Telangana TSBIE TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 1st Lesson दयालुः दानशीलः नागार्जुनः Textbook Questions and Answers.
TS Inter 1st Year Sanskrit Study Material 1st Lesson दयालुः दानशीलः नागार्जुनः
निबन्धप्रश्नौ (Essay Questions) (వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు)
प्रश्न 1.
दयालोः नागार्जुनस्य दालशीलताम् उपवर्णयत ।
अथवा
प्रश्न 2.
जीवहरः केन उपायेन राज्यमधितस्थौ ? सोदाहरणम् उल्लिखत ।
उत्तर:
प्रश्नोयं पि.वि.काणे पण्डितेन विरचितात् संस्कृतगद्यावलिः इति ग्रन्थात् ‘दयालुः दालशीलः नागार्जुनः’ इति पाठात् स्वीकृतम् ।
The essay दयालुः दानशीलः नागार्जुनः was taken from the संस्कृतगध्यवलि which was written by Sri. P. V. Kane.
Once upon a time, there was lived a king Chirayu. He had a minister Nagaijuna who was very kind, altruistic and full of knowledge. He made a medicine which made Chirayu the king and himself without senility and death. In the past Nagaijuna lost his dearest son at an early age. He was moved by this situation and decided to make elixir to make people death free.
By knowing this king Indra ordered the God of medicine – Aswinidevatas to convey his words. They made nearer to Nagaijuna and conveyed the order to him. After listening Nagaijuna withdraw the work of making elixir. After that Aswinidevatas explained Indra what was happened there.
Mean while the king Chirayu made his son Jeevahara prince. When the prince Jeevahara came to take the bless-ings from his mother Dhanapara, she said, go to the house of Nagaijuna and ask his head. This is the only way for you to become king. Jeevahara decided to make his mother’s words true.
The next day Jeevahara went to Nagaijuna’s home asked him to give his head. By listening his wish Nagaijuna made his neck available to cut. King Chirayu came to stop Nagaijuna from giving his head, but he couldn’t do stop it. After that situation Chirayu felt desolated and tried to kill himself.
While doing this an unknown voice spoke “Dear Chirayu, don’t feel bothered. Your friend Nagaijuna got salvation as Buddha got.” By listening these words he changed his mind, went to forest and got noble place. Jeevahara became king. The sons of Nagarjuna, who didn’t digest the death of his kingdom scattered and killed Jeevahara. Dhanapara also died who couldn’t digest the death of her son.
‘దయాలుః దానశీలః నాగార్జునః’ అను వ్యాసము సంస్కృత గద్యావళి నుండి గ్రహించబడినది. దీనిని శ్రీ పి.వి. కాణేగారు రచించిరి.
ఒకానొకప్పుడు ‘చిరాయు’ అను రాజుఆరు నివసించుచుండిరి. అతనికి నాగార్జునుడు అను ఒక మంత్రి ఉండిరి. ఆ మంత్రిగారు చాలా దయార్ద్ర హృదయం కలిగినవారు. నిస్వార్థజీవి, పరోపకారి మరియు గొప్ప విజ్ఞాన వంతుడు. తను తయారుచేసిన ఔషధము వలన తాను మరియు చిరాయు రాజుగారు ఇరువురూ వృద్ధాప్యము మరియు మరణము లేకుండా ఉండిరి. గతంలో నాగార్జునుడు తన ప్రియాతిప్రియమైన కుమారుణ్ణి చిన్న వయస్సులోనే పోగొట్టుకొనెను. ఈ సందర్భంలో ప్రజలు చావులేకుండా ఉండాలన్న సంకల్పంతో అమృత ఔషధమును తయారు చేయాలని నిర్ణయించుకొనినారు.
ఇది తెలిసికొనిన ఇంద్రుడు ఔషధ దేవతలు అయిన అశ్వినీ దేవతలకు తన మాటలను నాగార్జునుడికి వినిపించమని ఆజ్ఞాపించెను. వారు ఇంద్రుని మాటలను నాగార్జునుడికి తెలియజేసిరి. ఆ మాటలు విన్న నాగార్జునుడు అమృత ఔషధమును తయారు చేయుట విరమించుకొనెను. దాని తర్వాత అశ్వినీ దేవతలు జరిగినదంతయూ ఇంద్రునికి వివరించిరి.
ఇది ఇలా ఉండగా ‘చిరాయు రాజుగారు తన కుమారుడైన ‘జీవహర’ను . యువరాజుగా నియమించెను. తన తల్లిగారైన ధనపార ఆశీస్సులను పొందుటకు జీవహర తన తల్లివద్దకు వచ్చెను. ఆమె తన కుమారునికి ఈ విధముగా చెప్పెను. “నాయనా నీవు మీ తండ్రిగారు జీవించియున్నంతవరకూ రాజు కాలేవు. ఈ రాజ్యాన్ని పాలించలేవు.” కనుక నీవు నాగార్జునుడి ఇంటికి వెళ్ళి. తన తలను ఇవ్వమని అడగమని చెప్పెను. ఇదొక్కటే నీవు రాజగుటకు మార్గమని చెప్పెను. జీవహర తన తల్లి మాటలను నిజం చేయ నిర్ణయించుకొనెను.
ఆ మరుసటి రోజునే జీవహర నాగార్జునుడి ఇంటికి వెళ్ళి తన తలను తనకిమ్మని కోరెను. అతని కోరిక విన్న నాగార్జునుడు తన తలను నరుకుటకు వీలుగా తన మెడను ఉంచెను. అప్పుడే రాజుగారైన చిరాయు అక్కడికి వచ్చి నాగార్జునుడికి తల ఇవ్వవద్దని చెప్పెను. కానీ అతడినేమీ ఆపలేకపోయెను. తదుపరి చిరాయు ఏకాకిగా భావించి ఆత్మహత్య చేసుకొన ప్రయత్నించెను.
ఆ ప్రయత్నంలో ఉండగా “ప్రియమైన చిరాయు, బాధపడకు, బుద్ధుడు మోక్షమును పొందినట్లుగానే నీ స్నేహితుడు నాగార్జునుడు కూడా మోక్షము పొందెను” అన్న అశరీరవాణి మాటలు వినపడినవి. ఈ మాటలు విన్న చిరాయు రాజు తన మనస్సును మార్చుకుని అడవులకు వెళ్ళి పవిత్ర స్థానము పొందెను. జీవహర రాజయ్యెను. నాగార్జునుడి మరణమును జీర్ణించుకోలేని తన కుమారుడు జీవహర రాజ్యముపై దండెత్తి చెల్లాచెదురు చేసి జీవహరను చంపిరి. ధనపార కూడా తన కుమారుడు జీవహర మరణమును జీర్ణించుకోలేక చనిపోయెను.
