TS 9th Class Telugu Grammar Questions and Answers

Telangana SCERT 9th Class Telugu Grammar Telangana తెలుగు వ్యాకరణం Questions and Answers.

TS 9th Class Telugu Grammar Questions and Answers

సంధులు

పాఠంలోని ముఖ్య సంధి పదాలు :

1) విమానాశ్రయం = విమాన + ఆశ్రయం = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
2) శరీరాకృతి = శరీర + ఆకృతి = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
3) మహోన్నత = మహా + ఉన్నత = గుణసంధి
4) ప్రత్యర్థి = ప్రతి + అర్థి = యణాదేశ సంధి
5) ఒక్కొక్క = ఒక్క + ఒక్క = ఆమ్రేడిత సంధి
6) జీవితాన్నంతా = జీవితాన్ని + అంతా = ఇత్వ సంధి
7) చెప్పినప్పటికీ = చెప్పిన + అప్పటికీ = అత్వసంధి
8) జ్ఞాపకముండడం = జ్ఞాపకము + ఉండడం = ఉత్వసంధి
9) ఎట్లని = ఎట్లు + అని = ఉత్వసంధి
10) కాలమంటూ = కాలము + అంటూ = ఉత్వసంధి
11) వరుగులయ్యే = వరుగులు + అయ్యే = ఉత్వసంధి
12) ఏమని = ఏమి + అని = ఇత్వ సంధి
13) కాదనుకున్నాడు = కాదు + అనుకున్నాడు = ఉత్వసంధి
14) పిల్లలందరూ = పిల్లలు + అందరూ = ఉత్వసంధి
15) కలహాగ్నులు = కలహ + అగ్నులు = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
16) వేంకటేశ్వరా = వేంకట + ఈశ్వరా = గుణసంధి
17) యోధులనేకులు = యోధులు + అనేకులు = ఉత్వసంధి
18) కుండల మొప్పు = కుండలము + ఒప్పు = ఉత్వసంధి
19) కోపోద్రిక్తులు = కోప + ఉద్రిక్తులు = గుణసంధి

20) సత్యాహింసలు = సత్య + అహింసలు = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
21) ప్రాణాలర్పించడం = ప్రాణాలు + అర్పించటం = ఉత్వసంధి
22) జగములేలు = జగములు + ఏలు = ఉత్వసంధి
23) ఇన్నెలంత = ఈ + నెలంత = త్రికసంధి
24) నీరాట = నీరు + ఆట = ఉత్వసంధి
25) విషాదాంతం = విషాద + అంతం = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
26) మేమెంత = మేము + ఎంత = ఉత్వసంధి
27) విచిత్రమైన = విచిత్రము + ఐన = ఉత్వసంధి
28) అపార్థం = అప + అర్థం = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
29 గొంతెత్తి = గొంతు + ఎత్తి = ఉత్వసంధి
30) కళోపాసనం = కళా + ఉపాసనం = గుణసంధి
31) రసానందం = రస + ఆనందం = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
32) ఉన్నతమైన = ఉన్నతము + ఐన = ఉత్వసంధి
33) దినములెన్ని = దినములు + ఎన్ని = ఉత్వసంధి
34) రోజులు + ఐనా = రోజులైనా = ఉత్వసంధి
35) ఆదర + అభిమానం = ఆదరాభిమానాలు = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
36) లేదనక + ఉండ = లేదనకుండ = అత్వసంధి
37) వీలు + ఐతే = వీలయితే = ఉత్వసంధి
38) కావలసినవి + అన్నీ = కావలసినవన్న = ఇత్వ సంధి
39) పగలు + పగలు = పట్టపగల = ఆమేడ్రిత ద్విరుక్తటకారాదేశ సంధి

సమాసాలు

అభ్యాసం : ఈ కింది సమాసాలకు, విగ్రహవాక్యాలకు, సమాసం పేర్లు రాయండి.

