Telangana TSBIE TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 4th Lesson धरती Textbook Questions and Answers.
TS Inter 2nd Year Hindi Study Material 4th Lesson धरती
दीर्घ प्रश्न (దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్నలు)
प्रश्न 1.
‘धरती’ पाठ का सारांश पाँच- छह वाक्यों में लिखिए ।
उत्तर:
भारतदेश की आशा उसकी धरती और उसके किसान हैं । भारतीय किसान आत्मविर्भर एवं परिश्रमी होते हैं। उन्हें धरती तथा गृह गृहस्थी से प्रेम होता है । किसान की जिंदगी में परस्पर सहयोग एवं सादगी की भावना, हर काम में कई कहानियाँ, लोकगीत, हजारों कहावतों का स्मरण हो आता है । वास्तव में किसान अन्नदाता, सुखदाता एवं जीवनदाता हैं । इमारी सहानुभूति और सहयोगिता से किसान फलेंगे फूलेंगे और चहूँ और सुख- समृद्धि लहराएगी। हमारी पढ़ाई-लिखाई तथा रहन सहन का आदर्श यही बनना चाहिए कि किसानों की श्रेणी में हमारी गिनती हो ।
लघु प्रश्न (లఘు సమాధాన ప్రశ్నలు)
प्रश्न 1.
भारत का किसान अपना घर किन चीजों से बनाता है ?
उत्तर:
किसान अपना घर बाँस और बल्लियों के ठाठ से, अपने ही जंगल के बाँस और फूँस से अपने ताल की मिट्टी से पाथी हुई कच्ची ईंटों से बनाता है । घर की लिपाई – पुताई में उसकी घरवाली उसका हाथ बँटाती है। ऐसे फूँस और छप्पर के कच्चे घर में रहना किसान पसंद करता है । ऐसा घर सर्दी में गरम और गर्मी में ठंडा लगता है ।
प्रश्न 2.
भारतीय किसान के जीवन की कुछ विशेषताएँ लिखिए ।
उत्तर:
भारतीय किसान भारत माँ की आशा है । वे धरती के बेटे हैं। वे गाँवों में, अपने लिपे-पुते कच्चे घरों में रहकर सादगी से जीवन बिताते हैं । वे स्वावंलबी होकर परस्पर सहयोगिता से जीवन यापन करते हैं। वे कथा – वार्ता और लोकगीत – लोकनृत्य से अपना मनोंरजन करते हैं । किसान के बलिष्ठ शरीर ही उनकी संपत्ति है, उसकी लक्ष्मी है । परिश्रमयुत एवं संतोषमय भारतीय किसानों का जीवन सर्वोपरि है ।
एक वाक्य प्रश्न (ఏక వాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)
प्रश्न 1.
हमारा राष्ट्रीय पेशा कौन-सा है ?
उत्तर:
खेती
प्रश्न 2.
भारतीय किसान अपना मनोरंजन कैसे करता है ?
उत्तर:
कथा-वार्ता और लोकगीत – लोकनृत्य द्वारा
प्रश्न 3.
आत्मनिर्भरता किसका गुण है ?
उत्तर:
भारतीय किसान का
प्रश्न 4.
किसानों के लिए आवश्यक सभी औजार कहाँ तैयार होते हैं ?