“సరైన మంచి పద్ధతిలో నడవని వారికి సరైన మంచి వస్తువులు,
పనులు ఎట్లు సమకూరుతాయి?”
लघुसमाधनप्राशन: (Short Answer Questions) (స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు)
प्रश्न 1.
मन्त्री नागार्जुनः कीदृशः, सः मर्त्यानां मृत्युशान्तये किं कर्तुमिच्छति स्म ?
उत्तर:
मन्त्री नागार्जुनः दयालुः, दानशीलः, विज्ञानवान, सः मर्त्यानां मृत्युशान्तये तपोदानप्रभवतः द्रव्यौः अमृतं स्रष्टुम उपचक्रमे ।
प्रश्न 2.
नागार्जुनं प्रति इन्द्रः कौ प्रोषितवान् ? तस्य सन्देशः कः ?
उत्तर:
नागार्जुनं प्रति इन्द्रः अश्विनौ प्रोषितवान् । मर्त्यानां मृत्युशान्तये अमृतं स्रष्टुम उद्युक्तं यदि अस्ति, तस्मात् उपसंहार” इति तस्य सन्देशः ।
प्रश्न 3.
अभिषिक्तं सुतं दृष्ट्वा माता धनपरा किमब्रवीत् ?
उत्तर:
अभिषिक्तं सुतं दृष्ट्वा माता धनपरा “जीवने कदापि राजा न भविष्यसि, तव पिता अमृतं सेवितवान् । अतः त्वं तस्य मन्त्रिणं नागार्जुन प्रति भोजनसमये गत्वा तव शिरः मां यच्छतु इति प्रार्थय” इति अब्रवीत् ।
प्रश्न 4.
शिरच्छेदनसन्दर्भे नागार्जुनः चिरायुं किम् उक्तवान् ?
उत्तर:
शिरच्छेदन सन्दर्भे नागार्जुनः चिरायुं प्रति – “राजन ! न कोऽप्यर्थी मत्तो विमुखो याति । तदिदानीं त्वत्पुत्राया स्वशिरो मया दत्तम्’ इति उक्तवान् ।
एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः (One Word Answer Questions) (ఏకవాక్య సమాధాన ప్రశ్నలు)
प्रश्न 1.
चिरायु भूपतेः मन्त्री कः ?
उत्तर:
चिरायुः भूपतेः मन्त्री नागार्जुनः ।
प्रश्न 2.
कः राजानम् आत्मानं च विजरौ चिरंजीवितौ अकरोत् ?
उत्तर:
नागार्जुनः राजानम् आत्मानं च विजरौ चिरंजीवितौ अकरोत् ।
प्रश्न 3.
किं त्वं साम्प्रतं प्रजापतिं जेतुमुद्यतः इति क्योः उक्तिः ?
उत्तर:
“किं, त्वं साम्प्रतं प्रजापतिं जेतुमुद्यतः” इति अश्विनी देवतयोः उक्तिः ।
प्रश्न 4.
चिरायुः कं यौवराज्ये अभिषिक्तवान् ?
उत्तर:
चिरायुः जीवहरं स्वतनयं यौवराज्ये अभिषिक्तवान् ।
सन्दर्भवाक्यानि (Annotations) (సందర్భవాక్యాలు)
प्रश्न 1.
मर्त्यानां यृत्युशान्तये तपोदानप्रभावतः द्रव्यौः अमृतं स्रष्टुम् उपचक्रमे।
उत्तर:
परिचयः – वाक्यमिदं पि.वि. काणे पण्डितेन विरचितात् संस्कृत गद्यावलिः – इति ग्रन्थांत् ‘दलायुः दानशीलः नागार्जुनः’ इति पाठात् स्वीकृतम् ।
सन्दर्भ: – मृतं पुत्रं शोचन्तं नागार्जुनः स्वमनसि एवं निश्चितवान ।
अर्थः – मनुष्यणां मरणबाधां अपनेतुं तपसात् लभ्यं द्रव्येण अमृत सृजामि ।
प्रश्न 2.
राज्यलोभः बान्धवस्नेहम् अतिवर्तते ।
उत्तर:
परिचयः – वाक्यमिदं पि.वि. काणे पण्डितेन विरचितात् संस्कृत गद्यावलिः इति ग्रन्थात् ‘दलायुः दानशीलः नागार्जुनः’ इति पाठात् स्वीकृतम् ।
सन्दर्भः – कविः कथायाः ग्राह्यं नीति एवं बोधयति ।
अर्थः- राज्य सम्पदा आकृष्टः मनुष्यः बन्धुवर्गाणां प्रेम अपि न लक्ष्यते ।
प्रश्न 3.
एवंकृते देवमनुष्ययोः को विशेषः भवेत्, जगतः स्थितिः स्थगितो भवेत् ।
उत्तर:
परिचयः वाक्यमिदं पि.वि.काणे पण्डितेन विरचितात् संस्कृत गद्यावलिः इति ग्रन्थांत् ‘दलायुः दानशीलः नागार्जुनः’ इति पाठात् स्वीकृतम् ।
सन्दर्भः मन्त्री नागार्जुनेन कृतं ज्ञात्या इन्द्रः तं प्रति स्वसन्देशं एवं प्रषितवान् ।
अर्थः- यदि त्वया अमृतं साधितं तदा सुराणां मर्त्यानां मध्ये अन्तरं न भवति, अपि च लोकस्य प्रत्यहं कर्म न प्रचलति ।
प्रश्न 4.
