TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

Telangana SCERT TS 8th Class Telugu Guide Pdf Download అపరిచిత పద్యాలు Questions and Answers.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

పద్యాలు – ప్రశ్నలు

I. క్రింద ఇచ్చిన పద్యాలను చదివి ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయండి.

1. ఆచార్యున కెదిరింపకు
బ్రోచిన దొర నిందసేయబోకుము కార్యా
లోచనము లొంటి జేయకు
మాచారము విడువబోకుమయ్య కుమారా !

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
ఎవరిని ఎదిరింపరాదు?
జవాబు.
గురువులను ఎదిరింపరాదు.

ప్రశ్న 2.
ఎవరిని నింద చేయకూడదు?
జవాబు.
రక్షించిన వారిని నిందించరాదు.

ప్రశ్న 3.
వేటిని ఒంటరిగా చేయకూడదు ?
జవాబు.
పనులను గూర్చి ఆలోచన ఒంటరిగా చేయరాదు.

ప్రశ్న 4.
విడిచి పెట్టకూడనిది ఏది ?
జవాబు.
ఆచారాన్ని విడిచిపెట్టకూడదు.

ప్రశ్న5.
ఈ పద్యానికి మకుటం ఏది ?
జవాబు.
కుమారా!

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

2. కందుకము వోలె సుజనుడు
క్రిందంబడి మగుడ మీదికి న్నెగయుజుమీ
మందుడు మృత్పిండము వలె
క్రిందంబడి యడగి యుండుఁ కృపణత్వమునన్.

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
సుజనుడెట్లా ఉంటాడు ?
జవాబు.
సుజనుడు బంతిలా క్రిందపడ్డా మరల పైకి లేస్తాడు.

ప్రశ్న 2.
మందుడెలా ఉంటాడు ?
జవాబు.
మందుడు మట్టి ముద్దలా క్రిందపడితే, అణగి పోయి, ఇంకలేవడు.

ప్రశ్న 3.
సుజనుని కవి దేనితో పోల్చాడు ?
జవాబు.
బంతితో పోల్చాడు.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యంలో అలంకారమేది ?
జవాబు.
ఉపమాలంకారం.

ప్రశ్న 5.
కందుకము అర్థమేమి ?
జవాబు.
బంతి

3. రాజు చేతి కత్తి రక్తంబు వర్షించు
సుకవి చేతి కలము సుధలు గురియు
ఆతడేల గలుగు యావత్ప్రపంచంబు
నీతడేల గలుగు ఇహము పరము.

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
రక్తాన్ని కురిపించునదేది?
జవాబు.
రాజు చేతిలోని కత్తి రక్తాన్ని కురిపిస్తుంది.

ప్రశ్న 2.
అమృతాన్ని కురిపించునదేది?
జవాబు.
కవి చేతిలోని కలము అమృతాన్ని కురిపిస్తుంది.

ప్రశ్న 3.
యావత్ప్రపంచాన్ని పాలించగలిగేదెవరు?
జవాబు.
రాజు యావత్ప్రపంచాన్ని పాలించగలుగుతాడు.

ప్రశ్న 4.
ఇహమును, పరమును పాలించగలవాడెవరు?
జవాబు.
కవి ఇహమును, పరమును పాలించగలడు.

ప్రశ్న 5.
సుకవి ఏ సమాసము?

విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

4. తల్లిదండ్రి మీద దయలేని పుత్రుండు
పుట్టనేమి వాడు గిట్టనేమి
పుట్టలోని చెదలు పుట్టదా! గిట్టదా!
విశ్వదాభిరామ! వినురవేమ!

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
ఎవరి మీద దయ కలిగి ఉండాలి ?
జవాబు.
తల్లిదండ్రుల మీద దయ కలిగి ఉండాలి.

ప్రశ్న 2.
చెదలు ఎక్కడ పుట్టి గిట్టుతుంది ?
జవాబు.
చెదలు పుట్టలో పుట్టి గిట్టుతుంది.

ప్రశ్న 3.
దయలేని కుమారుడిని కవి దేనితో పోల్చాడు.
జవాబు.
దయలేని కుమారుడిని కవి చెదతో పోల్చాడు.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యంలో అలంకారమేది ?
జవాబు.
ఈ పద్యాన్ని వేమన కవి రచించాడు.

ప్రశ్న 5.
గిట్టుట – అర్థమేమి ?
జవాబు.
చనిపోవుట.

5. అనువుగాని చోట అధికులమనరాదు,
కొంచెముండుటెల్ల కొదువకాదు,
కొండ అద్దమందు కొంచమై యుండదా !
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ ! ప్రశ్నలు :

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
ఎక్కడ గొప్పవారమని అనుకోరాదు ?
జవాబు.
అనుకూలంగా లేని ప్రదేశంలో గొప్పవారమని అనుకోరాదు.

ప్రశ్న 2.
ఏది తక్కువ కాదు ?
జవాబు.
తగ్గి ఉండటం తక్కువ కాదు.

ప్రశ్న 3.
కొండ అద్దంలో ఎలా కనిపిస్తుంది ?
జవాబు.
కొండ అద్దంలో చిన్నదిగా కనిపిస్తుంది.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యం ఏ శతకంలోనిది ?
జవాబు.
ఈ పద్యం వేమన శతకంలోనిది.

ప్రశ్న 5.
అత్వసంధికి ఒక ఉదాహరణ రాయండి.
జవాబు.
ఉండుట + ఎల్ల = ఉండుటెల్ల.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

6. తివిరి యిసుమున దైలంబు తీయవచ్చు
తవిరి మృగతృష్ణలో నీరు ద్రావవచ్చు
తిరిగి కుందేటి కొమ్ము సాధింపవచ్చు
చేరి మూర్ఖుల మనము రంజింపరాదు.

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
ప్రయత్నించి ఇసుక నుండి దేనిని తీయవచ్చును?
జవాబు.
ప్రయత్నించి ఇసుక నుండి నూనెను తీయవచ్చును.

ప్రశ్న 2.
ప్రయత్నిస్తే దేని నుండి నీరు త్రాగవచ్చును ?
జవాబు.
ప్రయత్నిస్తే ఎండమావి నుండి నీటిని త్రాగవచ్చును.

ప్రశ్న 3.
ఎక్కడైనా తిరిగి సాధించగలిగేదేమిటి ?
జవాబు.
కుందేటి కొమ్మును కూడా ఎక్కడైనా తిరిగి సాధించవచ్చును.

ప్రశ్న 4.
ఎంత ప్రయత్నించినా దేనిని చేయలేము ?
జవాబు.
ఎంత ప్రయత్నించినా మూర్ఖుని మనస్సును ఆనందింపజేయుటకు సాధ్యం కాదు.

ప్రశ్న 5.
మృగతృష్ణ అంటే ఏమిటి ?
జవాబు.
ఎండమావి.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

7. ఎఱుక గల వారి చరితలు
గఱచుచు సజ్జనుల గోష్ఠి గదలక ధర్మం
బెఱుగుచు నెఱిగిన దానిని
మఱువ కనుష్టించినది సమంజస బుద్ధిన్.

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
ఎవరి చరిత్ర తెలుసుకోవాలి ?
జవాబు.
సజ్జనుల చరిత్ర తెలుసుకోవాలి.

ప్రశ్న 2.
ధర్మాన్ని ఎక్కడి నుంచి తెలుసుకోవాలి ?
జవాబు.
ధర్మాన్ని సజ్జనుల నుండి తెలుసుకోవాలి.

ప్రశ్న 3.
దేనిని అనుష్టించాలి ?
జవాబు.
ధర్మాన్ని అనుష్టించాలి.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యానికి శీర్షికను సూచించండి.
జవాబు.
ఈ పద్యానికి “ధర్మాచరణ” అను శీర్షిక తగినది.

ప్రశ్న 5.
సమంజస బుద్ధి-విగ్రహ వాక్యం రాయండి.
జవాబు.
సమంజసమైన బుద్ధి.

8. క్రింది పద్యాన్ని చదివి 5 ప్రశ్నలు తయారుచేయండి.
మరువవలెగీడు నెన్నడు
మరువంగారాదు మేలు, మర్యాదలలో
దిరుగవలె సర్వజనముల
దరి ప్రేమన్ మెలగవలయు దరుణి కుమారీ !

ప్రశ్నలు :

1. దేనిని మరచిపోవలెను ?
2. దేనిని మరువకూడదు ?
3. అందరియెడల ఎట్లా మెలగాలి ?
4. ఈ పద్యం ఏ శతకంలోనిది ?
5. హద్దు అనే అర్థం వచ్చే పదం ఏది ?

9. అల్పుడెపుడు పల్కునాడంబరముగాను
సజ్జనుండు పల్కు చల్లగాను
కంచు మ్రోగునట్లు కనకంబు మ్రోగునా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ !

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
ఆడంబరంగా మాట్లాడేదెవరు ?
జవాబు.
ఆడంబరంగా మాట్లాడేది దుర్జనుడు.

ప్రశ్న 2.
సజ్జనుండెలా మాట్లాడుతాడు?
జవాబు.
సజ్జనుడు చక్కగా మాట్లాడుతాడు.

ప్రశ్న 3.
ఈ పద్యంలో కవి ఎవరిని ఎవరితో పోల్చాడు.
జవాబు.
ఈ పద్యంలో కవి అల్పుని కంచుతోను, సజ్జనుని బంగారంతోను పోల్చాడు.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యానికి తగిన శీర్షికను రాయండి.
జవాబు.
“అల్పుడు- సజ్జనుల మాట తీరు” అనేది ఈ పద్యానికి తగిన శీర్షిక.

ప్రశ్న 5.
అల్పుడు దేని వంటి వాడు?
జవాబు.
కంచు వంటివాడు.

10. అనగననగ రాగ మతిశయిల్లుచునుండు
తినగ తినగ వేము తీయనుండు
సాధనమున పనులు సమకూరు ధరలోన
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ !

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
అంటూ ఉంటే అతిశయిల్లేది ఏది?
జవాబు.
అంటూ ఉంటే అతిశయిల్లేది రాగం.

ప్రశ్న 2.
తింటూ ఉంటే తీయనయ్యేది ఏది ?
జవాబు.
తింటూ ఉంటే తీయనయ్యేది వేప.

ప్రశ్న 3.
సాధనముతో సమకూరేవి ఏవి ?
జవాబు.
సాధనముతో పనులు సమకూరుతాయి.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యానికి మకుటం ఏది ?
జవాబు.
ఈ పద్యానికి ‘విశ్వదాభిరామ వినురవేమ’ అనేది మకుటం.

ప్రశ్న 5.
ధర – దీనికి నానార్థాలు రాయండి.
జవాబు.
భూమి, వెల

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

11. క్రింది పద్యాన్ని చదివి 5 ప్రశ్నలు తయారుచేయండి.
అఘము వలన మరల్చు హితార్థ కలితు
జేయు, గోప్యంబుదాచు, బోషించు గుణము
విడువడా పన్ను లేవడి వేళ నిచ్చు
మిత్రుడీ లక్షణంబుల మెలగుచుండు !

ప్రశ్నలు :

1. పాపపు పనుల నుండి మరల్చేదెవరు?
2. రహస్యాన్ని దాచిపెట్టేదెవరు?
3. మన దగ్గర డబ్బులేనప్పుడు డబ్బు ఇచ్చేదెవరు?
4. ఈ పద్యానికి తగిన శీర్షిక ఏది?
5. గోప్యము అర్థమేమి?

12. తలనుండు విషము ఫణికిని
వెలయంగా తోకనుండు వృశ్చికమునకున్
తల తోకయనక యుండును
ఖలునకు నిలువెల్ల విషము గదరా సుమతీ !
ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
పాముకు విషం ఎక్కడ ఉంటుంది ?
జవాబు.
పాముకు విషం తల (నోటి)లో ఉంటుంది.

ప్రశ్న 2.
తోకలో విషం గలది ఏది ?
జవాబు.
తోకలో విషం గలది తేలు.

ప్రశ్న 3.
దుర్జనుడికి విషం ఎక్కడ ఉంటుంది ?
జవాబు.
దుర్జనుడికి ఒళ్ళంతా విషమే.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యం ద్వారా నీవు గమనించిందేమిటి ?
జవాబు.
పాము, తేలు కంటే కూడా దుర్జనుడు ప్రమాదకారి అని గమనించాను.

ప్రశ్న 5.
తేలు అనే అర్థాన్నిచ్చే పదమేది ?
జవాబు.
వృశ్చికము.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

13. ఎప్పుడు తప్పులు వెదకెడు
నప్పురుషుని గొల్వగూడదది యెట్లన్నన్
సప్పంబు పడగ నీడను
కప్ప వసించిన విధంబు గదరా సుమతీ!

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
నిరంతరం తప్పులు వెతికే వాని సన్నిధి ఎటువంటిది ?
జవాబు.
నిరంతరం తప్పులు వెతికేవాని సన్నిధి పాము పడగనీడ వంటిది.

ప్రశ్న 2.
ఎప్పుడూ తప్పులు వెతికేవాడు ఎలాంటివాడు?
జవాబు.
ఎప్పుడూ తప్పులు వెతికేవాడు పాము లాంటివాడు, ప్రమాదకరమైనవాడు.

ప్రశ్న 3.
ఎవరిని సేవించకూడదు?
జవాబు.
ఎప్పుడూ తప్పులు వెతికేవాడిని సేవించకూడదు.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యం ఏ శతకం లోనిది?
జవాబు.
ఈ పద్యం సుమతీ శతకం లోనిది.

ప్రశ్న 5.
“అప్పురుషుడు” అంటే అర్థం ఏమిటి?
జవాబు.
అప్పురుషుడు అంటే ఎప్పుడూ తప్పులు వెతికే వాడు, ప్రమాదకరమైనవాడు.

14. క్రింది పద్యాన్ని చదివి 5 ప్రశ్నలు తయారుచేయండి.

వినదగునెవ్వరు చెప్పిన
వినినంతనె వేగపడక వివరింపదగున్
కని కల్ల నిజము దెలిసిన
మనుజుడె పో నీతిపరుడు మహిలో సుమతీ !

ప్రశ్నలు :

1. ఎవరేమి చెప్పినా ఏం చేయాలి ?
2. విన్న తరువాత ఏం చేయాలి ?
3. ఎవరు నీతిపరుడు ?
4. ఈ పద్యానికి తగిన శీర్షిక ఏది ?
5. మంచి బుద్ధి కలవాడు అని అర్థం ఇచ్చే పదం ఏది ?

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

15. పుత్రోత్సాహము తండ్రికి
పుత్రుడు జన్మించినపుడె పుట్టదు, జనులా
పుత్రుని గనుగొని పొగడగ
పుత్రోత్సాహంబు నాడు పొందుర సుమతీ !

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
తండ్రికి పుత్రోత్సాహం ఎప్పుడు కలుగదు?
జవాబు.
తండ్రికి పుత్రుడు పుట్టినప్పుడు పుత్రోత్సాహం కలుగదు.

ప్రశ్న 2.
తండ్రికి పుత్రోత్సాహం ఎప్పుడు కలుగుతుంది?
జవాబు.
పుత్రుడు అందరిచే పొగడబడినపుడు తండ్రి నిజమైన పుత్రోత్సాహాన్ని పొందుతాడు.

ప్రశ్న 3.
ఈ పద్యానికి తగిన శీర్షిక ఏది ?
జవాబు.
“నిజమైన పుత్రోత్సాహం” అనేది ఈ పద్యానికి తగిన శీర్షిక.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యం ఏ శతకంలోనిది ?
జవాబు.
ఈ పద్యం “సుమతీ శతకం” లోనిది.

ప్రశ్న 5.
పుత్రోత్సాహము – ఏ సంధి ?
జవాబు.
గుణసంధి.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

16. మేడిపండు చూడ మేలిమైయుండును
పొట్టవిప్పి చూడ పురుగులుండు
పిరికివాని మదిని బింక మీలాగురా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ !

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
పిరికివాడు దేనితో పోల్చబడినాడు?
జవాబు.
పిరికివాడు మేడిపండుతో పోల్చబడినాడు.

ప్రశ్న 2.
మేడిపండు పైకి ఏ విధంగా ఉంటుంది?
జవాబు.
మేడిపండు పైకి మంచి బంగారంలాగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 3.
మేడిపండు లోపల ఎలా ఉంటుంది?
జవాబు.
మేడిపండు లోపల పురుగులతో నిండి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యం వల్ల తెలిసిందేమిటి?
జవాబు.
ఈ పద్యం వల్ల పిరికివాడు పైకి మాత్రం మేడిపండు లాగా డాంబికంగా కనిపిస్తాడని భావం.

ప్రశ్న 5.
మేలిమై – ఎలా విడదీయాలి ?
జవాబు.
మేలిమి + ఐ.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

17. మొదల జూచిన కడుగొప్ప. పిదప గురుచ
నాది కొంచెము తర్వాత నధికమగుచు
తనరు దిన పూర్వ పరభాగ జనితమైన
ఛాయ పోలిక, కుజన సజ్జనుల మైత్రి.

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
కుజనుల మైత్రి ఎటువంటిది ?
జవాబు.
కుజనుల మైత్రి మొదట ఎక్కువగా ఉండి తరువాత తగ్గిపోతుంది.

ప్రశ్న 2.
సజ్జనుల మైత్రి ఎటువంటిది ?
జవాబు.
సజ్జనుల మైత్రి మొదట తక్కువగా ఉండి తరువాత ఎక్కువవుతుంది.

ప్రశ్న 3.
కుజన, సజ్జనుల మైత్రిని కవి దేనితో పోల్చి చెప్పాడు ?
జవాబు.
కుజన మైత్రిని ఉదయకాలపు నీడతోను, సజ్జనుల మైత్రిని సాయంత్రపు నీడతోను కవి పోల్చి చెప్పాడు.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యం వల్ల మనకు ఏం తెలుస్తోంది?
జవాబు.
ఈ పద్యం వలన సజ్జనులతో మైత్రి శాశ్వతంగా ఉంటుందని తెలుస్తోంది.

ప్రశ్న 5.
కుజన సజ్జనులు – ఏ సమాసం?
జవాబు.
ద్వంద్వ సమాసం.

18. నడివడి యను మున్నీటం
గడవం బెట్టంగ నోడకరణిం దగి తా
నొడ గూడు ననిన సత్యము
గడచిన గుణమింక నొందుగలదే యరయన్.

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
ప్రవర్తనను కవి దేనితో పోల్చారు?
జవాబు.
ప్రవర్తనను కవి సముద్రంతో పోల్చారు.

ప్రశ్న 2.
“సత్యగుణం” దేనిలాగా ఉపయోగపడుతుంది?
జవాబు.
సత్యగుణం సముద్రాన్ని దాటించే నావలాగా ఉపయోగపడుతుంది.

ప్రశ్న 3.
ఈ పద్యంలో గల శబ్దాలంకారమేమి?
జవాబు.
వృత్త్యనుప్రాసాలంకారం కలదు.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్య భావానికి తగిన శీర్షికను రాయండి. ?
జవాబు.
“సత్యగుణ ప్రాధాన్యత” అనేది ఈ పద్యానికి తగిన శీర్షిక.

ప్రశ్న 5.
గుణము + ఇంక – ఏ సంధి ?
జవాబు.
ఉత్వసంధి.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

19. క్రింది పద్యాన్ని చదివి 5 ప్రశ్నలు తయారుచేయండి.
ఆత్మశుద్ధి లేని ఆచారమది యేల?
భాండ శుద్ధిలేని పాకమేల
చిత్తశుద్ధి లేని శివపూజ లేలరా?
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ !

ప్రశ్నలు :

1. పాకమునకు దేని శుద్ధి అవసరం?
2. చిత్తశుద్ధి లేకుండా దేనిని చేయకూడదు?
3. పద్యం మనిషికి ఏమి ఉండాలని చెబుతుంది?
4. ఈ పద్యాన్ని రాసిన కవి ఎవరు?
5. ఆచారానికి ఏమి కలిగి ఉండాలి?

20. పూజకన్న నెంచబుద్ధి నిదానంబు
మాటకన్న నెంచ మనసు దృఢము
కులముకన్న మిగుల గుణము ప్రధానంబు
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ !

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
పూజకన్నా ఏది మిన్న ?
జవాబు.
పూజలు చేయటం కన్నా మంచిబుద్ధి కలిగి యుండటం మేలు.

ప్రశ్న 2.
మాటకంటే గొప్పదేది ?
జవాబు.
మాటలు చెప్పటంకన్నా దృఢమైన మనస్సు గలిగియుండటం మంచిది.

ప్రశ్న 3.
కులంకన్నా ప్రధానమైనదేది ?
జవాబు.
కులంకన్నా గుణం చాలా గొప్పది.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యానికి శీర్షికను సూచించండి.
జవాబు.
ఈ పద్యానికి శీర్షిక “దేనికంటే ఏది ప్రధానం”.

ప్రశ్న 5.
మిగుల అంటే అర్థమేమి ?
జవాబు.
ఎక్కువగా.

21. ఆకొన్న కూడె యమృతము
తా గొంకక నిచ్చువాడె దాత ధరిత్రిన్
సోకోర్చువాడె మనుజుడు
తేకువ గలవాడె వంశతిలకుడు సుమతీ !

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
అమృతం వంటిదేది ?
జవాబు.
ఆకలితో ఉన్నప్పుడు తిన్న అన్నం అమృతం వంటిది.

ప్రశ్న 2.
ఎవరిని ‘దాత’ అంటారు ?
జవాబు.
సందేహించకుండా అడిగిన వెంటనే ఇచ్చువాడు దాత.

ప్రశ్న 3.
ఎవడు మనుష్యుడనిపించుకుంటాడు ?
జవాబు.
కష్టములను సహించగలవాడు మనుష్యుడనిపించు కుంటాడు.

ప్రశ్న 4.
వంశానికి అలంకారం వంటివాడెవడు ?
జవాబు.
సాహసం కలవాడు వంశానికి అలంకారం వంటివాడు.

ప్రశ్న 5.
కొంకక – అర్థమేమి ?
జవాబు.
సంకోచించకుండా.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

22. మిరెము చూడ మీద నల్లగనుండు
కొరికి చూడ లోనఁజురుకు మనును
సజ్జనులగువారి సార మిట్లుండురా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ !

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
మిరియపుగింజ ఎలా ఉంటుంది ?
జవాబు.
మిరియపుగింజ నల్లగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 2.
గింజ కొరికితే ఎట్లా ఉంటుంది ?
జవాబు.
మిరియపుగింజ కొరికితే నోరు చుర్రుమంటుంది.

ప్రశ్న 3.
మిరియపుగింజలాంటి వారు ఎవరు?
జవాబు.
మిరియపుగింజ లాంటివారు సజ్జనులు.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యంలోని అలంకారం ఏది ?
జవాబు.
ఈ పద్యంలో ఉపమాలంకారం కలదు.

ప్రశ్న 5.
సజ్జనులు – ఈ పదాన్ని విడదీయండి.
జవాబు.
సత్ + జనులు.

23. క్రింది పద్యాన్ని చదివి 5 ప్రశ్నలు తయారుచేయండి.
ధనము కూడబెట్టి ధర్మంబు సేయక
తాను తినక లెస్స దాచుగాక
తేనెటీగ గూర్చి తెరువరి కీయదా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ !

ప్రశ్నలు :

1. తేనెటీగ ఎవరికి యిస్తున్నది?
2. తాను తినక, కూడబెట్టు వారినేమందురు ?
3. పై పద్యమునందలి భావమేమి ?
4. కూడబెట్టిన ధనము ఎట్లు సద్వినియోగమగును?
5. ధర్మంబు + చేయక – ఏ సంధి ?

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

24. భూమి నాదియనిన భూమి ఫక్కున నవ్వు
దాన హీనుఁజూచి ధనము నవ్వు
కదన భీతుఁజూచి కాలుండు నవ్వును
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ !

ప్రశ్న 1.
భూమి ఎవరిని చూచి నవ్వుతుంది ?
జవాబు.
భూమి నాది అని అన్నవాడిని చూచి ఫక్కున నవ్వుతుంది.

ప్రశ్న 2.
ధనం ఎవరిని చూచి నవ్వుతుంది ?
జవాబు.
దానగుణం లేనివాడైన లోభిని చూచి ధనం నవ్వుతుంది.

ప్రశ్న 3.
యుద్ధంలో భయపడిన వాడిని చూచి ఎవరు నవ్వుతారు ?
జవాబు.
యుద్ధంలో భయపడిన వాడిని చూచి యముడు నవ్వుతాడు.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యం తెలిపే నీతి ఏమిటి ?
జవాబు.
దురాశ, పిసినారితనం, పిరికితనం పనికిరావనే నీతి ఈ పద్యం బోధిస్తుంది.

ప్రశ్న 5.
దానము చేత హీనుడు – ఏ సమాసం ?
జవాబు.
తృతీయా తత్పురుష సమాసము.

TS 8th Class Telugu అపరిచిత పద్యాలు

25. విద్యచే భూషితుండయి వెలయుచున్న
దొడరి వర్ణింపనగు జుమీ దుర్జనుండు
చారుమాణిక్య భూషిత శస్తమస్త
కంబయిన పన్నగము భయంకరముగాదె.

ప్రశ్నలు :

ప్రశ్న 1.
విద్య ఉన్నప్పటికి విడువదగినవాడెవడు ?
జవాబు.
విద్య ఉన్నప్పటికీ విడువదగినవాడు దుర్జనుడు.

ప్రశ్న 2.
మణి ఉన్నప్పటికి భయం కలిగించేదేది ?
జవాబు.
మణి ఉన్నప్పటికి భయం కలిగించేది పాము.

ప్రశ్న 3.
ఈ పద్యంలో కవి ఎవరిని ఎవరితో పోత్చాడు ?
జవాబు.
ఈ పద్యంలో కవి చదువుకున్న దుర్జనుణ్ణి మణిని కలిగియున్న పాముతో పోల్చాడు.

ప్రశ్న 4.
ఈ పద్యంలో గల అర్థాలంకారమేది ?
జవాబు.
ఈ పద్యంలో అర్థాంతరన్యాసాలంకారం కలదు.

ప్రశ్న 5.
మాణిక్య – ఈ పదానికి వాడిన విశేషణమేది ?
జవాబు.
చారు.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

Telangana SCERT TS 8th Class Telugu Guide Pdf Download 4th Lesson అసామాన్యులు Textbook Questions and Answers.

అసామాన్యులు TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana

బొమ్మను చూడండి. ఆలోచించి చెప్పండి.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు 1
ప్రశ్న1.
బొమ్మను చూడండి, వాళ్ళు ఏం చేస్తున్నారు ?
జవాబు.
వీధుల్లో పోగయిన చెత్తను, వ్యర్థాలను తీసి శుభ్రం చేస్తున్నారు.

ప్రశ్న2.
అట్లా చెత్తను ఎత్తిపోసే వారు లేకుంటే ఏమవుతుంది ?
జవాబు.
అట్లా చెత్తను ఎత్తిపోసేవారు లేకుంటే వీధులన్నీ మురికి కూపాలుగా మారతాయి. దోమలు, ఈగలు చేరి మలేరియా వంటి అంటురోగాలు వ్యాపిస్తాయి.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

ప్రశ్న3.
ఇట్లా మనకు సేవలు చేసేవారు ఇంకా ఎవరెవరున్నారు ? వారి గొప్పదనమేమిటి ?
జవాబు.
ఇట్లా మనకు సేవ చేసే వారిలో వీధులను ఊడ్చేవారు, మురికి కాల్వలను బాగుచేసేవారు, హాస్పిటల్స్లో రోగులను శుభ్రం చేసేవారు ఉన్నారు. వీరే లేకపోతే మానవ మనుగడకే చేటు వస్తుంది. అంటురోగాలు విజృంభిస్తాయి.

ఆలోచించండి – చెప్పండి (TextBook Page No.33)

ప్రశ్న 1.
ఈ నిజ జీవితంలో మీకు ఆశ్చర్యం కలిగించే సంఘటనలు ఉన్నాయా ? వాటి గురించి చర్చించండి.
జవాబు.
నిజ జీవితంలో ఆశ్చర్యాన్ని కలిగించే సంఘటనలు ఎన్నో ఉంటాయి. ఆకాశం మేఘావృతమై జడివాన కురుస్తుంది. అంతలోనే వర్షం ఆగగానే ఆకాశంలో వెలసిన ఇంద్రధనుస్సును చూస్తుంటే ఎంతో ఆశ్చర్యంగా ఉంటుంది. అది ప్రకృతి అందించిన అందాల హరివిల్లు. దాన్ని చూసి ఆశ్చర్యానందాలను పొందని వారెవరుంటారు ? ఎంత జడివాన కురిసినా, సాలెగూడు తడవదు. సాలెపురుగు ఇంజనీరింగ్ నైపుణ్యం ఆశ్చర్యమేస్తుంది.

ప్రశ్న 2.
ప్రతి వృత్తి పవిత్రమైందే, అని అనడంలో ఆంతర్యం ఏమై ఉంటుంది ?
జవాబు.
ప్రతి వృత్తి పవిత్రమైందే. విమానం నడిపేవాని వృత్తి ఎంత గొప్పదో, ఆటో నడిపేవాని వృత్తీ అంత గొప్పదే. ఏ వృత్తీ తక్కువకాదు. ఒక వృత్తి లేనిదే మరొకటి లేదు. ప్రతి వృత్తిలోను ఎంతో కష్టం, నైపుణ్యం, త్యాగం కలగలసి ఉంటాయి. ఒకరికొకరు చేదోడుగా ఉంటే తప్ప సమాజం సజావుగా సాగదు.

