Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Hindi Study Material उपवाचक 4th Lesson पार नज़र के Textbook Questions and Answers.
TS Inter 1st Year Hindi उपवाचक 4th Lesson पार नज़र के
अभ्यास
अ. निम्न लिखित प्रश्नों के उत्तर तीन चार वाक्यों में दीजिए :
प्रश्न 1.
पृथ्वी के वैज्ञानिक मंगल ग्रह की मिट्टी का अध्ययन करने केलिए क्यों उत्सुक थे ?
उत्तर:
अंतरिक्षयान को पृथ्वी के वैज्ञानिकों ने भेजा था। वे पृथ्वी की तरह मंगल ग्रह पर भी जीव सृष्टि का अस्तित्व है पता लगाना चाहते थे । इसलिए पृथ्वी के वैज्ञानिक मंगलग्रह की मिट्टी का अध्ययन करने केलिए बड़े उत्सुक थे । यह प्रश्न आज भी एक रहस्य है ।
प्रश्न 2.
छोटू को सुरंग में जाने की अनुमति नहीं थी ? क्यों ?
उत्तर:
छोटू को सुरंग में जाने की इज़ाजत इसलिए नहीं थी, क्यों कि वह थोटा था । और यंत्रों की सुरक्षा के बारे में नहीं जानता था । आम व्यक्ति को सुरंग में जाने की मनाही थी। कुछ चुनिंदा लोगों को यह प्रशिक्षण दिया गया था । इस कारण छोटू को सुरंग में जाने की अनुमति नहीं थी ।
पार नज़र के Summary in Hindi
लेखक परिचय
प्रो. जयन्त विष्णु नार्लीकर का जन्म सन् 1938 में कोल्हापूर, महाराष्ट्र में हुआ था । उनके पिता विष्णु वासुदेव नार्लीकर बनारस हिन्दू विश्वविद्यालय में गणित के अध्यापक थे तथा माँ संस्कृत की विदूषी थी । नार्लीकर की पारंभिक शिक्षा वाराणसी में हुई । बनारस हिन्दू विश्वविद्यालय से स्नातक की उपाधि लेने के बाद वे कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय चले गये । उन्होंने कैम्ब्रिज से गणित की उपाधि ली और खगोल-शास्त्र एवं खगोल भौतिकी दक्षता प्राप्त की ।
आजकल यह माना जाता है कि बह्माण्ड की उत्पति विशाल विस्फोट के द्वारा हुई थी पर इसके साथ ब्रह्मांड की उत्पति के बारे में एक ओर सिद्धान्त प्रतिपादित है, जिसका नाम स्थायी अवस्था सिद्धान्त (Steady sdab theory) है । इस सिद्धान्त के जनक फेंड हायल है । इसके साथ ही उन्होंने आइंस्टीन के अपेक्षित सिद्धान्त और माक सिद्धान्त को मिलाते हुए हाँयल नार्लीकर सिद्धान्त का प्रतिपादन किया।
साहित्य में विज्ञान का तालमेल कठिन कार्य है । किंतु इस कार्य को नार्लीकर ने अपनी लेखनी से सरल बनाया और सामान्य पाठकों को भी विज्ञान की ओर आकर्षित किया । कृष्णविवर और अन्य विज्ञान कक्षाएँ में उनकी चर्चित कहानिया है । ‘कृष्णविवर’, ‘नौलखाहार और ‘धूमकेतु’ भी शामिल है ।