आनार्यजुष्टेन पथा प्रवृत्तानां नराणां कुतः शिवं भवेत् ।
उत्तर:
परिचयः – वाक्यमिदं पि.वि. काणे पण्डितेन विरचितात् संस्कृत गद्यावलिः इति ग्रन्थांत् ‘दलायुः दानशीलः नागार्जुनः’ इति पाठात् स्वीकृतम् ।
सन्दर्भः – कविः कथायाः ग्राह्यं नीति एवं बोधयति ।
अर्थ:- दुष्टमार्गेण गच्छन्तां मानवानां शुभं कथं भवति ।
व्याकरणांशाः (Grammar) (వ్యాకరణము)
सन्धयः
1. सर्वोषधियुत्किज्ञः = सर्व + ओषधियुक्तिज्ञः – वृद्धिसन्धिः
2. एकस्यौषधस्य = एकस्य + औषधस्य – वृद्धिसन्धिः
3. इन्द्रस्याज्ञाम् = इन्द्रस्य + आज्ञाम् – सवर्णदीर्घसन्धिः
4. प्रत्यहम् = प्रति + अहम् – यणादेशसन्धिः
5. कियन्त्यन्यानि = कियन्ति + अन्यानि – यणादेशसन्धिः
6. प्राप्स्यतीति = प्राप्स्यति + इति – सवर्णदीर्घसन्धिः
7. नवाधिकाम् = नव + अधिकाम् – सवर्णदीर्घसन्धिः
कठिनशब्दार्थाः
दयालुः = कारुणिकः – दयते ताच्छील्येन इति
विजरौ = जरारहितौ वार्धक्यरहितौ
उपचक्रमे = कर्तुम् आरब्धवान्
चिकीर्षितम् = कर्तुम् इच्छा चिकीर्षा, कर्तुं व्यवसितम्
अबुद्ध्ययत = ज्ञातवान्
अनयः = अधर्मः
मर्त्याणाम् = मनुष्यानाम्, मरणधर्मशीलानाम्
प्राहिणोत् = प्रेषितवान्
विषण्णः = चिन्ताव्याकुलः विषादयुक्तः
अजरामरा = जराशून्या, मृत्युहीना
अभ्यषिञ्चत् = अभिषिक्तवान्
समतीत्य = यापयित्वा
प्रत्यहम् = प्रतिदिनम्
उद्घोषणाम् = उच्चैः कृतं शब्दम्, उच्चैः घृष्टम्, घुष्यत इति
च्छिन्नमूर्ध्नि = खण्डितशिरः
निश्चिकाय = निश्चयं कृतवान्, कृतनिश्चयः अभवत्
अन्येद्युः = अन्यस्मिन् दिने
कृपाणप्रहारेण = खड्गप्रहारेण
नृपात्मजः = नृपस्य पुत्रः
शिरश्चिच्छेद = शिरसः खण्डनमकरोत्
आशिश्राय = अचिरेणैव
आश्रितवान् = अल्पकाले, शीघ्र
निहतः = मरणं प्राप्तवान्
संस्कृतभाषाकौशलम्
पञ्चमीविभक्तिं प्रयुज्य वाक्यानि लिखत ।
పంచమీ విభక్తులను ఉపయోగించి వాక్యాలను వ్రాయుము.
प्रश्न 1.
विद्यालयः
एकवचनम् – छात्रः विद्यालयात गृहं आगच्छति ।
द्विवचनम् – छात्रौ विद्यालयाभ्यां गृहम् आगच्छतः ।
बहुवचनम् – छात्राः विद्यालयेभ्यः गृहम् आगच्छन्ति ।
प्रश्न 2.
आश्रमः
एकवचनम् – कविः …………. राजसभां गच्छति ।
द्विवचनम् – कवी ……………… राजसभां गच्छतः ।
बहुवचनम् – कवयः …………….. राजसभां गच्छन्तिः ।
उत्तर:
एकवचनम् – कविः आश्रमात राजसभां गच्छति ।
द्विवचनम् – कवी आश्रमाभ्यां राजसभां गच्छतः ।
बहुवचनम् – कवयः आश्रमेभ्यः राजसभां गच्छन्तिः ।
प्रश्न 3.
वनम्
उत्तर:
एकवचनम् – गुरुः वनात औषधिं स्वीकरोति ।
द्विवचनम् – गुरुः वनाभ्याम् ओषधिं स्वीकुरुतः ।
बहुवचनम् – गुरवः वनेभ्यः ओषधिं स्वीकुर्वन्ति ।
प्रश्न 4.
उपवनम्
एकवचनम् – वधूः …………. पुष्पं स्वीकरोति ।
द्विवचनम् – वध्वौ …………. पुष्पाणि स्वीकृरुतः ।
बहुवचनम् – वध्वः …………… पुष्पाणि स्वीकुर्वन्ति ।
उत्तर:
एकवचनम् – वधूः उपवनात् पुष्पं स्वीकरोति ।
द्विवचनम् – वध्वौ उपवनाभ्यां पुष्पाणि स्वीकृरुतः ।
बहुवचनम् – वध्वः उपवनोभ्यः पुष्पाणि स्वीकुर्वन्ति ।
प्रश्न 5.
मुनिः
उत्तर:
एकवचनम् – इन्द्रः मुनेः फलं स्वीकरोति ।
द्विवचनम् – अश्विनिकुमारौ मुनिभ्याम फले स्वीकुरुतः ।
बहुवचनम् – देवताः मुनिभ्यः अस्त्रान् स्वीकुर्वन्ति ।
प्रश्न 6.
कवि:
एकवचनम् – महाराजः …………….. अस्त्रं स्वीकरोति ।
द्विवचनम् – महाराजौ …………….. अस्त्रे स्वीकुरुतः ।
बहुवचनम् – महाराजाः ……………… अस्त्राणि स्वीकुर्वन्ति ।
उत्तर:
एकवचनम् – महाराजः कवेः अस्त्रं स्वीकरोति ।
द्विवचनम् – महाराजौ कविभ्यम् अस्त्रे स्वीकुरुतः ।
बहुवचनम् – महाराजाः कविभ्यः अस्त्राणि स्वीकुर्वन्ति ।
प्रश्न 7.
माला
उत्तर:
एकवचनम् – पुष्पं मालायाः पतति ।
द्विवचनम् – पुष्पे मालाभ्याम् पततः ।
बहुवचनम् – पुष्पाणि मालाभ्यः पतन्ति ।
प्रश्न 8.
लता
एकवचनम् – पत्रं …………….. पतति ।
द्विवचनम् – पत्रे ……………… पततः ।
बहुवचनम् – पत्राणि ……………… पतन्ति ।
उत्तर:
एकवचनम् – पत्रं लतायाः पतति ।
द्विवचनम् – पत्रे लताभ्याम् पततः ।
बहुवचनम् – पत्राणि लताभ्यः पतन्ति ।
प्रश्न 9.