उत्तर:
गाँवों में ही
संदर्भ सहित व्याख्याएँ (సందర్భ సహిత వ్యాఖ్యలు)
1. आत्मनिर्भरता भारतीय किसान का …………… मुहँ नहीं ताकना पड़ता ।
संदर्भ : प्रस्तुत उद्धरण पुरातत्व विद्, इतिहासकार एवं निबंधकार वासुदेवशरण अग्रवाल के निबंध, ‘धरती’ स दिया गया । यह उद्धरण भारतीय किसान की आत्मनिर्भरता एवं उसके स्ववलंबन का गुणगान करते संदर्भ में निबंधकार ये वाक्य कहते हैं ।
व्याख्या : भारत के कृषक का महान गुण है, आत्मनिर्भरता अर्थात् आत्मावलंबन । वह सब काम अपने बल पर करता है । इसी विषय पर यदि सावधानी से अध्ययन करें, तो ऐसे हज़ारों तत्थ हमारे सामने आएँगे, जिनको भारतीय कृषक अपने हाथ से खुद कर लेते हैं, जैसे खेती के औज़ार, घर के निर्माण की सामग्री, घर की आवश्यक सामग्री, दवा-दारु आदि । इससे बाहर के यंत्र और यंत्रविदों पर निर्भर होना न पड़ता ।
विशेषताएँ : निबंधकार इस उद्धरण द्वारा भारतीय किसान के संपूर्ण जीवन के अध्ययन पर ज़ोर दे रहे हैं, जो अनिवार्य है। भाषा सरल और सुबोध है ।
2. हमारा देश किसानों का देश सब से गर्व की बात है ।
संदर्भ : प्रस्तुत निबंधांश पुरातत्ववेत्ता, इतिहासकार एवं निबंधकार वासुदेवशरण अग्रवाल के निबंध, ‘धरती’ के अंतिम अनुच्छेद से दिया गया है। किसान को पैसा नहीं चाहिए, चाहिए कि बलिष्ठ शरीर । उससे वह धरती- माँ से सहगामी होकर फलने फूलने लगेगा। इस संदर्भ डाँ० वासुदेवशरण यह कथन कहते हैं ।
व्याख्या : किसानों का देश है, हमारा भारत । कृषि हमारे भारतदेश का पेशा है; जीविका के लिए किए जानेवाला धंधा है, व्यवसाय है । कृषक होना हमारे भारतीयों के लिए बड़े गर्वका विषय है । क्यों कि कृषक अन्नदाता हैं और जीवनदाता हैं । राष्ट्रकल्याण का मूलस्तंभ है ।
विशेषता : निबंधकार इस कथन दवारा कृषक – महत्व को उजागर करते हैं ।
धरती Summary in Hindi
कवि परिचय
कवि परिचय : डॉ. वासुदेव शरण अग्रवाल” का जन्म सन् 1904 ई में लखनऊ में हुआ था । उन्होंने काशी हिन्दू विश्वविद्यालय से स्नातक और एम. ए. परीक्षा उत्तीर्ण की। पुरातत्व विषय पर उन्होंने लखनऊ विश्वविद्यालय से.डी. लिट् की उपाधि प्रप्त की । वे केंद्रीय सरकार के पुरातत्व विभाग के संचालक । काशी विश्वविद्यालय के भारती महा विद्यालय के पुरातत्व और प्राचीन इतिहास विभाग के अध्यक्ष एवं आचार्य रहे। सन् 1967 ई में उनका स्वर्गवास हो गया ।
इनकी प्रमुख रचनाएँ हैं ” कल्पवृक्ष”, “पृथ्वी पुत्र,” “भरत की एकता”, “माता भूमि” “कला और संस्कृति” आदि । पुरातत्व और प्राचीन इतिहास के अतिरिक्त ये काव्यं प्रेमी भी ये ।
“धरती” पाठ का लेखक “डॉ. वासुदेव शरण अग्रवाल’ जी हैं । ये पुरातत्व और प्राचीन इतिहास के अतिरिक्त ये काव्य प्रेमी भी थे । इस पाठ में भारतीय किसान की महानता के बारे में चर्चा की गयी ।
सारांश