जयंत विष्णु नार्लीकर जी का जन्म 19 जुलाई 1938 में हुआ। वे प्रसिद्ध भौतिकीय वैज्ञानिक है। जिन्होंने विज्ञानको लोकप्रिय बनाने केलिए अंग्रेजी, हिन्दी और मराठी में पुस्तकें लिखी है । उनकी प्रारम्भिक शिक्षा वाराणसी में हुई । बनारस से स्नातक की उपाधि लेने के बाद कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय चले गए। वहाँ से उन्होंने गणित, खगोल-शास्त्र व भौतिकी में दक्षता प्राप्त की । 1970 में वे भारत वापस लौट आए । अंग्रेजी में The Returns of Vaman उनके द्वारा लिखित विज्ञान का कल्पित उपन्यास है । वे पद्म भूषण – एडमस पुरस्कार व इंदिरागांधी पुरस्कार से भी सम्मानित हुए ।
सारांश
इसमें एक ऐसी स्थिति की परिकल्पना की गई है, सूर्य अपना ताप और उर्जा देना बंद कर देगा तब लोगों के पृथ्वी के अंदर सुरंग बनाकर यंत्रों के सहारे जीवन बीतना पड़ेगा । एक बार छुट्टी वाले दिन छोटू के पापा घर पर आराम कर रहे थे। तो छोटू उनका सिक्योरिटी पास लेकर सुरंग में चला गया। उसने देखा कि सुरंग का रास्ता ऊपर ज़मीन पर जाता है। छोटू जहाँ रहता था वह जगह ज़मीन के नीचे थी। यह एक मंगलग्रह की कहानी थी। वह बहुत खुश था लेकिन यह मौका जल्द ही उसके हाथ से निकल गया ।
सुरंग में जगह-जगह निरीक्षण यंत्र लगे थे। इतने छोटे बच्चे को देख वहाँ के सिपाहियों ने पकड़ लिया। छोटू अपने पापा की वजह से वहाँ से छूट गाया । उसके पापा उसे समझाते है कि वहाँ आदमी नहीं जा सकते ! क्योंकि वहाँ जाने के लिए एक स्पेस सूट पहना पड़ता है । जिससे ऑक्सीजन मिलती है और साँस ले सकते है । खास किस्म के जूते पहनने होते है । जमीन पर जलने का प्रशिक्षण दिया जाता है। उसके पापा बताते हैं, एक समय या जब उनके पूर्वज जमीन पर रहते थे।
धीरे धीरे वहाँ के वातावरण में सूर्य के कारण परिवर्तन हुआ । सूर्य से ऊर्जा, रोशनी मिलती थी वह बंद हो गई, जिससे जीवों का पोषण होता था । पशु-पक्षी पेड़ पौधे व अन्य जीव मरने लगे। हमारे पूर्वजों ने तकनीकी ज्ञान से जमीन के नीचे घर बना लिए । विभिन्न यंत्रों की मदद से सूर्य शक्ति, रोशनी, गर्मी का प्रयोग करते थे । इसी कारण हम आज धरती के नीचे जीवित है। ये यंत्र ठीक से चलते रहे इसकेलिए सतर्कता की जरुरत है छोटू बड़ा होकर वहाँ जाने की इच्छा प्रकट करता है ।
एक दिन एक अदभुत घटना होती है । पता चलता है कि एक अंतरिक्षयान उनकी तरफ बढ़ता दिखाई देता है । एक यान इर्द-गिर्द चक्कर काट रहा है । दूसरा अभी दूर है । सब एक योजना बनाते है । उनके पास इन्हें भस्म करने की पूरी क्षमता है। लेकिन इससे फिर उन्हें उसके बारे में कोई जानकारी नहीं मिलेगी। जैसे ही ये ज़मीन पर उतरे तब उन्हें काबू में करले । तभी खबर आती है कि अंतरिक्षयान धरती पर उतर चुका है । छोटू बहुत खुश है। पापा उसे कंट्रोल रूम लेकर गये थे। वे कहते हैं कि अभी कुछ बताया नहीं जा सकता वे अपना ध्यान केंद्रीत करते है ।