1) ఉదగ్రతేజం – ఉదగ్రమైన తేజం – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
2) తొల్లిటిరాజులు – తొల్లిటి వారలైన రాజులు – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
3) ప్రియాటోపము – ప్రియమైన ఆటోపము – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
4) సకల జగములు – సకలమైన జగములు – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
5) పరసేన – పరమైన సేన – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
6) తమ్ముకుర్రలు – కుర్రవారైన తమ్ములు – విశేషణ ఉత్తరపద కర్మధారయ సమాసం
7) కార్మికవృద్ధులు – వృద్ధులైన కార్మికులు – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
8) చారుసంసారం – చేరువయిన సంసారం – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
9) పేదరికపుబుగులు – పేదరిక సంబంధమైన బుగులు – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం

10) సత్యదూరము – సత్యమునకు దూరము – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
11) అమెరికా రాయబారి – అమెరికా యొక్క రాయబారి – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
12) వాదనాపటిమ – వాదన యందు పటిమ – సప్తమీ తత్పురుష సమాసం
13) అసాధ్యం – సాధ్యము కానిది – నఞ తత్పురుష సమాసం
14) నెలతాల్పు – నెలను ధరించువాడు – ద్వితీయా తత్పురుష సమాసం
15) గురుదక్షిణ – గురువు కొఱకు దక్షిణ – చతుర్థీ తత్పురుష సమాసం
16) వయోవృద్ధుడు – వయస్సుచే వృద్ధుడు – తృతీయా తత్పురుష సమాసం
17) దొంగ భయము – దొంగ వలన భయము – పంచమీ తత్పురుష సమాసం
18) రెండు రాష్ట్రాలు – రెండై రాష్ట్రాలు – ద్విగు సమాసం
19) శక్తి సామర్థ్యాలు – శక్తియు, సామర్ధ్యమును – ద్వంద్వ సమాసం
20) అమూల్య సమయం – అమూల్యమైన సమయం – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
21) పూర్ణపురుషులు – పూర్ణులైన పురుషులు – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
22) ప్రాచీన కావ్యాలు – ప్రాచీనమైన కావ్యాలు – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
23) పెద్ద కుటుంబం – పెద్దదైన కుటుంబం – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
24) భద్రాచలం – ‘భద్ర’ అనే పేరుగల అచలం – సంభావన పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
25) విద్యాధనం – విద్య అనెడి ధనం – రూపక సమాసం
26) దయాభరణం – ‘దయ’ అనెడి ఆభరణం – రూపక సమాసం
27) కృపారసము – కృప అనెడి రసము – రూపక సమాసం
28) సరళాసాగరం – ‘సరళ’ అనే పేరుగల సాగరం – సంభావన పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
29) మన్నెంకొండ – మన్నెం అనే పేరుగల కొండ – సంభావన పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం

30) కీర్తి కన్యక – కీర్తి అనే కన్యక – రూపక సమాసం
31) జ్ఞానజ్యోతి – జ్ఞానమనెడి జ్యోతి – రూపక సమాసం
32) రెండురోజులు – రెండయిన రోజులు – ద్విగు సమాసం
33) వజ్రవైఢూర్యములు – వజ్రమూ, వైదూర్యమూ – ద్వంద్వ సమాసం
34) తల్లీబిడ్డలు – తల్లియూ బిడ్డయు – ద్వంద్వ సమాసం
35) కార్యదక్షుడు – కార్యమందు దక్షుడు – సప్తమీ తత్పురుష సమాసం
36) మూడు దోషాలు – మూడైన దోషాలు – ద్విగు సమాసం
37) కర్మశాల – కర్మ కొఱకు శాల – చతుర్థీ తత్పురుష
38) ఆశాపాశం – ఆశ అనెడి పాశం – రూపక సమాసం
39) ప్రత్యంగుళం – అంగుళం అంగుళం – అవ్యయీభావ సమాసం
40) ధర్మయుద్ధం – ధర్మము కొఱకైన యుద్ధము – అవ్యయీభావ సమాసం
41) రక్తపాతం. – రక్తము యొక్క పాతం – అవ్యయీభావ సమాసం
42) శాంతి సందేశం – శాంతి యొక్క సందేశం – అవ్యయీభావ సమాసం
43) నాలుగెకరాలు – నాలుగైన ఎకరాలు – అవ్యయీభావ సమాసం
44) రక్కసి తేడు – రక్కసి యొక్క తోడు – అవ్యయీభావ సమాసం
45) నీరాట – నీరునందు ఆట – సప్తమీ తత్పురుష సమాసం
46) మాతృదేశం – తల్లి యొక్క దేశం – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
47) కర్కశహృదయం – కర్కశమైన హృదయం – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
48) సహాయనిరాకరణ – సహాయమునకు నిరాకరించడం – ద్వితీయా తత్పురుష సమాసం
49) అశ్వత్థవృక్షం – అశ్వత్థం అనే పేరుగల వృక్షం – సంభావన పూర్వపద కర్మధారయం