भारत की आशा उसकी धरती और किसान है। भारत एक कृषि प्रधान देश है । किसान धरती के बेटे हैं। भारत का किसान सदियों से अपना काम चतुराई के साथ करता आ रहा है। खेत में जब उतरता है तो खून – पसीना एक कर देता है। सर्दी – गर्मी और बारिश से वह जी नहीं चुराता । भारतीय किसान के शरीर और मन में अपने घर को बाँस, बल्लियों और ठाठ से और अपने ताल की मिट्टी से बनाता है ।
आत्म निर्भरता भारतीय किसान का बहुत बडा गुण है । भारतीय किसान अपने हाथ से अपने गाँव में ही हजारों बातें कर लेते हैं । उसे बाहर से यंत्रों और मैकेनिकों का मुँह नहीं ताकना पडता । उनके इस कौशल की प्रशंसा होनी चाहिए ।
भारतीय किसान के पास हाथ पैर का बल है, उसके मन में काम करने का उत्साह है । उसे अपनी धरती और घर-गृहस्थी से प्रेम है, बुद्धि का गुण भरपुर मात्रा में है। किसान भाषा और भाव दोनों का धनी है। उसमें मिल- जुलकर जीवन चलाने का अद्भुत गुण है । गाँव का हर एक काम में एक – दूसरे का हाथ बाँटना देखने लायक होता है ।
भारतीय किसान कथा – वर्ता का प्रेमी रहा है। उसे अपने पूर्वजों के चरित्र में रुचि है । आँख उसकी काले अक्षर नहीं देखती, पर कानों के द्वारा और कंठ के द्वारा लाखों ग्राम – गीत, हजारों कहानियाँ, लोकोक्तियाँ, ऋतु एवं प्रकृति की बातें किसानों और बरसात के घेरते – गरजते समय के कंठ में है ।जोडों की चिलकती धूप गर्मी की प्रशांत रात्री में और वसंत के फगुवा बयार में किसान का रोम रोम नृत्य और गीत के लिए फडकने लगता है ।
किसान को सहानुभूति का स्वर चाहिए। उसके जीवन को समझने, परखने और संभालने की आवश्यकता है, अस्त व्यस्त करने की नहीं । भारतीय किसानों का जीवन कठिभाइयों से नारा है। उनकी कठिनाइयों को दूर करने के लिए और उनकी स्थिति सुधारने के लिए सरकार को उनके लिए कुछ सफल प्रयास करना चाहिए। उनकी सुथ सरकार को रखना चाहिए। तभी देरा की प्रगति सुविधा, खेती का ख्याल संभव है ।
धरती Summary in Telugu
కవి పరిపచయం
“ధరతీ పాఠం రచయిత డా. వాసుదేవ శరణ్ అగ్రవాల్ గారు. ఈయన పురాతత్వ మరియు ప్రాచీన చరిత్రతో పాటుగా కావ్య ప్రేమికుడు కూడా. ఈ పాఠంలో భారతీయ రైతు గొప్పతనాన్ని గూర్చి చర్చించడమైనది.
సారాంశము
భారత్ ఆశ – భూమి మరియు రైతు. భారత్ ఒక వ్యవసాయ ప్రధాన దేశం. రైతులు భూమాత బిడ్డలు. భారతదేశ రైతు కొన్ని శతాబ్దాలుగా నేర్పరితనంతో తన పనులు చేసుకుంటూ ఉన్నాడు.
రైతు పొలంలోకి దిగాడంటే తన రక్తాన్ని చెమటను ఒకటిగా చేస్తాడు. చలి, ఎండ మరియు వానకు భయపడడు. భారతీయ రైతు శరీరంలో, మనస్సులోను మరియు సంతోషంలో శ్రమ పడుటలో ప్రపంచంలోనే ఉన్నత స్థానాన్ని కల్గి ఉన్నాడు. రైతు తన ఇంటిన వెదురు, తీగలు మరియు వెదురు గడ్డితో తన చేతితో కలిపిన మట్టితో తయారుచేస్తాడు.
“ఆత్మనిర్భరత” భారతీయ రైతు యొక్క అతిపెద్ద గుణం. రైతు తన చేతులతో తన గ్రామంలోనే అనేక విషయాలను) పనులను చేసేసుకుంటాడు. తను బయట నుండి యంత్రాలను, మెకానిక్ల మొహం చూడవలసిన పనిలేదు. ఈ విధమైన వారి నేర్పరితనాన్ని మెచ్చుకోవలసి ఉంది.