उसके पापा ने उसे एक कंसोल दिखाया जिस पर कई बटन लगे थे। सभी का ध्याना यान पर था तभी एक यांत्रिक हाथ बाहर निकलता है । वह जमीन से मिट्टी लेना चाहता है। छोटू का ध्यान कंसोल पर लगे बटनों पर था, कंसोल एक एसा साधन है, बिलकुल कंप्यूटर जैसा होता है। छोटू बटन दबाने की इच्छा को रोक नहीं पाता । उसके बटन दबाते ही खतरे की घंटी बज़ उठी, जिससे यांत्रिक हाथ रुक गया।
छोटू के पापा उसे मारते है और बटन को पूर्व स्थिति में रखते है । यंत्र बेकार हो जाता है । नासा के वैज्ञानिक इस के बारें में जाँच कर रहे है । यांत्रिक के हाथ को ठीक करने में सफल होते है । मंगल ग्रह की मिट्टी के नमूने लेने आरंभ कर दिये है। मिट्टी के नमूने से ही यह पता लगाया जा सकता है कि मंगल ग्रह पर भी जीव सुष्टि है । परन्तु वाइकिंग मिशन ने इस जिज्ञासा के नकारात्मक उत्तर दिया । यह प्रश्न आज भी एक रहस्य है ।
विशेषताएँ : छोटू के पापा उसे बताते हैं कि पहले उनके मंगल ग्रह पर जन जीवन था । उन्हें किसी यन्त्र विशेष की जरुरत नही थी । लेकिन वातावरण में परिवर्तन के समारण प्राकृतिक संतुलन बिगड़ गया । सूर्य की उष्मा, रोशनी कम हो गई थी जिसके कारण पेड़ – पौधे पशु- पक्षी व अन्य जीव मरने लगें । तकनीकी ज्ञान से उन्होंने जमीन के नीचे घर बनाए व सूर्य की रोशनी व शक्ति प्राप्त की। अंतरिक्षयान को पृथ्वी के वैज्ञानिकों ने भेजा था। वे पृथ्वी की तरह मंगल ग्रह पर भी जीव सृष्टि का अस्तित्व है पता लगाना चाहते थे ।
पार नज़र के Summary in Telugu
సారాంశము
‘पार नज़र के’ అను ఈ కథను శ్రీమతి రేఖా దేశపాండే గారు హిందీలోకి అనువదించిరి. ప్రస్తుతం ఈ కథ మంగళ గ్రహానికి Mars Planeన బంధించినది. మంగళవాసి (Marss.Planet) భూమి అడుగున ఉంటున్నారు. అక్కడే ఒక పిల్లవాడు కూడా నివశిస్తున్నాడు. వాడి పేరు చోటు చోటుకి సైన్సుకి సంబంధించిన అన్ని విషయాలు తెలసుకోవాలనే కోరిక కలుగుతుంది. ఆ కోరిక ఎలా నెరవేరిందో ఇప్పుడు కథ ద్వారా మనం తెలుసుకుందాం.
ఎప్పుడైతే సూర్యుడు తన యొక్క వేడిని మరియు శక్తిని అందించడం ఆపివేస్తాడో అప్పుడు మానవులు భూమి లోపల సొరంగం (సురంగం) Tunnel లో యంత్రాల సహాయంతో జీవితం గడపాలి అనే ఒక స్థితి గురించి పరికల్పన చేశారు. ఒక సెలవు రోజున చోటు వాళ్ళ నాన్న ఇంటిలో విశ్రాంతి తీసుకుంటున్నారు. అప్పుడు చోటు వాళ్ళ నాన్న సెక్యూరిటీ పాస్ తీసుకుని సొరంగం లోనికి వెళ్ళాడు.
అప్పుడు అలా వెళుతుంటే అతనికి ఆ దారి సరాసరి భూమిపైకి వెళుతుంది అని అర్థం అయింది. అప్పుడు చోటు చాలా సంతోషించాడు. కాని ఆ సంతోషం ఎక్కువ సేపు లేకుండా పోయింది. సొరంగంలో ప్రతి చోట కెమెరాలు ఏర్పాటు చేశారు. ఇంత చిన్నవాడైన చోటుని సిపాయిలు C.C.T.Vలలో చూసి పట్టుకొన్నారు. తండ్రి కారణంగా ఎలానో బయటకు రాగలిగాడు. అక్కడకి సామాన్యులు వెళ్ళకూడదని చోటు తండ్రి చోటుకి చెప్పాడు. ఎందుకంటే ఆ మార్గం గుండా వెళ్ళడానికి ఒక స్పేస్ సూటు వేసుకుని వెళ్ళాలి దాని ద్వారా ఆక్సిజన్ లభిస్తుంది మరియు గాలి జాగ్రత్తగా పీల్చవచ్చు.