50) శాస్త్రదృష్టి – శాస్త్రం యొక్క దృష్టి – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
51) నా పాట – నా యొక్క పాట – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
52) పఠనశక్తి – పఠనమునందు శక్తి – సప్తమీ తత్పురుష సమాసం
53) అభ్యుదయ పథం – అభ్యుదయమైన పథం – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
54) ఆత్మశక్తి – ఆత్మ యొక్క శక్తి – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
55) జీవితసాఫల్యం – జీవితము యొక్క సాఫల్యం – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
56) అద్భుతశక్తి – అద్భుతమైన శక్తి – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
57) ఎంగిలిమెతుకులు – ఎంగిలియైన మెతుకులు – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
58) విషాగ్ని – విషము అనెడి అగ్ని – రూపక సమాసం
59) అధికారదర్పం – అధికారంచేత దర్పం – తృతీయా తత్పురుష సమాసం
60) గదితలుపులు – గది యొక్క తలుపులు – షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
61) మంచిబట్టలు – మంచివైన బట్టలు – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
62) పదిగంటలు – పది సంఖ్యగల గంటలు – ద్విగు సమాసం
63) న్యాయాన్యాయాలు – న్యాయమూ, అన్యాయమూ – ద్వంద్వ సమాసం.

వాక్య భేదములు

అభ్యాసము : కింది సామాన్య వాక్యాల్ని సంక్లిష్ట వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.

అ) విమల వంట చేస్తుంది. విమల పాటలు వింటుంది. (సంక్లిష్ట వాక్యం)
జవాబు:
విమల వంట చేస్తూ పాటలు వింటుంది

ఆ) అమ్మ నిద్ర లేచింది. అమ్మ ముఖం కడుక్కుంది. (సంక్లిష్ట వాక్యం)
జవాబు:
అమ్మ నిద్రలేచీ ముఖం కడుక్కుంది.

అభ్యాసం : కింది సంక్లిష్ట వాక్యాలను, సామాన్య వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.

ప్రశ్న 1.
తాత భారతం చదివి నిద్రపోయాడు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)
జవాబు:
తాత భారతం చదివాడు. తాత నిద్రపోయాడు. (సామాన్య వాక్యాలు)

ప్రశ్న 2.
చెట్లు పూత పూస్తే కాయలు కాస్తాయి. (సంక్లిష్ట వాక్యం)
జవాబు:
చెట్లు పూత పూయాలి. చెట్లు కాయలు కాయాలి. (సామాన్య వాక్యాలు)

ప్రశ్న 3.
రాముడు నడుచుకుంటూ వెళ్ళి తన ఊరు చేరాడు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)
జవాబు:
రాముడు నడుచుకుంటూ వెళ్ళాడు. రాముడు తన ఊరు చేరాడు. (సామాన్య వాక్యాలు)

అభ్యాసం : కింది సామాన్య వాక్యాల్ని సంయుక్త వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.

ప్రశ్న 1.
ఆయన ఆంధ్రుడు. ఆయన కృష్ణాతీరమున పుట్టినవాడు (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
ఆయన ఆంధ్రుడు మరియు కృష్ణా తీరమున పుట్టినవాడు. (సంయుక్త వాక్యం)

ప్రశ్న 2.
మోహన కూచిపూడి నృత్యం నేర్చుకొంది. భావన భరతనాట్యం నేర్చుకుంది. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
మోహన కూచిపూడి నృత్యం, భావన భరతనాట్యం నేర్చుకున్నారు. (సంయుక్త వాక్యం)

అభ్యాసం : కింది సామాన్య వాక్యాలను, సంక్లిష్ట వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.

ప్రశ్న 1.
చుక్క పొడుపుతో సీత లేచింది. సీత గడపను పూజించింది. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
సీత చుక్క పొడుపుతో లేచి గడపను పూజించింది. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

ప్రశ్న 2.
బంధుమిత్రులంతా వచ్చేశారు. కావలసిన సంభారాలు ఏర్పాటు చేసుకున్నారు. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
బంధుమిత్రులంతా వచ్చి కావలసిన సంభారాలు ఏర్పాటు చేసుకున్నారు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

అభ్యాసం : కింది సామాన్య వాక్యాలను, సంయుక్త వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.