नदी
उत्तर:
एकवचनम् – वधूः नद्याः जलम् आनयति ।
द्विवचनम् – वध्वौ नदीभ्यम् जलम् आनयतः ।
बहुवचनम् – वध्वः नदीभ्यः जलम् आनयन्ति ।
प्रश्न 10.
वधू
उत्तर:
एकवचनम् – कर्मकरी वध्वाः वेतनं स्वीकरोति ।
द्विवचनम् – भिक्षुकौ वधूभ्यम् भिक्षां स्वीकरूतः ।
बहुवचनम् – भिक्षुकाः वधूभ्यः भिक्षां स्वीकुर्वन्ति ।
प्रश्नवाचकशब्दः कुतः (ఎక్కడ / ఎప్పుడు)
आचार्य कुतः कुत्र गच्छति ?
प्रश्न 1.
आचार्यः कुतः विद्यालयं गच्छति ? (गृहम्)
उत्तर:
आचार्यः गृहतः विद्यालयं गच्छति ।
प्रश्न 2.
आचार्यः कुतः ग्रन्थालयं गच्छति ? (विद्यालयः)
उत्तर:
आचार्यः विद्यालयतः ग्रन्थालयं गच्छति ।
प्रश्न 3.
आचार्यः कुतः सभां गच्छति ? (ग्रन्थालयः)
उत्तर:
आचार्यः ग्रन्थालयतः सभां गच्छति ।
प्रश्न 4.
आचार्यः कुतः उपवनं गच्छति ? (सभा)
उत्तर:
आचार्यः सभतः गच्छति ।
प्रश्न 5.
आचार्यः कुतः गृहं गच्छति ? (उपवनम्)
उत्तर:
आचार्यः उपवनतः गृहं गच्छति ।
पुरुतः (ముందు), पुष्ठतः (ప్రక్కన ), दक्षिणतः (కుడివైపు), वामतः (ఎడమవైపు)), उपरि (పైన ), अधः (క్రింద)
उचितैः पदैः उत्तराणि लिखत ।
प्रश्न 1.
देवालयः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
देवालयः गृहस्य पुरतः अस्ति ।
प्रश्न 2.
कार्यालयः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
कार्यालयः गृहस्य दक्षिणतः अस्ति ।
प्रश्न 3.
उपवनम् कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
उपवनम् गृहस्य पृष्ठतः अस्ति ।
प्रश्न 4.
विद्यालयः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
विद्यालयः गृहस्य वामतः अस्ति ।
प्रश्न 5.
काकः कुत्र अस्ति ?
उत्तर:
काकः वृक्षस्य उपरि अस्ति । (वृक्षः उपरि)
प्रश्न 6.
श्रृगालः कुत्र अस्ति ? (वृक्ष अध:)
उत्तर:
श्रृगालः वृक्षस्य अधः अस्ति ।
दयालुः दानशीलः नागार्जुनः Summary in Sanskrit
कविपरिचयः
दयालुः दानशीलः नागार्जुनः इत्ययं पाठ्यांशः पि.वि. काणे पण्डितेन रचितात् संस्कृतगद्यावलिः इति ग्रन्थात् गृहीतः । कथासरित्सागरे वर्णितां कथामिमां पि.वि. काणे पण्डितः गद्यरूपेण अलिखत् । अयं महानुभावः 1880 तमे वर्षे मे मासस्य सप्तमदिनाङ्के स्वजनं लेभे । श्रीमती गङ्गा – श्री वामन बापूजि काणे पुण्यदम्पत्योः पुत्रोऽयं संस्कृत – आंग्ल – मराठी हिन्दी इत्यादिभाषासु निष्णातः आसीत् । अनेन अंगलभाषया रचित: History of Dharmashastra इत्याख्यः ग्रन्थः अत्यन्तं प्रामाणिकः इति विश्वे सर्वत्र विद्वद्भिः घोषितः । अयं नैकेषां संस्कृतग्रन्थांनां कृते आंग्लभाषया व्याख्यानं विरचितवान् । “विद्वान् सर्वत्र पूज्यते’ इति सुभाषितं सत्यमेव । भारतसर्वकारः विद्वांसम् एनं 1953 वर्षात् 1959 पर्यन्तं राज्यसभायाः सदस्यत्वेन न्ययोजयत् ।
सारांश
पूर्वस्मिन् काले चिरायुर्नाम राजा चिरायुनगरं पालयति स्म । तस्य दयालुः दानशीलः विज्ञानवान् नागार्जुनो नाम मन्त्री आसीत् । सः राजानं स्वं च सिद्धरसायनेन ओषधिना विजरौ चिरंजीविनौ च अकरोत् । कदाचित् नागार्जुनस्य पुत्रः बाल्ये एवं मृतिं गतः । तेन दुःखितः सः मर्त्यानां मृत्युशान्तये अमृतं स्रष्टुम् उद्युक्तः अभवत् । किन्तु सृष्टिविरूद्धं कर्म न कर्तव्यमिति इन्द्रस्य सन्देशं श्रुत्वा तस्मात् व्यरमत्! तदनन्तरं राजा चिरायुः स्वपुत्रं जीवहरनामकं यौवराज्ये अभ्याषिञ्चत्। जीवहरस्य माता तम् अवदत् । जीवने कदापि राजा न भविष्यसि तव पिता अमृतं सेवितवान् । अतः त्वं तस्य मान्त्रिणं नागार्जुनं प्रति भोजनसमये गत्वा ” तव शिरः मां यच्छतु” इति प्रार्थय । तदा निस्सन्देहेन सः स्वशिरः छित्वा तुभ्यं ददाति । तद् दृष्ट्वा तव पिता अपि मृतिम् एष्यति । तथैव जीवहर: नागार्जुनम्प्रति गत्वा पृच्छति । नागार्जुनः स्वशिरः तस्मै यच्छति । तद्दृष्ट्वा राजा चिरायुः दुःखितो भवति । आकाशवाण्याः वचनेन नागार्जुनः परमपदं प्राप्त इति श्रुत्वाः, स्वराज्यं पुत्राय जीवहराय दत्त्वा वानप्रस्थाय गच्छति । ततः नागार्जुनस्य सुताः जीवहरं पराजयन्ति । कुमार्गेण प्रवृत्तानां नराणां कृते न कदापि मङ्गलं भवति, अतः सर्वे जनाः सन्मार्गमेवाश्रित्य प्रवर्तेरन् ।
दयालुः दानशीलः नागार्जुनः Summary in English
Introduction
The story “Dayalu daanasheela Nagaijuna” was taken from the “Samskrutha Gadyaavali” which was written by Sri P. V Kane. P. V Kane wrote this story which was explained in Kathasaritsagara. This eminent personality was bom on 7th May 1880 to Sri Vaaman Baapuji Kane and Smt. Ganga. He was proficient in Sanskrit, English, Marathi and Hindi. ’History of Dharmashastra” which was written in English by Sri Kane was praised as the standard book by every poet. He translated many Sanskrit books into English. The saying is true that “Poet is crowned everywhere.” Sri. P. V. Kane was appointed as the Rajya Sabha member from 1953 to 1959 by Indian government.
