్రభావమును చూచి ప్రభాస తీర్ధములో సముద్రములో మునిగిపోయిన తమ పుత్రుని తిరిగి తీసుకొని రమ్మని చెప్పెను.

వారు అక్కడికి వెళ్ళి సముద్రములో ఉన్న బాలుని చంపిన పంచజనం అనే పేరుగల రాక్షసుని చంపి అతని శరీరము నుండి పుట్టిన పాంచజన్యమనే శంఖమును తీసుకొనెను. అక్కడ బాలుని తెలుసుకొనలేక యమపురికి వెళ్ళి, యముని నుండి అతనిని తీసుకొని వచ్చి గురువునకు అప్పగించి మరల ఏమైనా ఆదేశించండి అని గురువును అడిగిరి. సంతోషించిన గురువు వారికి అనుమతి ఇచ్చి పంపివేసేను.

श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा Summary in English

After killing Kamsa, the two brothers Krishna and Balarama released their parents Devaki and Vasudeva from the prison along with their maternal grandfather Ugrasena. Krishna installed Ugrasena as the king, and sent Nandato Brindavan. Later Vasudeva performed the Upanayana for his sons. Krishna and Balarama, the divine lords, on their part concealed their pure wisdom acting like humans, and went to Sandipani, the teacher from Kasi, who was residing m Avantipura.

After completing their education, they pleased him with Gurudakshina. The teacher, who realized their extraordinary powers, asked that his son who was drowned in the sea at Prabhasa be brought back. They went there, and killed the demon Panchajana, who kidnapped the boy and kept him under the sea, and took the conch bom of his body. When they did not find the boy under the waters, they went to the abode of Yama, and took the boy from him, and having united him with his parents, awaited further instructions from the teacher. The teacher was pleased with them, and sent them home.

Later Vasudeva got the Upanayana ceremony performed to Krishna and Balarama. He donated to the Brahmins the cows illegally stolen by Kamsa. Krishna and Balarama received the Gayatrimantra from Garga, the family priest of the Yadus.

Though they were the source of all branches of learning, the all-knowing, and the lords of the world, they concealed their pure wisdom by their humanly acts. Desirous of staying in the Gurukula, they approached Sandipani, a native of Kashi and a resi-dent of the city of Avanti. They worshipped him as a god.The teacher was pleased with their acts of pure emotions. He taught them all the Vedas along with their ancillaries and Upanishads.He also taught them the science of archery with all the secrets, dharma, logic, the science of tarka and the six varieties of polity.

They grasped all the sciences just by listening once. They mastered sixty-four arts in sixty-four days and nights. They pleased the teacher by offering him gurudakshina.

The teacher realizing their amazing prowess and the ex-traordinary intellect, consulted his wife, and asked that their son, who was drowned in the ocean’at Prabhasa be brought back. They agreed and getting into a chariot went to Prabhasa. Knowing their arrival, the ocean sent them gifts. The Lord asked him. “Immedi-ately return the son of our preceptor, who was gulped by you with a great wave.”

The Ocean said: “Lord Krishna! I did not take him away. It is the demon Panchajana, who lives underwater and whose form is that of a conch. He kidnapped him.” On hearing that, Krishna im-mediately jumped into the water, and killed the demon. But he did not find the boy in his belly. Taking the conch bom of his body, Krishna mounted the chariot. (That conch is called Panchajanya.)

Then, along with Balarama, he went to Samyamani, the beloved city of Yama, and blew the conch. Having heard the sound of the conch, Yama, the controller of people, worshipped them with devotion. He asked him what he could do for them. Krishna replied “O king ! Honouring my command, bring the son of my preceptor, who was brought here by his fate. Yama brought the boy. ’

Krishna and Balarama handed him over to their preceptor, and asked him to ask for more. The teacher said : “My son! You have very well cleared the debt to the teacher. What desire will be left unfulfilled to one who is your teacher ? O valourous ones! Return to your home. May you attain pure fame. In this world and in the above, may your learning be afresh. “Krishna and Balarama returned to their city mounting a chariot having the speed of the wind accompanied by the sound of the clouds.