ప్రశ్న 1.
సీతక్క నిశ్చితార్థం జరిగింది. నాగయ్య సంబరపడ్డాడు. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
సీతక్క నిశ్చితార్థం జరిగింది కాబట్టి నాగయ్య సంబరపడ్డాడు. (సంయుక్త వాక్యం)

ప్రశ్న 2.
సీతక్క పెళ్ళికి ఏర్పాటుచేశారు. సీతమ్మ పెండ్లి పెటాకులయింది. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
సీతక్క పెళ్ళికి ఏర్పాటుచేశారు కాని పెండ్లి పెటాకులయ్యింది. (సంయుక్త వాక్యం)

A. కింది సామాన్య వాక్యాలను, సంక్లిష్ట వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.

అ) పూనాలోని ఫెర్గూసన్ కాలేజీలో చేరాడు. పర్షియన్ భాషను చదివాడు. ఆ కళాశాల నుంచి పట్టభద్రుడయ్యాడు. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
పూనాలోని ఫెర్గూసన్ కాలేజీలో చేరి పర్షియన్ భాషను చదివి ఆ కళాశాల నుంచి పట్టభద్రుడయ్యాడు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

ఆ)
1) బూర్గుల హైదరాబాదు రాష్ట్రంలో దున్నేవానికి భూమి హక్కు నిచ్చే కౌలుదారీ చట్టాన్ని తయారుచేశాడు.
2) బూర్గుల సామ్యవాద వ్యవస్థకు పునాది వేశాడు.
3) బూర్గుల అజరామకీర్తిని పొందాడు. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
బూర్గుల హైదరాబాదు రాష్ట్రంలో దున్నేవానికి భూమి హక్కునిచ్చే కౌలుదారి చట్టాన్ని తయారుచేసి సామ్యవాద వ్యవస్థకు పునాది వేసి అజరామర కీర్తిని పొందాడు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

B. కింది సామాన్య వాక్యాలను, సంయుక్త వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.
అ) వేలాది యువకులు ఉద్యమంలో పాల్గొన్నారు. వేలాది యువకులు కారాగారాలకు వెళ్ళారు. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
వేలాది యువకులు ఉద్యమంలో పాల్గొన్నారు మరియు కారాగారాలకు వెళ్లారు. (సంయుక్త వాక్యం)

ఆ) గాంధీ విధానాలను ఆచరించాలి.
గాంధీ విధానాల ద్వారా మంచిని సాధించాలి. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
గాంధీ విధానాలను ఆచరించాలి మరియు మంచిని సాధించాలి. (సంయుక్త వాక్యం)

కర్తరి వాక్యాలు – కర్మణి వాక్యాలు

అభ్యాసం – 1: `కింది కర్తరి వాక్యాలను కర్మణి వాక్యాలుగా రాయండి.

అ) వాల్మీకి రామాయణాన్ని రచించాడు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
వాల్మీకిచే రామాయణం రచింపబడింది. (కర్మణి వాక్యం)

ఆ) ప్రజలు శాంతిని కోరుతున్నారు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
ప్రజలచే శాంతి కోరబడుతోంది. (కర్మణి వాక్యం)

అభ్యాసం – 2 : కింది కర్మణి వాక్యాలను కర్తరి వాక్యాలుగా రాయండి.

అ) లైబ్రరీ నుంచి తెచ్చిన పుస్తకం నా చేత చదువబడింది. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
లైబ్రరీ నుంచి తెచ్చిన పుస్తకం నేను చదివాను. (కర్తరి వాక్యం)

ఆ) నాచే రచింపబడిన గ్రంథం, నేతాజీ చరిత్ర. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
నేను రచించిన గ్రంథం, నేతాజీ చరిత్ర. (కర్తరి వాక్యం)

అభ్యాసం 3 : కింది కర్తరి వాక్యాలను కర్మణి వాక్యాలుగా రాయండి.

ఉదా : ఆళ్వారు స్వామి చిన్నప్పుడే కథ రాశారు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
చిన్నప్పుడే ఆళ్వారు స్వామిచే కథ రాయబడింది. (కర్మణి వాక్యం)

అ) లింగయ్య ఉసిరికాయ తీసి నాయకునికి ఇచ్చాడు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
లింగయ్య చేత ఉసిరికాయ తీసి నాయకునికి ఇవ్వబడింది. (కర్మణి వాక్యం)

ఆ) నాయకులు పిల్లలతో అరగంట కాలం గడిపారు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
నాయకులచేత పిల్లలతో అరగంట కాలం గడుపబడింది. (కర్మణి వాక్యం)

ఇ) వాద్యాల చప్పుడు విన్నారు. కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
వాద్యాల చప్పుడు వినబడింది. (కర్మణి వాక్యం)

అభ్యాసం : కింది వాక్యాల్లో కర్తరి, కర్మణి వాక్యాలను గుర్తించి, వాటిని కర్మణి / కర్తరి వాక్యాలుగా మార్చండి.