ప్రశ్న 3.
చక్రం సమాజగతిని మార్చినది అని ఎట్లా చెప్పగలవు ?
జవాబు.
చక్రాన్ని కనుగొనడానికి ముందు ఒక చోట నుండి మరొకచోటకు వెళ్ళడానికి నడక తప్ప వేరే మార్గంలేదు. చక్రం ఆవిష్కరణతో మానవ జీవనంలో పరుగు మొదలయింది. ప్రయాణం మొదలయింది. చరిత్ర గతి మారింది.

ఆలోచించండి – చెప్పండి (TextBook Page No.35)

ప్రశ్న 1.
బంగారానికే సౌందర్యం తెచ్చే స్వర్ణకారుల జీవితాలు ఎందుకు కళ తప్పుతున్నాయో చర్చించండి.
జవాబు.
బంగారం అంత సులభంగా కరగదు. మూసలో పెట్టి బొగ్గుల కొలిమిలో ఉంచి కరిగిస్తారు. దానికోసం బాగా ఊదాల్సివస్తుంది. అద్భుతమైన బంగారు నగలు చేసే వృత్తి కళాకారుల జీవితాలు యాంత్రిక విధానం రావటంతో కళతప్పాయి. బంగారాన్ని కరిగించటానికి ఊది ఊది రోగాల బారిన పడుతున్నారు. వారి శ్రమకు తగ్గ ఫలితం దొరకడంలేదు.

ప్రశ్న 2.
“కమ్మరి పని ఒక ఇంజనీరు ప్రక్రియ” అని ఎట్లా చెప్పగలవు ?
జవాబు.
ఇంజనీరింగ్ ప్రక్రియ అంటే సాంకేతిక ప్రక్రియ. ఇనుముతో నిత్యం సహవాసం చేసేవారు కమ్మరులు. ఎంతో నైపుణ్యంతో గొడ్డలి, పార, కొడవలి, బండి చక్రాలను తయారు చేస్తారు. సరైన కొలతలు తెలియందే అవి తయారుకావు. అందుకే పైకి తేలికగా కనపడే కమ్మరి పనిలో ఇంజనీరు ప్రక్రియ దాగి ఉంది.

ప్రశ్న 3.
వస్తుసామగ్రి, ఇంటిసామగ్రి తయారుచేయడంలో వడ్రంగి శ్రమ విలువను గురించి మాట్లాడండి.
(లేదా)
వడ్రంగుల పనితనం గురించి రాయండి.
జవాబు.
వడ్రంగి శ్రమకు మారుపేరు. కలపను ఎంపిక చేసుకునే దగ్గర నుండి దానిని వివిధ ఆకారాలలోకి మార్చటం కోసం ఎంతగా శ్రమిస్తాడో చెప్పలేము. వ్యవసాయపు పనిముట్లు, ఇండ్లకు వాడే కలప దూలాలు, వాసాలు, కిటికీలు, తలుపులు, కుర్చీలు, బల్లలు వీటి తయారీలో ఆయన శ్రమ విలువ దాగి ఉంటుంది. ఏమాత్రం కొలతలు తప్పినా, తయారు చేసిన వస్తువులు సరిగా కుదరవు.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

ప్రశ్న 4.
ఈ వ్యర్థ పదార్థాల నుండి పాదాలకు రక్షణ ఇచ్చే చెప్పులు సృష్టించిన వారి తెలివి ఎంత గొప్పదో చెప్పండి.
జవాబు.
మనం అడుగు బయట పెట్టాలంటే చెప్పుల్లో కాళ్ళు పెట్టాల్సిందే; ఒక చనిపోయిన జంతువు యొక్క చర్మమనే వ్యర్థ పదార్థం నుండి అందరికి అవసరమైన వస్తు సృష్టి చేయటం వారి తెలివికి నిదర్శనం.

ఆలోచించండి – చెప్పండి (TextBook Page No.37)

ప్రశ్న 1.
ఈ మానవుని సౌందర్యం వెనుక క్షురకుని పాత్ర ఉన్నది. దీన్ని సమర్థిస్తూ మాట్లాడండి.
జవాబు.
క్షురకుడంటే తల వెంట్రుకలను కత్తిరించే వాడని అర్థం. ఆ వెంట్రుకలను కత్తిరించడంలో ఒక పద్ధతి ఉంది, ఒక అమరిక ఉంది. వారు సరిగా వెంట్రుకలను కత్తిరించకపోతే వికారంగా తయారవుతాము.

ప్రశ్న 2.
ఈ అగ్గిపెట్టెలో పట్టేటంత చీరను నేసిన నేతపనివారి పనితనాన్ని ప్రశంసిస్తూ మాట్లాడండి.
జవాబు.
శరీరాన్ని కప్పుకోవటానికి బట్టలు కావాలి. వాటిని తయారుచేసేవారు నేతపనివారు. బట్టలు నేసే మగ్గంలో గొప్ప సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ఉంది. అగ్గిపెట్టె చిన్నది. చీర పెద్దది. అంత పెద్ద చీరను చిన్న అగ్గిపెట్టెలో పట్టేలా, చీరను నేయడం అంటే మాటలు కాదు. ఎంతో పనితనం, నైపుణ్యం ఉండాలి.

ప్రశ్న 3.
దేశానికి అన్నంపెట్టే రైతు జీవనం దుర్బరంగా ఎందుకు మారిందో చర్చించండి.
జవాబు.
దేశానికి వెన్నెముక రైతు. రైతులు కష్టపడి పనిచేసి పంట పండిస్తే సరైన గిట్టుబాటు ధర లభించటం లేదు. దళారి వ్యవస్థ ప్రజలకు, రైతుకు మధ్య ఉండి ఇద్దరినీ దోపిడీకి గురిచేస్తోంది. అందుకే రైతు జీవనం దుర్భరంగా మారింది. దీనికి తోడు అతివృష్టి, అనావృష్టి, నాణ్యమైన విత్తనాల కొరత, చీడ పీడలు….. ఇలా పెట్టిన పెట్టుబడి రాక, వ్యవసాయం గిట్టుబాటు కాక, రైతు జీవనం దుర్భరంగా మారింది.

ఇవి చేయండి

I. విని, అర్థం చేసుకొని, ఆలోచించి మాట్లాడడం

1. “ఒక్కొక్క వృత్తి దేనికదే గొప్పది” దీనిని సమర్థిస్తూ మాట్లాడండి.

జవాబు.
వృత్తి అంటే చేతివృత్తులని అర్థం. భారతదేశంలో చేతివృత్తులపై ఆధారపడి జీవించేవారు ఎక్కువ. చేతి వృత్తులవారిలో కుమ్మరి, కంసాలి, కమ్మరి, వడ్రంగి, చర్మకారులు, మంగళ్ళు, నేతవారు, చాకలివారు, వ్యవసాయదారులు ఉన్నారు. వారిలో ఎవరి వృత్తి వారికి గొప్ప.

కుమ్మరి కుండలు చేసే చాకచక్యం కంసాలికి ఉండదు. అలాగే కంసాలి చేసే నగల సున్నితమైన పనితనం కుమ్మరికి ఉండదు. అలాగే మిగిలిన వృత్తుల వారికి కూడా! ఏ వృత్తి గొప్పదనం దానిదే. కుమ్మరి చక్రం తిప్పందే కుండ తయారవదు. ఆ చక్రం కావాలంటే వడ్రంగి, కమ్మరి చెక్కపని, ఇనుము పని చేయాలి. ఇలా ఒక వృత్తి మరొక వృత్తి మీద ఆధారపడి ఉంది. అందుకే దేనికది గొప్పది.

II. ధారాళంగా చదువడం అర్థం చేసుకొని ప్రతిస్పందించడం
1. కింది పేరాను చదవండి. దాని ఆధారంగా కింద ఇచ్చిన పట్టికలో వివరాలు రాయండి.

లక్కతో తయారయ్యే గాజులకు హైదరాబాదు ప్రసిద్ధి. వాటికి అద్దంముక్కలు, పూసలు, విలువైన రంగురాళ్ళతో అలంకరిస్తారు. హైదరాబాద్ను సందర్శించేవారు వీటిని తప్పక కొనుక్కుంటారు. కళాత్మక కుట్టుపనులలో, వివిధ ఆకారాలలో ఉన్న చిన్నచిన్న అద్దంముక్కలు, పూసలు అందంగా తీర్చిదిద్దుతారు. దుప్పట్లు, దిండ్లు, కుషన్కవర్లు, లంగాలు, జాకెట్లు వంటి దుస్తులకు అత్యంత గిరాకీ ఉన్నది. నిర్మల్ వర్ణచిత్రాలు ప్రపంచంలో తమకంటూ ప్రత్యేక స్థానం ఏర్పరుచుకున్నవి. గృహోపకరణాలైన కొయ్యసామగ్రి, తేలికపాటి చెక్కల బొమ్మలు ఎంతో సృజనాత్మకంగా తయారు చేయబడతాయి.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

వెండి నగిషీ కళను ‘ఫెలిగ్రీ’ అంటారు. కరీంనగర్ ఈ కళకు పెట్టింది పేరు. ఇక్కడ సన్నని వెండి దారాలతో, ఆకర్షణీయమైన వస్తువులు తయారుచేస్తారు. గంధపుగిన్నెలు, పళ్లాలు, పెట్టెలు, గొలుసులు, పక్షుల, జంతువుల బొమ్మలు వంటివి కళాకారులు కళాత్మకంగా తయారుచేస్తారు. వరంగల్లు జిల్లాలోని ‘పెంబర్తి’ గ్రామం లోహపు పనివారలకు ప్రసిద్ధి. అపురూపమైన జ్ఞాపికలు, గోడకు తగిలించే చిత్రాలు, పూలకుండీలు, విగ్రహాలు, స్టేషనరీ సామానులు, లోహపు రేకులతో వివిధ అంశాల తయారీ, ఇంకా అనేక రకాల అలంకరణ వస్తువులు వీరి చేతిలో తయారవుతాయి.
TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు 2

జవాబు.

హస్తకళల పేర్లు దొరికే ప్రాంతం వాటి ప్రత్యేకతలు
1. లక్క గాజులు హైదరాబాదు అద్దం ముక్కలు, పూసలు, విలువైన రంగు రాళ్ళతో చేతులకు అందాన్నిస్తాయి.
2. చెక్క బొమ్మలు, వర్ణ చిత్రాలు నిర్మల్ చెట్ల కొమ్మలతో అద్భుతమైన కళారూపాలను, బొమ్మలను తయారు చేస్తారు.
3. ఇత్తడి సామగ్రి వరంగల్లు జిల్లా పెంబర్తి ఇత్తడి ఖనిజంతో వివిధరకాలైన సామానులు, కళారూపాలను తయారుచేయు వృత్తి కళాకారులున్నారు.
4. వెండి నగిషీకళ (ఫెలిగ్రీ) కరీంనగర్ సన్నని వెండిదారాలతో ఆకర్షణీయమైన వస్తువులను తయారుచేస్తారు.

 

2. ఆయా వృత్తిపనులవారు తయారుచేసేవి, వాడే వస్తువుల పేర్లను పాఠం ఆధారంగా వివరాలను పట్టికలో రాయండి.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు 3

జవాబు.

వృత్తులు వాటికి సంబంధించిన పేరా సంఖ్య పేరాలో ఇచ్చినవారు వాడే వస్తువులు
1. కుమ్మరి 33వ పేజీలో 1, 2 పేరాలు లేదా తయారుచేసే వస్తువుల పేర్లు కుండలు, కూజాలు, అటికెలు, గురుగులు, మట్టి బొమ్మలు (చక్రం, సారెలు వాడతారు.)
2. కంసాలి 33వ పేజీలో 3, 4 పేరాలు హారాలు, గాజులు, చెవి కమ్మలు, ముక్కుబిళ్ళ, వడ్డాణం, కడియాలు, ఉంగరాలు, గజ్జెలు, గొలుసులు మొదలగునవి. వీటిని తయారు చేయటానికి కొలిమి, చిన్నపాటి సుత్తులను వాడతారు.
3. కమ్మరి 3వ పేజీ 2వ పేరా నాగటికర్రు, పార, గొడ్డలి, కొడవలి, సుత్తి, ఇరుసులు, బండిచక్రము మొదలగునవి. వీటిని తయారుచేయటానికి సుత్తి, కొలిమి, దాయి మొదలగువాటిని వాడతారు.
4. వడ్రంగి 34వ పేజీ 3వ పేరా నాగలి, గుంటుక, గొర్రు, దూలాలు, వాసాలు కిటికీలు, గుమ్మాలు, కుర్చీలు, బెంచీలు మొదలగునవి. వీటిని తయారు చేయటానికి ఉలి, బాడిశ మొదలగు వాటిని వాడతారు.
5. తోలు పనివాళ్ళు 35వ పేజీ 1, 2, 3 పేరాలు చెప్పులు, డప్పులు, మోట బావిలో నీళ్ళు తోడే బొక్కెనలకు తొండాలను చర్మంతో తయారు చేస్తారు.
6. నేత పనివాళ్ళు 36వ పేజీ 2, 3 పేరాలు బట్టలు, కలంకారీ దుస్తులు, పట్టు వస్త్రాలు కంబళ్ళు మొదలగునవి తయారు చేస్తారు.

 

III. స్వీయరచన

1. కింది ప్రశ్నలకు ఐదేసి వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

అ) ‘ఆదివాసులు మనందరికీ మార్గదర్శకులు’ – అని ఎట్లా చెప్పగలరు ? రాయండి.
జవాబు.
ఆదివాసులు అడవులే అమ్మ ఒడిగా జీవించేవారు. ప్రకృతిలో రేయింబవళ్ళు కలసిపోయి ఉండేవారు. ప్రకృతి పరిశీలకులు వారు. ఏమి తినాలో ఏమి తినకూడదో పరిశీలించి ఆ జ్ఞానాన్ని మనకు అందించారు. ఈ పరిశీలన కోసం ఎందరో తమ ప్రాణాలను వదిలి ఉంటారు. వారికున్న విజ్ఞానం చాలా గొప్పది. వాళ్ళు నిజంగా వృక్ష శాస్త్రజ్ఞులే! వన మూలికా వైద్యాన్ని వారి నుండే సభ్య ప్రపంచం తెలుసుకుంది. ప్రజలు రోగాల బారిన పడినప్పుడు చెట్ల ఆకుల రసాలతో ఆరోగ్యవంతులను చేయటం వారికి తెలిసినంతగా మనకు తెలీదు. యుద్ధాల్లో గాయపడిన వారికి స్వస్థతచేకూర్చగల శక్తి వారి నాటు వైద్యానికి ఉందంటే ఆశ్చర్యపడనవసరం లేదు. కావున వారు సభ్య సమాజానికి మార్గదర్శకులని చెప్పాలి.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

ఆ) కుమ్మరి గొప్పతనం గురించి మీరు ఏమనుకుంటున్నారో రాయండి.
(లేదా)
నీకు తెలిసిన ఒక వృత్తి గొప్పతనాన్ని తెల్పండి
జవాబు.
కుమ్మరి వేసవి కాలపు చంద్రుడు. చల్లని నీటిని అందించే మట్టి కుండల తయారీలో నేర్పరి. చక్రం త్రిప్పుతూ తయారు చేసిన బంకమట్టిని దానిపై ఉంచి చేతి వేళ్ళతో సున్నితంగా నొక్కుతూ ఆశ్చర్యపడే విధంగా వివిధ రూపాలలో మట్టి వస్తువులను తయారు చేయగల నేర్పరి. ఆయన చేతుల్లో ఇంద్రజాల విద్య ఉందా అనిపిస్తుంది. మనం ఉపయోగించుకునే మట్టి పాత్రల వెనుక నైపుణ్యం కుమ్మరిదే. వేసవిలో పేదవాడి ఫ్రిజ్ నీటి కుండల నుండి అందమైన మట్టి బొమ్మలు తయారు చేయగల నేర్పరి అతడు. ఆయనకు ఆధారభూతమైన వస్తువు ‘సారె’ ఒక్కటే. కుమ్మరి చేసే కుండలు, మట్టిపాత్రలు, దీపపు ప్రమిదలు లేనిదే ఇప్పటికీ మనకు రోజు గడవదంటే, కుమ్మరి గొప్పదనం అర్థమవుతుంది.

ఇ) “రైతులు మన అన్నదాతలు” – సమర్థిస్తూ రాయండి.
(లేదా)
“రైతుకు చేతులెత్తి నమస్కరిస్తాను” అని కవి అనడంలోని ఉద్దేశం ఏమిటి ?
జవాబు.
రైతులు మన అన్నదాతలు. రైతే దేశానికి వెన్నెముక. అతడు పంట పండించకపోతే మనకు ఆహారం ఉండదు. కష్టపడి ఆరుగాలం పంటను సంరక్షించుకుంటూ దాన్నే తన జీవిత సర్వస్వంగా భావించేవాడు రైతు. ఎండకు ఎండి, వానకు తడిసి, చలికి వణికి, సమస్యలతో నలిగి సడలని ధైర్య సాహసములతో పంటలు పండించి అన్నదాత అనిపించుకున్నాడు. ఆయన కష్టం మనకు భుక్తినిస్తుంది. ఒక్కపూట ఆహారం లేకపోతే అల్లాడిపోతాం. పిడికెడు మెతుకుల కోసం పడరాని పాట్లు పడతాం. కోటి విద్యలు కూటికొరకే కదా! మనం తినే అన్నం, కూరగాయలు, పండ్లు ఊరికే రావు కదా! రైతు కష్టించి పని చేస్తేనే మన కడుపులు నిండుతాయి. అందుకే రైతు మన అన్నదాత. అతనికి చేతులెత్తి నమస్కరిస్తానని కవి అన్నాడు.

ఈ) “దేహానికి అవయవాలు ఎంత ముఖ్యమో, సమాజానికి అన్ని వృత్తులవాళ్ళూ అంతే అవసరం” – దీన్ని సమర్థిస్తూ, మీ సొంతమాటల్లో రాయండి.
జవాబు.
దేహానికి అవయవాలు ఎంత ముఖ్యమో, సమాజానికి అన్ని వృత్తుల వాళ్ళూ అంతే అవసరం. ఇది నిజం. ఏ అవయవం లేకపోయినా దేహానికి పరిపూర్ణత ఉండదు. అలాగే ఏ వృత్తిదారుడు లేకపోయినా అది సమాజం అనిపించుకోదు. ఒక వృత్తిని ఆధారం చేసుకొని మరొక వృత్తి నిలబడుతుంది. ప్రతి వృత్తిలోను శ్రమ, నైపుణ్యాలుంటాయి. ప్రతివృత్తి పవిత్రమైందే. ఏ వృత్తినీ చిన్నచూపు చూడకూడదు. ఒక శుభకార్యం జరగాలంటే ఎంతో మంది వృత్తిదారుల ప్రమేయం దానిపై ఉంటుంది. మంగళవాద్యాలు, కుండలు, ప్రమిదలు, ఆభరణాలు, వస్త్రాలు కావాలి. వాటిని తయారు చేసే అన్ని వృత్తులవారి సహకారం కావాలి కదా! ఇలా ఒకరికొకరై ఒకరితో ఒకరు సహకరించుకొంటేనే సమాజం నిలబడుతుంది. మన శరీరంలో కళ్ళు, ముక్కు, నోరు, కాళ్ళు చేతులు వీటిలో ఏది గొప్ప అంటే ఏం చెబుతాం. దేనికదే గొప్ప. అన్ని అవయవాలు కలసి ఉండి పనిచేస్తేనే దేహం, అన్ని వృత్తులవారు కలసి ఉంటేనే సమాజం.

2. కింది ప్రశ్నకు పది వాక్యాల్లో జవాబు రాయండి.

అ) “శ్రమ పునాదిపైనే అభివృద్ధి అనే భవనం నిర్మించబడుతుంది” అని ఎట్లా చెప్పగలరు ? కారణాలు వివరిస్తూ రాయండి. (లేదా) కార్మిక లోకానికి ఈ దేశం ఎంతో ఋణపడి ఉన్నది. సమర్థిస్తూ క్లుప్తంగా రాయండి.
జవాబు.
శ్రమ పునాదిపైనే అభివృద్ధి అనే భవనం నిర్మించబడుతుంది. ఇది వాస్తవం. ‘శ్రమయేవ జయతే’. ‘కృషి ఉంటే మనుషులు ఋషిలవుతారు’ అన్న నానుడులు ఉండనే ఉన్నాయి. శ్రమించటానికి ఎవరూ సిగ్గుపడనవసరం లేదు. సోమరితనం దరిద్రాన్ని తెచ్చిపెడ్తుంది. శ్రమైక జీవన సౌందర్యానికి సమానమైనది లేనేలేదని శ్రీశ్రీ గారి భావన. శ్రమను గౌరవించటం నేర్చుకోవాలి. శ్రమ సంస్కృతిలో జీవించటం నేర్చుకోవాలి.

సమాజం అభివృద్ధి చెందాలంటే సమాజంలో ఉన్న వారందరి కృషి అవసరం. రెండవ ప్రపంచయుద్ధంలో జపాన్ పూర్తిగా సర్వస్వాన్ని కోల్పోయింది. దేశ ప్రజలందరు ఆ దేశ పునర్నిర్మాణంలో భాగస్వాములై శ్రమించి ప్రపంచంలో అత్యున్నత దేశంగా తీర్చిదిద్దారు. కాబట్టి శ్రమ పునాదులపైనే అభివృద్ధి అనే భవనం నిర్మించబడుతుందన్నది యథార్థం. దానికి సమాజంలోని ప్రజలందరూ కులమత వృత్తి భేదం లేకుండా ఒకరికొకరు కలసిమెలసి సహజీవనం చేస్తూ శ్రమించాల్సి ఉంటుంది.

అప్పుడే నిజమైన సమాజపు భవనం నిర్మించబడుతుంది. రైతు నాకెందుకులే అని వ్యవసాయం మానేస్తే, ఒక్కపూట కూడా మనకు తిండి గడవదు. ఇలాగే ఇతర వృత్తుల వాళ్ళు శ్రమ చేయనిదే మనకు రోజు గడవదు. అసలు మన శరీరమే శ్రమను కోరుతుంది. కేవలం తిండితిని కూర్చుంటే, ఆ తిండి అరగక, అనారోగ్యం పాలవుతాము. అందుకే శ్రమలోనే అభివృద్ధి ఉంది.

IV. సృజనాత్మకత/ప్రశంస

1. మీ గ్రామంలోని వృత్తిపనుల వారిని గురించిన ఒకరి వివరాలను సేకరించడానికి ప్రశ్నావళిని తయారు చేయండి.

ఉదా ॥ 1. నమస్కారం! మీ పేరేమిటి ?
జవాబు.
ఉదా : 1. నమస్కారం! మీ పేరేమిటి ?
2. మీరు ఏం చేస్తుంటారు ?
3. మీది కులవృత్తా ? కాదా ?
4. దీనిని ఎవరి దగ్గర నేర్చుకున్నారు ?
5. ఇది మీకు తృప్తినిస్తుందా ?
6. ఈ వృత్తి మీకు భుక్తినిస్తుందా ?
7. మీ వృత్తిలోని ప్రత్యేకత ఏమిటి ?
8. మీ వృత్తిలో మీరు ఏం సాధించారు ?
9. సమాజంలో మీ వృత్తికి మంచి ఆదరణ ఉందా ?
10. ప్రజల అభిమానాన్ని పొందాలంటే మీ వృత్తి పట్ల మీరు ఎలాంటి శ్రద్ధను చూపుతారు ?
11. మీ వృత్తిదారులకు మీరిచ్చే సందేశం ఏమిటి ?

V పదజాల వినియోగం

1. కింది పదాలకు సొంత వాక్యాలు రాయండి.

అ) చేదోడు వాదోడు : పిల్లలు తల్లిదండ్రులకు చేదోడు వాదోడుగా ఉండాలి.
ఆ) చాకచక్యం : చాకచక్యంగా వ్యవహరించటం తెలివిగల వారి లక్షణం.

2. కింది పట్టికలోని ప్రకృతి వికృతులను గుర్తించి వేరుచేసి రాయండి.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు 4

జవాబు.
ప్రకృతి – వికృతి
ఉదా : విద్య – విద్దె
అ) గౌరవం – గారవం
ఆ) ఆహారం – ఓగిర
ఇ) భక్తి – బత్తి
ఈ) రాత్రి – రాతిరి

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

3. కింది వాటికి పర్యాయపదాలు రాయండి.

అ) చెట్టు : ___________, ___________, ___________
జవాబు.
వృక్షము, తరువు, భూరుహము

ఆ) పాదము : ___________, ___________, ___________
జవాబు.
పద్యపాదము, కాలిఅడుగు, చరణము

ఇ) శరీరం : ___________, ___________, ___________
జవాబు.
దేహం, తనువు, కాయం

VI. భాషను గురించి తెలుసుకుందాం.

1. కింది పట్టికలోని వాక్యాలలో క్రియాభేదాలను గుర్తించి రాయండి.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు 5

జవాబు.

వాక్యం అసమాపక క్రియ సమాపక క్రియ
ఉదా : సీత బజారుకు వెళ్ళి, బొమ్మ కొన్నది. వెళ్ళి కొన్నది
1. రాజు పద్యం చదివి, భావం చెప్పాడు. చదివి చెప్పాడు.
2. వాణి బొమ్మ గీసి, రంగులు వేసింది. గీసి వేసింది
3. కావ్య మెట్లు ఎక్కి పైకి వెళ్ళింది. ఎక్కి వెళ్ళింది
4. రంగయ్య వచ్చి, వెళ్ళాడు. వచ్చి వెళ్ళాడు.
5. వాళ్ళు అన్నం తిని నీళ్ళు తాగారు. తిని తాగారు

 

సంక్లిష్ట వాక్యం :

కింది వాక్యాలు చదవండి. కలిపి రాసిన విధానం చూడండి.

ఉదా : గీత బజారుకు వెళ్ళింది. గీత కూరగాయలు కొన్నది.
గీత బజారుకు వెళ్ళి కూరగాయలు కొన్నది.

2. కింది వాక్యాలను కలిపి రాయండి.

అ) విమల వంటచేస్తుంది. విమల పాటలు వింటుంది.
జవాబు.
విమల వంట చేస్తూ పాటలు వింటుంది.

ఆ) అమ్మ నిద్ర లేచింది. అమ్మ ముఖం కడుక్కుంది.
జవాబు.
అమ్మ నిద్ర లేచి ముఖం కడుక్కుంది.

ఇ) రవి ఊరికి వెళ్ళాడు. రవి మామిడి పండ్లు తెచ్చాడు.
జవాబు.
రవి ఊరికి వెళ్ళి మామిడి పండ్లు తెచ్చాడు.
పై వాక్యాలను కలిపి రాసినప్పుడు ఏం జరిగిందో చెప్పండి.
మొదటి వాక్యంలోని సమాపక క్రియ అసమాపక క్రియగా మారింది. కర్త పునరుక్తం కాలేదు.
ఇట్లా రెండు లేక మూడు వాక్యాలు కలిపి రాసేటప్పుడు చివరి వాక్యంలోని సమాపక క్రియ అలాగే ఉంటుంది.
ముందు వాక్యాల్లోని సమాపక క్రియలు, అసమాపక క్రియలుగా మారుతాయి. కర్త పునరుక్తం కాదు. దీనినే, ‘సంక్లిష్ట వాక్యం’ అంటారు.

3. కింది వాక్యాలను సంక్లిష్ట వాక్యాలుగా రాయండి.

అ) రజిత అన్నం తిన్నది. రజిత బడికి వెళ్ళింది.
జవాబు.
రజిత అన్నం తిని బడికి వెళ్ళింది.

ఆ) వాళ్ళు రైలు దిగారు. వాళ్ళు ఆటో ఎక్కారు.
జవాబు.
వాళ్ళు రైలు దిగి ఆటో ఎక్కారు.

ఇ) రామయ్య వ్యవసాయదారుడా ? రామయ్య ఉద్యోగస్తుడా?
జవాబు.
రామయ్య వ్యవసాయదారుడా ? ఉద్యోగస్తుడా? రెండు నామవాచకాలలో ఒకటి లోపించడం.

ఈ) రాజన్న లడ్డూలు తెచ్చాడు. రాజన్న అందరికీ పంచాడు.
జవాబు.
జవాబు. రాజన్న లడ్డూలు తెచ్చి అందరికీ పంచాడు.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

సంయుక్త వాక్యం :

4. కింది వాక్యాలు చదవండి. కలిపి రాయండి.

ఉదా : రైలు వచ్చింది. చుట్టాలు రాలేదు.
రైలు వచ్చింది కానీ చుట్టాలు రాలేదు.

అ) వర్షాలు కురిసాయి. పంటలు బాగా పండాయి.
జవాబు.
వర్షాలు కురిసాయి కాబట్టి పంటలు బాగా పండాయి.

ఆ) అతనికి కనిపించదు. అతడు చదువలేడు.
జవాబు.
అతనికి కనిపించదు కాబట్టి చదువలేడు.