Summary
Once upon a time, the king “Chirayu” was ruling the Kingdom chirayu. In his kingdom, he had a minister Nagarjuna who was the master of poetry, altruistic and very kind hearted person. The minister made his king and himself without senility and death by his medicine. Nagaijuna was very disappointed when he lost his dearest son at an early age. So, he decided to make people immortal by finding elixir. But, he stepped back by the words of king Indra that one could not do the things which oppose the entire world.
Later, the king Chirayu made his son Jeevahara prince. Jeevahara’s mother said – “You cannot be the king unless your father dies, because he had elixir. So, you preach the minister Nagaijuna to give his head to you. Then he will definitely give you his head. By that your father will also die”. Jeevahara did as his mom said with this situation, king Chirayu got really upset and left all his wealth and people and went to forest to spend his remaining time. Nagaijuna’s son defeated Jeevahara. No one can be succeeded if they follow the wrong way. So, every one should live by owning the good way.
दयालुः दानशीलः नागार्जुनः Summary in Telugu
కవి పరిచయం
‘‘दयालुः दानशीलः नागार्जुनः” అను కధ సంస్కృత గధ్యావళి నుండి గ్రహించబడినది. దీనిని శ్రీ పి.వి. కాణేగారు రచించిరి. ఈ కథ ‘కథా సరిత్సాగర’లో చెప్పబడియున్నది. ప్రముఖ కవియైన శ్రీ పి.వి. కాణేగారు 1880లో మే 7న వామన బాపూజీ కాణే మరియు శ్రీమతి గంగా దంపతులకు జన్మించిరి. వీరు సంస్కృతము, ఆంగ్లము, మరాఠీ మరియు హిందీ భాషలలో గొప్ప ప్రావీణ్యత కలవారు. ‘ధర్మశాస్త్రచరిత్ర’ History of Dharmashastra అనునది వీరిచే ఆంగ్లంలో రచించబడిన గొప్ప పుస్తకము. ఇది ప్రతి కవికి కూడా ప్రామాణికముగా ఉన్నది. ఆయన ఎన్నో సంస్కృత గ్రంథాలను ఆంగ్లభాషలోకి అనువదించిరి. “కవి అన్నిచోట్ల గౌరవించబడును” అని చెప్పబడిన విషయం నిజం.
శ్రీ పి. వి. కాణేగారు రాజ్యసభ సభ్యునిగా 1953 లో నియమింపబడినారు. ఆయన 1959 వరకు భారతదేశ ప్రభుత్వములో కోనసాగిరి.
సారాంశము
పూర్వకాలంలో ‘చిరాయు’ అను రాజుగారు ‘చిరాయు’ అను రాజ్యాన్ని పరిపాలిస్తూ వున్నారు. ఆ రాజుకు నాగార్జునుడు అను ఒక మంత్రి కలడు. అతడు ఒక గొప్ప కవి, నిస్వార్థపరుడు, పరోపకారి మరియు దయార్ద్ర హృదయం కలవాడు. అతడు తన రాజుగారిని తననూ ఇరువురినీ కూడా ఒక ఔషధంతో వృద్ధాప్యము మరియు మరణము అనేవి లేకుండా చేసెను. నాగార్జునుడు తన ప్రియమైన కుమారుడు చిన్న వయస్సులో మృతి చెందుట వలన చాలా నిరాశ, నిస్పృహ చెందెను.
అందువలన అతడు ప్రజలందరికీ చావు అనేది లేకుండా ఒక ఔషధం కనుగొనాలని అనుకున్నాడు. కాని ప్రపంచానికి (ప్రకృతికి) వ్యతిరేకంగా ఏ పనీ చేయరాదన్న ఇంద్రుని యొక్క మాటలతో వెనుకకు తగ్గాడు. చివరకు రాజుగారు ‘చిరాయు తన కుమారుడు ‘జీవహర’ ను యువరాజుగా ప్రకటించిరి. అప్పుడు జీవహర తల్లి “నీవు మీ నాన్నగారు చనిపోయేంతవరకు రాజు కాలేవు. కారణమేమిటంటే మీ నాన్నగారు అమృత ఔషధాన్ని సేవించియున్నారు.
అందువలన నీవు “నాగార్జున” మంత్రిగారిని తన తల నీకు ఇవ్వమని ప్రార్థించు, అప్పుడు ఆయన తప్పనిసరిగా నీకు తన తల ఇస్తాడు? అందువలన మీ నాన్నగారు కూడా చనిపోయెదరు” అని చెప్పెను. జీవహర తన తల్లి చెప్పినట్లు చేసెను. ఈ పరిస్థితిలో రాజుగారైన చిరాయు నిరాశ, నిస్పృహతో రాజ్యాన్ని, తన సంపదను, తన ప్రజలను వదలి తన శేష జీవితాన్ని గడుపుటకు అడవికి వెళ్ళిపోయెను. నాగార్జునుని కుమారుడు ‘జీవహర’ను ఓడించెను. చెడు మార్గాన పోయినట్లయితే ఎవ్వరూ గెలుపొందలేరు. కాబట్టి ప్రతి ఒక్కరూ మంచి దారిలోనే నడువవలెను.
अनुवादः (Translation) (అనువాదం)
पुरा चिरायुर्नाम्नि नगरे सर्वसम्पदां केतनं चिरायुर्नाम भूपतिरासीत् । बोधिसत्वांशसम्भवः दयालुः दानशीलः विज्ञानवान् नागार्जुनो नाम तस्य मन्त्री बभूव । सः सर्वोषधियुक्तिज्ञः सिद्धरसायनः तं राजानम् आत्मानं च विजरौ चिरंजीवितौ अकरोत् ।
Once upon a time, there lived a king named “Chirayu”. He had a minister Nagaijuna who resembled Buddha and was very kind, altruistic and full of knowledge. He made a medicine with all herbs which made Chirayu and himself without senility and death.