ప్రశ్న 1.
రచయిత్రులు ఎన్నో వివరాలు సేకరించారు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
రచయిత్రులచే ఎన్నో వివరాలు సేకరింపబడ్డాయి. (కర్మణి వాక్యం)

ప్రశ్న 2.
ఆమె ఇంటర్వ్యూ రికార్డు చేయబడింది. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
ఆమె ఇంటర్వ్యూను రికార్డు చేశారు. (కర్తరి వాక్యం)

ప్రశ్న 3.
కొంతమంది స్త్రీలతో జరిపిన ఇంటర్వ్యూలు యథాతథంగా ప్రచురించారు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
కొంతమంది స్త్రీలతో జరిపిన ఇంటర్వ్యూలు యథాతథంగా ప్రచురింపబడ్డాయి. (కర్మణి వాక్యం)

ప్రశ్న 4.
వాళ్ళ భాష మార్పు చేయబడలేదు. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
వాళ్ళ భాషను మార్పు చేయలేదు. (కర్తరి వాక్యం)

ప్రశ్న 5.
ప్రతివాళ్ళూ భోజనాలు పెట్టి మల్ల రమ్మని పంపించారు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
ప్రతివాళ్ళూ భోజనాలు పెట్టి మల్ల రమ్మని పంపించబడ్డారు. (కర్మణి వాక్యం)

ప్రశ్న 6.
దాదాపు నలభై ఇంటర్వ్యూలు చేశాం. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
దాదాపు నలభై ఇంటర్వ్యూలు చేయబడ్డాయి. (కర్మణి వాక్యం)

ప్రశ్న 7.
ఊళ్ళో సమావేశం ఏర్పాటు చేయబడింది. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
ఊళ్ళో సమావేశాన్ని ఏర్పాటు చేశాం (లేదా) ఊళ్ళో సమావేశాన్ని ఏర్పాటు చేశారు. (కర్తరి వాక్యం)

ప్రశ్న 8.
గోడల మీద అందమైన చిత్రాలు గీయబడ్డాయి. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
గోడల మీద అందమైన చిత్రాలను గీశారు. (కర్తరి వాక్యం)

ప్రశ్న 9.
దేహం పంచభూతాలచే నిర్మించబడింది. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
దేహాన్ని పంచభూతాలు నిర్మించాయి. (కర్తరి వాక్యం)

ప్రశ్న 10.
మేం పెద్దలను గౌరవిస్తాం. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
మాచే పెద్దలు గౌరవింపబడతారు. (కర్మణి వాక్యం)

అలంకారాలు

అభ్యాసం : కింది పంక్తులను గమనించి, వాటిలో ఉన్న అలంకారాలను గుర్తించి రాయండి.

ప్రశ్న 1.
‘పువుకీ – ముళ్ళకీ భేదం చెప్తే
ప్రవాహానికీ నిశ్చలతకీ రూపం కలిస్తే
ఆలోచనకీ – ఆచరణకీ అర్థం చెప్తే ”
జవాబు:
పై పంక్తుల్లో “అంత్యానుప్రాస అలంకారం ఉంది.

ప్రశ్న 2.
కిశోర్ లేడిపిల్లలా పరుగెత్తుతున్నాడు.
జవాబు:
దీనిలో ‘ఉపమాలంకారం’ ఉంది.

ప్రశ్న 3.
మీ ఇంటి వాతావరణం పండుగ వాతావరణం మా అన్నట్లున్నది.
జవాబు:
పై వాక్యంలో ‘ఉత్ప్రేక్షాలంకారం’ ఉంది.

ఛందస్సు

కవులు పద్యాలను, గేయాలను కొన్ని నియమములకు లోబడి రాస్తారు. అందువల్లనే అవి రాగంతో పాడుకోడానికి వీలుగా ఉంటాయి.