పై వాక్యాలను కలిపి రాసినప్పుడు ఏం జరిగిందో చెప్పండి.
పై వాక్యాలను కలిపి రాసేటప్పుడు క్రియలలో మార్పురాలేదు. వాక్యాలమధ్య కొన్ని అనుసంధాన పదాలు వచ్చాయి. ఇట్లా రెండు వాక్యాలను కలిపి రాసేటప్పుడు క్రియలలో మార్పు లేకుండా మధ్యలో అనుసంధాన పదాలు రాస్తే అవి ‘సంయుక్త వాక్యాలు’ అవుతాయి. అనుసంధాన పదాలు అంటే కావున, కానీ, మరియు, అందువల్ల మొదలైనవి.

సంయుక్తవాక్యంగా మారేటప్పుడు వాక్యాల్లో వచ్చే మరికొన్ని మార్పులు ఎట్లా ఉంటాయో గమనించండి.

అ) వనజ చురుకైనది. వనజ అందమైనది.
వనజ చురుకైనది. అందమైనది. రెండు నామ పదాల్లో ఒకటి లోపించడం.

ఆ) దివ్య అక్క, శైలజ చెల్లెలు.
దివ్య, శైలజ అక్కాచెల్లెళ్ళు – రెండు నామ పదాలు ఒకేచోట చేరి చివర బహువచనం చేరడం.

ఇ) రామయ్య వ్యవసాయదారుడా ? రామయ్య ఉద్యోగస్తుడా ?
రామయ్య వ్యవసాయదారుడా ? ఉద్యోగస్తుడా ? రెండు నామవాచకాలలో ఒకటి లోపించడం.

ఈ) ఆయన డాక్టరా ? ఆయన ప్రొఫెసరా ?
ఆయన డాక్టరా, ప్రొఫెసరా ? – రెండు సర్వనామాలలో ఒకటి లోపించటం.

5. కింది సామాన్య వాక్యాలను సంయుక్త వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.

అ) వారు గొప్పవారు. వారు తెలివైనవారు.
జవాబు.
వారు గొప్పవారు, తెలివైనవారు.

ఆ) సుధ మాట్లాడదు. సుధ చేసి చూపిస్తుంది.
జవాబు.
సుధ మాట్లాడదు, చేసి చూపిస్తుంది.

ఇ) మేము రాము. మేము తేలేము.
జవాబు.
మేము రాము, తేలేము.

భాషా కార్యకలాష్ట్రాలు / ప్రాజెక్టు పని

వివిధ వృత్తి పనులవారు పాడుకొనే పాటలను సేకరించండి. ఒక పాటపై మీ అభిప్రాయం ఆధారంగా నివేదిక రాయండి. ప్రదర్శించండి.

జవాబు.

అ) ప్రాథమిక సమాచారం :
1) ప్రాజెక్టు పని పేరు : వివిధ వృత్తుల వారు పాడుకొనే పాటలు
2) సమాచారాన్ని సేకరించిన విధానం : ఆయా వృత్తి పనుల వారిని కలిసి సేకరించడం

ఆ) నివేదిక :

1. రైతు కూలీల పాట

వానమ్మ వానమ్మ వానమ్మా
ఒక్కసారైనా వచ్చిపోవే వానమ్మా ॥వానమ్మ॥ 2

తెలంగాణ పల్లెలన్నీ ఎండి మండుతున్నాయి
తినటానికి తిండిలేక … ఉండడానికి గుడిసె లేక
తాగేందుకు నీరు లేక … కాపాడే నాథుడు లేక ॥వానమ్మ॥ 2

చెర్లర్లో నీళ్ళూలేవూ … సెలకల్లో నీళ్ళూలేవూ
వాగుల్లో నీళ్ళూలేవూ … వంపుల్లో నీళ్ళూలేవూ
నిన్నే నమ్మిన రైతూ … కళ్ళల్లో నీళ్ళూలేవూ ॥వానమ్మ॥ 2

ఎదిగేటి మిరపసేనూ … ఎండల్లో ఎండిపోయే
సక్కని మొక్కజొన్న ఎక్కెక్కి ఏడ్వబట్టె…
పాలోసుకున్న కంకి … పాలన్నీ ఉడిగిపాయె
నీళ్ళోసుకున్నా నేను … నీళ్ళడలేకపాయే ॥వానమ్మ॥ 2

నల్లానీ గౌడీ బర్రె … తెల్లాని ఎల్లన్నావు
సైదన్నా మేకపోతూ … సక్కని లేగదూడా
కరువంటూ పీనుగెల్లా … కటికోని కమ్ముకునిరి ॥వానమ్మ॥ 2

కొంగునా నీళ్ళూ దెచ్చే … నింగిలో మబ్బులేవీ
చెంగూ చెంగూనా ఎగిరే … చెరువుల్లో చేపాలేవీ
తెల్లనీ కొంగ బావా … కళ్ళల్లో ఊసూలేవీ ॥వానమ్మ॥ 2

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

2. కుమ్మరిపాట
అన్నల్లారా రారండోయ్ … తమ్ముల్లారా చూడండోయ్
కుండలు చేసే కుమ్మరి నేను
కూజాలు చేసే కుమ్మరి నేను
గిర గిర సారెను తిప్పేస్తా
గురుగులు ముంతలు చేసేస్తా
బంకమట్టికే ఆకృతినిస్తూ
మట్టి ముంతలకు సొగసులద్దుతూ
ఇళ్ళలో వాడే మట్టి పాత్రలను
చల్లని నీటి మట్టి కూజాలను
తయారుచేసే కుమ్మరి నేనూ
పెళ్ళిళ్ళకు వాడే కూరాళ్ళను
దీపవళి నాటి దీపపు ప్రమిదలను
చక చక తయారుచేస్తాను
చిటికెలో మీకు ఇస్తాను ॥అన్నల్లారా రారండోయ్॥

ఇ) ముగింపు :
ఇలా వివిధ వృత్తి పని వాళ్ళు తాము పనిచేస్తున్నప్పుడు కలిగే అలసటను పోగొట్టుకోవడానికి, మానసిక ఉ ల్లాసానికి ఇలాంటి పాటలు పాడుకుంటూ పని చేస్తారు. పల్లెటూళ్ళు మన సంస్కృతీ సంప్రదాయాలకు, ప్రాచీన కళలకు పట్టుగొమ్మలు. ఈ కళలను కాపాడుకోవలసిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది.

(లేదా)

మీకు తెలిసిన వృత్తిపనివారిని కలవండి. వారు ఎదుర్కొంటున్న కష్టాలు, సమస్యల గురించి నివేదిక రాయండి.
జవాబు.
అ) ప్రాథమిక సమాచారం :
1) ప్రాజెక్టు పని పేరు : వివిధ వృత్తిపని వారి సమస్యలు
2) సమాచారాన్ని సేకరించిన విధానం : ఆయా వృత్తిపని వారిని కలువడం ద్వారా

ఆ) నివేదిక :
విషయ వివరణ :

మన దేశంలో ఎన్నో రకాల వృత్తుల వాళ్లు ఉన్నారు. యాంత్రీకరణ జరిగిన తర్వాత వారి చేతి వృత్తులకు గిరాకీ తగ్గి చాలామంది వారి కుల వృత్తులు వదిలివేసి వేరే పనులు చేస్తున్నారు. వృత్తినే నమ్ముకొని జీవిస్తున్న వారి బతుకులు దుర్భరంగా ఉన్నాయి. మా ప్రాంతంలో గల చేనేత, కుమ్మరి, మేదర వృత్తి పనుల వారిని కలిసి వారి సాదక బాధకాల గూర్చి నివేదిక తయారుచేశాను.

1. చేనేత వృత్తి
పూర్వకాలం చేనేత వృత్తికి ఎంతో ఆదరణ ఉండేది. మగ్గంపై చేతితో నేసిన చీరలు, ధోవతులకు చాలా గిరాకీ ఉండేది. కానీ మరమగ్గాలు వచ్చిన తర్వాత చేనేత బట్టలకు ఆదరణ తగ్గిపోయింది. కారణం, మరమగ్గం మీద నేసిన దుస్తుల కంటే వీటి నాణ్యత, మన్నిక తక్కువ, ధర ఎక్కువ. ఒక చేనేత కార్మికుడు గుంట మగ్గంపై 10 గం||లు కూర్చుండి నేస్తే అతడి రోజువారీ కూలీ రూ. 150/- లు మాత్రమే ! కేవలం 10 గజాల గుడ్డను మాత్రమే నేయగలడు. 150 రూ॥లు ఈ కాలంలో అతని జీవితావసరాలను ఎంతమాత్రం తీర్చలేవు.
TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు 6
ఇక మరమగ్గాల కార్మికుల జీవితాలేమైన సవ్యంగా ఉన్నాయా అంటే అదీ లేదు. ఒక మరమగ్గం కార్మికుడు రోజుకు 12 గం||లు పనిచేయాలి. ఒక వారం Day shift లో పనిచేస్తే, మరో వారం Night shift లో పనిచేయాలి. ఏక కాలంలో 8 మరమగ్గాలను చూసుకోవాలి. 10 పీకుల గుడ్డకు 30 పైసలు, అంటే సుమారు 1 మీటర్ గుడ్డకు 1 రూపాయి గిట్టుబాటవుతుంది. ఒక్కో మగ్గంపై 40 మీటర్ల గుడ్డ నేయగలడు. అంటే 8 మరమగ్గాలపై 12 గం||లలో 320 మీటర్ల గుడ్డ మాత్రమే నేయగలడు. సగటున వారానికి 6 రోజులు పనిచేస్తే, 320 × 6 = 1920 రూ॥ నెలకు 1920 × 4 = 7680 రూ॥ సంపాదించగలడు. కానీ, శబ్ద కాలుష్యం, నిద్రలేమి, 12 గంటలు నిలబడే పనిచేయడం లాంటి సమస్యల వల్ల నెలకు 6000/- కంటే ఎక్కువగా సంపాదించలేక పోతున్నారు. అది ఇల్లు కిరాయి, పిల్లల చదువు, జీవించడానికి సరిపోక ఎంతోమంది నేతన్నలు ఆత్మహత్యలు చేసుకొంటున్నారు.

2. కుమ్మరి వృత్తి
పూర్వకాలం మూడు పువ్వులు, ఆరు కాయలుగా విలసిల్లిన వీరి వృత్తి యాంత్రీకరణ తర్వాత, అల్యూమినియం, స్టీలు పాత్రలు, వంట ఇళ్ళను ఆక్రమించిన తర్వాత, వెల వెల బోయింది. చేతినిండా పనిలేక పట్టణ ప్రాంతాలకు వలస వెళ్లుతున్నారు.
TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు 7
ఎవరో యోగా సాధకులు, కుండలో నీరు, మట్టి పాత్రల్లో వంటకు ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారు తప్ప, ఎవరూ వీటిని వాడడం లేదు. పెళ్లికి వాడే కూరాటి కుండలు, దీపావళి నాడు వాడే ప్రమిదలు తప్ప, ఇతర మృణ్మయ పాత్రల వాడకం శూన్యం.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

3. మేదర వృత్తి
వీరు వెదురు బొంగును బద్దలుగా చీల్చి, ఆ బద్దలతో గాదెలు, తట్టలు, చేటలు, తడికెలు లాంటివి తయారుచేస్తారు. పూర్వం ప్రతి గ్రామంలో ఈ మేదరవాళ్లు ఉండేవారు. ఒక ఇంటిని రెండు భాగాలుగా వేరు చేయుటకు తడికెలు వాడేవారు. దానికి బదులు ఇప్పుడు కార్డుబోర్డును వాడుతున్నారు.
TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు 8
పెళ్ళిళ్ళలో తడికెల పందిరి వేసేవారు, దాని స్థానంలో ఇప్పుడు టెంట్లు వచ్చాయి. ప్లాస్టిక్ చేటలు, తట్టలు, బుట్టలు వచ్చి వెదురుతో చేసిన చేటలు, తట్టలు, బుట్టల స్థానాన్ని ఆక్రమించాయి. చేయడానికి పనిలేక వీరు పట్టణాలకు వలస వెళుతున్నారు.

ఇ) ముగింపు :
ఈ విధంగా యాంత్రీకరణ, వివిధ చేతి వృత్తుల వారికి పనిలేకుండా చేసింది. వీరి సాదక బాధకాలు, ప్రభుత్వం తెలుసుకొని చేయూత నివ్వాలి. చేతివృత్తుల వారి ఉత్పత్తులకు మార్కెట్లో స్థానం కల్పించి, తగిన ధర ఇప్పించాలి. వీరు చిన్న చిన్న కుటీర పరిశ్రమలు నెలకొల్పుకోవడానికి, తక్కువ వడ్డీకే బ్యాంకులు అప్పులు ఇవ్వాలి.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Important Questions అసామాన్యులు

ప్రశ్న 1.
నేతపనివారల కళా నైపుణ్యాన్ని వివరించండి.
జవాబు.
బట్టలను తయారు చేసేవారు నేతపనివారు. మన శరీరాన్ని కప్పుకోవటానికి బట్టలు కావాలి. మగ్గం ద్వారా బట్టలను తయారుచేసి అందించే నేతపనివారి నైపుణ్యం చాలా గొప్పది. బట్టలు నేయడానికి వాడే మగ్గం శాస్త్ర సాంకేతిక పరిజ్ఞానంతో కూడినది. నేతపనివారు అగ్గిపెట్టెలో పట్టేంత చీరలను తయారు చేస్తారంటే ఆశ్చర్యంగా ఉంటుంది. అది ఒక సుదీర్ఘ ప్రక్రియ. దూది నుండి సన్నని దారాన్ని తీయటం, దాన్ని పడుగు పేకలలో అమర్చటం, మగ్గంపై వస్త్రాలను తయారుచేయటం నేత పనివారలు ఎంతో నైపుణ్యంతో చేస్తారు. గొర్రెల బొచ్చును కత్తిరించి ఉన్నిదారం వడికి కంబళ్ళను చేస్తారు. పట్టువస్త్రాల తయారీ వీరి నైపుణ్యానికి ఒక మచ్చుతునక.

ప్రశ్న 2.
క్షురకుల సేవలు మరువలేనివి. సమర్థించండి.
(లేదా)
సమాజంలో వృత్తి చాలా గొప్పది. మీకు తెలిసిన ఒక వృత్తిని గురించి ఐదు వాక్యాలు రాయండి.
జవాబు.
క్షురకుల సేవలు మరువరానివి. ప్రజల ఆరోగ్యాన్ని రక్షించటంలో వీరి పాత్ర అనిర్వచనీయమైనది. కత్తి, కత్తెరలతో వారు చూపే పనితనం ఎంతో నైపుణ్యంతో కూడినది. వీరికి తెలిసిన మరొక విద్య దేశీయమైన వైద్యం. చెట్ల వేళ్ళతో, ఆకులతో, చేపలతో చేసే మందుల పట్ల వీరికి మంచి అవగాహన ఉంది. తైలంతో శరీర మర్దన వీరి నైపుణ్యానికి నిదర్శనం. స్త్రీలకు క్షురకస్త్రీలే పూర్వం ప్రసవం చేసేవారట. వీరి సేవలన్నీ ఆరోగ్యకరమైనవి. సమాజానికి వీరి సేవలు అత్యవసరం.

ప్రశ్న 3.
“అన్నమయములైనవన్నీ జీవమ్ములు” అని కవి అనడంలోని ఉద్దేశమేమి?
జవాబు.
సకల ప్రాణులు అన్నం తినే జీవిస్తాయి. ఆ అన్నమే లేకపోతే ప్రాణికోటి లేదు. ఇంత ప్రాధాన్యం ఉన్న ఆహార నియమాల గురించి ఆదివాసులకు మొదటనే తెలుసు. అన్నం అందరికీ అవసరం అని కవి చెప్పాడని భావం.

ప్రశ్న 4.
గ్రామాలు స్వయం సమృద్ధిగా ఉండాలంటే ఏం చేయాలి ?
జవాబు.
గ్రామాలు స్వయం సమృద్ధిగా ఉండాలంటే గ్రామంలోని ప్రజలందరి సమిష్టి కృషి ఎంతో అవసరం. ఒకప్పుడు
గ్రామాలు స్వయం సమృద్ధిగా వెలిగాయి. ప్రజా జీవనానికి అవసరమైన వస్తువులను అన్ని వృత్తులవారు కలసి మెలసి తయారు చేసుకునేవారు. ఒకరి అవసరాలకు మరొకరు చేదోడు వాదోడుగా నిలిచేవారు. కులాల కుమ్ములాటలు ఉండేవి కావు. అందరూ అక్కా, బావా, మావా, అత్తా… అని నోరారా పిలుచుకుంటూ ఆత్మీయతతో జీవించేవారు.

మానవత్వాన్ని చాటిన మధుర జీవనం వారిది. కలసి ఉండటం, ఒకరిపై ఒకరు ఆధారపడటం, ఒకరికొకరు సహకరించుకోవటం మన సంస్కృతిలో గొప్పతనం. వీటిని అలవరచుకొని పాటిస్తే గ్రామాలు స్వయం సమృద్ధిగా ఉంటాయనటంలో ఎటువంటి సందేహం అక్కరలేదు. సమాజంలోని వారు ఒకరినొకరు సహకరించుకోకుండా ఎవరికి వారే యమునా తీరే అన్నట్లుగా ఉంటే గ్రామాలు స్వయం సమృద్ధిని సాధించలేవు.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

ప్రశ్న 5.
అసామాన్యులు వ్యాసం రాయటంలో ఉద్దేశమేమిటి ? చర్చించండి.
జవాబు.
భారతీయ సంస్కృతి సంప్రదాయాలు, జీవన విధానం వృత్తి జీవనంపై ఆధారపడి ఉంది. మన సమాజంలోని రహస్యమిదే. పనిని విభాగించటం. మన సమాజం నేర్చుకున్న ఈ చేతివృత్తులు అందరికి సామాజిక స్థాయిని అందిస్తున్నాయి. ఉదాహరణకు ఒక వివాహం జరగాలనుకోండి దానికి కావలసిన వస్తు సామగ్రి ఒక్కరే తయారు చేయటం అసాధ్యం. ధాన్యం ఒకరు, పప్పు ఉప్పులు ఒకరు, కుండలు ఒకరు, తాళిబొట్టు ఒకరు, వస్త్రాలు ఒకరు, పాలు మిగిలిన ఆహార పదార్థాలు ఇంకొకరు. ఇలా సమాజంలోని వారు ఒక్కొక్కరు ఒక్కొక్క వస్తువును లేక పదార్థాన్ని తయారుచేసి సిద్ధంగా ఉంచితేనే కదా, వివాహం జరిగేది.

భారతదేశంలోని ప్రజల మధ్య ఉండే సహకారం సమన్వయాలకు ఒక నిదర్శనం వృత్తులు అని చెప్పేందుకు ఈ వ్యాసాన్ని రచించారు. బ్రాహ్మణుడు లేకపోయినా. కుమ్మరి లేకపోయినా పెళ్ళితంతు జరగటం కష్టమే! సమసమాజ నిర్మాణం ధ్యేయంగా కులవృత్తులు ఏర్పడ్డాయి. కాని ఇప్పుడు నిరాదరణకు గురై వ్యక్తులకు జీవన భృతిని కల్పించలేకపోతున్నాయి. దీనికి ప్రధాన కారణం సాంకేతిక పరిజ్ఞానం.

ప్రశ్న 6.
రజకుల కాయకష్టం మనకు ఆరోగ్యాన్నందిస్తుంది. సమర్థించండి.
జవాబు.
భారతీయ సమాజంలో చేతివృత్తులకు ఒక విశిష్టత ఉంది. “కులవృత్తికి సాటిరాదు గువ్వల చెన్నా” అన్నమాటలు మన సమాజానికి ప్రతినిధిగా వచ్చినవే! రజకుల కాయకష్టం నిజంగా మనకు ఆరోగ్యాన్ని అందిస్తుంది. బట్టల మురికిని శుభ్రం చేయటం ద్వారా మనకు వారు ఆరోగ్యాన్ని అందిస్తున్నారు. బట్టలను శుభ్రంగా ఉతికి ఆరేయటంతో వాటికి అంటుకున్న మురికితోపాటు చాలా క్రిములు నశిస్తాయి. అలా ఉతికిన బట్టలకు గంజిపెట్టి చలువ చేసి, ఇస్త్రీ చేయటంతో శుభ్రమైన బట్టలుగా అవి తయారవుతాయి.

ఇస్త్రీతో మిగిలిన క్రిములు కూడా నశిస్తాయి. శుభాశుభ కార్యాలు వీరి ప్రమేయం లేకుండా జరుగవు. ఇంట్లో జరిగే కార్యక్రమాలన్నింటిలో చేతివృత్తుల వారి ప్రమేయమే ఎక్కువ. అందునా రజకుల ప్రమేయం మరీ ఎక్కువ. శుభకార్యక్రమాల శుభవార్తలను బంధువులకు తెలియజేయటం దగ్గర నుండి ఆ సమయంలో ఇళ్ళను, గుమ్మాలను మామిడి తోరణాలతో అలంకరించే బాధ్యతను వీరు చక్కగా నిర్వహిస్తారు. ఇవన్నీ మనకు ఆరోగ్యాన్ని అందించే కార్యక్రమాలే! కనుక రజకుల కాయకష్టం మనకు ఆరోగ్యాన్ని, సౌభాగ్యాన్ని ఇస్తుందనటంలో అతిశయోక్తి లేదు.

పర్యాయపదాలు

  • ఆకాశము = నింగి, గగనము
  • సొమ్ములు = డబ్బు, సంపద
  • హలము = నాగలి, సీరమ
  • కర్షకుడు = రైతు, హాలికుడు
  • పశువులు = జంతువులు, పసరములు
  • విప్లవం = ఉద్యమము, మేలుకొలువు

నానార్థాలు

  • కాలము = సమయము, మరణము
  • చేవ = సారము, ధైర్యము
  • పాడి = ధర్మము, న్యాయము, క్షీర సంపద (పెరుగు, పాలు, నెయ్యి మొదలైనవి)
  • శక్తి = బలము, పార్వతి
  • అర్థము = శబ్దార్థము, ప్రయోజనం

ప్రకృతి – వికృతులు

  • ప్రకృతి – వికృతి
  • ఆశ్చర్యము – అచ్చెరువు
  • శక్తి – సత్తి
  • ఆకాశము – ఆకసము
  • త్యాగము – చాగము
  • అటవి – అడవి
  • విజ్ఞానము – విన్నాణము
  • కష్టము – కస్తి
  • ధర్మము – దమ్మము
  • స్త్రీ – ఇంతి

వ్యుత్పత్త్యర్థాలు

  • గురువ = అజ్ఞానమనే అంధకారాన్ని తొలగించేవాడు (ఉపాధ్యాయుడు)
  • హాలికుడు = హలముతో నేలను దున్నువాడు (రైతు)
  • పక్షి = పక్షములు కలది
  • పౌరుడు = పురంలో నివసించువాడు

సంధులు

  • దేశాభివృద్ధి = దేశ + అభివృద్ధి – సవర్ణదీర్ఘసంధి
  • సూత్రము : అ, ఇ, ఉ, ఋలకు సవర్ణాలైన అచ్చులు పరమైనపుడు వాని దీర్ఘాలు ఏకాదేశమౌతాయి.
  • సున్నితమైన = సున్నితము + ఐన – ఉత్వసంధి
  • అద్భుతమైన = అద్భుతము + ఐన – ఉత్వసంధి
  • సూత్రము : ఉత్తునకు అచ్చు పరమైనపుడు సంధి అవుతుంది.
  • ప్రత్యక్షము = ప్రతి + అక్షము – యణాదేశసంధి
  • అత్యంతము = అతి + అంతము – యణాదేశసంధి
  • సూత్రము : ఇ, ఉ, ఋ లకు అసవర్ణాచ్చులు పరమైనపుడు క్రమంగా యవరలు వచ్చును.

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు

సమాసములు

  • వ్యర్థ పదార్థం = వ్యర్థమైన పదార్థం – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయము
  • మహా పురుషుడు = గొప్పవాడైన పురుషుడు – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయము
  • మధుర జీవనము = మధురమైన జీవనము – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయము
  • తోడు నీడ = తోడుయును నీడయును – ద్వంద్వ సమాసం
  • రేయింబవలు = రేయియును పవలును – ద్వంద్వ సమాసం
  • బండి చక్రము = బండి యొక్క చక్రము – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
  • జంతువుల మనసు = జంతువుల యొక్క మనసు – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
  • కళా దృష్టి = కళ యొక్క దృష్టి – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
  • మూడు తరాలు = మూడు అను సంఖ్యగల తరాలు – ద్విగు సమాసం
  • నవగ్రహాలు = తొమ్మిది అను సంఖ్యగల గ్రహాలు – ద్విగు సమాసం
  • మృదుమధురము = మృదువైనది మధురమైనది – విశేషణ ఉభయపద కర్మధారయ సమాసం
  • శీతోష్ణము = శీతలమైనది ఉష్ణమైనది – విశేషణ ఉభయపద కర్మధారయ సమాసం

పాఠం ఉద్దేశం

అన్ని వృత్తుల సమిష్టి సహకారంతో సమాజం కొనసాగుతుంది. వృత్తులు సమాజ సేవలో తమవంతు పాత్రను పోషిస్తాయి. దేశాభివృద్ధికి మూలస్తంభాలుగా నిలిచినవి వృత్తులే! అయినా వాటికి ఆదరణ కరువైంది. వివిధ వృత్తుల వారిపట్ల గౌరవాన్ని, శ్రమ విలువలను పెంపొందించడమే ఈ పాఠం ఉద్దేశం.

పాఠ్యభాగ వివరాలు

ప్రశ్న.
‘వ్యాస ప్రక్రియను పరిచయం చేయండి.
జవాబు.
ఈ పాఠం వ్యాసప్రక్రియకు చెందినది. వృత్తులు వ్యక్తి గౌరవానికి, సమాజాభివృద్ధికి ఎట్లా తోడ్పడుతాయో వివరిస్తూ, శ్రమ సౌందర్యాన్ని తెలియజేసే వ్యాసమిది.

ప్రవేశిక

శ్రమ జీవన సౌందర్యాన్ని వర్ణించడం ఎవరితరం ? ఒక్కొక్క వృత్తి ఒక్కొక్క ప్రత్యేకతను సంతరించుకుంది. అయినా అన్ని వృత్తుల సమిష్టి జీవనమే సమాజం. ఎవరి వృత్తి ధర్మాన్ని వారు నిబద్ధతతో నిర్వహిస్తే సమాజం సుసంపన్నం అవుతుంది. ప్రతి వృత్తి గౌరవప్రదమైనదే! అన్ని వృత్తుల మేలు కలయికతోనే వసుధైక కుటుంబ భావన పెరుగుతుంది. కొన్ని వృత్తుల విశేషాలను తెలుసుకుందాం!

కఠిన పదాలకు అర్ధాలు

  • దృష్టి = చూపు
  • ప్రతిభ = నేరు
  • పరిశీలన = నిశితమైన గమనింపు
  • మార్గం = దారి / త్రోవ
  • అద్భుతం = గొప్పది.
  • ఆపాదమస్తకం = కాలిగోటి నుండి తల వరకు
  • సొమ్ములు = ధనము / పశువులు
  • ఆకృతి = రూపం
  • ఔదార్యము = ఉదారగుణం
  • క్షుధ = ఆకలి
  • ఇక్కట్లు = కష్టాలు
  • కృషీవలుడు = రైతు
  • చిచ్చు = అగ్ని
  • హలము = నాగలి
  • గొంగడి = కంబళి, రగ్గు
  • ఆవిష్కరణ = కనిపెట్టుట
  • తోవ = మార్గము
  • అమాంతం = ఒక్కసారిగా
  • గురుగుల = ఆడపిల్లలు చిన్న వయస్సులో ఆడుకొనే బొమ్మలు (వంటసామగ్రితో ఉన్నవి)
  • గిరాకీ = ఎక్కువగా కావలసినవి, ప్రియమైనవి, బాగా కావలసినవి (డిమాండ్)
  • సెగ = వేడి బాగా తగులుట, దగ్గరగా వేడి ఉండుట
  • తొలి = మొదటి, రంధ్రం
  • వెల = రేటు
  • వక్కాణించు = గట్టిగా చెప్పు
  • కాటికి = కాడు + కి = శ్మశానానికి
  • బొక్కెన = బక్కెట్టు
  • బాయి = బావి
  • క్షురము = కత్తి
  • క్షురకుడు = మంగలి
  • శరీరమర్దనం = మసాజ్ లేదా మాలిష్

నేనివి చేయగలనా ?

TS 8th Class Telugu 4th Lesson Questions and Answers Telangana అసామాన్యులు 9

TS 8th Class English Guide Study Material Telangana State Pdf

Telangana SCERT Class 8 English Solutions – TS 8th Class English Guide Study Material Telangana

Telangana SCERT 8th Class English Solutions Unit 1 Family

8th Class English Guide Pdf Telangana Unit 2 Social Issues

Telangana 8th Class English Workbook Answers Unit 3 Humanity

Telangana SCERT Class 8 English Solutions Unit 4 Science and Technology

TS 8th Class English Study Material Unit 5 Education and Career

8th Class English Guide Pdf TS Unit 6 Art and Culture

8th Class English Guide Telangana State Unit 7 Women Empowerment

8th Class English Textbook Pdf with Answers Telangana Unit 8 Gratitude

TS 8th Class English Guide Study Material Telangana State Pdf

TS 8th Class Study Material

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

Telangana SCERT TS 8th Class Telugu Guide Pdf Download 10th Lesson సింగరేణి Textbook Questions and Answers.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

బొమ్మను చూడండి ఆలోచించి చెప్పండి
TS-8th-Class-Telugu-Guide-10th-Lesson-సింగరేణి-1

ప్రశ్న 1.
చిత్రంలో కనపడుతున్నవాళ్ళు ఏం పనులు చేస్తున్నారు ?
జవాబు.
చిత్రంలో కనపడుతున్నవాళ్ళు బొగ్గు గనుల నుండి బొగ్గును బయటకు తెస్తున్నారు.