భారతీయ రైతుల్లో కాళ్ళు – చేతుల బలం, వారి మనస్సులో పని చేయాలన్న ఉత్సాహం ఉంది. వారికి తమ భూమియన్న, ఇల్లు మరియు కుటుంబం అన్న ప్రేమ, బుద్ధి అనే గుణం సంపూర్ణంగా ఉంది. రైతు “భాష మరియు భావం” అనే రెండింటిలోనూ ధనికుడే. అతనితో కలిసి మెలిసి జీవితాన్ని నడపాలన్న అద్భుతమైన గుణం ఉంది. గ్రామంలోని ప్రతి ఒక పనిలోనూ ఒకరినొకరు చేయూతనందించడం చూడదగినది.
భారతీయ రైతు కథా – వార్తల ప్రేమికుడు. అతనికి తన పూర్వికుల చరిత్ర అన్న చాలా ఇష్టం. కళ్ళు నల్లని అక్షరాలను చూడలేకపోయినా చెవులు మరియు కంఠం ద్వారా లక్షల గ్రామ గీతాలు, వేలకొలది కథలు, సామెతలు, ఋతు మరియు ప్రకృతిలోని విషయాలు రైతుల కంఠంలో ఉన్నాయి. ఉండి ఉండి మెరిసే ఎండ. వేసవి ప్రశాంత రాత్రిలో, చుట్టుముట్టి గర్జిస్తున్న మేఘాలు వర్షించే సమయంలో మరియు వసంతంలోని హోలీ పండుగ గాలిలోను రైతుల రోమాలు పాటలు మరియు నృత్యాలకోసం పరితపిస్తూ ఉంటాయి.
రైతుల యెడల సానుభూతిపరుల స్వరాలు కావాలి. వారి యొక్క జీవితాన్ని అర్థం చేసుకుని, మంచి చెడులను గుర్తించే జాగరూకత పడవలసిన అవసరం ఉంది. అంతేకాని అస్తవ్యస్తంగా కాదు. భారతీయ రైతుల జీవనం చాలా సమస్యలతో నిండి ఉంది. వారి కష్టాలను / సమస్యలను దూరం చేయడం కోసం మరియు వారి స్థితి బాగుచేయడంకోసం ప్రభుత్వం వారికోసం కొన్ని సఫలీకృత ప్రయత్నాలు చేయాలి. వారి యొక్క సుఖ – సౌకర్యాలు, పంటల యెడల ప్రభుత్వం దృష్టిని సారించాలి. అప్పుడే దేశ ప్రగతి సంభవం అవుతుంది.
कठिन शब्दों के अर्थ (కఠిన పదాలు – అర్ధాలు)
बंधार – పూర్తి నష్టం
हड्डी पेलने – వెన్ను విరుచుకొనే
असौज – ఆశ్వీయుజమాసం
भरकम – దేహపు ఒడ్డు-పొడవు
फूँस और छप्पर – ఎండు గడ్డి మరియు చూరు, కప్పు
भाया – సౌందర్యం, ప్రేమ
बल्लियाँ – నావ నడుపు తెడ్డు
ठाठ से – వెదురుగడతో చేసిన
पंजाली – పాడె, పంజరం
बरत – త్రాడు
पुराही – చాలా ప్రాచీనకాలమున
कुदाल – త్రవ్వుగోల
हँसिया – గొడ్డలి
गठियाता – ముడివేయుట
धकडा – ఎద్దుబండి
पेरने – ఒత్తుట, ప్రేరేపించుట
लिपे – पुते – అలకబడిన (పేడతో)
पुताई – పేడ / సున్నంతో అలుకుట
मँडनी – సమర్థించుట
फडकने – త్రుల్లుట, కదులుట, అదురుట
टोटा – తక్కువ, లోటు
फगुनहटा – ఫాల్గుణ మాసంలో వీచుగాలి
ताकता – తేరిపార చూచుట
चिलकता – ఉండి – ఉండి మెరయుట, బాధకల్గుట
फगुआ – హోలీ పండుగ
बयार – గాలి