ఒకానొకప్పుడు ‘చిరాయు’ అను పేరు కలిగిన రాజుగారు ‘ చిరాయు’ అను రాజ్యము నందు నివసించుచుండిరి. రాజుగారికి ‘నాగార్జునుడు’ అను ఒక మంత్రిగారు ఉండిరి. ఆయన బుద్ధుడిని తలపించే దయగలవాడు. నిస్వార్థము, పరోపకారం గలవాడు మరియు గొప్ప జ్ఞానవంతుడు. ఆయన మరియు రాజుగారు ఇరువురూ వృద్ధాప్యము మరియు మృత్యువు లేని ఒక ఔషధమును సృష్టించెను.
कदाचित् तस्य नागार्जुनस्य सर्वेषु पुत्रेषु प्रेष्ठः सुतः बाल्ये एवं पञ्चत्वम् आययौ। शोकसन्तप्तः सः मर्त्यानां मृत्युशान्तये तपोदानप्रभावतः द्रव्यैः अमृतं स्रष्टुम् उपचक्रमे ।
In the past Nagaijuna lost his dearest son at an early age. He was moved by this situation and decided to make elixir by the things he got when doing tapasya to make people death free.
గతంలో నాగార్జునుడు తన ప్రియాతిప్రియమైన కుమారుణ్ణి చిన్న వయస్సులోనే పోగొట్టుకొనెను. ఈ స్థితిలో అతను తపస్సు ద్వారా ప్రజలందరికీ మృత్యువు లేకుండా చేయుటకు ఔషధాన్ని కనిపెట్టాలని నిర్ణయించుకొనినారు.
शिष्टस्य एकस्यौषधस्य मेलनाय यावदुचितं कालयोगं प्रत्यैक्षत तावदिन्द्रेण सर्व तच्चिकीर्षितम् अबुध्यत । इन्द्रः सुरैः मन्त्रणं कृत्वा अश्विनौ एवमादिशत् । भुवि नागार्जुनम्प्रति गत्वा मद्वचनात् इदं ब्रूतम् । “मन्त्रिणा अपि सता भवता कोऽयम् अनयः कर्तुमारब्धः । किं त्वं साम्प्रतं प्रजापतिं जेतुमुद्यतः । मर्त्याणां कृते अमृतं साधयित्वा तान् अमरान् कर्तुमिच्छसि । एकंकृते देवमनुष्ययोः को विशेषः भवेत्, जगतः स्थितिः स्थगितो भवेत् । तस्मात् एतदमृतसाधनम् उपसंहार । यस्मात् शोकात् एष यद्नस्त्वया क्रियते स तव सुतः स्वर्गे स्थितः ।
King Indra had got to know about this when Nagaijuna was about to finish making elixir. Then king Indra ordered the God of medicine – Aswinidevatas to convey his words to Nagaijuan that, “how can you start doing the wrong thing when you are following the right way as a minister ? Are you trying to win Brahma ? If you are ahead to make elixir, what will be the difference between humans and Gods ? The world will stop by your action. So, please withdraw what you are doing. The thing behind your work is your son and your son is safe in heaven.”
నాగార్జునుడు అమృత ఔషధమును కనుగొన్నట్లు తెలిసికొనిన ఇంద్రుడు ఔషధ దేవతలైన అశ్వినీ దేవతలకు తన ఈ మాటలను నాగార్జునకు వినిపించవలసినదిగా ఆజ్ఞాపించెను. అవి ఏమనగా “మీరు మంచి మంత్రిగా ఎలా తప్పుడు నిర్ణయాలను పాటిస్తారు? మీరు బ్రహ్మను గెలవాలని అనుకుంటున్నారా? మీరు అమృత ఔషధాన్ని తయారుచేసినట్లయితే మానవులకు, దేవతలకు తేడా ఏముంటుంది ? ప్రపంచం అంతా మీ పనివల్ల ఆగిపోతుంది. కాబట్టి దయచేసి మీరు చేసే పనిని విరమించండి. మీ పనికి వెనుక మీ కుమారుడు కారణమై ఉన్నాడు. అతడు స్వర్గంలో సురక్షితంగా ఉన్నాడు”.
एवं सन्दिश्य शक्रः अश्विनौ प्राहिणोत् । तौ भुवं समागत्य नागार्जुनात् पूजां लब्ध्वा तस्मै शक्रसन्देशम् ऊचतुः ।
God of medicine – Aswini devatas conveyed what was said by Indra.
ఔషధ దేవతలైన అశ్వినీ దేవతలు ఇంద్రుడు చెప్పిన మాటలను నాగార్జునునికి తెలియజేశారు.
ततो नागार्जुनो विषण्णस्सन् अचिन्तयत् । इन्द्रवाक्यं न करोमि चेत् शप्तो भविष्यामि ममायं यत्नः सृष्टिविरुद्धोऽपि भवतीति विचार्य, मम पुत्रोऽपि स्वसुकृतैः पवित्रां गतिं प्राप्त इति विदित्या नागार्जुनः अश्विनौ प्रत्येवम् अब्रवीत् । “इन्द्रस्याज्ञाम् अनुष्ठाय अमृतक्रियाम् उपसंहरामि । युवां यदि नागमिष्यतं ताहिं पञ्चानामृते सिद्धे पृथिवी मया अजरामरा कृता अभविष्यदिति । एवमुक्त्वा अश्विनोः समक्षमेव नागार्जुनो धरण्यां सिद्धप्रायममृतं निचखान । ततो अश्विनौ तम आपृच्छ्य शक्रं गत्वा तस्मै कृतं कार्यमाचख्यतुः ।
Nagaijuna also felt sorry for what he did and thought “If I cross the words of Indra, I will definitely be in trouble by curse of Indra. And my son is also in the heaven for the good things he did.” So, he said to Aswinidevatas, I withdraw what I am doing by following the order of Indra. If you hadn’t come, this earth would be full of people who are without senility and death.” After saying this, Nagarjuna buried the elixir which is about to exist. Aswinidevatas explained Indra what was happened there.