ప్రశ్న 2.
చిత్రంలో ఏయే వస్తువులు కనపడుతున్నాయి ?
జవాబు.
చిత్రంలో బ్యాటరీలైట్లు, బొగ్గుతో నిండిన గంపలు, తలలకు హెల్మెట్లు కన్పిస్తున్నాయి.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

ప్రశ్న 3.
చిత్రం దేనికి సంబంధించిందని మీరు అనుకొంటున్నారు ?
జవాబు.
ఈ చిత్రం బొగ్గు గనులకు సంబంధించిందని అనుకుంటున్నాను.

ప్రశ్న 4.
తెలంగాణలో బొగ్గు గనులు ఏ ఏ జిల్లాలలో ఉన్నాయి ?
జవాబు.
తెలంగాణలో కరీంనగర్, వరంగల్లు, ఖమ్మం జిల్లాలలో బొగ్గు గనులున్నాయి.

ప్రశ్న 5.
నేలబొగ్గు వల్ల ఉపయోగాలేవి ?
జవాబు.
నేలబొగ్గు పరిశ్రమలకు ఇంధనంగా, విద్యుత్ ఉత్పత్తికి, రోడ్లు వేయటానికి తారుగా, ప్లాస్టిక్ను తయారు చేయటానికి, తలకు రాసే సువాసన నూనెలను తయారు చేయటానికి, బట్టలకు వేసే అద్దకాల రంగులను తయారుచేయటానికి ఉపయోగపడుతుంది.

ఆలోచించండి – చెప్పండి

1. “శ్రమజీవే జగతికి మూలం … చెమటోడ్చక జరుగదు కాలం’ అన్న వాక్యాన్ని ఏవిధంగా అర్థం చేసుకున్నారు?
జవాబు.
మానవ జీవితం సుఖమయం కావాలంటే అందరి అవసరాలు తీరాలి. అందరి అవసరాలు తీరాలంటే జాతీయోత్పత్తులు పెరగాలి. జాతీయోత్పత్తులు పెరగాలంటే అందరూ కష్టపడి పని చేయాలి. అందుకే శ్రమజీవే జగతికి మూలం అని అర్థం చేసుకున్నాం.

2. ఈ నేల బొగ్గును ‘నల్ల బంగారం’ అని ఎందుకంటారు ?
జవాబు.
బంగారం ఎన్ని రకాలుగా ఉపయోగపడుతూ మన విలువను పెంచుతుందో అన్నివిధాలుగా బొగ్గుకూడా ఉపయోగపడుతున్నది. కావున బొగ్గును బంగారంతో పోల్చి ‘నల్ల బంగారం’ అని అంటున్నాం.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

3. ‘సహజ సంపదను వినియోగించుకొనే విజ్ఞానం పైననే మానవ నాగరికత నిర్మించబడుతున్నది’ చర్చించండి.
జవాబు.
ఒకదేశం తనకున్న సహజవనరులను ఎంత విరివిగా ఉపయోగించుకుంటే అంత అభివృద్ధిని సాధిస్తుంది. ఉదాహరణకు ప్రకృతి ప్రసాదించిన సహజ సంపద బొగ్గు. దానిని పలు పరిశ్రమలు పలురకాలుగా వాడుకుంటున్నాయి. అలాగే అటవీ సంపద, జల సంపద వీటిని పూర్తి వినియోగంలోనికి తేవటం ద్వారా సామాజిక ఎదుగుదలకు అవకాశాలుంటాయి.

4. ఈ ‘దేశంలో మరే ఇతర బొగ్గు సంస్థకు లేని ప్రత్యేకత సింగరేణి గనులకు ఉన్నది’ ఎందుకో చర్చించండి.
జవాబు.
సింగరేణి గనుల్లో అపారంగా, తరిగిపోనన్ని బొగ్గు నిల్వలు ఉన్నాయి. ఈ గనుల్లోని బొగ్గు నాణ్యమైంది. ఇవి తెలంగాణా గ్రామీణ ప్రజలకు ఉపాధి కల్పిస్తూ, సామాజిక, ఆర్థిక స్థితులను మెరుగుపరిచాయి.

5.”బొగ్గు ఉత్పత్తిలో కార్మికుడే అత్యంత కీలకమైన పనిముట్టు” అని ఎందుకన్నారు?
జవాబు.
సింగరేణి బొగ్గు ఉత్పత్తిలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించేది కార్మికులే! వారందరూ తెలంగాణ గ్రామీణ ప్రాంత వాసులు. గనులలోకి వెళ్ళి బొగ్గును త్రవ్వి పోగుచేసి తట్టల్లో ఎత్తి వెలుపలికి పంపిస్తారు. ఆ నైపుణ్యం గని కార్మికులకే ఉంటుంది. అందుకే బొగ్గు ఉత్పత్తిలో కార్మికుడే అత్యంత కీలకమైన పనిముట్టు అని అన్నారు.

6. ‘గడియారం ముండ్లవలె పనిచేస్తున్న కార్మికులు’ అన్న వాక్యాన్ని మీరెట్లా అర్థం చేసుకున్నారు?
జవాబు.
శ్రమకు ప్రతినిధిగా గడియారం ముల్లును సూచిస్తాం. అట్లాగే బొగ్గుగనిలో పనిచేసే కార్మికులు కోడికూత కంటే ముందే లేచి గనులలోకి వెళ్ళేవారు వెళ్తుంటారు, వచ్చేవారు వస్తుంటారు. ఇలా గడియారం ముల్లులు తిరిగినట్లు కార్మికులు కూడా విరామం లేకుండా మూడు షిఫ్టుల్లో పనిచేస్తూనే ఉంటారని అర్థమయింది.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

7. ప్రమాదాల అంచున నిలబడి పని చేయటం అంటే ఏమిటి?
జవాబు.
ప్రమాదాల అంచున నిలబడి పనిచేయట మంటే గనిలోకి వెళ్ళిన కార్మికులకు ఎపుడు ఏవిధంగా ప్రమాదం ఏర్పడుతుందో తెలియదు. గనులు విరిగిపడి, గనులలోకి నీరువచ్చి, గాలి వెలుతురులు లేక ఊపిరితిత్తుల సమస్యలు తరచు వారి ఆరోగ్యాన్ని పాడుచేస్తుంటాయి. అందుకే వారు ప్రమాదాల అంచున పనిచేసే కార్మికులని అర్థమౌతుంది. ఏ ప్రమాదం ఎక్కడ పొంచి వున్నదో చెప్పలేని పరిస్థితి..

ఇవి చేయండి

I. విని, అర్థం చేసుకొని, ఆలోచించి మాట్లాడడం

1. సింగరేణి కార్మికులు కాయకష్టం చేసి బొగ్గు తీస్తున్నారు కదా! కార్మికుల జీవితాల గురించి మీకేం అర్థమయిందో చెప్పండి.
జవాబు.
తెలంగాణ ప్రాంతంలోని సింగరేణి బొగ్గు గనులు దేశంలోనే ప్రసిద్ధి వహించినవి. దానికి కారకులు సింగరేణి గనులలో పనిచేసే గని కార్మికులే! ఆ కార్మికులందరూ తెలంగాణ గ్రామీణ ప్రాంతంలోని పేద ప్రజలే! వారి సామాజిక ఆర్థిక స్థితిగతులు సింగరేణికి ఊపిరులయ్యాయి. బ్రతుకు భారాన్ని మోయటానికి కష్టం చేయక తప్పిందికాదు. ప్రారంభంలో వారి శ్రమకు తగిన ఫలితం కూడా వచ్చేది కాదు.

తరువాత కార్మిక సంఘాల చైతన్యంతో తగిన కూలీ రెట్లతో వారి జీవితాలు కొంతలో కొంత మెరుగు పడ్డాయి. బొగ్గు గనుల్లో పనిచేయట మంటే ప్రాణాలకు ముప్పు తెచ్చుకోవటమే! ఏ బతుకుదెరువు లేకపోతే ఈ పనిలో చేరేవారు. కార్మికులు రాత్రి పగలు అను భేదం లేకుండా కష్టపడి పనిచేస్తుంటారు. గడియారంలో ముల్లు విరామం లేకుండా ఎట్లా తిరుగుతుందో సింగరేణి కార్మికులు కూడా నిరంతరం కృషికి ప్రతినిధులని అర్థమౌతుంది.

II. ధారాళంగా చదువడం అర్థం చేసుకొని ప్రతిస్పందించడం చదువడం-అర్థం

1. కింది గేయాన్ని చదువండి. ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయండి.

ఇష్టదేవతకు దండం పెట్టి
గనిలోనికి నువు అడుగుబెట్టి
బళ్ళున బొగ్గు కూలుత ఉంటే
ప్రాణాలకు వెనుకాడక నువ్వు
రక్తమాంసాలు చెమటగ మార్చి
టబ్బుల్లోన బొగ్గు నింపుతవ్
జాతికి వెలుగులు అందిస్తుంటవు
“నల్లసూర్యుని”వై వెలుగొందుతవు.

ప్రశ్నలు :

అ. గేయం ఎవరిని గురించి తెలుపుతుంది?
జవాబు.
ఈ గేయం బొగ్గు కార్మికుని గురించి తెలుపుతుంది.

ఆ. ఇష్టదేవతకు ఎందుకు దండం పెడతారు ?
జవాబు.
ఇష్టదేవతకు తమకు కష్టం రానీయవద్దని దండం పెడతారు.

ఇ. కార్మికుడిని ‘నల్లసూర్యుడు’ అని ఎందుకన్నారు?
జవాబు.
సూర్యుడు లోకాలకు వెలుగులను పంచినట్లు, నల్లసూర్యునిగా పిలువబడుతున్న గని కార్మికుడు ప్రపంచానికి కరెంటు కాంతిని అందిస్తున్నాడు. అందుకే బొగ్గుగని కార్మికుడిని నల్లసూర్యుడని అన్నారు.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

ఈ. జాతికి వెలుగు అందించడమంటే ఏమిటి?
జవాబు.
జాతికి వెలుగు అందించట మంటే జాతి పురోభివృద్ధికి పాటుపడటమని అర్థం.

ఉ. తెలంగాణలో బొగ్గుగనులు ఎక్కడున్నాయి?
జవాబు.
తెలంగాణలోని ఖమ్మం జిల్లా ఇల్లందులోను, అదిలాబాద్ జిల్లా తాండూరులోను, కరీంనగర్ జిల్లా గోదావరిఖనిలోను, తెలంగాణలోని గోదావరి నదీ పరీవాహక ప్రాంతంలో బొగ్గుగనులు విస్తరించి ఉన్నాయి.

2. కింది పేరా చదువండి. అయిదు ప్రశ్నలను తయారు చేయండి.

తెలంగాణ బట్టల అద్దకం విషయంలో అనాదిగా ప్రాముఖ్యత వహించిన ప్రదేశం. ఒకప్పుడు ఆ పరిశ్రమ ఉన్నతదశలో ఉండేది. కాని దేశంలో వచ్చిన ఆర్థిక చిక్కులు ఈ పరిశ్రమను కష్టనష్టాలకు గురిచేశాయి. విదేశాలలో యంత్రాలపై తయారైన బట్టలకు అలవాటుపడిన ఈ నాటి వారికి మన చేతి పనుల వలన తయారయ్యే సుందర వస్త్రాల గురించి నేటికైనా కనువిప్పు కలిగింది.

అ. ఈ పేరా మనకు దేనిని గురించి వివరిస్తుంది?
ఆ. ఒకప్పుడు తెలంగాణ దేనికి ప్రాముఖ్యత వహించిన ప్రదేశం?
ఇ. ఒకప్పుడు ఏ కుటీర పరిశ్రమ తెలంగాణలో ఉన్నతస్థితిలో ఉండేది?
ఈ. బట్టల అద్దకం పరిశ్రమ ఎందుకు కష్టనష్టాలకు గురి అయింది?
ఉ. విదేశాలలోని యంత్రాలపై ఎట్లాంటి వస్తువులు తయారయ్యేవి?
ఊ. చేతి పనులపై తయారయ్యే వస్తువులు ఎలా ఉంటాయి?
ఎ. నేటికి ప్రజలలో ఏ విషయంలో కనువిప్పు కలిగింది?

III. స్వీయరచన:

1. కింది ప్రశ్నలకు ఐదేసి వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

అ. సహజ సంపదలను వినియోగించుకునే విజ్ఞానం పైన మానవ నాగరికత నిర్మించబడుతుందని ఎట్లా చెప్పగలవు?
జవాబు.
ఒక దేశం తనకున్న సహజ వనరులను చక్కగా వినియోగించుకుంటేనే మంచి అభివృద్ధిని సాధించగలుగుతుంది. ప్రపంచదేశాలన్నీ పారిశ్రామికంగా ముందంజలో ఉన్నాయి. భారతదేశం కూడా వాటితో పోటీ పడాలంటే పారిశ్రామిక అభివృద్ధిని సాధించాలంటే సహజ సంపదలను వినియోగించుకోక తప్పదు. అప్పుడే నిజమైన మానవ నాగరికత నిర్మించబడుతుంది. ఉదాహరణకు జలవనరులను, ఖనిజ సంపదను ఉపయోగించుకోవటం ద్వారా మనం దేశాభివృద్ధిని చేసుకోగలిగాం. అట్లాగే పలు పరిశ్రమలకు, విద్యుదుత్పత్తికి, రంగుల తయారీకి, రోడ్లకు మూలమైన నేలబొగ్గును ఒక సహజవనరుగా ఉపయోగించటం వలన అభివృద్ధికి రాచబాటలు వేసుకోగలమని చెప్పగలను.

ఆ. “బుక్కెడు బువ్వకోసం బతుకు పోరాటానికి సిద్ధమైనారు” దీనిని మీరెట్లా అర్థం చేసుకున్నారో తెల్పండి.
జవాబు.
తెలంగాణా పోరాటగడ్డ. వారు జీవితంలో తిండికి గుడ్డకు, స్వాతంత్ర్యానికి పోరాటం అనాదిగా సాగిస్తూనే ఉన్నారు. శ్రమలేకుండా సుఖం లేదన్నది వారి సిద్ధాంతం. శ్రమజీవే జగతికి మూలం. చెమటోడ్చక జరుగదు కాలం. అందుకే శ్రమజీవన సౌందర్యానికి సమానమైనది లేనే లేదని శ్రీశ్రీ అని ఉంటారు. తెలంగాణ గ్రామీణులు మిక్కిలి పేదవారు. నీటికి కటకట పడుతున్న ప్రాంతమది. నీటి సదుపాయం లేకపోవటం వలన వర్షం మీద ఆధారపడి పంటలు పండిస్తారు. వర్షం పడకపోతే క్షామం తప్పనిసరి. అందుకే ‘బుక్కెడు బువ్వకోసం బతుకు పోరాటానికి సిద్దమై ప్రమాదం పొంచి ఉన్నా బొగ్గు గనులలో పనిచేయుటకు సిద్ధమయ్యారు. బొగ్గుగనులు వారికి జీవన భృతినిస్తున్నాయి.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

ఇ. పగలు, రేయి తేడా లేకుండా గడియారం ముండ్లవలె పని చేయటం అంటే ఏమిటి ? కార్మికుల పనితో అన్వయించి రాయండి.
జవాబు.
సింగరేణి కార్మికులు పగలు రేయి తేడా లేకుండా గడియారం ముండ్లవలే పనిచేస్తుంటారు. కోడి కూతకు ముందే లేచి తయారై గనిలోకి పోయేవారు కొందరైతే, పగలు మూడు గంటలకు గనులలోకి పోయేవారు మరికొందరు. అర్ధరాత్రి పనికి పోయేవారు ఇంకొందరు. ఇట్లా ప్రొద్దున నుండి అర్ధరాత్రి వరకు మూడు షిఫ్టుల్లో గనుల్లో పని చేస్తూనే ఉంటారు. ఇలా గడియారం ముళ్ళు విసుగు విరామం లేకుండా ఎట్లా పనిచేస్తాయో అట్లానే సింగరేణి కార్మికులు కూడా పనిచేస్తున్నారని తెలుస్తుంది.

ఈ. డాక్టర్ కింగ్ పరిశోధనల వల్ల కల్గిన మేలు ఏమిటి?
జవాబు.
సింగరేణి గనుల విశిష్టతలను లోకానికి తెలియజేసిన వాడు డాక్టర్ కింగ్. ఆయన పరిశోధనల వలన దేశంలోని ఏ ఇతర బొగ్గు గనులకు లేని విశిష్టత వీటికి వచ్చింది. 1841లో ఖమ్మం జిల్లా ఇల్లందు గ్రామానికి చెందిన కొందరు గ్రామస్థులు భూమిని త్రవ్వుతుండగా బొగ్గు విషయం లోకానికి తెలిసింది. ఈ సంఘటన ఆధారంతో 1871లో డాక్టర్ కింగ్ ఇల్లందు గ్రామ పరిసరాలలో శ్రేష్టమైన బొగ్గు ఉన్నదని తన పరిశోధనలో గుర్తించాడు. ఈ బొగ్గు భూమి లోపల ఆరు పొరల్లో నిక్షిప్తమై ఉన్నదని కనుగొన్నాడు. గనిలోని క్రింది బొగ్గుపొరకు ‘కింగ్ సీమ్’ అని, పై బొగ్గు పొరకు ‘క్వీన్ సీమ్’ అని పేరు పెట్టారు. కింగ్ పరిశోధనల వలన వేలాది కార్మికులకు ఉపాధి, ప్రకృతి వనరులను ఉపయోగించుకోగలిగిన అవకాశం మనకు లభించింది.

ఉ. బొగ్గు గనులలో కార్మికులను ఎలా ఎంపిక చేసేవారు?
జవాబు.
తెలంగాణ గ్రామీణ ప్రజలు బతుకు పోరాటానికి అలవాటు పడినవారు. బుక్కెడు బువ్వకోసం తెలంగాణ పల్లెల నుండి గనులలో కూలీలుగా తరలి వచ్చేవారు. చదువురాకపోయినా, బరువులు మోయటం, గుంజీలు తీయటం, పరుగు పోటీలు వంటి వాటిద్వారా అర్హులను ఎంపిక చేసి వారిని బొగ్గు గని కార్మికులుగా తీసుకొనేవారు. వారు మూడు షిఫ్టులలో పనిచేయాల్సి వచ్చేది. గనుల్లో పనిచేయటం ప్రాణాలకు ముప్పు అని తెలిసినా గత్యంతరం లేక వారు పెట్టే పరీక్షలలో నెగ్గి గని కార్మికులుగా చేరిపోయేవారు. తరువాత తరువాత గనుల యజమానులు కార్మికుల రక్షణకు శ్రద్ధ చూపించటంతో ఎక్కువ మంది గనులలో పనిచేయటానికి ముందుకు వచ్చారు. యూనియన్ల ద్వారా ప్రస్తుతం మంచి జీవన భృతిని అందుకుంటున్నారు.

ఊ. సింగరేణి గని కార్మికుడు వ్రాసిన పాటకు అర్థాన్ని తెలుపండి.
జవాబు.
ఆలోచనలను ప్రక్కనపెట్టి హాయిగా కష్టపడు. అరవై ఐదు అంగుళాల సమతలంలో నలభై అంగుళాల లోతు వరకు రంధ్రం చేసి ఆ రంధ్రంలో మందుకూరి మందుపాతరను పేల్చమని షార్టు ఫైరన్నకు వివరిస్తున్నాడు. పైకప్పు కూలకుండా బోల్టులు వేసి ప్రమాదాలను జరుగకుండా చూడమంటున్నాడు. బొగ్గు జారిపోకుండా దిమ్మలను సరిచేయమంటున్నాడు. టబ్బు తరువాత టబ్బును పెట్టి మెల్ల మెల్లగా టబ్బును నింపమని ఫిల్లరన్నకు చెప్తున్నాడు.

చక్కగా ఆ బొగ్గుతో నిండిన టబ్బులను రోప్తో పైకి నడిపించమని హాలరన్నను కోరుతున్నాడు. బాధ లెన్నో పడి చక్కని కష్టం చేసి బొగ్గును పైకి చేర్చాము. దానికి తగిన ఫలితాన్ని బ్యాంకు ద్వారా మాకు అందించమని సింగరేణి గని కార్మికుడు పాట ద్వారా తన కష్టాన్ని మరచి పోతున్నాడు అని దీని అర్థం.

ఎ. బొగ్గు గనులు ఎలా ఏర్పడి ఉంటాయి ? అవి సహజ వనరులు ఎలా అయ్యాయి?
జవాబు.
బొగ్గు గనులు గోదావరి నది పరీవాహక ప్రాంతమంతా వ్యాపించి ఉన్నాయి. పూర్వం ఈ ప్రాంతమంతా దట్టమైన అడవులతో నిండి ఉండేది. రెండు వందల మిలియన్ సంవత్సరాలకు పూర్వం ఆ అడవులు తగలబడి భూమి మీదున్న ఆ వృక్షముల అవశేషాలు క్రమ క్రమంగా భూమిలోకి కూరుకుపోయాయి.

అట్లా కూరుకుపోయిన వాటి మీద మట్టి, రాళ్ళు పడి లోపలికి చేరి పొరలు పొరలుగా బొగ్గు ఏర్పడిందని శాస్త్రజ్ఞుల భావన. అట్లా ఏర్పడిన బొగ్గు మనకు ఇపుడు పలు అవసరాలకు ఉపయోగపడుతోంది. ప్రకృతి ప్రసాదించిన సహజవనరుల్లో ఇది కూడా ఒకటి అయింది. సహజంగా ఎవరి ప్రమేయం లేకుండా నేరుగా భూమి నుండి తీసుకొని వాడుకుంటున్నాం కాబట్టి ఇది ఒక సహజ వనరు అయింది.

2. కింది ప్రశ్నలకు పది వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

అ. సింగరేణి కార్మికులతో ప్రత్యక్ష సంబంధం మనకు లేకపోవచ్చు. కానీ పరోక్ష సంబంధం ఉన్నది. ఎట్లాగో వివరించండి.
జవాబు.
సింగరేణి కార్మికులతో ప్రత్యక్ష సంబంధం మనకు లేకపోయినా ఆ కార్మికులు ఉత్పత్తి చేసిన బొగ్గు మన అవసరాల నెన్నింటినో తీరుస్తున్నది కావున మనకు వారితో పరోక్ష సంబంధం ఉన్నట్లే. వారు తయారుగా ఉంచిన బొగ్గు యంత్రాలు నడపటానికి ఉపకరిస్తుంది. దానివలన ఎందరికో ఉపాధి కలుగుతున్నది. బొగ్గుతో విద్యుచ్ఛక్తి తయారవుతుంది. అది లేనిదే ఈ మన దైనందిన జీవితం చాలా కష్టతరమౌతుంది.

బొగ్గుతో ఎన్నో పరిశ్రమలు నడుస్తున్నాయి. ఆ పరిశ్రమలలో పనిచేసేవారికి ఉపాధికారి అవుతుంది. మనం నడవటానికి సరైన రహదారులు కావాలి. రహదారుల నిర్మాణంలో బొగ్గు నుండి ఉత్పత్తి చేసే తారు ప్రధానపాత్ర వహిస్తుంది. పంట పొలాలకు వేస్తున్న రసాయనిక ఎరువులు బొగ్గుతో తయారవుతున్నాయి. బట్టలకు అద్దకం పనిచేయటానికి రంగులను బొగ్గుతోనే తయారు చేస్తున్నారు. మనదేశంలో విరివిగా అందుబాటులో ఉన్న సహజవనరు బొగ్గు, ఆ బొగ్గును అందించే కార్మికుడితో మన సమాజంలో బతుకుతున్న వారందరికి పరోక్ష సంబంధం ఉన్నది.

చివరకు బట్టలను ఇస్త్రీ చేయటానికి కూడా ఈ బొగ్గు ఉపయోగింప బడుతున్నది కదా! కాబట్టి సింగరేణి కార్మికులు అక్కడ బొగ్గు గనులలో పనిచేస్తున్నా వారితో మనకు పరోక్ష సంబంధం తప్పనిసరి అవుతుంది. ఎంతో మందికి జీవనోపాధిని కల్పించి, ఎన్నెన్నో అవసరాలు తీర్చే సింగరేణి తెలంగాణ ప్రాంతానికి తలమానికం అని చెప్పవచ్చు.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

ఆ. ఆ సింగరేణి గనుల పూర్వాపరాలను తెలియజేయండి. (లేదా) సింగరేణి తెలంగాణాకు తలమానికం వంటిదని ఎలా చెప్పగలవు ?
జవాబు.
ఏ దేశం తన సహజ సంపదను సమర్థవంతంగా వినియోగించుకుంటుందో ఆ దేశం అభివృద్ధి పథంలో పయనిస్తుంది. మన నేలల్లో అపారమైన ఖనిజ సంపద ఉంది. ముఖ్యంగా తెలంగాణ ప్రాంతంలోని సింగరేణి బొగ్గు గనులు చెప్పుకోదగినవి.
గోదావరి నదీ పరీవాహక ప్రాంతమంతా ఒకప్పుడు దట్టమైన అడవులతో నిండి ఉండేది. రెండు మిలియన్ సంవత్సరాలకు పూర్వం ఆ అడవులు తగలబడి ఆ చెట్ల అవశేషాలు భూమిలోపలకు చేరి పొరలు పొరలుగా ఏర్పడ్డాయి. అవే బొగ్గుగనులు. దానినే నేలబొగ్గు అని, నల్ల బంగారం అని పిలుస్తున్నాం.

మొట్టమొదటిగా ఖమ్మం జిల్లా ఇల్లందు గ్రామస్తుల త్రవ్వకాలలో ఈ బొగ్గు గనుల చరిత్ర బయటపడింది. భారత ప్రభుత్వానికి చెందిన భూగర్భ పరిశోధన శాఖ పరిశోధనలు చేసి ఇది అంత మంచిది కాదని తేల్చింది. ఆ తరువాత 1871లో డాక్టర్ కింగ్ అనే శాస్త్రజ్ఞుడు ఇల్లందు గ్రామ పరిసరాలలో శ్రేష్టమైన బొగ్గును గుర్తించాడు. ఇది భూమి అడుగు పొరలలో ఉందని అన్నాడు. 1886లో హైదరాబాద్ దక్కన్ కంపెనీవారు తొలి భూగర్భ గనిని ఇల్లందులో ప్రారంభించారు.

దీనిలోని క్రింది బొగ్గుపొరకు ‘కింగ్సీమ్’ అని పైపొరకు ‘క్వీన్ సీమ్’ అని పేరుపెట్టారు. బొగ్గును రవాణా చేయటానికి డోర్నకల్ నుండి ఖాజీపేట వరకు రైల్వేలైను వేసి దానికి ‘సింగరేణి కాలరీస్’ అను పేరు పెట్టారు. హైదరాబాద్ దక్కన్ కంపెనీ, సింగరేణి కాలరీస్ కంపెనీగా మారిపోయింది. ఎంతోమందికి జీవనోపాధిని కల్పించి, ఎన్నెన్నో అవసరాలు తీర్చే సింగరేణి తెలంగాణ ప్రాంతానికి తలమానికం అని చెప్పవచ్చు.

ఇ. బొగ్గు గనులలో పనిచేసే విభాగాలు, వాటి పేర్లు, కార్మికుల హోదాలను రాయండి.
జవాబు.
బొగ్గుగనులలో పనిచేసేవారు గడియారం ముళ్ళవలే శ్రమజీవులు. మూడు షిఫ్ట్లలో పనిచేస్తారు. గనిలోకి పోయేముందు హాజరు వేయించుకుంటారు. ‘ఓర్మెన్’ పనిని విభజించి ఎవరెవరు ఏం చేయాలో చెప్తాడు. పొట్టినిక్కరు, కాళ్ళకు బూట్లు, తలపై లైటుతో ఉన్న టోపి, నడుముకు బాటరీ కట్టుకొని కార్మికులు గనిలోకి ప్రవేశిస్తారు. సర్దార్ పని ప్రదేశాన్ని పరిశీలించి టింబర్మెన్ చేయవలసిన పనిని నిర్దేశిస్తాడు. ‘కోల్ కట్టర్’ ఉళ్ళు కోసి మందుపాతరలను పెడతాడు. ‘షార్ట్ ఫైర్మెన్’ వాటిని పేలుస్తాడు. తర్వాత ‘సర్దార్’ ఆ ప్రాంతాన్ని పరిశీలిస్తాడు.