1. లఘువు : రెప్పపాటు కాలంలో లేదా చిటికె వేసే కాలంలో ఉచ్చరించే అక్షరాలు “లఘువులు”. హ్రస్వాక్షరాలుగా మనం పిలుచుకొనే అక్షరాలు.
2. గురువు : లఘువు ఉచ్చరించే సమయం కంటే ఎక్కువ సమయం అవసరమయ్యే అక్షరాలు “గురువులు”.

గురులఘువుల గుర్తులు

లఘువు అని తెలుపడానికి గుర్తు : I
గురువు అని తెలుపడానికి గుర్తు: U

గురులఘువుల నిర్ణయము

ఎ) గురువుల లక్షణాలు – వాటిని గుర్తించే విధం.
1) దీర్ఘాచ్చులు అన్నీ గురువులు. దీర్ఘాచ్చులు మొత్తం తొమ్మిది.
ఉదా :

2) దీర్ఘాచ్చులతో కూడిన హల్లులు అన్నీ గురువులు.
ఉదా :

3) విసర్గతో కూడిన అక్షరాలు అన్నీ గురువులు.
ఉదా :

4) నిండు సున్నతో కూడిన అక్షరాలు గురువులు
ఉదా :

5) పొల్లు హల్లుతో కూడిన అక్షరాలు గురువులు.
ఉదా :

6) సంయుక్తాక్షరాలకు, ముందు ఊది పలకబడే అక్షరాలు. గురువులు.
ఉదా :

ఉదా : క్య, త్ర, క్ష – మొదలైనవి సంయుక్తాక్షరాలు.

7) ద్విత్వాక్షరాలకు ముందుండే అక్షరాలు గురువులు
ఉదా :

ద్విత్వాక్షరం : ఒకే రకం హల్లులు కలిసిన అక్షరాన్ని ‘ద్విత్వాక్షరం’ అంటారు.
ఉదా : త్త, క్క, ప్ప, మ్మ – మొ||నవి ద్విత్వాక్షరాలు. వాటికి ముందున్న అక్షరాలు అ, న, అ

బి) లఘువుల లక్షణాలు – వాటిని గుర్తించే విధం :

గమనిక : గురువులు కాని, అక్షరాలన్నీ లఘువులు:
1) ఋ కారంతో కూడిన అక్షరం, సంయుక్తాక్షరం కాదు. ‘ఋ’ అనేది అచ్చు. అందువల్ల అది లఘువు. దానికి ముందు అక్షరం కూడా లఘువే.
ఉదా :

2) సంయుక్తాక్షరానికి ముందున్న అక్షరాన్ని ఊది పలికితేనే, అది గురువు అవుతుంది. లేకపోతే లఘువు అవుతుంది.
ఉదా :

3) ఏకపదంలోనూ, సమాసంలోనూ సంయుక్తాక్షరానికి ముందున్న అక్షరం ఊది పలకబడుతుంది. కాబట్టి అది గురువు అవుతుంది.
ఉదా :

గణ విభజన

1) ఒకే అక్షరం గణాలు : ఒకే అక్షరం గణంగా ఏర్పడితే, అది ఏకాక్షర గణం. ఈ గణంలో ఒక గురువు లేదా ఒక లఘువు ఒక్కొక్కటే గణంగా ఉంటాయి.
ఉదా :

2) రెండక్షరాల గణాలు : రెండేసి అక్షరాలు కలిసి గణాలుగా ఏర్పడతాయి. వీటిలోనూ గురువులు, లఘువులు ఉంటాయి.
ఇవి నాలుగు రకాలు.
అ) ఒక గురువు ఒక లఘువు కలిసి గణంగా ఏర్పడితే ఆ గణాన్ని ‘గలం’ లేదా ‘హ’ గణం అనీ అంటారు.
ఉదా :

ఆ) ఒక లఘువు, ఒక గురువు కలిపి గణంగా ఏర్పడితే అది ‘లగం’, లేదా ‘వ’ గణం అని అంటారు.

ఇ) రెండూ గురువులే గల గణాన్ని – ‘గగము’ అంటారు.
ఉదా :

ఈ) రెండూ లఘువులే గల గణాన్ని – ‘లలము’ అంటారు.
ఉదా :

అభ్యాసం : రెండక్షరాల గణాలు నాలుగు రకాలు ఉన్నాయి కదా ! ఒక్కొక్క దానికి 4 పదాల చొప్పున రాయండి.
ఉదా :

మూడక్షరాల గణములు

మూడక్షరాల గణాలు మొత్తం ఎనిమిది (8).