ప్రత్యేకమైన బూట్లు కూడా ఉంటాయి. నేలపై నడవటానికి శిక్షణ కూడా ఇస్తారు. చోటు తండ్రి ఇంకా ఇలా చెబుతారు. ఒకానొక సమయంలో మన పూర్వీకులు భూమిపైన నివశించారు. కాని మెల్లమెల్లగా వాతావరణంలో సూర్యుని కారణంగా మార్పులు సంభవించాయి. సూర్యుని నుండి లభించే వెలుగు, శక్తి తగ్గిపోయాయి. దాని వలన చెట్లు, పశువులు అన్నీ మరణించసాగాయి. మన పూర్వీకులు కొంత టెక్నాలజీతో భూమి లోపల ఇండ్లను ఏర్పాటుచేశారు.
విభిన్న యంత్రాల సహాయంతో సూర్య శక్తిని, వేడిని మనం ఉపయోగించుకుంటున్నాము. ఆ యంత్రాలు ఇప్పటికీ జాగ్రత్తగానే పనిచేస్తున్నాయి. మనం వాడుతున్నాము. చోటు పెద్దవాడై తను అక్కడకు వెళతానని తండ్రికి చెబుతాడు. ఒక రోజు అనుకోకుండా ఒక సంఘటన జరుగుతుంది. ‘ఒక అంతరిక్షనౌక వారి గ్రహంవైపు వస్తుందని తెలుసుకున్నారు. ఆ అంతరిక్షనౌక వారి గ్రహం చుట్టూ పరిభ్రమిస్తూనే ఉన్నది. ఇంకొక నౌక కొద్ది దూరంలో ఉంది.
మంగళ గ్రహ వాసులు ఒక ఉపాయం ఆలోచిస్తారు. వారి వద్ద ఆ నౌకని భస్మం చేసే శక్తి ఉన్నా దానిని నాశనం చేయరు ఎందుకంటే వారు ఆ అంతరిక్షనౌక ఎందుకు వచ్చిందో తెలుసుకోవాలి అని అనుకుంటారు. ఎప్పుడైతే వారి గ్రహంపై ఆగునో అప్పుడు తమ వశం చేసుకోవచ్చని ప్లాన్ వేసుకుంటారు. మంగళ గ్రహంపై అంతరిక్షనౌక వస్తుంది. ఆ రోజు చోటు వాళ్ళ నాన్న తనతో పాటు కంట్రోలు రూమ్కి తీసుకువెళతారు. చోటు తండ్రి తనని విసిగించకుండా జరిగేది చూస్తూ ఉండమని చెబుతారు.
కంప్యూటర్ లాగా ఉండే ఒక కంసోల్ని చోటు తండ్రి చోటుకి చూపిస్తారు. అది ఒక పెద్ద సైజుది. అందరు జాగ్రత్తగా నౌకని చూస్తూ ఉంటారు. అప్పుడే ఒక యంత్ర మానవుడు చేయి బయటకు వస్తుంది. అతడు ఆ గ్రహంపైన ఉన్న మట్టిని తీసుకోవాలి అని అనుకుంటున్నాడు. చోటు ధ్యాస కంసోల్పై ఉన్న ఎర్ర బటన్స్పై పడింది. బటన్ నొక్కాలి అనే కోరిక ఆపుకోలేక బటన్స్ నొక్కుతాడు. ఆ బటన్స్ నొక్కిన వెంటనే ఆపదను తెలియచేసే Bell మ్రోగుతుంది.
ఆ యంత్ర మానవుని చేయి ఆగిపోతుంది. చోటు చేసిన పనికి తండ్రి చోటుని కొడతాడు. మరల బటన్స్ని యథాస్థానంలో ఉంచుతారు. నాసో వైజ్ఞానికులు దీని గురించి పరీక్షించి మరల యంత్ర మానవుని చేయి సరిచేస్తారు. యంత్ర మానవుడు మట్టిని తీయడం ప్రారంభిస్తాడు. ఆ మట్టి సహాయంతో భూమిపై ఉండే మన వైజ్ఞానికులు మంగళ గ్రహంపై జీవ సృష్టి ఉందా, లేదా కనుక్కోవాలనే చిన్న ప్రయత్నం చేశారు. కాని ఎటువంటి ఫలితం లేకుండా పోయింది. ఇప్పటికి ఇది ఒక రహస్యంగానే ఉండి పోయింది.