ఇతడు పైకప్పు కూలకుండా ప్రమాదాలను పసికడుతుంటాడు. ‘కోల్ ఫిల్లర్’లు చెమ్మత్తో బొగ్గును తట్టల్లోకి ఎత్తి టబ్బులు నింపుతారు. ‘హాలర్’ టబ్బులన్నీ నిండిన తరువాత రోప్ సాయంతో పైకి చేరుస్తాడు. ఇట్లా సేఫ్టీ అధికారి, అండర్మెన్, సర్వేయర్, చైర్మెన్, ఓర్మెన్, సర్దార్ (మొకద్దం) షార్ట్ఫర్, కోల్కట్టర్, టింబర్మెన్, లైన్మెన్, ట్రామర్, హాలర్, కోల్ ఫిల్లర్, జనరల్ మద్దూర్లు, బొగ్గును వెలికి తీసే పనిలో భాగస్వాములు అవుతారు. వీరందరూ కలసికట్టుగా పనిచేస్తేనే బొగ్గు త్రవ్వి తీయటం సాధ్యమౌతుంది. అపుడే దేశ పురోభివృద్ధి సాధ్యమౌతుంది.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

ఈ. “సింగరేణిని వెలుగులు విరజిమ్మే సింగరేణి” అని ఎందుకు అన్నారు ?
జవాబు.
సింగరేణిని “సిరి వెలుగులు విరజిమ్మే సింగరేణి బంగారం” అని అంటారు. ఎందుకంటే మొత్తం దక్షిణ భారతదేశంలో బొగ్గు ఉత్పత్తి చేసే ఏకైక కంపెనీ; వేల మందికి ముఖ్యంగా గ్రామీణ పేద ప్రజలకి జీవనోపాధిని, పనిని కల్పించిన కంపెనీ అయిన సింగరేణికి తెలంగాణలో ఎంతో విశిష్టత ఉంది. సామాజిక జీవితంలో ప్రత్యేక స్థానాన్ని సంపాదించుకున్న పరిశ్రమల్లో సింగరేణి ఒకటి. దేశ ప్రగతికి తోడ్పడే సింగరేణి గనులు, బొగ్గు, థర్మల్ స్టేషన్ గొప్పతనం చెప్పారు.

బొగ్గును అందించి పరిశ్రమలు పనిచేసేలా భగభగమండి వెలుగులు విరజిమ్ముతుంది. ఆ గనుల్లో, కర్మాగారాలలో పనిచేసే కార్మికుల జీవితాలలో వెలుగును నింపుతుంది. అక్కడ పనిచేసే వారి జీవితాలకు సిరిసంపదలనిస్తుంది. ఎంతో సహజ ఖనిజ సంపద అణువణువున కల్గి ఉంది. అక్కడి బొగ్గుతో విద్యుచ్ఛక్తి తయారుచేసి వివిధ ప్రాంతాలకు సరఫరా చేస్తారు. ఆ విద్యుత్ వెలుగులను సింగరేణి ఇస్తుంది. కనుక సింగరేణిని “వెలుగులు విరజిమ్మే సింగరేణి బంగారం” అని, “అణువణువున ఖనిజాలే నీ తనువుకు సింగారం” అని అంటారు.

IV. సృజనాత్మకత/ప్రశంస:

1. సింగరేణి కార్మికులు గనిలో తీసుకోవలసిన జాగ్రత్తలను తెలుపుతూ ఒక పోస్టరు తయారుచేయండి.

గనిలో పాటించవలసిన జాగ్రత్తలు.

  1. గనులలోకి పోయే కార్మికులు ‘మస్టర్’ (హాజరు) తప్పనిసరిగా వేయించుకోవాలి.
  2. తన పనేదో దానికే పరిమితం కావాలి.
  3. సులువుగా నడవటానికి, పరిగెత్తటానికి వీలయ్యే పొట్టి నిక్కరునే ధరించాలి.
  4. కాళ్ళకు దెబ్బలు తగలకుండా బూట్లు వేసుకోవాలి.
  5. తలపై టోపీకున్న లైటు సరిగా వెలుగుతుందో లేదో పరీక్షించుకోవాలి.
  6. నడుముకున్న బాటరీ సరిగా ఉన్నదో లేదో చూసుకోవాలి.
  7. మందు పాతరలు పెట్టేటప్పుడు, పేల్చేటప్పుడు అందరినీ అప్రమత్తం చేయాలి.
  8. గనులలోకి నీరు ప్రవేశించినపుడు వెంటనే బయటకు వచ్చేయాలి.
  9. గనులు కూలిపోతాయన్న అనుమానం వచ్చినపుడు వేగంగా బయటకు రావాలి.
  10. అనుక్షణం అప్రమత్తంగా ఉండాలి.
  11. మత్తుపానీయాలు సేవించి గనులలోకి ప్రవేశించరాదు.
  12. నిప్పుపట్ల జాగ్రత్త వహించాలి.
  13. బొగ్గును పైకి చేర్చే రోప్ ను ఎప్పటికప్పుడు పరీక్షిస్తూ ఉండాలి.
  14. ఆరోగ్య విషయంలో తరచుగా డాక్టర్ను సంప్రదించాలి.
  15. ఒంటికి శక్తినిచ్చే ఆహారం తీసుకోవాలి.

(లేదా)

2. సింగరేణి గనులు / కార్మికుల గురించి ఒకపాట రాయండి.

పల్లవి: చీకటిలో కష్టపడే శ్రమ జీవన సాంద్రుడు
పరుల బతుకులకు వెలుగులు పంచు నల్ల చంద్రుడు. ॥

అనుపల్లవి: శ్రేష్ఠుడురా మాయన్న సింగరేణి కార్మికుడు
నిష్ఠాయుతుడైన నల్ల బంగారం ప్రేమికుడు. ॥

1 చరణం: ఫ్యాక్టరీ కూత విని పరుగెత్తే సైనికుడు
పగలు రేయి పని వీణను మోగించే వైణికుడు
ఊపిరాడలేని గనుల లోపల ఒక యాత్రికుడు
చెమటను బంగారంగా చేయగలుగు మాంత్రికుడు.

2 చరణం: చావుకు వెరువక పోరే ఒక సాహస వీరుడు
కఠిన పరిస్థితులనైన కరిగించే ధీరుడు
తన వాళ్ళ సుఖం కోసం తపియించు ఋషీంద్రుడు
పెనుసవాళ్ళు ఎదురైనా వెరవని గంభీరుడు.

3 చరణం: జీవితమొక పోరాటంగా సాగే యోధుడు
త్యాగ జీవనానికే నిదర్శనమౌ ధన్యుడు
కడలివంటి కన్నీళ్ళను దాచుకునే సాగరుడు
జనతకు ప్రభుతకు జాతికి నిజమైన సేవకుడు.

V. పదజాల వినియోగం:

1. కింద ఇచ్చిన జాతీయాలను ఉపయోగించి సొంతవాక్యాలు రాయండి.

ఉదా : కోడికూత = తెల్లవారు సమయం
పల్లె ప్రజలు కోడికూత కు ముందే లేచి పనులు మొదలు పెడతారు.

(అ) చెమటోడ్చు = కష్టపడు
తెలంగాణ ప్రజలందరు చెమటోడ్చి పనిచేస్తేనే బంగారు తెలంగాణ సాధ్యమౌతుంది.

(ఆ) మూలస్తంభం = ముఖ్యమైనది
దేశ అభివృద్ధిలో కార్మికులే మూలస్తంభాలు

(ఇ) బతుకుపోరు = కష్టపడి పనిచేసేవారే బతుకు పోరులో విజయం సాధిస్తారు.

(ఈ) మసిబారు = చేతి వృత్తుల వారి జీవితాలు రోజురోజుకు మసిబారుతున్నాయి.

(ఉ) తలమానికం = శ్రేష్ఠము – గొప్పది
సింగరేణి గనులు మనదేశానికి తలమానికం

2. కింద ఇవ్వబడిన పదాలకు పట్టికలోని పదాల సహాయంతో పర్యాయపదాలు రాయండి.

శరీరం పుడమి నిశీథిని సుగంధం
సౌరభం రాత్రి వసుధ మేను
ధరణి దేహం యామిని పరిమళం

(అ) తనువు = శరీరము మేను దేహం
(ఆ) భూమి = పుడమి, వసుధ, ధరణి
(ఇ) రేయి = నిశీథిని, రాత్రి, యామిని
(ఈ) సువాసన = సుగంధం, పరిమళం, సౌరభం

కింది పదాలకు పాఠం ఆధారంగా ప్రకృతి, వికృతులను రాయండి.

(అ) అచ్చెరువు అచ్చెరువు
(ఆ) ఖని
(ఇ) జంత్రము
(ఈ) ప్రాణం

(అ) అచ్చెరువు – ఆశ్చర్యము (ప్ర)
(ఆ) ఖని (ప్ర) – గని (వి)
(ఇ) జంత్రము (వి) – యంత్రము (ప్ర)
(ఈ) ప్రాణం (ప్ర) – పానం (వి)

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

VI. భాషను గురించి తెలుసుకుందాం:

1. కింది విడదీసిన పదాలను కలిపి రాయండి. సంధిపేరు రాయండి.

(అ) కావాలి + అంటే = కావాలంటే – ఇత్వ సంధి
సూత్రం : ఏమి మొదలైన పదాలలోని ఇత్తునకు సంధి వైకల్పికంగా అవుతుంది.

(ఆ) మూల + ఆధారం = మూలాధారం – సవర్ణదీర్ఘ సంధి
సూత్రం : అ, ఇ, ఉ, ఋలకు సవర్ణాలైన అచ్చులు పరమైనపుడు వాని దీర్ఘాలు ఏకాదేశమవుతాయి.

(ఇ) ప్రాంతము + అంతా = ప్రాంతమంతా – ఉత్వసంధి
సూత్రం : ఉత్తునకు అచ్చు పరమైనపుడు సంధి అవుతుంది.

(ఈ) ఎప్పుడు + ఎప్పుడు = ఎప్పుడ్సండు – ఆమ్రేడితసంధి
సూత్రం : అచ్చునకు ఆమ్రేడితం పరమైనపుడు సంధి తరచుగా అవుతుంది.

(ఉ) మహా + ఉద్యమం = మహోద్యమం – గుణసంధి
సూత్రం : అకారానికి ఇ, ఉ, ఋలు పరమైనపుడు క్రమంగా ఏ, ఓ, అర్లు ఏకాదేశమవుతాయి.

2. కింది విగ్రహ వాక్యాలకు సమాసపదం రాయండి. సమాసం పేరు రాయండి.

(అ) మానవుని యొక్క నాగరికత = మానవ నాగరికత – షష్ఠీతత్పురుష సమాసము
(ఆ) సాధ్యం కానిది = అసాధ్యము -నఞ తత్పురుష సమాసము
(ఇ) రక్తమును, మాంసమును = రక్తమాంసాలు – ద్వంద్వ సమాసము
(ఈ) నేలలోని బొగ్గు = నేలబొగ్గు – షష్ఠీతత్పురుష సమాసము
(ఉ) మూడైన పూటలు = మూడు పూటలు – ద్విగు సమాసము

3. కింది వాక్యం చదువండి.

“ఈ మేఘాలు గున్న ఏనుగులా! అన్నట్టు ఉన్నాయి.”
దేన్ని దేనితో పోల్చారు ?
పై వాక్యంలో కనిపిస్తున్న పోలిక ఊహించి చెప్పబడింది. పై వాక్యంలో
ఉపమేయం : మేఘాలు
ఉపమానం : గున్న ఏనుగులు
అంటే మేఘాలను ఏనుగు పిల్లలవలె ఊహిస్తున్నామన్న మాట
దీనిని బట్టి పోలికను ఊహించి చెబితే అది “ఉత్ప్రేక్ష” అలంకారం.

4. కింది వాక్యాల్లో దేనిని దేనిగా ఊహించి చెప్పారో రాయండి.

(అ) మండే ఎండ నిప్పుల కొలిమా! అన్నట్లు ఉన్నది.
జవాబు.
మండే ఎండను నిప్పుల కొలిమితో ఊహించి చెప్పారు. ఇలా ఊహించి పోలిక చెప్తే దానిని ఉత్ప్రేక్షాలంకారం అంటారు. దీనిలో ఉపమేయం మండే ఎండలు. ఉపమానం నిప్పుల కొలిమి.

(ఆ) ఆకాశంలో నక్షత్రాలు కొలనులోని పువ్వులా! అన్నట్లు ఉన్నాయి.
జవాబు.
ఆకాశంలోని నక్షత్రాలను కొలనులోని పువ్వులుగా ఊహించి చెప్పారు. ఇలా ఊహించి పోలిక చెప్తే దానిని ఉత్ప్రేక్షాలంకారమంటారు. దీనిలో ఉపమేయం ఆకాశంలోని నక్షత్రాలు. ఉపమానం కొలనులోని పువ్వులు.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

భాషాకార్యకలాపాలు / ప్రాజెక్టు పని:

1. మీ ప్రాంతంలోని కార్మికులను / శ్రామికులను కలిసి, పనిలో వారు పొందిన అనుభవాలను, అనుభూతులను తెలుసుకొని, ఆ వివరాలను నివేదిక రూపంలో వ్రాసి తరగతిలో ప్రదర్శించండి.
జవాబు.

(అ) ప్రాథమిక సమాచారం :
(1) ప్రాజెక్టు పని పేరు : : కార్మికులు/శ్రామికులు పనిలో వారు పొందిన అనుభవాలు, అనుభూతులు
2) సమాచారాన్ని సేకరించిన విధానం : ఆయా కార్మికులు/శ్రామికులను కలువడం ద్వారా

(ఆ) నివేదిక :

విషయ వివరణ :
ఇటీవలే నేను మా ఊరికి దగ్గరలో ఉన్న సిరిసిల్లకు బంధువుల ఇంటికి వెళ్ళాను. సిరిసిల్ల ప్రముఖ వస్త్ర ఉత్పత్తి కేంద్రం. అందులో మరమగ్గాలపై ఆధారపడి వందలాది మంది నేతన్నలు జీవిస్తున్నారు. పనిలో వారి అనుభవాలు, అనుభూతులు తెలిసికోవడానికై వారి పని గూర్చి, ఆ పని పట్ల వారి అభిప్రాయం అడిగాను. చాలా మంది వారి వృత్తి పట్ల అసంతృప్తితో ఉన్నట్లు వారి మాటల ద్వారా నాకు అర్థమైంది. సొంత ఊరు విడిచి, పొట్ట చేత పట్టుకుని వచ్చిన నేతన్నలకు ఈ వస్త్ర పరిశ్రమ తగిన ఉపాధి కల్పించడం లేదనే చెప్పాలి.

ఇంటి అద్దె, పిల్లల చదువులు, జీవనయానంకై అయ్యే కిరాణ సామాను ఖర్చు, కూరగాయల ఖర్చు .. ఇలా ఎన్నో ఉన్నాయి. వారికి ఈ పనిలో లభించే డబ్బు సరిపోవడం లేదు … కుటుంబాన్ని నెట్టుకు రావడానికో, పిల్లల చదువులకో, పిల్లల పెళ్ళిళ్ళకో చేసిన అప్పు తీర్చే మార్గం కన్పించక కొందరు నేతన్నలు ఆత్మహత్యలు చేసుకొంటున్నారు. తాగుడుకు బానిసలై తమ ఇంటిని, ఒంటిని గుల్ల చేసుకొంటున్నారు.

  1. రోజుకు 12 గంటలు పనిచేయాలి. కార్మిక చట్టం 8 గంటలు పనే అని చెబుతున్నా పట్టించుకొనే నాథుడే లేడు.
  2. డే & నైట్ రెండు షిఫ్టులలో పనిచేయాలి. నైట్ షిఫ్ట్లో పనిచేసేప్పుడు నిద్రలేక …. అనారోగ్యం బారిన పడుతున్నారు.
  3. విపరీతమైన శబ్దం మధ్య పనిచేయడంవల్ల వినికిడి శక్తి తగ్గడం, తలనొప్పి, రోజంతా చికాకుగా ఉండడం లాంటి లక్షణాలు వేధిస్తున్నాయి.
  4. ఒక్కసారి 8 మరమగ్గాలను పర్యవేక్షించాలి … ఎంతో ఒత్తిడి మధ్య నిలబడే పని చేయాల్సి వస్తుంది.
  5. చిన్న చిన్న దారపు పోగులు గాలిలో కలిసి, శ్వాస వ్యవస్థలో ప్రవేశించి శ్వాస సంబంధిత ఇబ్బందులు ఉదా ॥ ఆస్త్మా లాంటివి వస్తున్నాయి.
  6. 12 గంటల పనిలో కనీసం 300 రూ॥లు సంపాదించ లేకపోతున్నారు. ఇంకా స్త్రీలకు ఈ రంగంలో మరీ అన్యాయం జరుగుతోంది. 12 గంటల పాటు కండెలు చుడితే 50-60 రూ॥లే వస్తున్నాయి. ఈ విధంగా వృత్తిలో వారెదుర్కొంటున్న సాదక బాధకాలు వివరించారు.

(ఇ) ముగింపు :
నేత కార్మికుల సాదక బాధకాలు వింటుంటే చాలా బాధనిపించింది. 8 గంటల పని అమలు చేస్తే బాగుండు ననిపించింది. పెరిగిన రేట్ల కనుగుణంగా వారి కూలీ రేట్లు కూడా పెంచితే బాగుండు ననిపించింది. వారి నెల జీతంలో కొంత డబ్బు మినహాయించుకొని వారిని, వారి కుటుంబాలను Health scheme లో చేర్పిస్తే బాగుండు ననిపించింది.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Important Questions సింగరేణి

పర్యాయపదాలు:

  • వ్యవసాయం – సేద్యము, కృషి
  • ప్రపంచము – లోకము, జగత్తు
  • సిరి – సంపదలు, ఐశ్వర్యము
  • నీరు – జలము, ఉదకము
  • బంగారము – స్వర్ణము, పసిడి

నానార్థాలు:

  • కాలము – సమయము, నలుపు
  • కార్యము – పని, పయోజనము
  • కుప్స – ధాన్యరాళ, ప్రోగు
  • కులము – వంశము, జాతి
  • కృషి. – ప్రయత్నము, వ్యవసాయం
  • గుహ – కొండ యందలి బిల్వము, హ్దయము
  • చరణము – పాదము, పద్యపాదము
  • చీకటి – అంధకారము, దుఃఖము

ప్రకృతిలు – వికృతిలు:

  • భూమి = బూమి
  • శక్తి = సత్తి
  • బంగారము = బంగరము
  • స్థిరము = తిరము
  • శ్రద్ధ = సడ్డ
  • భారము = బరువు
  • నిద్ర = నిదుర

సంధులు:

నడవాలంటే = నడవాలి + అంటే = ఇత్వసంధి
సూత్రం : క్రియా పదాల్లోని ఇత్తునకు సంధి వైకల్పికంగా అవుతుంది.

విస్తారమైన = విస్తారము + ఐన = ఉత్వసంధి
నిలయమై = సిలయము + ఐన = ఉత్వసంధి
అద్భుతమైన = అద్భుతము + ఐన = ఉత్వసంధి
కష్టమైన = కష్టము + ఐన = ఉత్వసంధి
సూత్రం : ఉత్తునకు అచ్చుపరమైనపుడు సంధి అవుతుంది.

దశాబ్దము = దశ + అబ్దము = సవర్ణదీర్ఘసంధి
దేశాభివృధద్ధి = దేశ + అభివృద్ధి = సవర్ణదీర్ఘసంధి
సూత్రం : అ, ఇ, ఉ, ఋ లకు సవర్ణాలైన అచ్చులు పరమైనపుడు వాని దీర్ఘాలు ఏకాదేశమవుతాయి.

TS 8th Class Telugu 10th Lesson Questions and Answers Telangana సింగరేణి

సమాసాలు:

  • నల్ల బంగారము = నల్లనైన బంగారము – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయము
  • శ్రద్ధాసక్తులు = శ్రద్ధయును, ఆసక్తియును – ద్వంద్వ సమాసము
  • కష్టనష్టాలు = కష్టమును నష్టమును – ద్వంద్వ సమాసము
  • జీతభత్యాలు = జీతమును భత్యమును – ద్వంద్వ సమాసము
  • కార్మికలోకము = కార్మికుల యొక్క లోకము – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
  • ఊపిరితిత్తుల సమస్యలు = ఊపిరితిత్తుల యొక్క సమస్యలు – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
  • దేశాభివృద్ధ = దేశము యొక్క అభివృద్ధి – షష్ఠీ. తత్పురుష సమాసం
  • ఆరు పొరలు = ఆరు సంఖ్య గల పొరలు – ద్విగు సమాసము
  • భారతదేశము = భారతమను పేరుగల దేశము – సంభావనా పూర్వపద కర్మధారయము
  • గోదావరినది = గోదావరి అను పేరు గల నది – సంభావనా పూర్వపద కర్మధారయము

పాఠం ఉద్దేశం:

ఏ దేశం తన సహజ సంపదను సమర్థంగా వినియోగించుకోగలుగుతుందో ఆ దేశం అభివృద్ధి దిశలో పయనిస్తుంది. మన దేశం సకల సంపదలకు నిలయం. ఇక్కడి నేలల్లో అపారమైన ఖనిజ సంపద దాగి ఉన్నది. ప్రత్యేకంగా మన తెలంగాణ ప్రాంతంలోని సింగరేణి దొగ్గుగనులు దేశంలోనే ప్రసిద్దిపొందాయి. దేశ ప్రగతికి దోహదపడే ‘సింగరేణి గనుల’ గురించి తెలియజేయటమే ఈ వ్యాసం ప్రధాన ఉద్దేశం.

పాఠ్యభాగ వివరాలు:

ఈ పాఠం వ్యాస ప్రక్రియకు చెందినది. సింగరేణి దాగ్గు గనులు, దాగ్గు ఉత్పత్తి గురించి సమాచారాన్ని తెలిపే వ్యాసం.

ప్రవేశిక:

ఒక దేశ పారిశ్రామిక పురోగమనానికి, ఆర్థిక పుష్టికి అతి ప్రధానమైన వనరుల్లో దొగ్గు ఒకటి. తెలంగాణ రాష్ట్రంలో బొగ్గు ఉత్పత్తిలో ‘సింగరేణి కాలరీస్’ ప్రధాన భూమికను పోషిస్తున్నది. శ్రమైక జీవన సౌందర్యానికి సమానమైనది లేనేలేదని శ్రీశ్రీ అన్నాడు. ఆధునిక ప్రపంచంలో కార్మికుల పాత్ర అమోఘమైనది. ఉాగ్గు ఉత్పత్తిలో కార్మికుల శ్రమ వెలకట్టలేనిది. ప్రతి రోజూ పొంచివున్న ప్రమాదాలను కూడా లెక్క చేయకుండా…. గనుల్లో పనిచేస్తూ…. తమ స్వేదాన్ని శక్తిగా మార్చి నేల బొగ్గును వెలికి తీస్తున్న సింగరేణి కార్మికుల జీవితాలను ఆవిష్కరించే విషయాన్ని ఈ పాఠంలో చదువుదాం.

కఠినపదాలకు అర్థాలు:

  • సిరి – సంపద
  • విశిష్టత – గొప్పతనం
  • విరివిగా – ఎక్కుయగా
  • అనూహ్యంగా – ఊహించనివిధంగా
  • (శేష్ఠము – మేలైన / ప్రసిద్ధి చెందిన
  • సిక్షిప్తము – దాచిన
  • మస్టర్ – హాజరు
  • రంగరించు – కలిపినా
  • దుర్ఖరంగ – ఈష్టంగా, భారంగా
  • సౌకర్యాలు – వసతులు
  • జగతి – లోకం
  • పరీవాహకం – ప్రవహించే పరిసర ప్రాంతం
  • డాంబరు – తారు
  • తనువు – శరీరం
  • సింగారం – అలంకారం
  • ఖ్యాతి – ప్రసిద్ధి
  • గని – ఖని
  • బదిలీ – షిఫ్ట్ట = విధి పూర్తి అయిన తర్వాత వ్యక్తులు మూరే సమయం
  • తెరువు – మార్గం
  • సాదాసీదాగా – అతిసామాన్యంగా
  • మజ్దూర్ – కార్మికుడు
  • ఎన్. టి. పి. సి – నేషనల్ థర్మల్ పవర్ స్టేషన్
  • సల్ల బంగారం – బొగ్గు
  • ప్రగతి – పురోగతి, అభివృద్ధి
  • సీదీ – సమానంగా

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

Telangana SCERT TS 8th Class Hindi Guide Pdf 10th Lesson अनमोल रत्न Textbook Questions and Answers.

TS 8th Class Hindi 10th Lesson Questions and Answers Telangana अनमोल रत्न

प्रश्न :

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखाई दे रहे हैं?
उत्तर :
चित्र में अध्यापिका और छात्र – छात्राएँ दिखाई दे रहे हैं।

प्रश्न 2.
वे क्या कर रहे हैं ?
उत्तर :
अध्यापिका हिन्दी पाठ पढ़ा रही हैं। छात्र ध्यान से सुन रहे हैं।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

प्रश्न 3.
श्यामपट पर लिखे सुवचन से आप क्या समझते हो ?
उत्तर :
हर एक अच्छी बात अधिक मूल्यवान होती है। अर्थात अच्छी बातों का अधिक मह्त्व होता है।

सुनो – बोलो :

प्रश्न 1.
पाठ में दिये गये चित्र के बारे में बातचीत कीजिए।
उत्तर :
इस चित्र में एक हीरा है। इसके बारे में दो मित्रों के बीच में बातचीत इस प्रकार चल रहा है।
अशोक : यह क्या है ? इसे क्या कहते हैं ?
कुमार : यह हीरा है।
अशोक : मैं ने सुना था कि हीरा बहुत मूल्यवान होता है।
कुमार : हाँ, तुमने सच ही सुना । हीरा बहुत मूल्यवान होता है। इसका मूल्य लाखों या करोडों रुपये होता है।
अशोक : इसके बारे में एक कहावत भी है। उसे मैं भूल गया। एक बार याद करो।
कुमार : हीरे का परख जौहरी ही जानते हैं।

प्रश्न 2.
पाठ का शीर्षक आपको कैसा लगा और क्यों ?
उत्तर :
पाठ का शीर्षक अनमोल रव्भ मुझे अच्छा लगा। क्योंकि ये दोहे नीति से युक्त हैं। नीतिपरक हैं। सचमुच अनमोल रन्न हैं।

पढ़ो :

अ. नीचे दिये गये वाक्यों के भाव बतलाने वाले अंश दोहों में पहचानकर उत्तर – पुस्तिका में लिखिए।

प्रश्न 1.
हमारा शरीर खेत के समान है।
उत्तर :
तुलसी काया खेत है, मनसा भयो किसान।

प्रश्न 2.
लाख प्रयन्न करने पर भी बात नहीं बनती है।
उत्तर :
बिगरी बात बनै नहि, लाख करो किन कोय।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

आ. नीचे दी गयी पंक्तियों के बाद आनेवाली पंक्ति लिखिए।

1. तुलसी साथी विपत्ति- विदया – विनय – विवेक।
2. रहीमन हीरा कब कहै – लाख टका मेरो मोल।

लिखो :

अनीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

प्रश्न 1.
तुलसीदास ने शरीर की खेत व मन की किसान से तुलना क्यों की होगी ?
उत्तर :
तुलसीदास ने शरीर की तुलना खेत से और मन की तुलना किसान से की है। क्योंकि पाप और पुण्य दो बीजों में मन रूपी किसान, शरीर रूपी खेत में जो बोये जाते हैं, उसीके फल को हम प्राप्त करते हैं।

प्रश्न 2.
रहीम के दोहों के भाव अपने शब्दों में लिखिए।
रहीम के अनुसार जब बात बिगड जाती है तो किसी के लाख प्रयद्न करने पर भी बनती नहीं हैं। इसके लिए रहीम यह उदाहरण दिये कि एक बार दूध फट जाता है तो उसे कितने बार मथने पर भी मक्खन नहीं बनता।
रहीम के दूसरे दोहे के अनुसार जो सचमुच बडे होते हैं वे अपनी बंडाई कभी नहीं किया करते। बडे – बडे बोल बोला नहीं करते। इसके लिए रहीम यह उदाहरण दिये कि हीरा कभी भी अपने बारे में स्वयं नहीं कहता कि उसका मोल लाख टके का है। इस प्रकार तुलसी और रहीम अपने – अपने दोहों के माध्यम से अमूल्य रत्नों को दिये।

आ. “अनमोल रव्न” दोहों का भाव अपने शब्दों में लिखिए।
तुलसीदास जी के अनुसार शरीर खेत के समान है। और मन किसान के समान। पाप और पुण्य दो बीउत्तर – हैं, जो बोया जाता है, उसी को प्राप्त करना पडता है।
तुलसीदास जी के अनुसार विपति के समय शिक्षा, विनय, विवेक, साहस अच्छे कार्य और सच्चाई ही साथ देते हैं।
रहीम जी के अनुसार जब बात बिगड जाती है तो किसी के लाख प्रयन्न करने पर भी बनती नहीं है। जिस तरह एक बार दूध फट जाते हैं तो उसे मथने पर भी मकखन नहीं बनता।
रहीम जी के अनुसार जो सचमुच बडे होते हैं। वे अपनी बडाई नहीं किया करते। बडे-बडे बोल नही बोला करते । हीरा स्वयं कभी नहीं कहता कि उसका मोल ताख टके का है।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

शब्द भंडार :

अ. दोहे में आये कुछ शब्द नीचे दिये गये हैं। इन शब्दों से एक – एक वाक्य बनाइए।
उत्तर :