అ) మూడక్షరాల గణాలను గుర్తించే సులభ మార్గం:

య, మా, తా, రా, జ, భా, న, స అనే సూత్రాన్ని కంఠస్థం చేసి, పై విధంగా ఒక చక్రం గీయండి. మీకు కావలసిన గణముపేరు గల మొదటి అక్షరం ఎక్కడ ఉందో గుర్తించండి. ఆ అక్షరాన్నుండి కుడిగా ఉన్న మూడక్షరాలలోనూ, గురు లఘువులు క్రమంగా ఉన్నాయో, మీకు కావలసిన గణానికి గురు లఘువులు ఆ క్రమంలో ఉంటాయి.

‘ఉదా : మీకు య గణము యొక్క గురు లఘువుల క్రమం కావాలి అనుకోండి. అపుడు ‘య’ నుండి కుడివైపుగా ‘యమాతా’ అనే మూడక్షరాలను వేరుగా వ్రాయండి.

ఆ) మూడక్షరాల గణాల నిర్ణయంలో మరో పద్ధతి :

అని వ్రాసుకొని, దానికి గురు లఘువులు గుర్తించండి. మీకు కావలసిన గణము పేరు గల అక్షరంతో, ప్రక్క రెండు అక్షరాలూ కలిపి, దానిలోని గురు లఘువుఱ ఎలా ఉన్నాయో గమనిస్తే, ఏ గణానికి ఏ అక్షరాలు ఉంటాయో తెలుస్తుంది.
ఉదా :

1. య గణము = యమాతా = I U U = ఆది లఘువు
2. మ గణము = మాతారా = U U U = సర్వ గురువు
3. త గణము = తారాజ = U U I = అంత్య లఘువు
4. ర గణము = రాజభా = U I U = మధ్య లఘువు
5. జ గణము = జభాన = I U I = మధ్య గురువు
6. భ గణము = భానస = U I I = ఆది గురువు
7. న గణము = నసల = I I I = సర్వ లఘువులు
8. లగము (లేక ‘వ’ గణము = I U = లఘువు, గురువు)

నాలుగు అక్షరాల గణములు

సూర్య గణములు – ఇంద్ర గణములు

1) సూర్య గణాలు : ఇవి రెండు రకాలు.

యతి ప్రాసలు

I. గమనిక : పద్యానికి సౌందర్యాన్ని చేకూర్చేవి యతి, ప్రాసలు.
1. యతి : పద్యపాదంలోని మొదటి అక్షరాన్ని ‘యతి’ అంటారు.
2. ప్రాస : పద్యపాదంలోని రెండవ అక్షరాన్ని ‘ప్రాస’ అంటారు.

II. గమనిక : నియమం చెప్పినచోట ‘యతి’, ‘ప్రాస’లు ప్రయోగించడం వల్ల చదవడానికీ, వినడానికీ, జ్ఞాపకం పెట్టుకోడానికీ సౌకర్యం కలుగుతుంది.
3. యతి మైత్రి : పద్యపాదం యొక్క మొదటి అక్షరంతో, ఆ పద్యంలో నిర్ణయింపబడిన స్థానమందలి అక్షరం మైత్రి కలిగి ఉండడాన్ని, యతిమైత్రి అంటారు. యతిమైత్రి యతిస్థానంలోని హల్లుకేకాక, అచ్చుతో కూడా మైత్రి ఉండాలి.

1. ఉత్పలమాల
కింది పద్య పాదాన్ని పరిశీలించండి. “ఆపుర మేలు మేలు బళియంచు బ్రజల్ జయవెట్టు చుండనా”

గమనిక : పై పాదం ‘భ, ర, న, భ, భ, ర, వ’ అనే గణాలు వరుసగా వచ్చాయి. ఇలా పద్యంలో నాలుగు పాదాల్లోనూ ఒకే రకమైన గణాలు ఒకే వరుసలో ఉన్న పద్యాన్ని ‘వృత్త పద్యం’ అంటారు.

యతి : పద్య పాదంలో మొదటి అక్షరాన్ని ‘యతి’ అంటారు. ఈ యతి అక్షరం గానీ, దాని వర్ణమైత్రి అక్షరం గాని ఆ పాదంలో మరొకచోట రావడాన్ని ‘యతి మైత్రి’ లేదా యతి స్థానం అంటారు.