నాగార్జునుడు కూడా తాను చేసిన పనికి క్షమాపణ తెలియజేసుకొనెను. తను ఈ విధంగా ఆలోచించెను. “నేను ఒకవేళ ఇంద్రుని మాటలు ఉల్లంఘించి నట్లయితే నేను తప్పనిసరిగా ఇంద్రుని శాపాలచేత కష్టాలు పాలై ఉండేవాడిని. నా కుమారుడు కూడా తన మంచి పనులచే స్వర్గంలో ఉన్నాడు”. అందువలన నాగార్జునుడు అశ్వినీ దేవతలతో “నేను ఇంద్రుడు చెప్పినట్లు నా పనిని విరమించుకున్నాను. మీరు ఈ భూమిపైకి రాకపోయినట్లయితే ఈ భూమి మీది ప్రజలందరూ వృద్ధాప్యము మరియు మృత్యువు లేకుండా ఉండి ఉండేవారు” అని చెప్పెను. ఈ విధంగా చెప్పిన పిమ్మట నాగార్జునుడు తను తయారు చేసిన అమృత దివ్య ఔషధమును ఒక గుంట త్రవ్వి పాతిపెట్టెను. జరిగినదంతయూ అశ్వినీదేవతలు ఇంద్రునకు తెలియజేసిరి.
राजा चिरायुः पुत्रं जीवहरं नाम यौवराज्ये अभ्यषिञ्चत् । अभिषिक्तं तं प्रणामार्थम् उपागतं सुतं हृष्टं दृष्ट्वा तन्माता धनपरा नाम अब्रवीत्। ” आयुष्मन्, यौवराज्यं प्राप्य किं मृषा हृष्यसि । तव पितुः पुत्रा बहवो युवराजपदं प्राप्य मृता न च केनापि राज्यं प्राप्तम् । नागार्जुनेन राज्ञे रसायनं दत्तं येन अधुना अष्टौ शतं च वर्षाणि समतीत्यापि स जीवति । कियन्त्यन्यानि वर्षाणि प्राप्स्यतीति को जानाति । यदि राज्ये तेऽर्थस्तर्हि कुरुष्वेममुपायम् । मन्त्री नागार्जुनो विहिताह्निक आहारसमये प्रत्यहमिमाम् उद्घोषणां करोति कोऽर्थी किं प्रार्थयत इति । स्वशिरो मे प्रयच्छेति तं गत्वा तत्काले ब्रूहि । सत्यवाचि च्छिन्नमूर्ध्नि तस्मिन्मृते नृपस्तच्छोकात् पञ्चतां यायाद्वनं गत्वा समाश्रयेत्। ततस्त्वं राज्यं प्राप्स्यसि नान्य उपयोऽत्र अस्तीति’ । मातुर्वचः श्रुत्वा तथा इत्युक्त्वा तस्या वचनं कर्तुं स निश्चिकाय । कष्टं बत राज्यलोभो बान्धवरनेहमतिवर्तते ।
The king Chirayu made his son Jeevahara prince. When the prince Jeevahara came to take the blessings from mother Dhanapara, she said with happiness, “Long live my son” I lose many sons after being prince. But they are unable to get the kingdom. It has been 800 years since your father is alive by having the medicine which is given by Nagaijuna. And we don’t know how long he will continue to live. If you want to rule the kingdom, follow my plan. Everyday afternoon, at the time of lunch, Nagaijuna fulfils everybody’s wish. At that time, you ask Nagaijuna to give his head to you. By his commitment to truthfulness, he fulfills your wish. With this, your father feels desolate and goes to forest to spend rest of his time. Then you will get the kingdom.” After listening to his mother’s words, Jeevahara decided to make his mother’s words true.
“How desperate the thought of being king. It destroys the relations.”
రాజుగారైన చిరాయు తన కుమారుడు జీవహరను యువరాజుని చేసెను. జీవహర తన తల్లి ‘ధనపార’ ఆశీస్సులను పొందుటకు వచ్చినప్పుడు తన తల్లి సంతోషంతో “చిరకాలం జీవించు నాయనా! నేను చాలామంది కుమారులను యువరాజు పదవి పొందిన తరువాత పోగొట్టుకున్నాను కానీ వారెవ్వరూ రాజ్యాన్ని పొందలేకపోయారు. నాగార్జునుడి చేత ఇవ్వబడిన అమృత ఔషధంతో “ఇప్పటికీ మీ నాన్నగారు 800 (ఎనిమిది వందల) సంవత్సరాలు జీవించి యున్నారు. ఇంకా ఎంత కాలం జీవించి ఉంటారో మనకు తెలియదు. నీవు ఈ రాజ్యాన్ని పాలించాలనుకుంటే నా ప్రణాళిక పాటించు. ప్రతిరోజు మధ్యాహ్నం భోజన సమయంలో నాగార్జునుడు అందరి కోర్కెలను తీరుస్తాడు. ఆ సమయంలో నీవు నాగార్జునుడి తలను నీకు ఇవ్వమని అడుగు. తన నిజాయితీ కారణంగా తనతల నీకు ఇస్తాడు. దీనితో దిక్కుతోచని స్థితిలో మీ నాన్నగారు తన శేషజీవితాన్ని గడపడానికి అడవులకు వెళ్ళిపోతారు. అప్పుడు నీవు రాజ్యాన్ని పొందుతావు.” అని చెప్పెను. ‘తన తల్లి మాటలు విన్న జీవహర వాటిని నిజం చేయాలని నిర్ణయించుకొనెను. “రాజు కావాలనే అసాధ్యమైన ఆలోచన బంధాలను చెడగొడుతుంది.”
अन्येद्युः जीवहरो भोजनवेलायां नागार्जुनस्य गृहं गत्वा कः कि याचत इति वदन्तं मन्त्रिणं मूर्धानमयाचत । वत्स, आश्चर्यमेतत् मम शिरसा किं करोषि एष मासास्थिकेशसङ्घः क्व उपयुज्यते, तथापि यघनेन तवार्थस्तार्हि च्छित्वा शिरो गृहण” इत्युकत्वां नागार्जुनः तस्मैशिरोधरामुपानयत् ।
The very next day, Jeevahara went to Nagaijuna’s home at lunch. There Jeevahara asked Nagaijuna to give his head. Nagaijuna said ‘Your wishing quite different. What do you do with my head ? It is made of bones, flesh and hair. Still you feel my head is useful take it by cutting and made his neck available to cut.