खेत किसान खेत में काम करते हैं।
विपत्ति विपत्ति में धीरज के साथ रहना चाहिए।
विनय सदा विनय से बडों से बातें करना चाहिए।
दूध बच्चा दूध पीता है।
हीरा वस्तु संग्रहालय में कई हीरे हैं।

आ. नीचे दी गयी पंक्ति पढ़िए। समझिए।
‘लाख टका मेरो मोल।’
इस पंक्ति में ‘टका’ शब्द का प्रयोग विशेष अर्थ के लिए हुआ है। पुराने समय में टके का बड़ा महत्व था। अंग्रेजों के समय यह भारत की मुद्रा थी, जिसका मूल्य दो आना था। इसी शब्द पर कई मुहावरे भी हैं, जैसे –
1. टका-सा मुँह लेकर रह जाना। (उदास होना)
2. टके-टके को मोहताज होना। (गरीब होना)
3. टका पास न होना। (धन की कमी होना)
अब तुम पता लगाइए कि टका को इन भाषाओं में क्या कहते हैं?
TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न 2
उत्तर :
1. तेलुगु – बेडा
2. कन्नड़ – टका
3. तमिल – बेडा
4. मराठी – बेडा

सृजनात्मक अभिव्यत्ति :

अ. पाठ में बताई गयी नीतियों के आधार पर नारे बनाइए।
उत्तर :
1. जैसी करनी वैसी भरनी।
2. विद्या विपत्ति में साथ रहती है।
3. लाख प्रयत्न से भी बिगडी बात नहीं बनती।
4. बडे लोग अपने बडप्पन की प्रशंसा कभी नही करते।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

प्रशंसा :

अ. तुलसीदास और रहीम के दोहों का हमारे जीवन में क्या महत्व है ?
उत्तर :
तुलसीदास जी के दोहे भगवान श्रीराम से संबंधित और नीतिपरक होते हैं। रहीम के दोहे नीतिपरक और उपदेशात्मक होते हैं। उनकी कविता में कल्पना की प्रचुरता के साथ – साथ भावुकता की अधिकता भी है।

भवा की बात :

अ. पढ़िए – समझिए।
उत्तर :
TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न 3

आ. ऊपर दिये गये शब्दों में से किन्हीं दो शब्दों से वाक्य प्रयोग कीजिए।

किसान – गाँवों में किसान रहते हैं।
विवेक – नायक को विवेक से रहना चाहिए।
बोल – बच्चों के बोल में मिठास होती है।

परियोजना कार्य :

तुलसी और रहीम के अन्य दोहे ढूँढ़ए। उन्हें लिखिए और कक्षा में लगाइए।

तुलसीदास :
1. तुलसी रा के कहत ही, निकसत पाप पहार।
फिरि भीतर आवत नहीं, देत मकार विकार॥
2. जड़ चेतन गुन दोषमय, विस्व कीन्ह करतार।
संत हंस गुन गहहि पय, परिहरि वारि विकार।।

रहीम :
1. सर सूखे पंछी उड़ै, और सरन समाहि।
दीनमीन बिन पच्छ के, कहु रहीम कहँ जाहि॥
2. रहिमन देखि बड़ेन को, लघु न दीजिये डारि।
जहाँ काम आवै सुई, कहा करे तरवारि।।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

Essential Material For Examination Purpose :

I. पढ़ो :
पठित – पद्यांश

नीचे दिये गये पद्यांश को पढ़कट प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

I. तुलसी काया खेत है, मनसा भयो किसान।
पाप – पुण्य दोक बीज है, बुवै सो लुनै निदान।

प्रश्न :
1. शरीर किसके समान है?
2. मन किसके समान है ?
3. दो बीज क्या है?
4. अनमोल रत्न कैसा पाठ है?
उत्तर :
1. शरीर संत के समान है।
2. मन किसान की समान है।
3. पाप और पुण्य दो बीज हैं।
4. कविता पाठ है।

II. तुलसी साथी विपत्ति, विद्या – विनय – विवेक।
साहस, सुकृति, सुसत्य व्रत, राम भरोसे एक।।

प्रश्न :
1. तुलसी के अनुसार विपत्ति के समय हमारे साथ कौन देते हैं?
2. “सुकृति” का अर्थ क्या है?
3. विवेक का उल्टा शब्द क्या है ?
4. इस दोहे के कवि कौन है?
उत्तर :
1. शिक्षा, विनय, विवेक, साहस, अच्छे कार्य और सचाई हमारे साथ देते हैं।
2. अच्छे कार्य
3. अविवेक
4. तुलसीदास

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

III. बिगरी बात बनै नहि, लाख करो किन कोय।
रहिमन फाटे दूध को, मथे न माखन होया।

प्रश्न :
1. रहीम के अनुसार फटे दूध से क्या नहीं बनता है?
2. लाख करो किन कोय। इसका भाव क्या है?
3. “कोय” का अर्थ क्या है?
4. रहीम का पूरा नाम क्या है?
उत्तर :
1. माखन नहीं बनता।
2. लाख प्रयत्न करने पर भी बात नहीं बनती है।
3. कोय का अर्थ ‘कोई’ है।
4. रहीम का पूरा नाम अब्दुल रहीम खानखाना है।

IV. बडे बड़ाई न करैं, बड़ो न बोलैं बोल।
रहीमन हीरा कब कहै, लाख टका मेरो मोल।।

प्रश्न :
1. बडे क्या नहीं करते हैं?
2. बडे क्या नहीं बोलते हैं?
3. लाख टका मेरो मोल का अर्थ लिखिए।
4. कौन अपना मोल स्वयं नहीं कहता ?
उत्तर :
1. बडे बड़ाई नहीं करते हैं।
2. बडे बडे – बडे बोल नहीं बोलते हैं।
3. मेरा मोल लाख टके का है।
4. हीरा अपना मोल स्वयं नही कहता।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

अपठित – पद्यांश :
नीचे दिये गये पद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

1. श्रमर छूटकर पंकज दल से,
करने लगे विहार।
आनुकरों ने खोल दिया है,
कारावृह का द्वार।
कल किरणें हैं शयन सदन की,
मंजुल बंदनवार।
सजनी। रजनी की सुख स्मृति ही।
बस अब है आधार।

प्रश्न :
1. भ्रमर छूटकर क्या करने लगे हैं?
2. भानुकरों ने क्या किया है?
3. शयन सदन की बंदनवार क्या है?
4. सजनी ! अब आधार क्या है?
5. बंदनवार की क्या विशेषता है?
उत्तर :
1. भ्रमर छूटकर विहार करने लगे हैं।
2. भानुकरों ने कारागृह का द्वार खोल दिया।
3. कल किरणें शयन सदन की बंदनवार है।
4. सजनी ! रजनी की सुख स्मृति ही अब आधार है।
5. बंदनवार की विशेषता है कि वे मंजुल हैं।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

II. बह वाई उस काल एक ऐसी हवा।
बूँद समुंदर की ओर आई अनमनी।
एक सुंदर सीप का मुँह था खुला।
वह उसी में जा पडी मोती बनी।
लोग यों ही हैं इिझकते सोचते।
जब कि उनको छोडना पडता है घर।
किन्तु घर को छोडना अकसर उन्हें।
बूँद सा कुछ और हीं देता है कर।

प्रश्न :
1. बूँद समुंदर की ओर कैसी आयी ?
2. किसका मुँह खुला हुआ था ?
3. बूँद किसके मुँह में जा पडी और क्या बनी ?
4. लोग घर छोडते समय क्या करते हैं?
5. घर को छोडने से उनको क्या मिलता है?
उत्तर :
1. बूँद समुंदर की ओर अनमनी आयी।
2. एक सीप का मुँह खुला हुआ था।
3. बूँद सीप के मुँह में जा पडी और मोती बनी।
4. लोग घर छोडते समय सोचते हैं।
5. घर को छोडने से उनको बूँद सा कुछ और ही मिलता है।

III. मेरे घर के पास लठा है
पेड नीम का हरा – भरा,
उसकी डाली झुक – झुक छूतीं
मेरे रहले का कमरा।
अभी – अभी निकली फुनगी में,
नयी – नयी प्यारी कोंपल,
लाल, बैंगनी रंग देखकर
मेरा मन बनता शीतल।

प्रश्न :
1. नीम का पेड कैसा है?
2. नीम की डाली क्या करती है?
3. नयी – नयी प्यारी कोंपल कहाँ निकल पडी है?
4. कोंपल किस रंग में हैं?
5. लाल, बैंगनी रंग देखकर मन कैसे बनता है?
उत्तर :
1. नीम का पेड हरा – भरा है।
2. नीम की डाली झुकती कवि के कमरे को छूती है।
3. नयी – नयी प्यारी कोंपल फुनगी में निकल पडी है।
4. कोंपल लाल और बैंगनी रंग में हैं।
5. लाल, बैंगनी रंग देखकर मन शीतल बनता है।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

IV. मेरा भारत है महान
चाँद सितारों से शोभित है आसमान
यह रहा नदियों का संगम पुण्य स्थान
मन्दिर, मसजिद, विरजाघर एक समान
रंग, बिरंगो, फूलों से है विराजमान
लोगों का है विविध परिधान
होता है सब धर्मों का सम्मान
मेरा भारत है महान।

प्रश्न :
1. आसमान किस प्रकार शोभित है ?
2. नदियों का संगम पुण्य स्थान क्या है?
3. भारत किस तरह विराजमान है?
4. लोगों का विविध परिधान कहाँ होता है?
5. भारत में किसका सम्मान होता है?
उत्तर :
1. आसमान चाँद, सितारों से शोभित है।
2. नदियों का संगम पुण्य स्थान भारत है।
3. भारत रंगबिरंगे फूलों से विराजमान है।
4. लोगों का विविध परिधान भारत में होता है।
5. भारत में सब धर्मो का सम्मान होता है।

I. लिखो :

लघु प्रश्न :

प्रश्न 1.
तुलसी और रहीम के समय की स्थिति कैसी रही होगी ?
उत्तर :
तुलसीदास और रहीम भक्ति काल के प्रमुख कवि थे। आचार्य रामचंद्र शुक्ल के अनुसार भक्ति काल का समय सन् 1375 से 1700 तक माना है। तत्कालीन भारतीय समाज में हिंदु – मुर्लिम दो संस्कृतियों व विचार धाराओं का पारस्परिक संघर्ष हो रहा था। साहित्य की दृष्टि से हिंदी साहित्य के भक्ति काल को उसका स्वर्णयुग मानते हैं। ज्ञानाश्रयी – प्रेमाश्रयी, सगुण – निर्गुण, राम भक्ति – कृष्ण भक्ति, संत – सूफ़ी इस प्रकार के तरह तरह की भक्ति धाराओं से समाज प्रभावित होने लगा।

प्रश्न 2.
तुलसीदास ने शरीर और मन की तुलना किसके साथ की है?
उत्तर :
तुलसीदास ने शरीर की तुलना खेत से और मन की तुलना किसान से की है।

प्रश्न 3.
रहीम के अनुसार फटे दूध से क्या नहीं बनता है?
उत्तर :
रहीम के अनुसार फटे दूध से मक्खन नहीं बनता है।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

प्रश्न 4.
हीरा अपने बारे में क्या नहीं कहता ?
उत्तर :
हीरा अपने बारे में स्वयं कभी नहीं कहता कि उसका मोल लाख टके का है।

प्रश्न 5.
विपत्ति के समय हमारा साथ कौन देता है ?
उत्तर :
वेपत्ति के समय शिक्षा, विनय, विवेक, साहस, अच्छे कार्य और सच्चाई ही हमारा साथ देते हैं।

प्रश्न 6.
तुम विपत्ति का सामना कैसे करोगे ? क्यों ?
उत्तर :
में विपत्ति का सामना विद्या, विनय, विवेक, साहस, अच्छे कार्य और सच्चाई से करूँगा। क्योंकि ये सभी विपत्ति का सामना करने के लिए आवश्यक हैं।

लघु निबंध प्रश्न :

प्रश्न 1.
तुलसीदास जी के बारे में लिखो।
उत्तर :
तुलसीदास जी का जन्म सन् 1532 में राजापुर नामक गाँव में हुआ था। उनकी मृत्यु सन् 1623 में काशी में हुयी। माता का नाम हुलसी तथा पिता का नाम आत्माराम दुबे था। गुरु का नाम नरहरिदास था। उनकी पन्नी का नाम रत्नावली था। तुलसीदास भक्तिकाल के कवि थे।
तुलसीदास राम भक्त थे। अवधी और ब्रज भाषा दोनों में उन्होंने काव्य रचना की। उन्होंने दर्जनों काव्य ग्रंथ लिखें। उनका सुप्रसिद्ध ग्रंथ का नाम था रामचरितमानस।
उनके अन्य ग्रंथ थे – कवितावली, दोहावली, विनय-पत्रिका, बरवै रामायण, पार्वती मंगल और जानकी मंगल आदि।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

సారాంశము :

तुलसीदास (తులసీదాస్) :

ఈ పద్యంలో కవి తులసీదాస్ శరీరమును వ్యవసాయ క్షేత్రం (పొలము)తో, మనస్సును రైతుతో పోల్చుచున్నాడు. పాపం పుణ్యం అనునవి రెండు విత్తనములు. మనం ఈ రెండు విత్తనాలలో దేనిని నాటితే వాటినే పొందుతాము.
తులసీదాస్ గారు ఈ పద్యంలో ఆపదల వేళ మనల్ని రక్షించే సాధనములను గురించి పేర్కొనుచుండెను. మనల్ని ఆపదల నుండి విద్య, వినయము, వివేకము (మంచి, చెడు విచక్షణాగుణము) సాహసము, మంచి పనులు, నీతి-నిజాయితీ అనునవి రక్షించును. ఇవన్నియు ఆపదల వేళలలో మనకు తోడుగా ఉండును.

रहीम (రహీమ్) :

ఈ పద్యంలో కవి రహీమ్ చెడిపోయిన (పాడైపోయిన) పనుల స్వభావాన్ని గురించి వివరించుచుండెను. ఏదైనా పని చెడిపోయి (పాడైపోయి)నప్పుడు మనం లక్షలకొలది ప్రయత్నాలు చేసినా ఆ పనిని చేయలేము. అదెట్లనగా ఒకసారి పాలు విరిగిపోయినట్లయిన వాటిని చిలికి వెన్నతీయలేము కదా !
కవి రహీమ్ గారు ఈ పద్యంలో పెద్దవారి (గొప్పవారి) యొక్క లక్షణాలను తెలియజేయుచున్నారు.
ఎవరైతే గొప్పవారో వారు తమ గొప్పతనాన్ని గురించి గొప్పలు చెప్పుకోరు. (పెద్దవారు గొప్పవారు కానివారే గొప్పలు చెప్పుకుంటారు) అదెట్లనగా వజ్రం ఎప్పుడూ తన విలువ లక్ష టంకములు ఉంటుందని స్వయంగా మనతో చెప్పదు కదా!

वचन :

  • खेत – खेत
  • किसान – किसान
  • पाप – पाप
  • पुण्य – पुण्य
  • बीज – बीज
  • साथी – साथी
  • विपत्ति – विपत्तियाँ
  • कृति – कृतियाँ
  • व्रत – व्रत
  • बात – बातें
  • हीरा – हीरे

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

उल्टे शब्द :

  • पाप × पुण्य
  • साहसी × डरपोक
  • बनना × बिगडना
  • विनय × घमंड
  • सुकृति × दुष्कृति
  • बडा × छोटा
  • विवेक × अविवेक
  • सत्य × असत्य/झूठ
  • साथी × शत्रु

उपसर्ग :

  • निदान – नि
  • सुसत्य – सु
  • सज्जन – सत्
  • विविध – वि
  • सुसंगति – सु
  • अनुसार – अनु
  • सुकृति – सु
  • दुर्जन – दुर

प्रत्यय :

  • मनसा – सा
  • बिगरी – ई
  • महात्मा – आत्मा
  • सुकृति – कृति
  • बड़ाई – आई
  • सुसत्य – सत्य
  • दुर्जन – जन

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

पर्यायवाची शब्द :

  • काया – शरीर
  • विद्या – शिक्षा
  • मोल – मूल्य, दाम, भाव
  • किसान – कृषक
  • साहस – धैर्य
  • बड़ाई – बडप्पन
  • साथी – मित्र
  • दूध – क्षीर

वाक्य प्रयोग :

1. किसान – किसान खेतीबारी करके जीते हैं।
2. विवेक – सदा विवेक के साथ रहना चाहिए।
3. माखन – माखन में विटमिन ए मिलता है।
4. बड़ाई – बडे लोग जो होते कभी बडाई बातें नहीं करते।

मुहावरे वाले शब्द :

1. बात बनाना = प्रयोजन सिद्ध होना ; उसने टेलीफ़ोन से बात बनायी।
2. बात आना = चर्चा होना ; वहाँ इसी विषय पर बात आयी।
3. बड़े आदमी = प्रतिष्ठावान ; बड़े आदमी ऐसी बातें नहीं करते।
4. बडी – बडी बातें करना = बडाई करना, बढ-चढकर बातें करना
वह हमेशा बडी – बडी बातें करता रहता है।

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न

शब्दार्थ (అర్ధములు) (Meanings) :

TS 8th Class Hindi Guide 10th Lesson अनमोल रत्न 1

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

Telangana SCERT TS 8th Class Hindi Guide Pdf 12th Lesson बढ़ते क़दम Textbook Questions and Answers.

TS 8th Class Hindi 12th Lesson Questions and Answers Telangana बढ़ते क़दम

प्रश्न :

प्रश्न 1.
चित्र में दिखायी दे रहे महापुरुष का नाम बताओ।
उत्तर :
चित्र में दिखायी दे रहे महापुरुष का नाम महात्मा गाँधीजी हैं।

प्रश्न 2.
वे क्या कर रहे हैं ?
उत्तर :
वे डायरी लिख रहे हैं।

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

प्रश्न 3.
तुम्हें लिखना कैसा लगता है ? अपने शब्दों में बताओ।
उत्तर :
मुझे लिखना बहुत अच्छा लगता है। मैं पढ़ने से लिखना ही अधिक पसंद करता हूँ।

सुनो – बोलो :

प्रश्न 1.
इस डायरी की घटनाओं के आधार पर बताओ समीना कैसी लडकी है?
उत्तर :
इस डायरी की घटनाओं के आधार पर बताये तो समीना एक अच्छी लड़की है। वह बड़ों का आदर करती है। साथियों से मिजजुलकर रहती है। बडों की सेवा करती है। गुरुजनों की आज्ञा का पालन करती है।

प्रश्न 2.
समीना के पाठशाला न जाने के क्या कारण हो सकते हैं ?
उत्तर :
समीना के माँ की तबीयत ठीक नहीं है। उसे माँ का काम करना पड रहा होगा। या दीदी की सहता करना पड रहा होगा।

पढ़ो :

अ. नीचे दिये गये वाक्य पढ़िए। इनके अर्थवाले वाक्य पाठ में रेखांकित कीजिए।

प्रश्न 1.
मैं अपने मित्रों से मिलना चाहती हूँ।
उत्तर :
और फिर ममता रवि, शमीम से भी तो कई दिनों से नहीं मिली।

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

प्रश्न 2.
भय के कारण पूछ न सकी।
उत्तर :
मुझे तो कुछ समझ में नहीं आ रहा था कि क्या करना है। पहले डर के मारे पूछा नहीं। फिर थोडी देर बाद पूछा तो अध्यापिका जी ने मेरी ओर देखते हुए पूछा – “समीना ! कल तुम क्यों नहीं आयी।?”

आ. नीचे दिये गये वाक्यों में गलत पहचानकर सही लिखिए।

प्रश्न 1.
आज मैं पाठशाला खेलना चाहती है।
उत्तर :
आज मैं पाठशाला जाना चाहती हूँ।

प्रश्न 2.
सरकार का तारा है – “सब पढ़ें – सब बढ़ें।”
उत्तर :
TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम 2
सरकार का नारा है – “सब पढ़ें – सब बढ़ें”।

लिखो :

अ. नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

प्रश्न 1.
समीना के घर की स्थिति कैसी थी ?
उत्तर :
समीना के घर में उसकी माँ की तबीयत ठीक नहीं थी समीना को माँ का काम करना पडता था। इसलिए वह एक सप्ताह से स्कूल नहीं जाती है। हर दिन समीना को दीदी की सहायता भी करनी पडती है।

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

प्रश्न 2.
‘सब पढ़ें – सब बढ़ें’ इस नारे से आप क्या समझते हो ?
उत्तर :
‘सब पढ़ें – सब बढ़ें’ का अर्थ है सभी लोगों को खूब पढ़कर आगे बढ़ना चाहिए। देश को उन्नति के पथ पर ले जाना चाहिए।

आ. प्रधानाध्यापक जी ने बच्चों को क्या बताया होगा?
उत्तर :
प्रधानाध्यापक जी ने बच्चों को बताया होगा कि भारत सरकार 01 अप्रैल, 2010 से बच्चों के लिए शिक्षा का अधिकार कानून अमल में ला रही है। इस कानून के अनुसार 6 से 14 वर्ष के सभी बच्चों को निशुल्क और अनिवार्य रूप से शिक्षा पाने का अधिकार है। उन्हें अपनी पढ़ाई के लिए एक पैसा भी खर्च नहीं करना होगा। भारत सरकार हर बच्चे के चेहरे पर खुशी देखना चाहती है।
आगे उन्होंने कहा कि सरकार पौष्टिक भोजन, बालिका शिक्षा, पेयजल की सुविधा, खेल सामग्री, खेल का मैदान, पोषाक, निशल्क पाठ्य पुस्तकें और विविध प्रकार की सुविधाएँ प्रोत्साहन आदि दे रही हैं। सरकार चाहती है कि भारत का हर नागरिक पढा-लिखा बनें। सौ प्रतिशत साक्षरता दर प्राप्त करें। सरकार का नारा है – ‘सब पढ़ें – सब बढ़ें।’ जिस दिन भारत का हर बच्चा शिक्षित होकर अच्छा नागरिक बनेगा, उसी दिन हमारे महापुरुषों के सपने साकार होंगे। जयहिंदा”

शब्द अंडार :

अ. नीचे दिये गये शब्दों के वचन बदलिए। वाक्य प्रयोग कीजिए।
उदा : कहानी – मुझे पंचतंत्र की कहानियाँ पसंद है।
छुट्टी, खुशी, ताली, समिति

छुट्टी बच्चों के लिए छुट्टियाँ बहुत पसंद हैं।
खुशी रवि अपने जन्मदिन पर खुशियाँ मनाता है।
ताली कविता सुनकर सब लोगों ने तालियाँ बजाई।
समिति हमारे कौलनी में विभिन्न समितियाँ हैं।

आ. पाठ में समीना के दोस्तों के नाम दिये गये हैं। आप अपने दोस्तों के नाम लिखिए।
उत्तर :
गोपाल, गौरी, शंकर, रहीम, विनय, सुरेश, हरीष आदि मेरे दोस्तों के नाम है।

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

सृजनात्मक अभिव्यक्ति :

अ. अभी अपने समीना की डायरी पढ़ी। डायरी की घटनाएँ बताते हुए मित्र को पत्र लिखिए।

निज्जामाबाद,
दि : ××××

प्रिय मित्र कैलाश,
में यहाँ कुशल हुँ। आशा करता हूँ कि तुम भी वहाँ सकुशल हो।
में मुख्यत : इस पत्र में समीना की डायरी के बारे में लिखना चाहता हूँ।
पहले दिन की डायरी (20 सितंबर, 2012 गुरुवार) में लिखे समाचार से हमें मालूम होता हैं कि समीना की माँ की तबीयत ठीक न होने के कारण समीना एक सप्ताह से पाठशाला नही गयी है उसे घर में माँ का काम करना पडता था। एक दिन वह पाठशाला जाना चाहती है और अपने दोस्त रवि, ममता और शमीम से मिलना चाहती है । लेकिन उसकी दीदी कुछ मदद करने उसे रोकती है।
दूसरे दिन की डायरी (21 सितंबर, 2012 शुक्रवार) में लिखी समाचार से हमें मालूम होता है कि समीना इस दिन पाठशाला जाने तैयार है। लेकिन बारिश के कारण देर हो जाती हैं।
पाठशाला में उसे आज लोमडी की कहानी लिखनी थी। लेकिन उसे कुछ न समझ में आया। उसने डर के मारे अध्यापिका से कुछ नहीं पूछा। अध्यापिका ने उसे स्कूल न आने का कारण पूछकर उसे हर दिन स्कूल आने को समझाती है। श्याम और सायना तो कहानी लिख देते। रवि और इरफ़ान एक दूसरे के बाल खींचने के कारण अध्यापिका उन्हें डांटती हैं।
दस मिनिट की छुट्टी में समीना, शमीम खूब सारे बातें करते हैं। शाम को खूब खेलते हैं।
तीसरे दिन की डायरी (22 सितंबर, 2012 शनिवार) में लिखे समाचार से हमें यह मालूम होता है कि उस दिन पाठशाला में पाठशाला सामिति की बैठक हुई। सरपंच और प्रधानाध्यापक जी बातचीत की। इसमें बच्चों के लिए शिक्षा का अधिकार कानून जो भारत सरकार के द्वारा 01 अप्रैल, 2010 से अमल में लाया गया। उसके बारे में बातचीत हुई। इसमें प्रधानाध्यापक जी बताते हैं कि 06 से 16 वर्ष के सभी बच्चों को निशुल्क अनिवार्य शिक्षा पाने का अधिकार है।
में आशा करता हूँ कि तुम भी इसे अवश्य पढे।
बडों को मेरा नमस्कार।

तुम्हारा प्यारा मित्र,
××××

पता :
के. कैलाश,
पिता. कुटुंबराव,
घर – 10-20-30,
मंदिर वीधि, हैदराबाद।

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

प्रशंसा :

अ. डायरी लिखना अच्छी आदत है, इस पर अपने विचार लिखिए।
उत्तर :
डायरी लिखना अच्छी आदत है। दिन में घटी सभी घटनाओं के बारे में सूक्ष्म रूप से डायरी में लिखते हैं। इससे हमें यह जानकारी मिलती है हम किस दिन क्या किये हैं। देश के महान लोग जो भी हुए वे सभी डायरी लिखने का आदत रखते थे। डायरी लिखने से हर दिन हमने क्या कार्य किये हैं, उनमें अच्छे कितने हैं बुरे कितने हैं। इसका आत्म विश्लेषण कर सकते हैं। हमारे व्यवहार में परिवर्तन ला सकते हैं। मुख्य विषय, तिथि उसमें लिख सकते हैं। उस साल घटी सभी घटनाओं को हम जब चाहे तब पढ़ सकते हैं।

वर्यिजना कार्य :

अ. अपनी पाठशाला के पुस्तकालय से किसी महापुरुष की डायरी पढ़िए। उसके मुख्य अंश लिखिए।
उत्तर :
हमारी पाठशाला के पुस्तकालय से ‘गाँधीजी की आत्मकथा’ नामक एक किताब मिली है। उसमें ‘मेरा छात्र जीवन” एक है। इसमें गाँधीजी के छात्र जीवन के कुछ अंश वर्णित हैं। बचपन में गाँधीजी का मन व्यायाम में, खेल में, क्रिकेट में नही लगता था। इसका एक कारण गाँधीजी का झेंपूपन था। लेकिन अब बडे होने के बाद गाँधीजी बहुत पछताते थे। और इस प्रकार कहते थे कि “अब मैं देखता हूँ कि कसरत की ओर वह अरुचि मेरी भूल थी। उस समय मेरे गलत विचार थे कि कसरत का शिक्षा से कोई संबंध नहीं है।बाद में मेंने समझा कि व्यायाम और शारीरिक शिक्षा के लिए भी विद्याध्ययन में उतना ही स्थान होना चाहिए जितना मानसिक शिक्षा को है। इस प्रकार गाँधीजी ‘मेरा छात्र – जीवन’ नामक आत्म कथा में व्यायाम के संबंध में अपने विचार व्यक्त किए हैं।

भाषा की बात :

अ. नीचे दिया गया अनुच्छेद पढ़िए।
उत्तर :
एक सप्ताह से मैं पाठशाला नहीं गयी थी – माँ का काम जो करना पड़ता था। आज मैं पाठशाला जाना चाहती थी। पता नहीं गुरूजी ने क्या-क्या पढ़ा दिया होगा? और फिर ममता, रवि, शमीम से भी तो कई दिनों से नहीं मिली। पर दीदी ने कहा कि माँ की बीमारी के बाद आज काम पर जाने का उनका पहला दिन है। इसलिए तू यहीं रहकर मेरी मदद कर। वैसे तो में दीदी की सहायता हमेशा करती हूँ। जो भी हो काम ज़्यादा होने के कारण आज मैं स्कूल नहीं जा पायी। काम करते – करते दिन कैसे गुज़र गया, इसका पता ही नहीं चला।
ऊपर दिये अनुच्छेद में आज, यहीं, वैसे और ज़्यादा जैसे क्रिया – विशेषण के भेदों के उदाहरण हैं। क्रिया-विशेषण के चार भेद हैं –