పై పద్యపాదాల్లో పదవ అక్షరం (ఆ – య) యతి.

ప్రాస : పై పద్యపాదం రెండవ అక్షరంగా నాలుగు పాదాల్లోనూ ‘ప’ అనే అక్షరం వచ్చింది. ఈ పద్యాలలో రెండవ అక్షరంగా ఒకే గుణింతాక్షరం రావడాన్ని ‘ప్రాస’ నియమం అంటారు. పై లక్షణాలు గల పద్యాన్ని ‘ఉత్పలమాల’ పద్యం అంటారు.
ఉత్పలమాల పద్యం లక్షణాలు :

1. ఇది వృత్తపద్యం.
2. ఈ పద్యంలో నాలుగు పాదాలుంటాయి.
3. ప్రతి పాదంలోనూ భ, ర, న, భ, భ, ర, వ అనే గణాలుంటాయి.
4. ప్రాస నియమం ఉంటుంది.
5. ప్రతి పాదంలోనూ 20 అక్షరాలుంటాయి.

2. చంపకమాల
కింది పద్య పాదాన్ని పరిశీలించండి. “ఒరిమయు భక్తియున్ నెనరు నోర్పుఁగనంబడఁబెద్దపిన్నయం”

చంపకమాల పద్య లక్షణాలు :

1. ఇది వృత్తపద్యం.
2. ఈ పద్యంలో నాలుగు పాదాలుంటాయి.
3. ప్రతి పాదంలో ‘న, జ, భ, జ, జ, జ, ర’ అనే గణాలుంటాయి.
4. ప్రతి పాదంలో 11వ అక్షరం యతిస్థానం (ఒ – ఓ).
5. ప్రాస నియమం ఉంటుంది.
6. ప్రతి పాదంలోనూ 21 అక్షరాలుంటాయి.

3. శార్దూలం
కింది పద్య పాదాన్ని పరిశీలించండి. “నాశీర్వాదమునొజ్జచే బడసి తానందంగ నౌనంబచితం”

శార్దూల పద్య లక్షణాలు :

1. ఇది వృత్తపద్యం.
2. ఈ పద్యంలో నాలుగు పాదాలుంటాయి.
3. ప్రతి పాదంలోనూ ‘మ, స, జ, స, త, త, గ’ అనే గణాలుంటాయి.
4. ప్రతి పాదంలో 13వ అక్షరం యతిస్థానం (నా నం).
5. ప్రాస నియమం ఉంటుంది.
6. ప్రతి పాదంలోనూ 19 అక్షరాలుంటాయి.

4. మత్తేభం
కింది పద్య పాదాన్ని పరిశీలించండి. “చెవికిం గుండల మొప్పుగాదు శ్రుతమేచే దమ్మికి న్గంకణం”

మత్తేభ పద్య లక్షణాలు :

1. ఇది వృత్తపద్యం.
2. ఈ పద్యంలో నాలుగు పాదాలుంటాయి.
3. ప్రతి పాదంలోనూ ‘స, భ, ర, న, మ, య, వ’ అనే గణాలుంటాయి.
4. ప్రతి పాదంలో 14వ అక్షరం యతిస్థానం (చె- చే).
5. ప్రాస నియమం ఉంటుంది.
6. ప్రతి పాదంలోనూ 20 అక్షరాలుంటాయి.

5. ఛందస్సు – తేటగీతి
ఉదా : ‘తేటగీతి’-.
‘తేటగీతి’ పద్యం, సూర్యచంద్రగణాలతో ఏర్పడుతుంది. ఈ పద్య లక్షణాలు తెలుసుకోబోయే ముందు సూర్యగణాలు,
ఇంద్రగణాలు అంటే ఏవో తెలిసికొందాము.
సూర్యగణాలు : (2)


పై ఉదాహరణ ఆధారంగా తేటగీతి పద్య లక్షణాలను కింది విధంగా చెప్పవచ్చు.
‘తేటగీతి’ పద్య లక్షణాలు .:

1. ఈ పద్యంలో నాలుగు పాదాలు ఉంటాయి.
2. ప్రతి పాదానికి వరుసగా ఒక సూర్యగణం, 2 ఇంద్రగణాలు, 2 సూర్యగణాలు ఉంటాయి.
3. నాలుగో గణం మొదటి అక్షరం యతిమైత్రి స్థానం. ప్రాసయతి కూడా చెల్లుతుంది.
4. ప్రాస నియమం లేదు.