ఆ మరుసటి రోజే జీవహర నాగార్జునుని ఇంటికి మధ్యాహ్న భోజన సమయాన వెళ్ళెను. అక్కడ జీవహర నాగార్జునుడిని తన తల ఇవ్వమని అడిగెను. అప్పుడు నాగార్జునుడు “నీ కోరిక చాలా విచిత్రముగానున్నది. నా తలతో నీవేమి చేస్తావు? ఇది ఎముకలతో, మాంసంతో, జుట్టుతో ఉన్నది. ఇంకా నీకు నా తల ఉపయోగకరమని అనిపిస్తే తల నరికి తీసుకో” అని తన తలను నరకడానికి వీలుగా మెడను పైకెత్తెను.
रसायनदृढायां शिरोधरायां चिरं प्रहरतो राजसूनोः बहवः खड्गाः खण्डशः कृताः । एतद् बुद्धवा चिरायुः नृपतिः आगत्य शिरोदानात् नागार्जुनं यदा न्यवारयत् तदा स महात्मा अब्रवीत् । “नृपते जातिस्मरो अहम्, नवाधिकां नवतिं जन्मानि स्वशिरो मया दत्तम् । शिरोदानाय इदं मे शततमं जन्म तस्मान्मा स्म वोचः किञ्चित् । न कोऽप्यर्थी मत्तो विमुखो याति । तदिदानी त्वत्पुत्राय स्वशिरो ददामि । त्वन्मुखालोकनायैव विलम्ब एष कृतो मयेति’ ।
His neck which was made with different medicine made every sword into pieces. After knowing the situation, king Chirayu came to stop Nagarjuna from giving his head. Nagarjuna gently replied, “My lord, I know what about mine, I have given my head in my past 99 births. This is the 100th birth. So, I don’t care of giving my head. I can’t send people with empty hands if they come to me. And now, I’m giving my head to your son only. I have waited just to see you.”
వివిధ ఔషధాల చేత తయారు చేయబడిన తన తలను తాకిన ప్రతి కత్తి ముక్కలు ముక్కలుగా విరిగిపోయినది. ఈ స్థితి తెలుసుకున్న రాజుగారైన చిరాయు అక్కడకు వచ్చి నాగార్జునుడు అతని తలను తన కుమారునికి ఇవ్వడాన్ని ఆపెను. అప్పుడు నాగార్జునుడు శాంతంగా “ప్రభూ! నా గురించి నాకు బాగా తెలుసు. నేను నా తలను గతంలో 99 (తొంబది తొమ్మిది) జన్మల్లో ఇచ్చితిని. ఇది 100వ (వందవ జన్మ. అందువలన నా తల ఇవ్వడంలో నాకు జాగ్రత్తపడవలసిన విషయం ఏమీ లేదు. నేను నావద్దకు వచ్చిన వారిని ఒట్టి చేతులతో పంపను. ఇప్పుడు కూడా నీ కుమారునకు నా తలను ఇస్తున్నాను. నేను మిమ్మల్ని చూడడానికి ఆగితిని” అని చెప్పెను.
एवमुक्त्वा नृपतिमाश्लिष्य कोषतश्चूर्णमादाय तेन राजपुत्रस्य कुपाणं व्यलिपत् । कृपाणप्रहारेण नृपात्मजो नागार्जुनस्य शिरश्चिच्छेद ।
After consoling king Chirayu, Nagaijuna brought a powder and applied that to prince’s sword. Jeevahara made Nagaijuna into two pieces by cutting his head.
చిరాయు రాజును కలిసిన తర్వాత నాగార్జునుడు పొడి తీసుకుని యువరాజు జీవహర కత్తికి వ్రాసెను. అప్పుడు జీవహర నాగార్జునుని తలను నరికివేసెను. తల శరీరాన్ని రెండు భాగాలు చేస్తూ వేరుపడినది.
प्राणत्यागोन्मुखे नृपे गगनादशरीरिणी वागुदचरत् । “राजन्, अकार्य मा कृथा एष ते सखा नागार्जुनोऽशोच्यः संवृत्तो यतोऽयमपुनर्जन्मा बुद्धसमां गतिं प्राप्त इति ।”
King Chirayu felt desolated and tried to kill himself. At this time, an unknown voice spoke, “Dear Chirayu ! don’t feel bothered. Your friend Nagarjuna got salvation as Buddha got.
రాజుగారైన చిరాయు ఏకాకిగా భావించి ఆత్మహత్యకు ప్రయత్నించెను. ఆ సమయంలో తెలియని (అశరీరవాణి) గొంతుకనుండి “ప్రియమైన చిరాయు, బాధపడకు, నీ స్నేహితుడు నాగార్జునుడు బుద్ధుని వలె మోక్షాన్ని పొందెను.” అన్న మాటలు వినిపించెను.
एतच्छ्रुत्वा स चिरायुर्नृपो मरणव्यवसायाद्धिरम्य शुचा राज्य त्यक्त्वा वनमाशिश्राय । तपसा परमां गतिं च प्राप । तत्पुत्रो जीवहरो राज्यमधितस्थौ । तथापि पितुर्वधं स्मरद्भिः नागार्जुनसुतैः अचिरेणैव राज्यभेदं विधाय स निहतः । तच्छोकात् तस्य मातुर्धनपराया हृदयमस्फुटत् ।
अनार्यजुष्टेन पथा प्रवृत्तानां नराणां कुतः शिवं भवेत् ।
After listening this, king Chirayu left his wealth, family and went to forest and got noble place. Jeevahara became king. The sons of Nagaijuna, who couldn’t digest the death of his father, made the kingdom scattered and killed Jeevahara. Jeevahara’s mother | Dhanapara also died who couldn’t digest the death of her son.
“How the noble things come to the people who don’t follow the noble way.”
ఈ మాటలు విన్న చిరాయు మహారాజుగారు ఆయన సంపదను, కుటుంబాన్ని వదిలి అడవికి వెళ్ళెను. జీవహర రాజయ్యెను. తన తండ్రి మరణమును జీర్ణించుకోలేని నాగార్జునుడి కుమారుడు రాజ్యాన్ని ముట్టడించి చెల్లాచెదురు చేసి జీవహరను సంహరించెను జీవహర తల్లియైన ధనపార కూడా తన కుమారుని మరణాన్ని జీర్ణించుకోలేక చనిపోయెను.
“సరైన మంచి పద్ధతిలో నడవని వారికి
సరైన మంచి వస్తువులు, పనులు ఎట్లు సమకూరుతాయి?”