1. स्थानवाचक क्रिया – विशेषण : जो क्रिया की स्थान संबंधी विशेषता प्रकट करते है, उसे स्थानवाचक क्रिया-विशेषण कहते है। उदा : रामू यहाँ बैठता है।
2. कालवाचक क्रिया – विशेषण : जो क्रिया के होने का समय बतायें, उसे कालवाचक क्रियाविशेषण कहते हैं। उदा : रामू आज आता है।
3. परिमाणवाचक क्रिया – विशेषणः जो क्रिया के परिमाण को प्रकट करें, उसे परिमाणवाचक क्रिया – विशेषण कहते है। उदा : रामू बहुत खेलता है।
4. रीतिवाचक क्रिया – विशेषण : जो क्रिया के रीति का संकेत करें, उसे रीतिवाचक क्रियाविशेषण कहते है। उदा : रामू ऐसा खेलता है।

क्रिया-विशेषण भेदों का प्रयोग करते हुए पाँच वाक्य लिखिए।
उत्तर :
1. यहाँ लड़कियाँ आपस में डाँटने लरी।
2. कल में ज़रूर यह काम करूँगा।
3. अधिक भोजन मत खाइए।
4. जैसे काम करें, वैसे ही फल मिले।
5. वह जोर दार भाषण दे रहा है।

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

विचार – विमर्श :

बच्चों की सुरक्षा के लिए सरकार ने POCSO कानून बनाया। जिसमें बच्चों को तंग करने, शारीरिक और व्यक्तिगत नियम तोडने पर कई साल की सज़ा है। यदि कोई जानबूझकर इन्हें तोडे तो हमारा दोष नहीं। उसे हम ‘नहीं’, ‘रुको’ कह सकते हैं। मौका मिलने पर दूर जाकर किसी भरोसेमंद बड़े व्यक्ति की रहायता से असुरक्षित व्यक्ति से वच सकते हैं। ऐसे असुरक्षित व्यक्ति को उसके व्यवहार पर शर्मिदगी नी चाहिए। इन्हें रोकें। ऐसे कौन-कौन से सुरक्षित व्यक्ति है जिनसे तुम सहायता ले सकते हो?
उत्तर : द्यार्थी कृत्य।

Essential Material for Examination Purpose :

I. पढ़ो :
पठित – गद्यांश :

नीचे दिये गये गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

1. आज माँ की तबीयत कुछ टीक है । सुबह जब में उठी तो देखा कि बे काम पर निकल चुकीं थीं। एक सप्ताह से मैं पाठशाला नहीं गयी थी – माँ का काम जो करना पड़ता था । आज में पाटशाला जाना चाहती थी । पता नहीं गुरुजी ने क्या – क्या पढ़ा दिया होगा ? और फिर ममता, रचि, शमीम से भी तो कई दिनों से नहीं मिली। पर दीदी ने कहा कि माँ की बीमारी के बाद आज काम पर जाने का उनका पहला दिन है । इसलिए तू यहाँ रहकर मेरी मदद कर । बैसे तो में दीदी की सहायता हमेशा करती हूँ। जो भी हो काम ज्यादा होने के कारण आज मैं स्कूल नहीं जा पायी। काम करते – करते दिन कैसे गुज़र गया, इसका पता ही नहीं चला ।

प्रश्न :
1. किसकी तबीयत खराब थी ?
2. वह कितने दिनों से पाठशाला नहीं गई थी ?
3. दोस्तों के नाम क्या थे ?
4. . वह किसकी सहायता हमेशा करती थी ?
5. यह गद्यांश किस पाठ से है?
उत्तर :
1. माँ की तबीयत खराब थी।
2. वह एक सप्ताह से पाठशाला नहीं गई थी।
3. उसके दोस्तों के नाम ममता, रवि और शमीम थे।
4. वह अपनी दीदी की सहायता हमेशां करती थी ।
5. यह गद्यांश ‘बढ़ते कदम’ पाठ से है।

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

II. लोमड़ी की कहानी लिखनी थी। मुझे तो कुछ समझ में नहीं आ रहा था कि क्या करना है । पहले डर के मारे पूछा नहीं । फिर थोड़ी देर बाद पूछा तो अध्यापिका जी ने मेरी ओर देखते हुए पूछा – “समीना ! कल तुम क्यों नहीं आयी ?”‘ तो में ने उन्हें पाठशाला न आने का कारण बताया। तब उन्होंने मुझे हर दिन पाठशाला आने के लिए समझाया। फिर कहानी पढ़ने को कहा। में पढ़ने लगी। मज़ेदार लगी। में तो पढ़ ही रही थी पर श्याम और सायना ने तो अपनी कहानी उत्तर – पुस्तिका में लिख भी ली थी।

प्रश्न :
1. किसकी कहानी लिखनी थी ?
2. यह डायरी कौन लिख रही है?
3. अध्यापिका ने समीना को क्या पढ़ने को कहा ?
4. समीना को कहानी कैसी लगी ?
5. किसने कहानी उत्तर पुस्तिका में लिख ली थी ?
उत्तरः
1. लोमड़ी की कहानी लिखनी थी।
2. यह डायरी समीना लिख रही है।
3. अध्यापिका ने समीना को कहानी पढ़ने को कहा।
4. समीना को कहानी मज़ेदार लगी।
5. श्याम और सायना ने कहानी उत्तर पुस्तिका में लिख ली थी।

अपठित – गद्यांश :
निम्न लिखित गद्यांश पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

I. सरदार सुजानसिंह देवगढ रियासत के दीवान थे। राजा भी अपने इस नीतिकुशल दीवान का आदर करते थे। चालीस वर्ष तक सेबा करने के बाद एक दिन सुजानसिंह ने राजा के पास आकर प्रार्थना की – मुझे सेवानियृत्ति देने की कृपा करें। यह सुनकर राजा ने नये दीवान चुनने का भार सुजानसिंह को ही सौंप दिया।

प्रश्न :
1. सुजान सिंह कौन थे ?
2. सुजानसिंह ने कितने वर्ष तक सेवा की ?
3. मुझे सेवा निवृत्ति देने की बात किसने कही ?
4. नये दीवान चुनने का भार सुजानसिंह को किसने सौंपा ?
5. सुजानसिंह किस रियासत के दीवान थे ?
उत्तर:
1. सुजान सिंह देवगढ़ रियासत के दीवान थे।
2. सुजान सिंह ने चालीस वर्ष तक सेवा की।
3. सेवा निवृत्ति देने की बात दीवान सुजान सिंह ने की।
4. नये दीवान चुनने का भार सुजान सिंह को राजा ने सौंपा।
5. सुजानसिंह देवगढ़ रियासत के दीवान थे।

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

II. यमुना के तट पर खडा लालकिला एक ऐतिहासिक किला है। इसकी जीवन कथा बडी रोचक है। मुगल बादशाह शाहजहाँ ने आगरे की गर्मी से ऊबकर एक गर्म जगह खोजने का हुकुम दिया। तदनुसार दिल्ली शहर के बाहर यमुना के किनारे एक स्थान चुना गया। वह नूरगढ नाम से प्रसिद्ध था और वहाँ मुगल सेना का जमाव होता था। वहीं 12 मई, 1639 ई. को लालकिले की नींव डाली गयी। इसके निर्माण के लिए देश के कुशल कारीगरों और सिल्पियों को बुलाया गया और लाल पत्थर तथा संगमरमर दूर – दूर से लाये गये।

प्रश्न :
1. लालकिला कहाँ है?
2. लालकिले को किसने बनवाया ?
3. लालकिला किस नाम से प्रसिद्ध है ?
4. लालकिला नींव कब हुई ?
5. लालकिला किस पत्थर से बनाया गया ?
उत्तर:
1. लाल किला दिल्की शहर के बाहर यमुना नदी के तट पर है।
2. लाल किले को मुगल बादशाह शाहजहाँ ने बनवाया।
3. लाल किला नूरगढ़ नाम से प्रसिद्ध है।
4. लाल किला की नीव 12 मई, 1639 ई को हुई।
5. लाल किला लाल पत्थर और संगमरमर से बनाया गया।

II. लिखो :

लघु प्रश्न :

प्रश्न 1.
तुम अपनी पाठशाला में क्या – क्या करते हो?
उत्तर :
में अपनी पाठशाला में अध्यापकों के पाठ सुनता हूँ। छात्रों से खूब खलेता हूँ। खाली समय में दोस्तों के साथ विज्ञान संबंधित या गणित के बारे में बातचीत करता हूँ।

प्रश्न 2.
समीना की कक्षा में और तुम्हारी कक्षा में क्या अंतर है ? बताओ।
उत्तर :
समीना की कक्षा तो छोटी हैं। मेरी कक्षा तो बडी है। हमारी कक्षा में साठ लडके और पैंतीस लडकियाँ है। बहुत बडा श्यामपट है।

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

प्रश्न 3.
समीना अध्यापक से डर रही थी। क्यों?
उत्तर :
जब समीना एक सप्ताह के बाद स्कूल गई तब स्कूल में लोमडी की कहानी लिखनी थी। उसे तो कुछ भी समझ में नहीं आया। समीना इस प्रकार सोचती है कि अगर वह्, कहानी के बारे में पूछे तो अध्यांपिका डाँटेगी। इसलिए वह् डर रही थी।

लघु निबंध प्रश्न :

प्रश्न 1.
इस पाठ को अपने शब्दों में बताओ।
उत्तर :
यह एक डायरी पाठ है। इस डायरी को समीना ने लिखा है। इसका सारांश इस प्रकार है – समीना कुछ दिनों से (एक सप्ताह से) पाठशाला नहीं जाती है। उसकी माँ की तबीयत ठीक नहीं हैं। इसलिए वह घर में रहकर माँ के काम करती है।
आज ही उसकी माँ की तबीयत कुछ ठीक है समीना पाठशाला जाना चाहती है। तो उसकी दीदी आज एक दिन के लिए न जांने को कहती है।
समीना अपने दोस्त ममता, रवि और शमीम से भी नहीं मिलती। इसलिए पाठशाला में क्या पढ़ाया इसके बारे में उसे पता नहीं चलता।
शुक्रवार के दिन समीना पाठशाला गयी। वह वर्षा के कराण देर से पाठशाला पहुँची सब छात्र लोमडी की कहानी लिखते है। समीना चुप बैठी रही। तो अध्यापिका ने उससे पाठशाला न आने का कारण पूछकर समझाती है कि हर दिन पाठशाला जरूर आना श्याम और सायना कहानी लिख डाले। दस मिनिट की छुट्टी में सब खूब सारे बातें करते हैं। शाम को खूब खेलते हैं।
शनिवार के दिन तो पाठशाला में पाठशाला समिति की बैठक होती है। सरपंच भी आते हैं। सरपंच और प्रधानाध्यापक दोनों ने बारी -बारी में छात्रों से बातचीत करते हैं।
उन दोनों ने 01 अप्रैल, 2010 से भारत सरकार से अमल में लाये शिक्षा का अधिकार कानन के बारे में बातचीत करते हैं। निशुल्क शिक्षा के बारे में बताते हैं। सरकार का नारा -‘सब पढे-सव वते के बारे में वे बताते हैं।

సారాంశము :

20 సెప్టెంబరు, 2012,
గురువారం
ఈరోజు అమ్మ. ఆరోగ్యం కొంచెం బాగున్నది. ఉదయాన్నే నేను లేచినప్పుడు ఆమె పని మీద వెళ్ళడం నేను చూచితిని. ఒక వారం రోజుల నుండి నేను పాఠశాలకు వెళ్ళుటలేదు. అమ్మ పని చేయవలసి వచ్చుచున్నది. ఈరోజు నేను బడికి వెళ్ళదలచితిని. గురువుగారు ఏమేమి చదివించారో తెలీదు. అంతేకాక మమత, రవి, శమీమ్లను కూడా చాలా రోజులనుండి నేను కలవలేదు. అమ్మ జబ్బు పడిన తర్వాత ఈరోజు తను పనికి వెళ్ళడం మొదటి రోజు కదా ! అందువల్ల నీవు ఇక్కడే ఉండి నాకు సహాయం చేయమని అక్క నాతో అన్నది. నేను అక్కకు ఎల్లప్పుడూ సహాయం చేస్తూనే ఉంటాను అనుకోండి. ఏది ఏమైనప్పటికీ పని ఎక్కువగా ఉన్నందున నేను ఈరోజు బడికి వెళ్ళలేకపోయాను. పనిచేస్తూ చేస్తూ రోజు ఎలా గడచిపోయిందో నాకు తెలవనే తెలవదు.
21 సెప్టెంబరు, 2012
శుక్రవారం
ఈరోజు నేను పాఠశాలకు బయలుదేరినప్పుడు వర్షం సన్నసన్నగా పడుచున్నది. వర్షం ఆగేంతవరకు ఉండడం. వలన ఆలస్యమైనది. సమయం పది గంటలైనది. నేను సంచి తీసుకుని బడికి పరుగెత్తాను. అయినప్పటికీ ఆలస్యమైనది. అందరూ తమ తమ పనులలో నిమగ్నమైయుండిరి.

నక్క కథ వ్రాయవలసి ఉన్నది. నేనేమి చేయాలో నాకు అర్థం కావడం లేదు. మొదట భయం కారణంగా అడగలేదు. కొంచెం సమయం తర్వాత అడిగితే ఉపాధ్యాయురాలు నా వైపు చూస్తూ “సమీనా ! నిన్న నీవు ఎందుకు రాలేదు? ” అని అడిగెను. అప్పుడు నేను పాఠశాలకు రాని కారణం చెప్పితిని. అప్పుడు ఆమె నన్ను ప్రతిరోజు పాఠశాలకు రావలసినదిగా నచ్చచెప్పినారు మళ్ళీ కథ చదవమని చెప్పినారు.
నేను చదవసాగాను. మజాగా అనిపించింది. నేను చదువుతూ ఉండగానే శ్యామ్ మరియు సాయ్ని ఇరువురు తమ సమాధాన పత్రాలలో కథ వ్రాసివేసిరి. వాళ్ళు ఉపాధ్యాయురాలికి చూపించసాగిరి. రవి, ఇర్ఫాన్లిద్దరూ అదే సమయంలో ఒకరి జుట్టు మరొకరు గుంజుకొనుచుండిరి (పీక్కొనుచుండిరి.) ఉపాధ్యాయురాలు వారిని తిట్టినది.
ఇంతలో పది నిమిషాల విరామం లభించింది. నేను శమీమ్ మరియు మమతలతో బాగా మాట్లాడితిని. సాయంత్రం బాగా ఆడుకొంటిమి. రోజు ఎలా గడిచినదో తెలియనే తెలీదు.

22 సెప్టెంబరు, 2012
శనివారం
నేను ఈరోజు సమయానికి పాఠశాల చేరితిని. పాఠశాలలో పాఠశాల సమితి సమావేశం ఉన్నది. సర్పంచ్ కూడా వచ్చియుండిరి. మమ్మల్నందరినీ వరండాలో కూర్చోబెట్టిరి. ప్రధానోపాధ్యాయులు మరియు సర్పంచ్గా రులిరువురూ వంతుల వారీగా మాతో మాట్లాడిరి. ప్రధానోపాధ్యాయులవారు భారత ప్రభుత్వం 01 ఏప్రిల్, 2010 నుండి పిల్లల విద్యాహక్కు చట్టం అమలులోకి వచ్చినది. ఈ చట్టం అనుసరించి 6 నుండి 14 సం॥ల వయస్సు గల పిల్లలందరికి ఉచిత అనివార్య విద్యను పొందు అధికారం కలదు. వారికి తమ చదువు నిమిత్తం ఒక పైసా కూడా ఖర్చు పెట్టవలసిన అవసరం లేదు. భారత ప్రభుత్వం ప్రతి పిల్లవాని ముఖాన సంతోషాన్ని చూడగోరుచున్నది. అప్పుడే సాయ్నీ ప్రధానో పాధ్యాయుల వారిని “ప్రభుత్వం మన కోసం ఏమేమి సౌకర్యాలను కల్పించుచున్నది?” అని ప్రశ్నించెను. అప్పుడు ప్రధానోపాధ్యాయుల వారు అతనిని ప్రశ్నించినందులకు పొగిడిరి. ఇంకా ఆయన అన్నారు కదా ప్రభుత్వం పౌష్టిక భోజనం, బాలికా విద్య, ఆటవస్తువులు, ఆటస్థలము, దుస్తులు, ఉచిత పాఠ్యపుస్తకాలు మరియు వివిధ రకాల సౌకర్యాలు మరియు ప్రోత్సాహాలను కల్పించుచున్నది. ప్రభుత్వం భారత ప్రతి పౌరుడు విద్యావంతుడు కావాలని కోరుకుంటోంది. నూటికి నూరు శాతం అక్షరాస్యతను కోరుచున్నది. ప్రభుత్వం యొక్క నినాదం ఏమనగా ‘అందరూ చదవాలి అందరూ ఎదగాలి’. ఏ రోజున భారతదేశపు ప్రతి పిల్లవాడు చదువుకొని మంచి పౌరుడవుతాడో ఆ రోజునే మన దేశంలోని మహాపురుషుల కలలు సాకారమౌతాయి (నెరవేరతాయి). జైహింద్.

ప్రధానోపాధ్యాయుల వారి మాటలు విని మేమందరం కరతాళధ్వనులు చేసితిమి. నేను ఈ రోజు చాలా సంతోషంగా ఉన్నాను. నేను ఇంటికి తిరిగి వచ్చి తల్లిదండ్రులకు, అక్కకు ప్రధానోపాధ్యాయులవారు చెప్పిన అన్ని విషయాలను చెప్పితిని.

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

वचन :

  • बच्चा – बचे
  • पुस्तक – पुस्तके
  • बीमारी – बीमार्टियां
  • पाठशाला – पाठशालाएँ
  • लडका – लडके
  • पैसा – पैसे
  • बात – बाते
  • कहानी – कह्मानियाँ
  • छुी – छद्टियाँ
  • सुविधा – सविधाएँ
  • पुरुष – पुरुष
  • गुर – गुरुजन
  • खुीशी – खुशियाँ

लिंग :

  • गुरु – गुरुआनी
  • माँ – बाप
  • पुरुष – स्ती
  • नर – मादा
  • प्राध्यापक – प्राध्यापिका
  • बच्चा – बच्ची
  • माता – पिता
  • बालक – बालिका
  • अध्यापक – अध्यापिका
  • प्रधानाध्यापक – प्रधानाध्यापिका
  • पुत्र – पुत्री
  • छात्र – छात्रा

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

पर्यायवाची शब्द :

  • कानून – शासन
  • शिक्षा – विद्या
  • प्रश्न – सवाल
  • माता – मॉं, जननी
  • सुबह – प्रातः काल
  • बारिश – वर्षा
  • वर्ष – उम्र
  • पढ़ाई – विद्या
  • प्रशंसा – स्तुति
  • पिता – बाप
  • गुरु – अध्यापक
  • कहानी – कथा
  • बच्चे – लड़के
  • प्रधानाध्यापक – प्राध्यापक, हेडमारटर
  • खेल – क्रीडा
  • तबीयत – तंदुरुस्त, स्वारथ्य
  • पाठशाला – स्कूल, मदरसा
  • उत्तर – जवाब

उल्टे शब्द :

  • आज × कल
  • हल्का × जोर
  • खुशी × दुखी
  • शिक्षित × अशिक्षित
  • ठीक × गलत
  • डर × निडर
  • सुविधा × असुविधा
  • सुबह × शाम
  • साकार × निराकार
  • शुल्क × निशुल्क
  • प्रशंसा × निदा
  • पहला × अंतिम, आख़िरी

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

उपसर्ग :

  • पाठशाला – पाठ
  • विविध – वि
  • पढ़ाई – पढ़
  • निशुल्क – नि
  • साकार – सा
  • मज़ेदार – मजे
  • अनुसार – अनु
  • पेयजल – पेय
  • प्रतिशत – प्रति
  • अधिकार – अधि
  • अनिवार्य – अ
  • सुविधा – सु
  • साक्षरता – सा

प्रत्यय :

  • नागरिक – इक
  • साक्षरता – ता
  • साकार – कार
  • बीमारी – ई
  • शिक्षित – इत
  • प्रतिशत – शत
  • बैठक – क
  • सहायता – ता
  • पढ़ाई – आई
  • पौष्टिक – इक
  • मज़ेदार – दार

संधि :

  • समझाना = समझ + आना
  • निशुल्क = नि: + शुल्क
  • साक्षरता = स + अक्षरता
  • साकार = स + आकार
  • प्रधानाध्यापक = प्रधान + अध्यापक
  • नागरिक = नागर + इक
  • मह्रापुरुष = महा + पुरुष

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम

वाक्य प्रयोग :

1. मदद – मैं हमेशा अपनी माँ की मदद करती हूँ।
2. छुट्टी – अभी दस मिनिट की छुट्टी दी गयी।
3. अधिकार – हर एक नागरिक को कई अधिकार मिलते हैं।
4. साकार – हरिश्चंद्र सत्य का साकार रूप हैं।

मुहावरे वाले शब्द :

1. भागना = दूर जाना, पीछे हट जाना।
वह समस्याओं से सदा दूर भाग जाता है।
2. देर हो जाना =नियत समय के बाद में
पाठशाला जाने में मुझे आज बहुत देर हो गयी।
3. समझा जाना = निपटना
सारी बातें अध्यापिका जी से समझा जायेगी।
4. यश फैलना = नाम कमाना
हम अच्छे काम किये तो मृत्यु के बाद भी हमारी यश फैलेगी।

शब्दार्थ (అర్ధములు) (Meanings) :

TS 8th Class Hindi Guide 12th Lesson बढ़ते क़दम 1

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

Telangana SCERT TS 8th Class Hindi Guide Pdf 11th Lesson हार के आगे जीत है Textbook Questions and Answers.

TS 8th Class Hindi 11th Lesson Questions and Answers Telangana हार के आगे जीत है

प्रश्न :

प्रश्न 1.
चित्र में क्या दिखाई दे रहा है ?
उत्तर :
चित्र में अपाहिज लोगों का फुटबॉल खेल दिखायी दे रहा है।

प्रश्न 2.
वे क्या कर रहे हैं ?
उत्तर :
वे सभी फुटबॉल खेल खेल रहे हैं।

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

प्रश्न 3.
इसे देखने पर हमारे मन में क्या विचार उठते हैं ?
उत्तर :
इसे देखने पर हमारे मन में यह विचाए उठते हैं कि अपाहिजों को भी मन होता है, कुछ आशाएँ ओर आकांक्षाएँ होती हैं। उन आशाओं और आकांक्षाओं को सफल बनाने में हमें उन्हें सहयोग देना चाहिए।

सुनो – बोलो :

प्रश्न 1.
पाठ का शीर्षक कैसा लगा और क्यों?
उत्तर :
पाठ का शीर्षक “हार क आगे जीत है” सही लगा। क्योंकि हर हार के आगे जीत अवश्य होता है। यदि आज हारे तो कल गा एक न एक दिन जरूर जीत मिलेगी।

प्रश्न 2.
शारीरिक रूप से कमः गोर लोगों को किन कठिनाइयों का सामना करना पडता है ?
उत्तर :
शरीरिक रूप से कमज़ो लोगों को कई कठिनाइयों का सामना करना पडता है। वे किसी काम को नहीं कर सकते। न फिर सक। हैं। न चल सकते हैं। कुछ लोग ऐसे होते हैं, जो न सुन सकते हैंन बोल सकते और न देख सकते हैं। से लोग कहीं न जा सकते हैं।

पढ़ो :

अ. नीचे दिये गये वाक्य पढ़िए। किसने कहा बताइए।

वाक्य किसने कहा ?
अ. मैं क्या कर सकती हूँ जबकि मैं चल ही नहीं पाती हूँ? विल्मा
आ. दौड़ की कला मैं तुम्हें सिखाऊँगा। टेंपल
इ. जमीन पर अपने कदम सीधे नहीं रख पायेगी। डॉक्टर

आ. चित्र देखिए। उससे जुडे वाक्य पाठ में दूँढ़िए। रेखांकित कीजिए।
TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है 2
उत्तर :
…………. उसको चार वर्ष की उम्र में पोलियो हो गया था। तब से वह बैसाखियों के सहारे चलती थी। डॉक्टरों ने जवाब दे दिया था कि वह कभी भी ज़मीन पर अपने कदम सीधे नहीं रख पायेगी।
…………. पहली दौड़ 100 मीटर की थी। इसमें विल्मा ने जुत्ता को हराकर अपना पहला स्वर्ण पदक जीता। दूसरी दौड़ 200 मीटर की थी। इसमें भी विल्मा ने जुत्ता को दूसरी बार हराया और उसने दूसरा स्वर्ण पदक जीता।
………… विल्मा ने गिरी हुई बेटन उठायी और यंत्र की तरह तेज़ी से दौड़ी तथा जुत्ता को तीसरी बार भी हराया और अपना तीसरा स्वर्ण पदक जीता।
………….. यह उसके कठोर परिश्रम का ही परिणाम था कि उसने 1960 के के रोम ओलम्पिक में 100 व 200 मीटर की दौड़ और 400 मीटर की रिले दौड़ में स्वर्ण पदक जीते । और एक ही ओलम्पिक में तीन स्वर्ण पदक जीते । और एक ही ओलम्पिक में तीन स्वर्ण पदक जीतने वाली पहली अमेरिकी एथलीट बनी।

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

लिखो :

अ. नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

प्रश्न 1.
विल्मा की माँ ने उसे प्रेरणा नहीं दी होती तो क्या होता ? सोचकर लिखो।
उत्तर :
विल्मा की माँ प्रेरणा नहीं दी होती तो विल्मा ऐसी अपाहिज की तरह् ही रह जाती थी। विल्मा की सफलता में उसकी माँ का बडा हाथ था। माँ सदा उसके साथ रहकर उसमें आत्मविश्वास जगाती रही। इस प्रकार विल्मा की सफलता में उसकी माँ की प्रेरणा अधिक थी।

प्रश्न 2.
विल्मा का जीवन प्रेरणादायक है। कैसे?
उत्तर :
विल्मा का जीवन बडा प्रेरणादायक है। पोलियो से पीडित होकर बैसाखियों से चलनेवाली होने पर भी ओलंपिक क्रीडाओं में भाग लेकर एक ही ओलंपिक में तीन स्वर्ण पदक पायी।
इसलिए हम कह सकेंगें कि विल्मा का जीवन प्रेरणादायक है।

आ. इस पाठ का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
उत्तर :
विल्मा ग्लोडियन रुडाल्फ़ का जन्म सन् 1940, जून 23 को अमेरिका के टेनेसी प्रांत में एक रेलवे मजदूर के घर में हुआ। विल्मा की माँ घर-घर जाकर झाडू पोछा लगाती थी। विल्मा नौ वर्ष तक ज़मीन पर कभी पाँव रखकर नहीं चल सकी। क्योंकि उसको 4 वर्ष की उम्र में पोलियो हो गया था। तब से वह बैसाखियों के सहारे चलती थी। उसकी माँ बडी धर्मपरायण और सकारात्मक मनोवृत्ति वाली साहसी महिला थी।
विल्मा दुनिया की सबसे तेज़ धावक बनने की इच्छा व्यक्त की। तो माँ ने उसे प्रोत्साहन दी। माँ ने उससे कहा कि “ईश्वर में विश्वास, स्वयं पर भरोसा, मेहनत और लगन से तुम सब कुछ प्राप्त कर सकते हो।”
माँ की प्रेरणा व हिम्मत से 9 वर्ष की उम्र में बैसाखियाँ उतार फेंकी और चलना प्रारंभ किया। इस प्रयन्न में कई बार ज़ख्मी हुई, दर्द झेली। उसने हिम्मत नहीं हारी। आखिर वह बैसाखियों के बिना चलने में कामयाब हो गयी।
इस प्रकार वह पहली दौड प्रतियोगिता में, उसके बाद दूसरी, तीसरी और चोथी दौड प्रतियोगिताओं में भी आखिरी स्थान पायी।
15 वर्ष की उम्र में विल्मा टेनेसी स्टेट विश्वविद्यालय गयी। वहाँ वह एड टेंपल नाम के एक कोच से मिली। उससे दौड की कला सीखने लगी।
आखिर वह दिन आया। विल्मा ओलंपिक में हिस्सा ली। 100 मीटर, 200 मीटर और 400 मीटर की रिले रेस में जुत्ता से मुकाबला करके तीनों में ख्वर्ण पदक पाया। इस प्रकार 1960 के रोम ओलंपिक में दुनिया की सबसे तेज़ धावक बन गयी। वह उसके कठोर परिश्रम का परिणाम था।

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

शब्द भंडार :

अ. अर्थ लिखिए।
जैसे – धावक – जो तेज़ दोड़ता है, उसे धावक कहते हैं।
ओलंपिक, रिले दौड़, बेटन, पोलियो

अर्थ
धावक जो तेज़ दौडता है, उसे धावक कहते हैं।
ओलंपिक सन् 776.सी. ने ग्रीक देश में ओलंपिया प्रांत में ओलंपिक प्रारंभ हुआ ।
रिले दौड़ दो या दो से अधिक प्रतियोगी एक दल बनकर
निश्चित दूरी को बाँटते हुए दौड़ पूरा करते हैं।
बेटन रिले दौड़ में काम आनेवाला लोहे का कोखला ड़ंडा
पोलियो यह एक ऐसी बीमारी है जिसकी वजह से चल नहीं सकते।

आ. भारतीय ओलंपिक विजेताओं के चित्र देखो। किसी एक के वारे में लिखिए।
TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है 3
उत्तर :
1. कसाबा दादू साहेब जादव :कसाबा दादू साहेब जादव” भारत देश की ओर से प्रथम ओलम्पिक विजेता।
2. लिएंडर एड्रियन पेस : लिएंडर एड्रियन पेस (बंगाली 17 जून) 1973 में ज़न्मे एक भारतीय पेशेवर टेनिस खिलाडी है जो वर्तमान में सुविधाओं डबल्स में घटनाओं एटीपी दूर और डेविस कप टूर्नामेंट, सात युगल और छह मिश्रित युगल ग्रेंड स्लैंम खिताब जीता है वह भारत का सर्वोच खेल सम्मान के प्राप्तकर्ता है। राजीव गाँधी खेल रत्र पुरसकार 1996-1997 में, अर्जुन पुरस्कार, 1990 में अपने उत्कृष्ट योगदान के लिए भारत में टेनिस और पद्म पुरखकार 2001 में, पेस पुरुष युगल में 2012 में ओंस्ट्रेलियन ओपन जीतने के बाद करियर ग्रेंड स्लैम पूरा किया।
3. कर्णम मलेश्षरी : एक भारतीय भारोत्तोलक। उसे पहली बार वह ‘राष्ट्रीय जूनियर चैम्पियनशिप वज़न उठाने भाग लिया, और पहले खड़ी थी।
4. राजवर्धन सिंह राठौर: राजवर्धन सिंह राठौर (29 जनवरी 1970 में जन्म, जैसलमेर, राज्यस्थान) एक भारतीय शूटर जो पुरुषों में रजत पदक जीता डबल ट्रैप में 2004 के ग्रीष्मकालीन ओलंपिक।
5. विजयेंदर : भारतीय स्टार मुक्केबाज़ विजयेंदर सिंह 75 किलोग्राम वर्ग के कार्टर फ़ाइनल में पहुँच गए हैं। विजयेंदर … पहले राउंड में विजयेंदर सिंह ज़्यादा आक्रमक नही रहे बल्कि उन्होंने विरोधी को पढ़ते हुए जवाबी हमलों पर ध्यान दिया।

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

परियोजना कार्य :

तुम अपने मनपसंद खिलाड़ी के बारे में नीचे दी गयी जानकारियाँ लिखो।
1. खिलाड़ी का नाम, 2. खेल, 3. कितने वर्षों से खेल रहा है?, 4. सम्मान, 5. क्यों पसंद है?

1. खिलाड़ी का नाम सचिन रमेश टोडूल्कर
2. खेल क्रिकेट
3. कितने वर्षों से खेल रहा है ? पच्चीस – तीस
4. सम्मान संसद सदस्यता दी गयी ।
5. क्यों पसंद है ? क्रिकेट की दुनिया में सौ शतक पाये।

प्रशंसा :

खेल में हार – जीत लगी रहती है। हार के प्रति आप कैसी प्रतिक्रिया व्यक्त करोगे?
उत्तर :
खेल में हार – जीत लगी रहती है। हार के प्रति मैं इस प्रकार अपनी प्रतिक्रिया को व्यक्त करूँगा – खेल में दो पक्ष होते हैं। एक जीतेगा और दूसरा हारेगा। इसमें नाराज़गी या वैर भाव की क्या बात ? इस बार हार जाए तो अगली बार जीतूँगा। जीतने की कोशिश करूँगा। विपक्षी अगर जीतता है तो उसके खेल को समझूँगा और उसकी सराहना करूँगा। अपनी हार से भी सीखूँगा और अपनी जीत से भी सीखूँगा।

सृजनात्मक अभिव्यक्ति :

विल्मा का साक्षात्कार लेने के लिए एक प्रश्नावली तैयार कीजिए।
उत्तर :
1. क्या आपकी माता जी से ही आपको प्रेरणा मिली है ?
2. आप किस कक्षा से चलने योग्य बने ?
3. आपका पहला धावक कब शुरू हुआ?
4. आप किस साल के ओलिंपिक में भाग ली थी ?
5. आप जैसे अपाहिजों को आपका संदेश क्या है ?
6. ख्वर्ण पदक जीतने पर आपकी अनुभव कैसी थी ?

भाषा की बात :

रेखांकित शब्द के स्थान पर बेटा, भाई, वहन, मित्र, छात्र शब्दों का प्रयोग करते हुए वाक्य फिर से लिखिए।
“मेरी बेटी, जो तुम चाहो प्राप्त कर सकती हो।”
जैसे : “मेरे बेटे, जो तुम चाहो प्राप्त कर सकते हो।”
उत्तर :
“मेरे भाई, जो तुम चाहो प्राप्त कर सकते हो।”
” मेरी बहन, जो तुम चाहो प्राप्त कर सकती हो।”
“मेरे मित्र, जो तुम चाहो प्राप्त कर सकते हो।”
“मेरे छात्र, जो तुम चाहो प्राप्त कर सकते हो।”

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

Essential Material for Examination Purpose : 

1. पढ़ो :
पठित – गद्यांश

नीचे दिये गये गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

माँ की प्रेरणा व हिम्मत से 9 वर्ष की विल्मा ने बैसाखियाँ उत्तर फेंकी ब चलना प्रारम्भ किया। अचानक बैसाखियाँ उतार देने के बाद चलने के प्रयास में कई बार ज़ख्मी होती रही, दर्द झेलती रही, लेकिन उसने हिम्मत नहीं हारी और कोई सहारा नहीं लिया गया। आखिरकार एक साल के बाद बह बिना बैसाखियों के चलने में कामयाब हो गयी। इस प्रकार आठयीं कक्षा में आते आते उसने अपनी पहली दौड़ प्रतियोगिता में हिस्सा लिया और बह सबसे पीछे रही।

प्रश्न :
1. किसकी प्रेरणा से विल्मा ने बैसाखियाँ फेंक दीं ?
2. विल्मा क्यों ज़स्मी होती रही ?
3. विल्मा को बिना बैसाखियों के चलना सीखने में कितना समय लगा ?
4. विल्मा ने किस कक्षा में पहली दौड़ प्रतियोगिता में भाग लिया ?
5. यह गद्यांश किस पाठ से है ?
उत्तर :
1. माँ की प्रेरणा से विल्मा ने बसाखियाँ फेंक दी।
2. बिना बैसाखियों के चलने के प्रयास में विल्मा ज़ख्मी होती रही।
3. विल्मा को बिना बैसाखियों के चलना सीखने में एक साल लगा।
4. विल्मा ने आठवी कक्षा में पहली दौड़ प्रतियोगिता में भाग लिया।
5. यह गद्यांश ‘हार के आगे जीत है’ पाठ से है।

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

II. यह उसके कठोर परिश्रम का ही परिणाम था कि उसने 1960 बे रोम ओलिम्पिक में 100 व 200 मीटर की दौड़ और 400 मीटर की रिले दौड़ में स्वर्ण זदक जीते । और एक ही ओलिम्पिक में तीन स्वर्ण पदक जीतने वाली पहली अमेरिकी एथलीट बनी। रोम से लौटने पर पूरा अमेरिका उस लड़की के स्वागत में खड़ा था, जो कभी अपने पैरों पर भी खड़ी नहीं हो सकत्ती थी। उन्हीं के बीच में थी उसकी माँ, जिसकी बजह से आन वह इस मुकाम पर पहुँची थी ।

प्रश्न :
1. उपर्युक्त पंक्तियाँ किसके बारे में है?
2. विल्मा किस देश की रहने वाली थी?
3. विल्मा ने ओलंपिक में कितने स्वर्ण पदक जीते ?
4. 1960 में ओलंपिक खेल कहाँ हुए थे ?
5. विल्मा को सफलता किसकी वजह से मिली थी ?
उत्तर :
1. उपर्युक्त पंक्तियाँ विल्मा के बारे में हैं।
2. विल्मा अमेरिका की रहने वाली थी।
3. विल्मा ने ओलंपिक में तीन स्वर्ण पदक जीते।
4. 1960 में ओलंपिक खेल रोम में हुए थे।
5. विल्मा को सफलता उसकी माँ की वजह से मिली थी।

III. अमेरिका के टेनेसी प्रान्त में एक रेलवे मज़दूर के घर में 23 जून, 1940 में बिल्मा ने जन्म लिया, जिसकी माँ घर – घर जाकर झाडू – पोछा लगाती थी। वह नौ वर्ष तक ज़मीन पर कभी पाँव रख कर नहीं चल सकी, क्योंकि उसको चार वर्ष उम्र में पोलियो हो गचा था। तब से बह बैसाखियों के सहारे चलती थी।

प्रश्न :
1. अमेरिका के किस प्रान्त में विल्मा का जन्म हुआ?
2. विल्मा का जन्म कब हुआ है?
3. विल्मा की माँ क्या करती थी ?
4. विल्मा को किस उम्र में पोलियो हो गया था ?
5. विल्मा किसके सहारे चलती थी ?
उत्तर :
1. अमेरिका के टेनेसी प्रान्त में विल्मा का जन्म हुआ।
2. विल्मा का जन्म 23 जून, 1940 में हुआ।
3. विल्मा की माँ घर – घर जाकर झाडू – पोछा करती थी।
4. विल्मा को चार वर्ष की उम्र में पोलियो हो गया था।
5. विल्मा बैसाखियों के सहारे चलती थी।

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

अपठित – गद्यांश :

नीचे दिये गये गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

I. मनुष्य एक सामाजिक प्राणी है। वह समाज में रहता है और समाज में ही जीवन यापन करता है। एक व्यक्ति के दूसरे व्यक्ति के साथ पारस्परिक संबंध होते हैं। कई व्यत्तियों के आपसी व्यवहार से एक समाज का निर्माण होता है। अतः व्यक्ति से समाज, समाज से राष्ट्र, राष्ट्र से राज्य और राज्य से विश्व की परिकल्पना होती है। इसीलिए हमारे यहाँ प्राचीन काल से ‘बसुधैब कुटुंबकमू’ की धारणा मान्य रही है। विश्य में मनुष्य के अपने आपसी ब्यवहार से व्यत्तितात संबंध बनते और बिगड़ते रहे हैं। मनुष्य के कई प्रकार के आपसी संबंधों में एक संबंध है लैंगिक संबंधा यह मनुष्य में एड्रस रोग का प्रमुख कारण है। विश्व को एड्स की बीमारी से दूर रखने के लिए आघश्यक है कि इस रोग के बारे में समाज में जागरूकता लाई जाए।

प्रश्न :
1. मनुष्य कहाँ रहता है और वह कहाँ जीवन यापन करता है ?
2. एक समाज का निर्माण कैसा होता है?
3. प्राचीन काल से किसकी धारणा मान्य रही है ?
4. मनुष्य के कई प्रकार के आपसी संबंधों में एक संबंध क्या है?
5. विश्व की परिकल्पना कैसी होती है?
उत्तर
1. मनुष्य समाज में रहता है और वह समाज में ही जीवन यापन करता है।
2. कई व्यक्तियों के आपसी व्यवहार से एक समाज का निर्माण होता है।
3. प्राचीन काल से “वसुधैव कुटुंबकम” की धारणा मान्य रही है।
4. मनुष्य के कई प्रकार के आपसी संबंधों में एक संबंध लैंगिक संबंध है।
5. व्यक्ति से समाज, समाज से राष्ट्र, राष्ट्र से राज्य और राज्य से विश्व की परिकल्पना होती है।

II. हमें तीन चीज़ों की ज़रूरत है – खाना, कपडा और मकान। खाने की चीज़े जैसे अनाज, तरकारी आदि हमें किसान देते हैं। किसान गाँवों में रहते हैं। बे पहले खेत जोतते हैं। बाद में पानी सींचते हैं और बीज बोते हैं। थोडे दिनों के बाद फ़सल काटते हैं और गाडियों में लादकर दुकानों को भेजते हैं। बहाँ से हम अनाज को खरीदकर खाते हैं। वे ही किसान तरकारी भी पैदा करते हैं।

प्रश्न :
1. किसान कहाँ रहते हैं?
2. हमें किन – किन चीज़ों की जरूरत हैं?
3. खाने की चीजें हमें कौन देते हैं?
4. हम अनाज को कहाँ से खरीदकर खाते हैं?
5. हमें किसान क्या – क्या देते हैं?
उत्तर :
1. किसान गाँव में रहते हैं।
2. हमें तीन चीजों की ज़रूरत है – खाना, कपडा और मकान।
3. खाने की चीज़ें हमें किसान देते हैं।
4. हम अनाज को दुकानों से खरीदकर खाते हैं।
5. हमें किसान खाने की चीज़ें जैसे अनाज, तरकारी आदि देते हैं।

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

II. लिखो :

लघु प्रश्न :

प्रश्न 1.
विल्मा की तुम्हें कौन – सी बात सबसे अच्छी लगी और क्यों ?
उत्तर :
विल्मा को चार वर्ष की उम्र में पोलियो हो गया था। डॉक्टरों ने अपनी निस्सहायता प्रकट करने पर भी उसने स्वयं पर भरोसा रखकर मेहनत और लगन से धैर्य के साथ बैसाखियाँ उतारकर चलना आरंभ किया। इस प्रयास में कई बार ज़खी होने पर भी अपने लक्ष्य को नहीं छोडना मुझे बहुत अच्छी लगी। क्योंकि वह अपनी माँ की बातों पर और खुद अपने पर विश्वास रखते हुए आगे बढी। और कामयाब हो गई।

प्रश्न 2.
पोलियो का विज्ञापन ‘दो बूँद ज़िंदंगी की’ से आप क्या समझते हैं?
उत्तर :
“दो बूंद ज़िंदगी की’ यह विज्ञापन बहुत सोच समझकर रखा गया है। पोलियो को समूल निर्मूलन करने की उद्देश्य से सरकार मुफ़्त में वैक्सिन दे रहा है। पाँच साल से कम उम्र के बच्चों के लिए दो बूँद देने से ज़िंदगी भर पोलियो से मुक्त रह सकते हैं।

प्रश्न 3.
अपने पैरों पर खडे होने का अर्थ पता लगाकर, दो वाक्य लिखो।
उत्तर :
अपने पैरों पर खडे के दो अर्थ बता सकते हैं। एक तो अपने पैरों पर खडे होने का अर्थ बिना सहारे अपने आप अपने पाँव पर खडे रहना। दूसरा तो यह है कि किसी दूसरों की सहायता के बिना अपने आप का पालन – पोषण करलेना भी अपने पैरों पर खडे होने का अर्थ है।

लघु निबंध प्रश्न :

प्रश्न 1.
ओलंपिक में विल्मा का मुकाबला किससे था ? इस मुकाबले में उसका प्रदर्शन कैसा था?
उत्तर :
ओलंपिक में विल्मा का मुकाबला दुनिया के सबसे तेज़ दौडनेवालों में एक “जुत्ता हेन” से था जिसे कोई भी हरा नहीं पाया था। पहली दौड 100 मीटर में विल्मा ने जुत्ता को हराकर अपना पहला स्वर्ण पदक जीता। दूसरी दौड 200 मीटर में भी उसने दूसरी बार हराकर स्वर्ण पदक जीता। तीसरी दौड 400 मीटर की रिले रेस थी और विल्मा का मुकाबला एक बार फिर जुत्ता से ही था। रिले में रेस का आखरी हिस्सा टीम का सबसे तेज़ खिलाडी ही दौडता है। जब अंत में विल्मा की दौडने की बारी आई उससे बेटन छूट गयी। लेकिन विल्मा ने देख लिया कि दूसरे छोर पर जुत्ता हेन तेज़ी से दौडी चली आ रही है। विल्मा ने गिरी हुई बेटन उठाई और यंत्र की तरह तेज़ी से दौडी तथा जुत्ता को तीसरी बार भी हराया और अपना तीसरा स्वर्ण पदक जीता।

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

సారాంశము :

శారీరకంగా, మానసికంగా, ఆత్మపరంగా ఎవరైతే బలవంతులుగా ఉంటారో వారి అడుగులను (పాదాలను) విజయం (సఫలత) ముద్దు పెట్టుకుంటుంది. శక్తి కోసం శారీరక ఆరోగ్యం అవసరం. నిశ్చిత పరిస్థితుల్లో సమయంపై మన ప్రదర్శన కోసం మానసిక సమతౌల్యం కావాలి. విలువలకు అనుగుణంగా జీవించుటకు ఆత్మబలం కావాలి. ఈ మూడింటి శక్తి సామర్థ్యాలకు మరో పేరే విల్మా గ్లోడియన్ రుడాల్ఫ్,
అమెరికాలోని టెనెసీ ప్రాంతంలో ఒక రైల్వే కూలి వాని ఇంట 23 జూన్, 1940లో విల్మా జన్మించింది. ఆమె తల్లి ఇంటింటికి వెళ్ళి కసువు ఊడ్చే ఉద్యోగం చేసేది. ఆమె (విల్మా) 9 సం॥ల వయస్సు వచ్చేవరకు నేలపై ఎప్పుడూ కాలుపెట్టి నడవలేదు. ఎందుకనగా తన నాల్గవయేట తనకు పోలియో వ్యాధి సోకినది. అప్పటి నుండి ఆమె చేతికర్రల సహాయంతో నడవసాగింది. వైద్యులు ఆమె ఎప్పటికీ తన అడుగులను నేలపై సక్రమంగా వేయలేదని చెప్పిరి.
ఆమె తల్లి చాలా ధర్మపరాయణురాలు (ఆధ్యాత్మిక చింతన కల్గిన స్త్రీ). సకారాత్మక మనోవృత్తి కల్గిన సాహస వనిత (మహిళ), తల్లి ఆదర్శవాద మాటలు విన్న విల్మా “అమ్మా ! నేనేమి చేయగలను నడవనే లేనప్పుడు?” అని అన్నది.
“నా కుమార్తె ! నీవు ఏది కోరుకుంటే దాన్ని పొందగలవు” అని అమ్మ ఆత్మవిశ్వాసంతో చెప్పింది. అప్పుడు విల్మా “మరి నేను ఈ ప్రపంచంలో అందరికంటే వేగవంతంగా పరుగెత్తు అథ్లెట్ను కాగలనా ?” అని వెంటనే ప్రశ్నించినది. అది విన్న తల్లి ఎందుకు కాలేవు కుమారి ?. నీపై నాకు పూర్తి విశ్వాసం (నమ్మకం) ఉంది” అని చెప్పింది “దృఢ విశ్వాసం.
“ఎలాగమ్మా? వైద్యులు చెప్పే మాటలను బట్టి నేను నడవడం అసంభవం కదా! ” – అని విల్మా కరుణ స్వరంతో తన తల్లితో చెప్పింది.
“భగవంతునిపై నమ్మకం (విశ్వాసం), తన మీద భరోసా, పరిశ్రమ పట్ల ఇష్టంతో నీవు ఏది కోరుకుంటే అది పొందగలవు” అని తల్లి విల్మాతో అంటూ విల్మాను తన ఒడిలోకి తీసుకుంది.
తల్లి ఇచ్చిన ప్రేరణ మరియు ధైర్యంతో 9 సం॥ల విల్మా చేతికర్రలను తీసివేసి నడవడం ప్రారంభించింది. అకస్మాత్తుగా (ఒక్కసారిగా) చేతికర్రలను తీసివేసి నడిచే ప్రయాసలో ఎన్నోసార్లు గాయపడినది. నొప్పిని ఓర్చుకున్నది. కానీ ఆమె

ఎన్నడూ ధైర్యం వీడలేదు ఎవరి సహాయం (ఊతం) తీసుకోలేదు. చివరకు ఒక సం॥రం తర్వాత ఆమె చేతికర్రలు లేకుండానే నడవడంలో విజయం పొందింది. ఈ విధంగా 8వతరగతిలోనికి ప్రవేశిస్తూనే పరుగు పందెంలో పాల్గొని చివరి స్థానాన్ని పొందింది. తర్వాత రెండవ, మూడవ, 4వ పరుగు పందెములలో పాల్గొన్నది. వాటిలో కూడా చివరి స్థానాన్నే పొందింది. కానీ ఆమె వెనుతిరగలేదు. నిరంతరం పరుగుపందెంలో పాల్గొంటూనే ఉన్నది. చివరకు ఆమె ఒకరోజున పరుగు పందెంలో ప్రథమ స్థానాన్ని పొందినది.
15 సం॥ల వయస్సులో విల్మా టెనెసీ విశ్వవిద్యాలయం వెళ్ళినది. ఆమె అక్కడ ఎడ్ టెంపల్ అను పేరు గల ఒక కోచ్్ను కలసినది. ఆమె అతనితో తన కోరిక ప్రపంచంలో అందరికంటే బాగా పరుగెత్తు అథ్లెట్గా అవతరించ కాంక్షిస్తున్నట్లు చెప్పినది. అప్పుడు ఆయన “నీ ఈ కోరికను (కోరిక శక్తిని) ఎవ్వరూ ఆపలేరు, అంతేకాదు నేను కూడా నీకు తోడుగా ఉండి సహాయం చేస్తాను, నీకు నేను పరుగు పందెంలోని మెలకువలను నేర్పుతాను” అని చెప్పెను.

చివరకు ఆ రోజు రానే వచ్చింది. విల్మా ఒలింపిక్లో పాల్గొనబోవుచున్నది. ఒలింపిక్స్లో ప్రపంచంలోని బాగా పరుగెత్తు వాళ్ళతో తలపడవలసి ఉంటుంది. విల్మా జుత్తాహేన్ తో తలపడవలసి ఉన్నది. ఆమెను ఎవరూ ఓడించలేకపోయిరి. మొదటి పరుగు 100 మీటర్లది. దీనిలో ఆమె జుత్తాహేన న్ను ఓడించి తన మొదటి స్వర్ణ పతకమును పొందినది. రెండవ పరుగు 200 మీటర్లది. దీనిలో కూడా విల్మా, జుత్తాను రెండవసారి కూడా ఓడించినది. రెండవ స్వర్ణ పతకాన్ని కూడా పొందినది. మూడవ పరుగు 400 మీటర్ల రిలే పరుగు పందెం. మరలా విల్మా, జుత్తాతోనే పోటీ పడనున్నది. రిలే పరుగు పందెంలో చివరి భాగం టీంలోని అందరి కంటే వేగంగా పరుగెత్తు ఆటగాడే పాల్గొనును. విల్మా టీంలోని ముగ్గురూ రిలే పరుగు పందెంలో ప్రారంభపు మూడు భాగాలలో పరుగెత్తి తేలికగా బేటన్ మార్చుకున్నారు. విల్మా వంతు వచ్చినపుడు ఆమె చేతిలోని బేటన్ క్రింద జారిపడిపోయింది. కానీ విల్మా రెండవ వైపున జుత్తాహేన్ వేగంగా పరిగెత్తుకు రావడం చూసెను. విల్మా క్రింద పడిన బేటన్ తీసికొని యంత్రం వలే వేగంగా పరుగెత్తెను. ఆమె జుత్తాను మూడవసారి కూడా ఓడించెను. మూడవ బంగారు పతకాన్ని కూడా సాధించెను. ఈ విషయం చరిత్ర పుటల్లో నమోదు చేయబడినది. ఒక పోలియో పీడితులైన మహిళ 1960లో జరిగిన రోమ్ ఒలింపిక్స్ క్రీడల్లో ప్రపంచం మొత్తంలో వేగవంతమైన అథ్లెట్ అయినది.

ఇది ఆమె కఠోర పరిశ్రమ పరిణామానికి తార్కాణం. 1960లో జరిగిన రోమ్ ఒలింపిక్ లో 100 మీ. 200 మీ. మరియు 400 మీ. రిలే పరుగులో స్వర్ణపతకం మొత్తం 3 స్వర్ణ పతకాలు సాధించిన మొట్టమొదటి అమెరికన్ అథ్లెట్ అయినది. రోమ్ నుండి తిరిగి వచ్చిన తర్వాత అమెరికా యావత్తూ తన కాళ్ళపై తాను నిలబడలేని ఆ బాలికకు నిలబడి స్వాగతం పలికినది. వారి మధ్యలోనే విల్మా అమ్మగారు (ఎవరి ప్రేరణ వల్ల ఈ ఉన్నత స్థితిని పొందినదో) కూడా ఉన్నది.

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

वचन :

  • सफलता – सफलताएँ
  • घर – घर
  • बात – बातें
  • इच्छा – इच्छाएँ
  • पन्ना – पन्ने
  • परिश्थिति – परिस्थितियों
  • बैसाखी – बैसाखियाँ
  • बेटी – बेटियाँ
  • हिस्सा – हिस्से
  • क्षमता – क्षमताएँ
  • महिला – महिलाएँ
  • प्रतियोगिता – प्रतियोगिताएँ
  • खिलाडी – खिलाडियाँ

लिंग :

  • मॉं – बाप
  • कवि – कवइत्री
  • ईश्वर् – ईश्वर्र
  • आदमी – औरत
  • महिला – पुरुष
  • बेटा – बेटी
  • माता – पिता
  • लडकी – लडका
  • धावक – धाविका
  • नौकर – नौकरानी

उपसर्ग :

  • निश्चित – नि:
  • संतुलन – सं
  • प्रतियोगिता – प्रति
  • परिस्थिति – परि
  • अनुरूप – अनु
  • निर्त्तर – निर
  • प्रदर्शन – प्र
  • धर्मपरायण – धर्म
  • शुरुआत – शुरु

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

प्रत्यय :

  • परिश्रम – श्रम
  • शुरुआती – ई
  • शारीरिक – इक
  • अनुरूप – रूप
  • आदर्शवादी – वादी
  • तीसरी – ई
  • आसानी – ई
  • तंदुरस्ती – ई
  • साहसी – ई
  • प्रेरणा – आा
  • खिलाडी – ई
  • प्रतियोगिता – ता
  • मार्निक – इक
  • मनोवृत्ति – वृत्ति

उल्टे शब्द :

  • मजचूत × कमज़ोर
  • जवाब × प्रश्न
  • साहसी × डरपोक
  • पूरा × अधूरा
  • मेहनत × आलस
  • हार × जीत
  • सफलता × विफलता
  • सीधा × टेढा
  • प्राप्त × अप्राप्त
  • विश्वास × अविश्वास
  • हिम्मत × डर
  • आसानी × मश्किल
  • जन्म × मृत्यु
  • सकारात्मक × नकारात्मक
  • तेज़ × मंद
  • संभव × असंभव
  • पहली × आखिरी
  • कठोर × कोमल

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

पर्यायवाची शब्द :

  • तन – शरीर, काय
  • समय – काल
  • ज़मीन – पृथ्वी, धरती
  • महिला – स्त्री, औरत
  • मेहनत – परिश्रम
  • सफलता – कामयाब
  • आखिरी – अंतिम
  • पन्ना – पृष्ठ
  • सफलता – विजय
  • घर – मकान
  • डॉक्टर – वैद्य
  • बेटी – पुत्री
  • स्वयं – खुद
  • हिस्सा – भाग
  • इच्छा – चाह
  • स्वागत – निमंत्रण
  • तंदुरस्त – स्वारथ्य
  • मॉं – माता, जननी
  • जवाब – उत्तर
  • दुनिया – विश्व, संसार
  • हिम्मत – धैर्य
  • प्रतियोगिता – होड
  • स्वर्ण – हैम, कांचन
  • मुकाम – स्थान

संधि विच्छेद :

  • शारीरिक = शरीर + इक
  • सकारात्मक = सकार + आत्मक
  • आदर्शवादी = आदर्श + वादी
  • विद्यालय = विद्या + आलय
  • धार्मिक = धर्म + इक
  • मनोवृत्ति = मनः + वृत्ति
  • साह्सी = साहस + ई
  • आत्मविश्वास = आत्म + विश्वास
  • धाविका = धावक + इका

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

वाक्य प्रयोण :

1. हिम्मत – वह बड़ा हिम्मत वाला है।
2. मुकाबला – को – कभी हमें कष्टों से भी मुकाबला करना पडता है।
3. र्वागत – जो जीतेगा उसे ही स्वागत मिलेगा।
4. हमेशा – हमेशा सच ही बोलना चाहिए।
5. हिस्सा लेना – हर प्रतियोगिता में वह हिस्सा लेती रहती है।

मुहावरे वाले शब्द :

1. कदम रखना = प्रवेश पाना, किसी रथान पर पहुँचना
वह तहाँ कदम रखता है वहाँ पदक अवश्य मिलता है।
2. जवाज दे देना = डॉक रों द्वारा रोगी का अन्य जगह ले जाने को कहना।
डॉक्त रों ने जवाब दे दिया कि वह कभी भी ज़मीन पर कदम नहीं रख पायेगी।
3. जवाब देना = नौकी से अलग करना
उसदे: मालिक ने उसे नौकरी से जवाव दे दी।
4. हिस्सा लेना = भागञ, शामिल होना
हर ईतियोगिता में वह हिस्सा लेती रही।
5. मुकावले होना = तुल्य या बराबरी होना
उसके मुकाबले में कौन खड़े हो सकते हैं ?
6. हार चुकाना = विफ़न होना
वह हार प्रतियोगिता में हरा जा चुकता है।
7. हार मानना = अपर य या पराजय स्वीकार करना
वह। सपना हार न मानने वाला है।
8. कदम चूमना = पाँव छूना, चरण स्पर्श करना, सम्मान करना
जो विजय होते हैं सब उसके कदमों को चूमते हैं।

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है

शब्दार्थ (అర్ధములు) (Meanings) :

TS 8th Class Hindi Guide 11th Lesson हार के आगे जीत है 1